Kênh đào Phù Nam Techo có thể cho tàu quân sự Trung Quốc tiến vào ?
Huyền Trân, BBC, 26/04/2024
Quan ngại về siêu dự án kênh đào Phù Nam Techo đối với Việt Nam đang lan sang khả năng quân sự, ngoài những tác động môi trường chưa được Campuchia phản hồi thỏa đáng.
Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã lên tiếng trấn an với lý do kênh đào Phù Nam Techo này quá cạn, tàu chiến không lưu thông được, Khmer Times tường thuật hôm 11/4
Khả năng dự án Phù Nam Techo vừa phục vụ dân sự vừa phục vụ quân sự gần đây được đề cập trong bài báo Dự án kênh đào Funan Techo : lợi ích và hệ lụy của hai tác giả Nguyễn Đình Thiện và Hoàng Thanh Minh trên Tạp chí Phương Đông số 63 tháng 3/2024.
Bài viết nêu : "Nhiều chuyên gia quân sự đặt ra khả năng khi các cửa cống trên Kênh đào Funan Techo đóng lại có thể tạo độ sâu cần thiết, đủ để cho tàu quân sự đi từ Vịnh Thái Lan, hay từ căn cứ Ream, vào sâu trong nội địa Campuchia và tiến đến gần về phía biên giới nước này".
Bài viết đăng trên tạp chí của Viện Nghiên cứu Phát triển Phương Đông thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đã không nêu cụ thể các chuyên gia nào đã đưa ra nhận định nói trên.
Cựu Thủ tướng Hun Sen đáp trả gay gắt nhận định này. Con trai ông là Thủ tướng Hun Manet cũng đã trấn an rằng con kênh đào Phù Nam Techo quá cạn, tàu chiến không lưu thông được, theo Khmer Times tường thuật hôm 11/4.
Độ sâu của kênh đào Phù Nam Techo là 5,4 mét.
BBC News tiếng Việt đã trao đổi với hai chuyên gia quân sự từng công tác trong Hải quân Mỹ về khả năng tàu quân sự Trung Quốc di chuyển vào kênh đào Phù Nam Techo.
Quy mô kênh đào Phù Nam Techo của Campuchia
- Độ dài và chi phí ước tính : 180 km và 1,7 tỷ USD
- Rộng : 100 m ở thượng nguồn
- Rộng : 80 m ở hạ nguồn
- Độ sâu : 5,4 m
- Thời gian xây dựng : 4 năm
Nguồn : Thông tấn xã Campuchia (APK)
Kênh đào có quá cạn cho tàu chiến Trung Quốc ?
Ông Thomas H. Shugart III, cựu sĩ quan Hải quân Mỹ, nhà nghiên cứu cấp cao từ Trung tâm An ninh Tân Hoa Kỳ (Center for a New American Security) nói, xét về mặt kỹ thuật thì độ sâu 5,4 mét của kênh Phù Nam Techo đủ cho tàu chiến cỡ nhỏ của Trung Quốc, như tàu hộ tống Type 056A và khinh hạm Type 054A.
"Tuy nhiên, theo ý kiến của tôi, đây không phải khả năng quân sự đáng để theo đuổi. Loại tàu như vậy sẽ bị giới hạn nghiêm trọng về sự linh hoạt trên sông hẹp, trong trường hợp xảy ra xung đột thì sẽ trở thành mục tiêu tương đối dễ dàng".
"Theo tôi, một khả năng hợp lý hơn là sử dụng kênh để đưa các đơn vị bộ binh tiến vào trong đất liền, rải binh và ngụy trang lực lượng".
"Thông thường, hoạt động hải quân trên sông căn bản chỉ giới hạn đối với các loại tàu nhỏ như tàu tuần tra và lực lượng đường sông".
"Điều này có nghĩa là con kênh đào này có thể mang lại cho Trung Quốc khả năng chuyển lực lượng bộ binh, đạn dược và các trang thiết bị quân sự khác với quy mô lớn đến thủ đô Phnom Penh, tránh được những hạn chế từ hệ thống đường bộ của Campuchia", nhà nghiên cứu Thomas H. Shugart III nhận định thêm.
Từ Hoa Kỳ, Đại tá Carl Schuster cũng đưa ra nhận định về các loại tàu quân sự của Trung Quốc có thể di chuyển trong kênh đào Phù Nam Techo với BBC News tiếng Việt.
Ông Carl Schuster đã có 25 năm phục vụ trong Hải quân Mỹ. Ông từng công tác trên các tàu chiến và từ năm 1980 chuyển sang lĩnh vực tình báo hải quân, trong đó có vai trò chuyên viên phân tích hoạt động của Hải quân Trung Quốc.
Vị trí cuối cùng mà ông đảm trách trước khi rời quân ngũ vào năm 1999 là chủ nhiệm Phòng Tác chiến thuộc Trung tâm Tình báo hỗn hợp Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương.
"Tất cả các loại tàu chiến chính của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Hoa (PLA) có mớn nước tối thiểu là 6 mét. Tuy nhiên, có thể có các tàu với mớn nước mặn dưới 5,4 mét. Cần lưu ý rằng độ mớn nước tăng trong nước ngọt so với nước mặn", Đại tá Carl Schuster nói với BBC News tiếng Việt.
Mớn nước (draft) của tàu là chiều cao thẳng đứng tính từ đáy tàu đến mặt nước.
Ông cũng liệt kê danh sách các tàu quân sự của Trung Quốc có độ mớn nước dưới mức 5,4 mét có thể di chuyển vào trong kênh đào Phù Nam Techo, với nguồn tài liệu tham khảo từ cẩm nang tàu chiến Janes Fighting Ships 23/24 Year Book.
Đại tá Carl Schuster lưu ý độ mớn nước được nêu trong danh sách là áp dụng cho nước mặn.
"Kênh đào này là nước ngọt, đồng nghĩa độ mớn nước sẽ tăng lên khoảng 10% và buộc bất kỳ loại tàu nào có lượng giãn nước (khoảng 4,5 mét) sẽ phải bỏ bớt hàng tấn trọng lượng hàng hóa trước khi vào kênh đào".
"Cần lưu ý là điểm sâu nhất của đáy tàu phải cách đáy của đường thủy mà nó lưu thông tối thiểu 0,3 mét. Thông thường, các thuyền trưởng sẽ ưu tiên chừa khoảng hở đó ít nhất là 1 mét. Lực đẩy của tàu sẽ bị giảm và hệ thống làm mát sẽ hút bùn đất từ dưới đáy kênh khi khoảng cách này không tới 2 mét", ông chia sẻ với BBC.
Trong khi đó, ông Thong Mengdavid, một nhà nghiên cứu địa chính trị tại Viện Nghiên cứu Quốc tế và Chính sách Công (IISPP) từ Đại học Hoàng gia Phnom Penh, trả lời trên Khmer Times chuyện phát triển kênh đào Phù Nam Techo là hoàn toàn là vấn đề nội bộ và chủ quyền của Campuchia.
Ông cũng chỉ trích bài viết có chi tiết về khả năng lưỡng dụng (dùng cho cả dân sự lẫn quân sự) của Phù Nam Techo của hai tác giả Nguyễn Đình Thiện và Hoàng Thanh Minh.
"Những cáo buộc như vậy là vô căn cứ và phi thực tế, khi Campuchia luôn tuân theo nguyên tắc trung lập và không can thiệp, nghiêm cấm sự có mặt của quân đội hay căn cứ quân sự nước ngoài bên trong lãnh thổ của mình", ông này nói.
Ông Thong Mengdavid đồng thời cho rằng các nhà làm chính sách của Campuchia cũng cân nhắc đến những chuyển động trong khu vực, mối quan hệ ngoại giao với các nước, và căng thẳng địa chính trị trong khu vực, cụ thể là cuộc đối đầu Mỹ-Trung và vấn đề Biển Đông.
Điều 53 Hiến pháp Campuchia cấm cho phép nước ngoài lập căn cứ quân sự trên lãnh thổ Campuchia .
Điều 55 của Hiến pháp nêu sẽ không có bất kỳ hiệp ước và thỏa thuận nào mà không bảo đảm độc lập, chủ quyền, tính toàn vẹn lãnh thổ, tính trung lập và thống nhất quốc gia của Vương quốc Campuchia.
'Không phải tài liệu nào cũng cần nộp cho Việt Nam'
Từ tháng 2 đến nay, BBC News tiếng Việt đã trao đổi với nhiều chuyên gia Việt Nam và Ủy hội sông Mekong (MRC).
Tất cả đều nhấn mạnh rằng Campuchia cần cung cấp thêm tài liệu để họ có thể đánh giá đầy đủ về tác động của dự án lịch sử này, cụ thể là bản nghiên cứu khả thi dự án.
Bài viết của Khmer Times hôm 19/4 có nội dung, ông So Naro, Đại diện Thủ tướng phụ trách vấn đề ASEAN của Campuchia cho rằng Campuchia "không có nghĩa vụ pháp lý nộp bất kỳ tài liệu nào" cho chính phủ Việt Nam về các nghiên cứu và xây dựng kênh đào Phù Nam Techo.
Ông So Naro cho biết thêm, xét về mặt lý thuyết, Campuchia "không có nghĩa vụ phải xin phép hoặc tham vấn từ bất kỳ nhà nước hoặc thực thể phi nhà nước nào, cũng như các quốc gia khác trong khu vực đối với các công trình xây dựng trên những phụ lưu nằm trong lãnh thổ của mình.
Ông này cũng nhắc lại trong chuyến thăm Việt Nam vào tháng 12/2023, Thủ tướng Hun Manet đã thông báo và giải thích cho phía Thủ tướng Việt Nam.
Ông So Naro một lần nữa nhấn mạnh đến độc lập của Campuchia và gọi bất kỳ sự công kích nào về dự án này đều là "chuyện nực cười".
Ông So Naro nói rằng "nếu chúng ta xây đập trên sông Mekong mới phức tạp, nhưng không phải thế".
Còn ông Kin Phea, Tổng Giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế của Campuchia, trả lời trên Khmer Times rằng :
"Không phải bất kỳ [tài liệu nào] Campuchia cũng phải nộp cho Việt Nam, vì Việt Nam không phải quốc gia duy nhất làm chủ sông Mekong".
Campuchia dường như đang huy động sự ủng hộ của các quốc gia trong khu vực dành cho siêu dự án này, và mới nhất là láng giềng "anh em, đồng chí" với Việt Nam
Ông Hun Sen, Chủ tịch Thượng viện Campuchia, đã kêu gọi Lào ủng hộ siêu dự án kênh đào Phù Nam Techo, nhân chuyến thăm kéo dài 2 ngày (23 và 24/4) của Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith đến thủ đô Phnom Penh, theo Khmer Times.
Nước về Đồng bằng sông Cửu Long 'có thể giảm hơn 50%'
Đồng bằng sông Cửu Long đang chịu tác động đáng kể từ các yếu tố xuyên biên giới như các đập thủy điện ở thượng nguồn, biến đổi khí hậu, hoạt động lấy nước từ sông Mekong sang nơi khác để canh tác, giao thông thủy ở Lào, Thái Lan. Ảnh chụp một cậu bé dùng nước sạch của gia đình tại tỉnh Bến Tre, vào ngày 19/3/2024.
Tác động tiềm tàng của kênh đào Phù Nam Techo đối với dòng chảy của sông Mekong, từ đó ảnh hưởng đến sinh kế của hơn 21 triệu người dân Đồng bằng sông Cửu Long, đang ngày càng thu hút sự quan tâm của công chúng lẫn chuyên gia tại Việt Nam.
Về phía chính phủ Việt Nam, phản hồi chính thức gần nhất là vào ngày 11/4. Ông Đoàn Khắc Việt, Phó phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam, đã phát biểu trước báo giới rằng : "Việt Nam rất quan tâm đến dự án kênh Funan Techo".
Ủy ban sông Mekong Việt Nam đã tổ chức một cuộc họp tham vấn quốc gia về kênh Phù Nam Techo của Campuchia tại thành phố Cần Thơ vào ngày 23/4 với sự tham gia của các chuyên gia về sông Mekong.
Đồng bằng sông Cửu Long là vùng hạ lưu cuối cùng của sông Mekong.
Sông Mekong sau khi đi qua thủ đô Phnom Penh của Campuchia thì tách ra làm hai nhánh, Bassac River (sông Hậu) và Trans-Bassac River (sông Tiền), rồi chảy vào Việt Nam trước khi đổ ra Biển Đông.
Trong báo cáo sơ thảo đánh giá về dự án Phù Nam Techo được trình bày vào ngày 23/4, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, Giảng viên cao cấp, Cố vấn khoa học cho Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu Đại học Cần Thơ, đưa ra tính toán : Vào mùa khô, sau khi có kênh Phù Nam Techo thì "nước trên sông Tiền và sông Hậu hai phân lưu của sông Mekong về đến Đồng bằng sông Cửu Long sẽ giảm hơn 50%".
"Những năm khô hạn như 2026 hay 2024, sự thiếu hụt sẽ tăng trầm trọng hơn. Đây là điều đáng suy nghĩ cho tương lai dòng chảy trên sông Hậu mùa khô, chứ không thể xem là không đáng kể. Chắc chắn là với mực suy giảm theo ước tính như thế này thì khả năng xâm nhập mặn sâu hơn, có thể ảnh hưởng trên một nửa diện tích canh tác vùng châu thổ trong tương lai vào mùa khô và trong các giai đoạn triều cường".
Trong báo cáo, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn cũng lưu ý các đánh giá hiện tại được đưa ra chỉ mang tính định hướng nhiều hơn định lượng, với lý do sau :
"Các số liệu cung cấp còn rất hạn chế và thông tin còn mơ hồ, hồ sơ không có báo cáo dự kiến quy trình vận hành hệ thống kinh, trong khi có những bản vẽ kỹ thuật chi tiết không cần thiết so với các thông tin căn bản về nguồn nước, không có báo cáo đánh giá tác động môi trường, báo cáo gởi cho MRC chỉ đề cập đến chức năng kinh như một thủy lộ hay kinh giao thông thủy, không có những khẳng định chức năng khác của con kinh có phục vụ tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp, lấy nước cho sinh hoạt và cung ứng cho hoạt động sản xuất công nghiệp hay không và ở mức độ khai thác như thế nào[...]".
Cho đến nay, Campuchia vẫn quyết tâm động thổ dự án trong quý 4 năm nay vì sự phát triển của nền kinh tế quốc gia.
Huyền Trân
Nguồn : BBC, 26/04/2024
******************************
Việt Nam nên yêu cầu Campuchia trì hoãn dự án kênh đào
RFA, 25/04/2024
Các tác động môi trường, kinh tế và những thách thức về an ninh được viện dẫn là những lý do chính cho việc việc cần phải có thêm các cuộc đối thoại.
Hành khách đi phà qua sông Bassac, một nhánh của sông Mekong tại Phnom Pênh ngày 27/2/2023 - Tang Chhin Sothy/AFP
Các đại biểu tham dự một cuộc họp tham vấn do Việt Nam tài trợ đã gợi ý rằng Hà Nội nên yêu cầu Phnom Pênh trì hoãn dự án kênh đào mà nước này đề xuất để tiếp tục các cuộc thảo luận. Gợi ý này được đưa ra trong bối cảnh Việt Nam có những lo ngại về những tác động môi trường và kinh tế của dự án.
Theo kế hoạch của Campuchia, kênh đào Phù Nam Techo (Funan Techo) dài 180km nối thủ đô Phnom Pênh của Campuchia với vịnh Thái Lan sẽ được khởi công xây dựng vào cuối năm nay và hoàn thành trong vòng 4 năm.
Dự án kênh đào được đề xuất sẽ bao gồm một đoạn của sông Mekong, do đó khiến Việt Nam quan ngại về những ảnh hưởng của nó đối với vùng hạ lưu, đặc biệt là vùng vựa lúa Đồng bằng Sông Cửu Long (Đồng bằng sông Cửu Long). Kênh đào này có thể "làm giảm tới 50% lưu lượng dòng chảy của sông [Mekong] khi về đến Việt Nam" - ông Lê Anh Tuấn, một nhà khoa học có tiếng của Việt Nam cho biết.
Việt Nam cần có thêm thời gian tham vấn để có thể bảo vệ Đồng bằng sông Cửu Long, nơi sinh sống của 17,4 triệu người - ông Tuấn nói tại cuộc họp tham vấn ở thành phố Cần Thơ.
Một chuyên gia khác, ông Đặng Thanh Lâm từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam cho rằng Việt Nam cần phải yêu cầu Campuchia cung cấp báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án.
Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Phnom Pênh cũng lên tiếng kêu gọi cần có thêm thông tin về dự án. Phái đoàn ngoại giao này nói rằng mặc dù Hoa Kỳ tôn trọng "chủ quyền của Campuchia trong việc đưa ra các quyết định phát triển và quản trị nội bộ", người dân Campuchia và người dân tại các quốc gia láng giềng "sẽ được hưởng lợi từ sự minh bạch về bất cứ dự án quan trọng nào có tiềm năng ảnh hưởng tới sự bền vững của nguồn nước và nông nghiệp trong khu vực".
"Chúng tôi kêu gọi các cơ quan hữu trách [của Campuchia] phối hợp chặt chẽ với Ủy hội sông Mekong (MRC) để cung cấp thêm thông tin chi tiết về dự án đồng thời tham gia đầy đủ vào bất kỳ nghiên cứu tác động môi trường thích hợp nào để giúp Ủy hội và các quốc gia thành viên hiểu, đánh giá và chuẩn bị đầy đủ cho bất kỳ tác động nào có thể xảy ra của dự án" - một phát ngôn viên của Đại sứ quán nói.
Chủ một lồng cá ở đoạn sông Mekong bị ảnh hưởng của trầm tích chỉ cho khách xem cá da trơn đuôi đỏ nuôi lồng ở Cần Thơ. Ảnh chụp ngày 25/5/2022. Nguồn ảnh : Reuters/Athit Perawongmetha
Về phần mình, Campuchia nói rằng nước này đã có được sự ủng hộ dành cho dự án của Chủ tịch Ủy hội sông Mekong đồng thời là Chủ tịch nước Lào, ông Thongloun Sisoulith.
Ông Sisoulith vừa thăm Phnom Pênh và trong một cuộc họp với ông Hun Sen, cựu Thủ tướng Campuchia và hiện là Chủ tịch Thượng viện, ông này đã được yêu cầu thể hiện sự ủng hộ đối với dự án kênh đào Phù Nam Techo.
"Đáp lại, Chủ tịch nước Lào đã tuyên bố ủng hộ một cách không do dự" – mạng báo Fresh News của Campuchia, một cơ quan báo chí ủng hộ chính phủ, đưa tin.
Không có nghĩa vụ
Lào và Campuchia đều là đồng minh lâu năm của Việt Nam nhưng trong những năm gần đây, cả hai đều ngả nhiều hơn về phía Trung Quốc.
Việt Nam đã nhiều lần bày tỏ quan ngại về những tác động tiêu cực về kinh tế và môi trường có thể xảy đến của dự án.
Chính trong tháng này, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam đã thúc giục Campuchia cung cấp thông tin và đánh giá tác động của dự án đối với tài nguyên nước và cân bằng sinh thái của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Đáp lại, một quan chức cấp cao của Campuchia nói rằng Phnom Pênh không có nghĩa vụ phải làm việc này.
Ông So Naro, Đặc phái viên của Thủ tướng Campuchia phụ trách các vấn đề ASEAN nói với tờ Thời báo Khmer rằng về mặt pháp lý, Campuchia không có nghĩa vụ phải gửi bất cứ tài liệu nào liên quan tới việc nghiên cứu và xây dựng kênh đào Phù Nam Techo cho Việt Nam.
Campuchia đã đệ trình "tất cả các tài liệu nghiên cứu liên quan đến các tác động của kênh đào đối với môi trường và tài nguyên nước" lên Ủy hội Sông Mekong – ông So Naro nói.
Ủy hội Sông Mekong là một tổ chức liên chính phủ chịu trách nhiệm quản lý bền vững lưu vực sông Mekong.
"Các nhà chức trách Việt Nam có thể yêu cầu được tiếp cận các tài liệu đó" – ông So Naro nói.
Campuchia nhiều lần quả quyết rằng dự án kênh đào này không làm gián đoạn dòng chảy của sông Mekong.
Nguồn ảnh : Ủy ban Mekong Quốc gia Campuchia
Với tên gọi chính thức là "Dự án Đường thủy và Hậu cần Tonle Bassac", kênh đào Phù Nam Techo trị giá 1,7 tỷ USD sẽ được một công ty Trung Quốc triển khai thực hiện.
Việc xây dựng kênh đào này có nghĩa là sẽ có thêm dòng hàng hóa thương mại đến trực tiếp tại các cảng của Campuchia mà không phải đi qua Việt Nam. Chính phủ Campuchia cho biết dự án này sẽ giúp cắt giảm chi phí vận chuyển hàng hóa cũng như giảm sự phụ thuộc vào các cảng của Việt Nam.
Chính phủ nước này cũng nói rằng dự án sẽ mang lại những lợi ích kinh tế và xã hội to lớn cho 1,6 triệu người dân Campuchia sống dọc kênh đào.
Các câu hỏi về an ninh
Bên cạnh các tác động về môi trường và kinh tế, các nhà phân tích cho hay Việt Nam cũng lo lắng về những vấn đề an ninh mà kênh đào này có thể gây nên.
Có những ý kiến cho rằng kênh đào này có thể giúp tàu hải quân Trung Quốc di chuyển từ phía Vịnh Thái Lan và căn cứ hải quân Ream do Trung Quốc xây dựng trên bờ biển của Campuchia gần biên giới với Việt Nam, đi lên về phía thượng nguồn.
Campuchia đã bác bỏ suy đoán này với việc ông Hun Sen một mực quả quyết rằng Campuchia và Việt Nam "là láng giềng tốt và có quan hệ hợp tác tốt trong tất cả các lĩnh vực".
Nhưng Việt Nam và Trung Quốc đã và đang tranh chấp một chuỗi đảo ở Biển Đông và vì vậy nước này thường nhìn những can dự của Trung Quốc trong khu vực với ánh mắt hoài nghi.
Việt Nam có chung đường biên giới khá dài với Campuchia. Trong những năm 1977-1978, đã có các cuộc giao tranh giữa lực lượng Khmer Đỏ của Campuchia và quân đội Việt Nam trong cuộc chiến thường được gọi là Chiến tranh Biên giới Tây Nam. Cuộc chiến này đã dẫn đến cuộc xâm lược của Việt Nam và việc thành lập một chính phủ thân Hà Nội ở Campuchia.
Cần phải quan tâm hơn tới tính hình ở biên giới phía Tây của Việt Nam vì "các mối đe dọa về những thách thức an ninh phi truyền thống, chủ yếu ở vùng đồng bằng sông Mekong" – ông Nguyễn Thế Phương, một nhà nghiên cứu chính trị của Việt Nam tại Đại học News South Wales của Australia phát biểu.
"Việc mất đi khả năng duy trì sản xuất lương thực trên quy mô lớn ở Đồng bằng sông Cửu Long sẽ có ảnh hưởng to lớn tới an ninh của Việt Nam ở khu vực phía Nam" – ông Phương nói.
"Theo tôi, mặt trận phía Tây đang trở nên quan trọng hơn từng ngày nhưng Việt Nam đang bị quá phân tâm bởi các vấn đề hàng hải ở mặt trận phía đông, nghĩa là ở Biển Đông" – nhà nghiên cứu này nhận định.
Nguồn : RFA, 25/04/2024
******************************
Kênh Phù Nam-Techo của Campuchia có thể giảm 30-50% lượng nước chảy vào Việt Nam
VOA, 24/04/2024
Các chuyên gia Việt Nam đưa ra những ước tính khác nhau rằng kênh đào Phù Nam-Techo sắp được thi công ở nước láng giềng Campuchia có thể làm giảm mất từ 30-50% lượng nước chảy vào Việt Nam, hai trang tin tức Thanh Niên và VnExpress dẫn thông tin từ một hội thảo cho hay hôm 23/4.
Sỡ đồ dựán kênh đào Phù Nam-Techo.
Như VOA đãđưa tin, Campuchia tuyên bố mở tuyến đường thủy nhân tạo dài 180 km, rộng 80-100 m, sâu 5,4 m, nối thủđô Phnom Penh với tỉnh Kep, thông ra Vịnh Thái Lan, với vốn đầu tư của Trung Quốc, nhằm giảm lệ thuộc vào đường thủy và cảng biển của Việt Nam.
Dựán tốn 1,7 tỷđô la này dự kiến sẽ khởi công cuối năm nay vàđi vào hoạt động trong năm 2028.
Ủy ban sông Mekong Việt Nam tổ chức hội thảo ở thành phố Cần Thơ hôm 23/4 để bàn về kênh này, Thanh Niên và VnExpress tường thuật.
Thanh Niên trích dẫn một báo cáo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam gửi Cục Thủy lợi thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đưa ra đánh giá ban đầu rằng nếu Campuchia sử dụng kênh đào không chỉ cho giao thông đường thủy mà còn phục vụđa mục tiêu phát triển nông nghiệp, công nghiệp dịch vụ và thương mại, ước tính sơ bộ lưu lượng nước khai thác có thể lên đến 150 m3/giây.
Con sốđóđồng nghĩa là lưu lượng nước về sông Hậu bị mất đi 30% trong mùa kiệt. "Điều này có thể tác động nghiêm trọng đến tình trạng hạn hán và xâm nhập mặn của Đồng bằng sông Cửu Long (Đồng bằng sông Cửu Long)", Thanh Niên viết, dẫn lại bản báo cáo.
Ngược lại, báo cáo cho rằng nếu kênh chỉđơn thuần dùng cho giao thông thủy và các cống âu được vận hành, nguy cơ tác động đến diễn biến dòng chảy vềĐồng bằng sông Cửu Long là"không lớn". Tuy nhiên, trong trường hợp bất lợi, nếu các cống âu được mở tự do, khả năng mất nước trong mùa kiệt chiếm khoảng trên dưới 2% lưu lượng vềĐồng bằng sông Cửu Long.
Cũng tại hội thảo, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, Giảng viên chính Khoa Môi trường và Tài nguyên, Đại học Cần Thơ, đưa ra ước tính về lượng nước bị kênh đào của Campuchia lấy đi có thể còn cao hơn, theo tường thuật của VnExpress.
Ts. Tuấn lưu ý rằng con kênh đào sẽ chảy qua vùng đất có khoảng 1,6 triệu dân sinh sống vàđưa ra cảnh báo : "Nếu tính đầy đủ, thêm lượng nước phục vụ sinh hoạt và công nghiệp, đô thị từ dựán này, nước trên sông Tiền và sông Hậu - hai phân lưu của sông Mekong - vềđến Đồng bằng sông Cửu Long có thể sẽ giảm khoảng 50%. Vào những năm khô hạn, sự thiếu hụt nước sẽ trầm trọng hơn".
VnExpress trích dẫn ông Tuấn đưa ra dự báo u ám rằng mực nước các nhánh sông suy giảm và khả năng xâm nhập mặn sâu hơn có thểảnh hưởng tới "hơn nửa diện tích canh tác vùng châu thổ Cửu Long trong tương lai vào mùa khô và trong các giai đoạn triều cường".
Giảng viên này của Đại học Cần Thơ cũng báo động rằng Chương trình một triệu ha lúa chất lượng cao của chính phủ Việt Nam có thể bịảnh hưởng do nguồn nước thiếu hụt, ngoài ra, tình trạng thiếu nước ngọt ởĐồng bằng sông Cửu Long sẽ tác động đến hàng chục dựán ứng phó biến đổi khí hậu và xóa đói giảm nghèo đã vàđang triển khai.
"Một bộ phận người dân đã thoát nghèo có nguy cơ tái nghèo và có thể gia tăng lượng di cư khỏi đồng bằng", ông nói trong bản tin của VnExpress.
Ts. Tuấn nêu đề xuất rằng trước mắt Ủy ban sông Mekong Việt Nam cần "đề nghị Campuchia tạm dừng dựán này thêm một thời gian để có những nghiên cứu, đối thoại sâu hơn với sự hợp tác của các chuyên gia".
Nguồn : VOA, 24/04/2024
******************************
Dự án Kênh đào Funan Techo : Lợi ích và hệ lụy
Nguyễn Đình Thiện và Hoàng Thanh Minh, Viện Nghiên cứu phát triển phương đông, 25/03/2024
Dự án xây dựng Kênh đào Funan Techo (Kênh đào Phù Nam) được đưa ra tại phiên họp Quốc hội Campuchia lần thứ 6 vào ngày 19/05/2023. Sau đó, ngày 07/06/2023, Chính phủ Campuchia đã ra quyết định thành lập Uỷ ban liên bộ để triển khai dự án này. Từ khi được công bố, Dự án nhận được sự quan tâm rộng rãi trong giới chuyên gia về sông Mekong nói chung và Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam nói riêng. Nhất là, quan ngại về những tác động gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, sinh thái của cả Việt Nam và Campuchia.
Sơ đồ phác thảo dự án Kênh Funan Techo. Ảnh chụp từ Google Map, RFA vẽ minh họa dựa trên thông số kỹ thuật của Dự án
1. Kênh đào Funan Techo – Viễn cảnh về dự án trọng điểm phát triển kinh tế của Campuchia
Theo giới nghiên cứu quốc tế, Công ty quốc doanh China Communication Construction của Trung Quốc đã được cho phép thực hiện nghiên cứu khả thi dự án xây dựng Kênh đào Funan Techo từ năm 2021 và được Quốc hội Campuchia quyết định vào tháng 5/2023. Để hiện thực hóa Nghị quyết của Quốc hội và triển khai Quyết định của Chính phủ Campuchia, ngày 11/10/2023, tại Phnompenh, Ủy ban liên Bộ Campuchia do Phó Thủ tướng Sun Chanthol đứng đầu đã thảo luận với đại diện Tổng công ty cầu đường Trung Quốc (CRBC) về dự thảo khung xây dựng kênh đào ra biển có tên gọi Kênh Funan Techo. Ngày 25/10/2023, Thủ tướng Campuchia – Hun Manet cho biết, ông coi Kênh đào Funan Techo là điểm kết nối quan trọng giữa biển và hệ thống giao thông đường thủy nội địa. Khi dự án hoàn thành, kênh đào sẽ góp phần tăng cường hoạt động vận chuyển hàng hóa từ các tỉnh dọc Biển Hồ Tonle Sap ra biển hiệu quả hơn. Ngoài ra, dòng chảy của sông Mekong ra biển sẽ nhanh hơn, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của các cộng đồng dọc sông. Theo kế hoạch, việc xây dựng diễn ra chỉ trong vòng 4 năm. Kênh nhân tạo này sẽ nối Prek Takeo với Prek Ta Ek và Prek Ta Hing của hệ thống sông Hậu và vào tỉnh Kep. Sau khi hoàn thành, con kênh sẽ đi qua Kandal, Takeo và Kampot. Kênh có chiều dài 180km, rộng 100m ở thượng nguồn, 80m ở hạ lưu, với độ sâu 5.4m. Có hai làn vận chuyển cho phép các tàu thuyền có thể di chuyển an toàn theo hướng ngược nhau cùng lúc. Nếu thành công sẽ giảm được chi phí vận chuyển hàng hóa từ cảng nước sâu về Thủ đô Phnompenh và ngược lại. Theo truyền thông quốc tế, Công ty nhà nước "China Communication Construction" của Trung Quốc đã tiến hành nghiên cứu khả thi dự án từ năm 2021. Công trình này sẽ được tài trợ bởi Sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI) của Trung Quốc với số vốn lên đến 1,7 tỷ USD. Dự án nêu trên, Campuchia có tham vọng thay đổi lớn cho ngành hậu cần vận tải, với kỳ vọng nhiều hàng hóa sẽ trực tiếp đến Campuchia bằng cảng biển ở Sihanoukville hoặc Kambot rồi chuyển tải đến các tỉnh trên hành lang vận chuyển của kênh đào này từ Kambot đến Phnompenh. Theo tài liệu của Ủy ban sông Mekong quốc gia Campuchia (CB) gửi Ủy hội sông Mekong (MRC) : "Mục tiêu chính của dự án phục hồi giao thông đường thủy này là kết nối lại các tuyến đường thủy nội địa mang tính lịch sử và tự nhiên cho giao thông của cộng đồng địa phương ở Campuchia"
Bên cạnh đó, về công năng quân sự của Kênh, một số chuyên gia cho rằng, cần được xem xét theo khía cạnh Kênh đào Funan Techo có thể có chức năng lưỡng dụng. Tức là vừa được dùng cho dân sự phát triển kinh tế – xã hội, vừa được sử dụng cho hoạt động quân sự. Tính "lưỡng dụng" được cho là yêu cầu mang tính phổ biến của Trung Quốc ở rất nhiều lĩnh vực, từ sản phẩm thông thường đến công nghệ cao cũng như đối với các hải cảng mà Trung Quốc đang sở hữu ở nhiều nơi trên thế giới. Nhiều chuyên gia quân sự đặt ra khả năng khi các cửa cống trên Kênh đào Funan Techo đóng lại có thể tạo độ sâu cần thiết, đủ để cho tàu quân sự đi từ Vịnh Thái Lan, hay từ căn cứ Ream, vào sâu trong nội địa Campuchia và tiến đến gần về phía biên giới nước này. Và như vậy, Kênh đào Funan Techo không chỉ đơn thuần là một dự án phát triển kinh tế – xã hội mà còn có giá trị lớn về quân sự và tác động mạnh đến tình hình quốc phòng, an ninh của cả khu vực.
2. Ảnh hưởng của dự án Kênh đào Funan Techo đến sự phát triển kinh tế, môi trường sinh thái vùng hạ lưu sông Mekong
Mặc dù mới ở giai đoạn đầu, nhưng những tác động ảnh hưởng và hệ lụy của Dự án là điều có thể dự báo. Các nhà bình luận quốc tế cho rằng, Dự án Kênh đào Funan Techo sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến vùng hạ lưu sông Mekong trên những phương diện chính sau:
Đe dọa quy hoạch các cảng trung chuyển quốc tế phía Nam Việt Nam
Giới phân tích nhận định, khi Kênh đào Funan Techo được đưa vào sử dụng, các tuyến hàng quá cảnh qua các cảng thuộc khu vực Bà Rịa Vũng Tàu và Thành phố Hồ Chí Minh đi Phnompenh sẽ chịu ảnh hưởng tiêu cực đầu tiên. Điều này chắc chắn đe dọa trực tiếp đến việc quy hoạch các cảng phía Nam Việt Nam thành các cảng trung chuyển quốc tế. Hàng hóa hiện tại về Việt Nam rồi chuyển tải qua Campuchia sẽ giảm đi đáng kể, mà chủ yếu sẽ đi theo đường biển, trực tiếp về Cảng Kambot hoặc Sihanoukville để chuyển tải về Phnompenh và các tỉnh trong nội địa Campuchia. Ở chiều ngược lại, hàng hóa từ nội địa Campuchia cũng theo đường nội địa đi thẳng ra các cảng biển của nước này để đi ra thị trường quốc tế. Phương án trên được cho là sẽ giúp Campuchia không những tiết kiệm lớn về chi phí, mà còn tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho người dân và doanh nghiệp của họ. Không những vậy, việc làm vốn đang ở phía Việt Nam sẽ chuyển về Campuchia và các phương tiện vận tải hàng hóa tuyến từ các cảng Việt Nam quá cảnh qua Phnompenh cũng sẽ không còn nhiều việc để làm, các cảng trung chuyển của Việt Nam sẽ trở nên "hoang vắng". Nếu không tính toán một cách cẩn thận, việc đầu tư vào hệ thống cảng biển trung chuyển từ Việt Nam sang Campuchia sẽ không hiệu quả và gây thất thoát, lãng phí lớn các nguồn lực. Thậm chí, không tránh khỏi hiện tượng thoái lui đầu tư hay khung cảnh đổ vỡ của các nhà đầu tư trên tuyến vận chuyển này.
Theo truyền thông Campuchia, tiềm năng của các cảng khu vực Phnompenh còn rất lớn, trong khi, họ đang bị tắc ở con đường từ biển vào phải qua các tuyến luồng sông Tiền và sông Hậu ở phía Việt Nam. Trong khi đó, tuyến luồng này chưa phải là những ưu tiên cho sự phát triển của hệ thống các cảng, tuyến luồng của phía Việt Nam. Tờ Khmertimes đăng tải, Kênh đào Funan Techo được Chính phủ Campuchia phê duyệt, sẽ là tuyến đường thủy ven biển đầu tiên ở Vương quốc Campuchia – dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn mới nhất nhằm biến quốc gia Đông Nam Á này thành một trung tâm kinh tế và hậu cần mới trong khu vực.
Sơ đồ tổng quan các cảng biển chính ở Việt Nam. Nguồn : Sen vàng Group
Đồng bằng sông Cửu Long "đói lũ", cát và phù sa không về gây sạt lở nghiêm trọng
Nước và phù sa lâu nay vốn theo dòng Mekong làm trù phú cho vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long cũng sẽ không còn nữa. Bởi theo tính toán, thì Kênh đào này sẽ lấy đi hàng trăm triệu m3 nước hàng năm từ sông Mekong để chảy ra biển. Vào những năm 1992, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, Kênh đào Kong Chi Mun đã lấy đi khoảng 300m3/giây trong tổng số lưu lượng nước 1600m3/giây vào mùa khô của Đồng bằng sông Cửu Long.
Một dự án khác có tên là Kok In Nan cũng đã gián tiếp lấy đi hàng triệu m3 nước từ hai phụ lưu lớn của sông Mekong là sông Kok và sông Ing ở vùng Chiang Ray thuộc bắc Thái Lan. Hệ thống 14 đập thuỷ điện bậc thềm khổng lồ của Trung Quốc cùng với các công trình thủy điện của Lào và hai công trình đã xây dựng là Kong Chi Mun và Kok In Nan đã và đang gây ra rất nhiều tác động tiêu cực làm cho đồng bằng sông Cửu Long ngày một "đói lũ" trầm trọng trong những năm gần đây. Lượng cát và phù sa bồi đắp từ sông Mekong hiện rất thấp, trong khi cát và phù sa rời khỏi đồng bằng đổ ra Biển Đông và hoạt động khai thác phục vụ xây dựng lại ở mức cao, dẫn đến sụt lún, gây biến dạng dòng sông và để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng.
Theo các chuyên gia, lượng nước chuyển từ 2 phân lưu vào Kênh đào Funan Techo sẽ khiến một lượng nước đáng kể không còn chảy xuống Đồng bằng sông Cửu Long. Mức lũ của vùng Đồng bằng sông Cửu Long hiện tại chỉ bằng khoảng một nửa so với mức trung bình của những năm trước. Bởi lượng nước của sông Mekong chảy vào Đồng bằng sông Cửu Long không chỉ bị các các đập thủy điện giữ lại mà còn tiếp tục bị trực tiếp lấy đi bởi các con kênh đào như Kong Chi Mun, Kok Ing Nan hay Funan Techo trong tương lai.
Xâm nhập mặn ngày càng sâu ảnh hưởng nghiêm trọng đến kế sinh nhai của hàng chục triệu người và dẫn đến nguy cơ gây thảm họa sinh thái
Khi Kênh Funan Techo hình thành, sẽ làm cho dòng chảy của sông Mekong thay đổi đáng kể. Do nước sẽ chảy theo kênh đào đổ thẳng ra biển mà không còn đưa cả về phía Đồng bằng sông Cửu Long. Khi đó, cùng với hiệu ứng biến đổi khí hậu, tình trạng xâm nhập mặn sẽ diễn ra sâu hơn, dài hơn và với tính chất ngày càng dữ dội hơn. Tình trạng thiếu nước ngọt phục vụ đời sống sinh hoạt và sản xuất là một trong những thiệt hại to lớn nhất. Nước nhiễm mặn không thể sử dụng để phục vụ cho các mục đích sinh hoạt do nước muối cho tính ăn mòn cao, gây hư hại hệ thống dẫn, chứa nước… Thiếu hụt nước ngọt, nông dân không thể tươi tiêu các loại cây ăn quả, cây hoa màu, lương thực… dẫn đến hệ quả việc sản xuất nông nghiệp bị trì trệ. Nguy hại hơn, đất nhiễm mặn gây ra tác động tiêu cực đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây trồng, thậm chí gây chết hàng loạt. Việc nuôi trồng các loại thủy sản cũng bị thiệt hại nặng nề bởi hiện tượng xâm nhập mặn.
Tình hình khô hạn diễn ra ở Đồng bằng sông Cửu Long. Nguồn ảnh : VnExpress
Những vấn đề này sẽ sớm dẫn đến một thảm họa về sinh thái khi Việt Nam là quốc gia ở vị trí cuối cùng ở hạ nguồn của dòng sông Mekong. Môi trường sinh thái, sự đa dạng về sinh học tiếp tục bị đe dọa nghiêm trọng. Kế mưu sinh của hàng chục triệu người dân ở Đồng bằng sông Cửu Long bị biến dạng ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển bền vững của toàn vùng.
3. Khuyến cáo đáng chú ý của chuyên gia xung quanh Dự án
Giới thạo tin quốc tế cho rằng, tuyến Kênh Funan Techo sẽ là kết nối cuối cùng phía Nam Đông Dương thuộc Sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI) của Trung Quốc, cho phép Trung Quốc có thể vận chuyển qua lại hàng hóa từ các cảng phía nam Campuchia đi qua Lào về phía Trung Quốc. Theo giới bình luận quốc tế, yếu tố địa chiến lược xung quanh biên giới Campuchia đang khá nhạy cảm cả về phương diện kinh tế lẫn chính trị. Theo quy định "Thủ tục thông báo, tham vấn trước và thỏa hiệp" (PNPCA) của Ủy hội sông Mekong (MRC) và Hiệp định Mekong 1995, Campuchia có trách nhiệm cung cấp báo cáo khảo sát kỹ thuật (TRR), đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới (EIA) đối với Kênh đào Funan Techo. Nhận định tiêu cực về những tác động của Dự án, Tiến sỹ Brian Eyler – chuyên gia về Tiểu vùng sông Mekong ở Trung tâm Stimson cảnh báo, Kênh Funan Techo có thể là cái đinh cuối cùng đóng trên nắp quan tài Đồng bằng sông Cửu Long. Trung Quốc đã đem quan tài này để Campuchia và Việt Nam xô đẩy nhau ngã vào.
Theo phân tích của Kỹ sư Phạm Phan Long, Chủ tịch Viet Ecology Foundation, một tổ chức phi Chính phủ ở Mỹ, đây là một bước đi chiến lược của Trung Quốc nhằm vào hạ lưu sông Mekong. Việt Nam và Campuchia cần hợp tác thay vì chia rẽ nhau, để bảo vệ môi trường sống cho chính mình. Trên một khía cạnh khác, Việt Nam có thể phản đối dự án này, nhưng có lẽ cả hai sẽ cùng đạt được lợi ích chung nếu Việt Nam thỏa hiệp được với Campuchia để cả 2 cùng nhau bảo vệ Biển Hồ và Đồng bằng sông Cửu Long, dựa vào các thủ tục và quy định của MRC. Với dự án Kênh Funan Techo, Việt Nam và Campuchia cần tìm cách hợp tác và tránh gây tranh chấp. Hai nước không nên để cho bên thứ ba khai thác cơ hội biến Funan Techo thành biểu tượng xung đột giữa hai dân tộc. Campuchia và Việt Nam đều phải nhận thấy âm mưu của bên thứ ba và nhảy ra khỏi "cỗ quan tài" bằng một liên minh chiến lược toàn diện, bảo vệ quyền lợi cho sự phát triển bền vững ở một lưu vực chung của cả hai nước Việt Nam – Campuchia.
Theo Tiến sỹ Samuel De Xun Chua thuộc Khoa Địa lý, Đại học quốc gia Singapore, Việt Nam nên hợp tác và thương lượng với Campuchia để bảo vệ lợi ích của mình và giảm thiểu những nguy hại tiềm tàng mà dự án này có thể gây ra. Việt Nam có khá nhiều phương cách ràng buộc Campuchia tuân theo các thủ tục của MRC để kiểm soát Kênh Funan Techo. Giới hạn trọng tải tàu thuyền trên Kênh Funan Techo theo đúng công bố của Campuchia là 1.000 DWT. Campuchia có 2 thương cảng có khả năng cho tàu 2.000 DWT và 5.000 DWT ra vào nên Campuchia sẽ vẫn cần vận chuyển tàu bằng sông Tiền và có thể cả sông Hậu, trừ khi Kênh Funan Techo được đào không đúng như những gì công bố. Với Kênh Funan Techo, Việt Nam có thể đặt Campuchia trước trách nhiệm bảo vệ lưu vực, đúng theo 5 Thủ tục và Hướng dẫn MRC đã thông qua, đặc biệt nhất là cho dòng chính với "Quy trình duy trì dòng chảy trên dòng chính".
Nằm ở hạ lưu dòng Mekong, những tác động tiêu cực xảy ra với kinh tế và môi trường sinh thái Việt Nam khi Kênh đào Funan Techo hình thành và đưa vào sử dụng là điều không tránh khỏi. Giới chuyên gia khuyến cáo, để hạn chế những hệ lụy tiêu cực mà Dự án mang lại, các cơ quan chức năng cần có chính sách phát triển nông nghiệp hợp lý hơn phù hợp với sự xâm nhập mặn và sụt lún, thiếu nước và phù sa của Đồng bằng sông Cửu long. Vấn đề này được dự báo sẽ tiếp tục nghiêm trọng hơn trong những năm tới. Đồng thời, cần nghiên cứu, xây dựng "kho" dự trữ nước để cân đối khi lượng nước từ sông Mekong đổ về ngày càng ít đi. Bên cạnh đó, cần điều tra ngay để có những phương án giảm thiểu tác động tiêu cực của lượng hàng hóa quá cảnh đi Campuchia sẽ giảm đi trong thời gian 4 năm tới. Đồng thời, cần quy hoạch lại các cảng biển phía Nam, cũng như các dự án đầu tư về phương tiện vận tải và các giải pháp cho sự phát triển bền vững kinh tế-xã hội ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long trong tình hình mới.
Nguyễn Đình Thiện & Hoàng Thanh Minh
Nguồn : Viện Nghiên cứu Phát triển Phương Đông – ORDI, 25/03/2024
Quân cảng Ream và Kênh đào Funan của Campuchia : Nỗi lo lớn đối với Việt Nam
Nguyễn Thế Phương, RFA, 23/04/2024
Hôm 18/4/2024, Chương trình Sáng kiến minh bạch hàng hải Châu Á (AMTI) của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) công bố thông tin về hai tàu hải quân Trung Quốc đã đậu ở căn cứ hải quân Ream của Campuchia trong hơn bốn tháng.
Lính hải quân Campuchia tại căn cứ hải quân Ream ở Preah Sihanouk trong một chuyến thăm do chính phủ tổ chức hôm 26/7/2019 - AFP
AMTI cho biết hai tàu chiến Trung Quốc này là những tàu đầu tiên và duy nhất được cập cảng tại căn cứ quân sự này. Năm 2020, Thủ tướng Hun Sen đã nói quân cảng Ream được mở cho hải quân tất cả các nước ghé thăm. Tuy nhiên, hồi tháng 2, 2024, hai tàu khu trục Nhật Bản là TV-3521 Shimakaze và DD-114 Suzunami đã được đưa tới cảng Sihanoukville thay vì cách Ream. Ngay cả tàu của Campuchia cũng không đậu ở bến tàu mới, vừa được hoàn thành bằng tiền của Trung Quốc này.
Từ đó, AMTI đặt câu hỏi liệu sự hiện diện thường trực của hải quân Trung Quốc tại quân cảng Ream đã được thiết lập trên thực tế hay mới chỉ là "lời đồn".
Theo các chuyên gia, sự kết hợp giữa quân cảng Ream và kênh đào Phù Nam có thể tạo mối đe dọa an ninh truyền thống (quân sự) và an ninh phi truyền thống (môi trường, kinh tế, chính trị) đối với Việt Nam.
Vị trí quân cảng Ream (dấu X bên trái), đầu ra Vịnh Thái Lan của kênh đào Phù Nam (dấu X ở giữa) và Tp. Hà Tiên, Việt Nam (dấu X bên phải). Ảnh chụp từ Google Map, RFA đánh dấu vị trí. Google Map
Việt Nam sẽ lo lắng hơn cả Hoa Kỳ
Trao đổi với RFA, ông Greg Poling, Giám đốc Chương trình AMTI ở Trung tâm CSIS, nói cần lưu ý thêm là Trung Quốc và Campuchia cũng xây dựng thêm một sân bay ngay sát bên cạnh quân cảng Ream. Chưa biết sân bay này có phải là sân bay quân sự không, nhưng nó cũng được xây dựng theo tiêu chuẩn có thể dùng cho cả quân sự, nghĩa là có tính chất "lưỡng dụng". Ông nói tiếp :
"Tôi nghĩ có thể nói rằng không phải là Hoa Kỳ mà chính Việt Nam sẽ phải bận tâm nhiều hơn về các căn cứ hải quân, sân bay và các thiết bị mà Trung Quốc có thể sẽ lắp đặt ở đó. Trong thời bình, các cơ sở này cho phép Trung Quốc theo dõi mọi hoạt động của hải quân, không quân của Việt Nam ở bất kỳ đâu tại miền Nam và Vịnh Thái Lan. Tại đó, họ có khả năng phóng những máy bay do thám, tuần tra, có thể bay vòng quanh bờ biển Việt Nam. Xưa nay, biên giới phía bắc là mối quan tâm hàng của Việt Nam. Từ đây, Việt Nam sẽ phải lo lắng nhiều hơn ở khu vực phía Nam. Chắc chắn là Việt Nam sẽ phải củng cố hơn nữa mối quan hệ chính trị với Campuchia".
Tương tự như ông Greg Poling, ông Nguyễn Thế Phương, nhà nghiên cứu quân sự và quan hệ quốc tế ở Đại học Canberra, Australia, cho rằng bất cứ sự hiện diện nào của Trung Quốc, đặc biệt là sự hiện diện mang yếu tố quốc phòng, quân sự, ở khu vực "buffer zone" (vùng đệm) an ninh của Việt Nam thì đều mang tính đe dọa.
Ông cho biết trong tư duy chiến lược của Việt Nam, vốn có từ giai đoạn sau 1975, nhất là sau khi đưa quân vào Campuchia, Việt Nam luôn coi Lào và Campuchia là những khu vực chiến lược quan trọng trên đất liền. Mức độ quan trọng của hai khu vực này còn hơn cả biên giới phía Bắc. Ông nói tiếp :
"Rõ ràng có sự hiện diện nào đó về mặt quân sự của Trung Quốc ở Lào và Campuchia thì điều đó là mối đe dọa lớn đối với Việt Nam, dù không ai nói thẳng ra. Đó là mối đe dọa lớn cho Việt Nam cho cả kịch bản thời bình và thời chiến. Chúng ta cần lưu ý là có khá nhiều kịch bản khác nhau. Thời bình có kịch bản riêng cho thời bình. Thời chiến có kịch bản riêng cho thời chiến".
Hình chụp hôm 3/12/2023 : Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Banh (thứ 5 từ trái sang), Đại sứ Trung Quốc tại Campuchia Wang Wentian (thứ 6 từ trái sang) và Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Seiha (thứ ba từ trái sang) chụp hình chung với các giới chức hải quân Trung Quốc và quân sự Campuchia trên một trong hai tàu Trung Quốc đậu tại Căn cứ hải quân Ream. AFP
Quân cảng Ream nằm trong chiến lược "chuỗi đảo" của Trung Quốc
Ông Nguyễn Thế Phương cũng lưu ý quân cảng Ream không đứng một mình. Ở khu vực đó, Campuchia còn xây dựng một sân bay chứ không chỉ có quân cảng. Ở đây là một tổ hợp quân cảng và sân bay. Ông cho rằng có khả năng cao là Trung Quốc có quyền tiếp cận toàn bộ tổ hợp này, ngay cả dưới hình thức đơn giản. Ví dụ, giống như với Cam Ranh thì Việt Nam mở cửa, hải quân nước nào tới cũng được. Nếu Campuchia làm như vậy với Ream thì chúng ta vẫn biết Trung Quốc tới đó nhiều nhất. Ông nói tiếp :
"Điều đó sẽ tạo ra một mối lo ngại lớn, nhất là trong bối cảnh Trung Quốc tăng cường kiểm soát và hiện diện bên trong chuỗi đảo thứ nhất, từ Senkaku ở biển Hoa Đông, sang quần đảo Okinawa của Nhật, chạy xuống biển Đông rồi Madagasca ở phía Ấn Độ Dương.
Nếu quân cảng Ream trở thành một vị trí mà Trung Quốc có thể tiếp cận thường xuyên thì Vịnh Thái Lan sẽ trở thành khu vực Trung Quốc hiện diện thường xuyên.
Trước đây, thông qua các đảo nhân tạo ở Trường Sa thì Trung Quốc cùng lắm là xuống quần đảo Natuna của Indonesia và eo biển Malacca. Họ có thể quấy rối Indonesia khi Indonesia thực hiện các hoạt động thăm dò khai thác dầu khí ở vùng biển Natuna. Nhờ các đảo ở Trường Sa thì họ có thể triển khai nhanh chóng tàu hải cảnh tới khu vực đó.
Tức là năng lực Trung Quốc có thể hiện diện toàn bộ đường lưỡi bò. Nghĩa là chỗ nào đường lưỡi bò liếm tới thì Trung Quốc có thể triển khai lực lượng đến đó nhanh nhất có thể".
Ông Nguyễn Thế Phương nhấn mạnh bây giờ nếu có thêm cảng Ream thì Trung Quốc có thể tăng cường triển khai lực lượng ở Vịnh Thái Lan. Từ đó, nó tạo cơ sở để họ hiện diện ở toàn bộ vùng bên trong chuỗi đảo thứ nhất. Đó là một năng lực rất quan trọng với Trung Quốc.
Khi đó, lợi ích không chỉ với Việt Nam mà Indonesia, Thái Lan cũng bị ảnh hưởng.
Quân cảng Ream và kênh đào Phù Nam
Theo nhà nghiên cứu Hoàng Việt ở Tp. HCM, Trung Quốc thường sắp xếp thế trận theo kiểu cờ vậy, tức là triển khai nhiều quân cờ ở những địa điểm, thời điểm khác nhau. Nhìn bề ngoài, những điều này dường như không liên quan, nhưng ở một thời điểm nào đó, khi chúng được ráp nối lại, chúng sẽ tạo ra một thế trận hoàn toàn mới.
Các nhà nghiên cứu đều lưu ý rằng quân cảng Ream và một mối quan hệ nhất định với kênh đào Phù Nam mà Campuchia tuyên bố sẽ khởi công trong năm 2024. Một đầu Kênh đào Phù Nam nối với với sông Mekong ở gần Phnompenh, một đầu nối với Vịnh Thái Lan, sát ngay bên cạnh quân cảng Ream. Câu hỏi đặt ra là liệu kênh đào này có thể giúp tàu Trung Quốc đi từ Ream vào tời Phnompenh hoặc thậm chí theo dòng Mekong đi xa hơn lên thượng nguồn ?
Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Phương cho rằng sông Mekong đoạn thượng nguồn rất khó cho tàu lớn di chuyển. Nhưng đi từ Vịnh Thái Lan vào tới khu vực Phnompenh là có thể. Ông nói :
"Trung Quốc có thể từ Ream vào Phnomphenh, nhưng không lên đến thượng nguồn. Mặt khác, Trung Quốc cũng không cần phải làm như vậy. Ngoài ra, việc tàu Trung Quốc vào tới Phnomphenh thì không phải là cái quan trọng. Cái quan trọng nhất vẫn là vùng biển Việt Nam ở Vịnh Thái Lan và miền Nam Việt Nam bị Trung Quốc theo dõi hết. Và cái thứ hai là tầm kiểm soát của hải cảnh Trung Quốc mở rộng, khi họ có thể sẽ hiện diện tới tận Ream.
Còn với kênh đào Phù Nam thì vấn đề lớn nhất là nó tạo ra một mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Cùng với hệ thống các con đập trên thượng nguồn, nó không phải là đe dọa về quân sự mà là đe dọa an ninh phi truyền thống, tức là nó phá hủy hệ sinh thái ở vùng hạ Mekong, bao gồm cả vùng Bassac (Campuchia) và Đồng bằng Sông Cửu Long (Việt Nam). Vùng này sẽ bị tê liệt.
Tư duy chiến lược của Việt Nam, vấn đề an ninh của Viêt Nam trong quan hệ với hai nước Lào và Campuchia đã thay đổi. Đó là vấn đề an ninh phi truyền thống. Đó mới là cái quan trọng.
Kênh đào Phù Nam lấy nước cho nông nghiệp và sinh hoạt trong vùng. Một khi an ninh lương thực của Việt Nam bị đe dọa thì tiếp theo sẽ là an ninh kinh tế và an ninh chính trị.
Việt Nam lo ngại nhất là Campuchia đánh giá tác động môi trường kênh đào này không đầy đủ.
Đồng bằng Sông Cửu Long đã bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, các đập thủy điện trên thượng nguồn, nay bồi thêm con kênh đào".
Nguồn : RFA, 23/04/2024