Một trong những người ảnh hưởng nhất trong năm này trên TikTok và YouTube lại không coi mình là người ảnh hưởng đến bao người khác. Người ấy chính là Thích Minh Tuệ, một người trung niên bắt đầu sống đời tu khổ hạnh, khiêm tốn cách đây vài năm và bắt đầu đi bộ chân trần từ miền Nam ra miền Bắc Việt Nam và ngược lại. Ông đã từng sống trong rừng với vài bộ áo quần và nhận của bố thí từ những người lạ, và thực hành đạo Phật của sự giản dị thanh đạm.
Những bước chân trần đơn độc của thầy Thích Minh Tuệ khuấy động bùn nhơ - Ảnh minh họa
Vào tháng 5, ông đã trở thành một hiện tượng mạng. Những người khâm phục bắt đầu đăng những video về ông khi ông bộ hành trên đường, qua đó khích lệ hàng triệu người. Mặc dù ông không rao giảng đạo đức, nhưng rất nhiều người coi ông là tấm gương sáng tuyệt vời, đặc biệt khi so sánh với cuộc sống xa hoa của các quan chức. Người Việt đặc biệt lấy làm khó chịu trước hình ảnh thu được từ camera cảnh bộ trưởng bộ công an ăn món thịt bò dát vàng tại một nhà hàng ở Luân Đôn cách đây ba năm.
Vào tháng 6, theo ý kiến cương quyết của công an, Thích Minh Tuệ không còn xuất hiện trước công chúng. Zachary Abuza, giáo sư trường National War College ở Washington viết cho Đài Châu Á Tự Do : "Tội thực sự của thầy là cuộc sống khiêm tốn của thầy hoàn toàn tương phản với những vụ tham nhũng đã gây chấn động Việt Nam".
Câu chuyện về Thích Minh Tuệ phản ánh một cuộc tranh luận vẫn đang diễn ra trong những người chống tham nhũng trên khắp thế giới về việc phải chăng ta nên ít tập trung vào chính tham nhũng mà nên tập trung nhiều hơn vào tính thanh liêm và lương thiện thuộc về bản chất của con người. Bản báo cáo năm 2022 của tổ chức chống tham nhũng Minh bạch Quốc tế khẳng định "từ trước đến nay ngày càng có nhiều lời kêu gọi nên tái tập trung vào vai trò chính của những chuẩn mực, đạo đức, và thanh liêm trong việc kiểm soát tham nhũng".
Một ví dụ cho sự xét lại này là chiến dịch chống tham nhũng chính thức của Việt Nam, còn được gọi là "đốt lò". Trong thập niên qua, đảng cầm quyền đã bắt gần hai trăm ngàn người, kể cả những lãnh đạo đảng cấp cao, về tội ăn hối lộ. Tuy nhiên thay vì diệt trừ tham nhũng, chiến dịch chống tham nhũng này lại càng khiến cho người ta càng nhận thức rằng tham nhũng là bất trị và ở khắp mọi nơi. Rất nhiều người Việt cũng tin chiến dịch chống tham nhũng thực chất được dùng để nhắm vào những phe cánh chính trị và để duy trì sự thống trị của đảng.
Dùng chiêu bài chống tham nhũng để làm vũ khí chính trị như thế cũng phổ biến ở nhiều nước khác. Chính điều này đã làm chậm lại chiến dịch quốc tế tồn tại trong nhiều thập niên qua nhằm sửa chữa những nhược điểm về thể chế đã sinh ra tham nhũng. Những nhược điểm này bao gồm lương thấp đối với công chức, thiếu sự minh bạch trong chính quyền, và không có sự bảo vệ dành cho những người tố cáo.
Tuy nhiên theo tổ chức Minh bạch Quốc tế, chiến thuật mới hơn và đang phát triển là chiến thuật kêu gọi tính thanh liêm của con người. Hiện nay tại hơn mười mấy nước có những chương trình khen thưởng những viên chức là những "thần tượng thanh liêm" vì ngăn ngừa những tệ nạn như hối lộ. Nhiều nghề nghiệp, đặc biệt về tài chính, cần phải có "lời thề thanh liêm" như bác sĩ có lời thề Hippocrates. Tại hơn ba mươi nước, những viên chức và những người đấu giá những hợp đồng được yêu cầu ký vào "cam kết thanh liêm" mà đặt ra những tiêu chuẩn cao cho việc đấu thầu công.
Tổ chức Minh bạch Quốc tế nói nhiều học giả gần đây đã cho rằng "thanh liêm không chỉ đơn giản là ngược lại với tham nhũng mà còn là một khái niệm mở rộng hơn ‘bao gồm việc làm điều đúng đắn theo đúng cách’". Có lẽ chính nhờ sự thực hành "đúng cách" của Thích Minh Tuệ -sự tuân thủ đơn độc của thầy về cuộc sống đơn giản, vị tha-mà đã làm cho thầy trở thành một ngôi sao truyền thông xã hội như thế.
The Monitor's Editorial Board
Nguyên tác : "A simple, selfless dissent for integrity", The Christian Science Monitor, 24/7/2024 - Tựa đề tiếng Việt của người dịch.
Trần Quốc Việt dịch (03/08/2024)