Nguy cơ nghẽn đùn nghẽn trong cải cách thể chế
Viết từ Sài Gòn, RFA, 15/12/2024
Cải cách thể chế, làm thay đổi hệ thống tốt hơn, trong sạch và thông suốt hơn... Đó là kì vọng của không chỉ những người làm lãnh đạo đích thực mà là của cả dân tộc. Cho dù bạn đứng ở phía nào, biên kiến nào chăng nữa thì việc cải cách thể chế cho tốt đẹp hơn, dân đỡ khổ hơn và cái ách trên cổ nhân dân nhẹ bớt... ấy là một niềm vui, chắc chắn là vậy. Thế nhưng với Việt Nam, việc cải cách hệ thống chính trị ra sao ? Niềm vui ? Có đó, nhân dân nghe tin này thấy vui, bởi trải qua quá nhiều mệt mỏi, đại dịch, suy thoái... Nhưng niềm vui ấy có thực sự trọn vẹn ? Không, bởi với người Việt nói chung và cán bộ Việt bây giờ, đây là mối lo nhiều hơn là vui. Vì sao ?
Các chuyên gia nhận định cần có kế hoạch, chính sách thấu đáo cho cán bộ, công chức, viên chức khi thực hiện sắp xếp, tinh gọn hệ thống - Ảnh : Sỹ Đông
Nói xa một chút, những năm cuối thập niên 1980 và đầu thập niên 1990 của thế kỉ trước, Việt Nam từng có một cuộc tinh gọn bộ máy nhà nước với nghị định 176, đây là chỉ thị của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng thời đó (tương đương với Thủ tướng bây giờ), đã có hàng loạt người nghỉ việc nhằm giữ lại phần "tinh" và loại bỏ phần "thô". Thế nhưng thực tế thì ra sao ?
Đã có rất nhiều thành phần "thô" từng học đến Tú tài Bán (phần), Tú tài Toàn (lớp 11 và lớp 12 bây giờ - đây là những thành phần thuộc diện chữ nghĩa, hiếm hoi của giáo dục trước 1975 để lại, họ không học lên đại học được do thời cuộc) bị loại để giữ lại những thành phần "tinh" có bằng trên cấp ba, kỳ thực, đã có một cuộc bắt tay dưới gầm bàn, chạy chọt và man trá giữa cán bộ lãnh đạo cấp địa phương với các thành phần công chức, cán bộ. Yếu tố được giữ lại được xét theo tiêu chuẩn đầu tiên là lý lịch, sau đó mới đến bằng cấp, mà bằng cấp thì chỉ có những người thực sự học chính quy, ra trường, được nhà nước phân công, bổ nhiệm về các cơ quan mới là bằng thật, họ còn rất trẻ, chưa có kinh nghiệm lãnh đạo. Và chính các lãnh đạo của họ là thành phần ất ơ trong học hành, chả có mấy người học hết lớp 9. Tuy nhiên, chỉ sau vài tháng thì ông/bà nào cũng có bằng đại học chính qui.
Cái thời kinh khủng theo nghị định 176, với tên gọi "chế độ 176" ấy trôi qua một cách ì ạch, những tưởng được tinh giảm bộ máy, được sạch sẽ hơn, được tích cực hơn nhưng kì thực ngay từ đầu nó đã ngầm chứa bên trong nó một khối thuốc nổ của sự gian trá.
Thế rồi cái thời ấy cũng kéo lê qua lịch sử, kinh tế mở cửa, đất nước phát triển nhưng không thể tiến bộ được. Đất nước phát triển vì các nhà lãnh đạo đã mở cửa đúng thời điểm và đón được làn gió thị trường, tận dụng được nguồn lao động tiềm năng, nguồn tài nguyên, khoáng sản phong phú của quốc gia. Thế nhưng không tiến bộ được bởi đất nước trải qua nghèo đói, sức hút của đồng tiền cũng như nỗi thao thức về kinh tế quá mạnh, nó là lực đẩy của phát triển. Nhưng thành phần lãnh đạo lại trộn lẫn quá nhiều thứ, trong đó, người trí thức, người có chữ phải chấp nhận luồn cúi, vâng dạ trước những kẻ không có mấy chữ nhưng lại có quyền lực, có thẻ đảng làm bảo chứng quyền lực và có cả mọi loại bằng cấp để bảo chứng cho thói đe nẹt cấp dưới của y/thị. Đất nước phải phát triển theo khuynh hướng "nhất trung ương nhì địa phương". Tức lệnh cao nhất vẫn là trung ương, nhưng địa phương có lý lẽ, tập tục của địa phương và lãnh đạo địa phương quyết định sự thể đi đến đâu trên tinh thần không trái lệnh trung ương.
Một đất nước mà hầu hết các "nhì địa phương" đều mập mạp, béo ú và luôn nuôi âm mưu cát cứ địa phương, dựng riêng một cõi với tiền hô hậu ủng, đầu trâu mặt ngựa, lâu la chân rết... Và hệ quả của nó là nạn hối lộ tình dục, nạn hối lộ quyền lực, tham nhũng tiền bạc, tham nhũng tình dục và tham nhũng quyền lực cứ theo đà từ thấp đến cao mà diễn ra khắp đất nước, tài nguyên bị tàn phá, con người bị truy sát (vụ chống dịch Covid-19 diễn ra gần đây với hàng vạn người mất mạng đã chứng minh điều này) vì lợi ích nhóm... Không có thứ tệ hại nào là không có.
Lần này, sau thời gian dài chấp nhận ì ạch theo chủ trương của một người "có trái tim rất hồng" nhưng có khả năng ngồi rất lâu trên ghế nóng như Nguyễn Phú Trọng, đến lượt Tổng bí thư Tô Lâm bước ra, đặt chân lên bục quyền lực, ông lại một lần nữa cải cách thể chế nhằm gọt bỏ các "điễm nghẽn" của thể chế với lập luận "Nếu không có bộ thì làm sao có sở ở tỉnh, nếu không có sở ở tỉnh thì làm sao có phòng ở huyện ?".
Thế nhưng trong công cuộc thanh lọc này, lại có cả yếu tố sáp nhập. Một khi vừa thanh lọc vừa sáp nhập thì chắc chắn có kẻ ở nơi này chuyển sang nơi mới nhưng cũng có kẻ ra đi. Vấn đề ai là kẻ ra đi, ai là kẻ ở lại, dựa trên các tiêu chuẩn, tiêu chí nào để quyết định ra đi hay ở lại ? Đó là một vấn đề.
Bởi hiện tại, nếu xét trên bằng cấp, thì tất cả các lãnh đạo địa phương đều có bằng cấp cỡ Thạc sĩ, Tiến sĩ, nhiều vô kể. Nếu điều tra nguồn gốc bằng cấp, chắc chắn chẳng còn mấy phần trăm trong các tấm bằng đó là bằng thật. Nên chuyện xét nét, soi rọi bằng cấp của nhau là không có, và nếu có lệnh soi thì cũng chẳng mấy ai dại mà đi soi người khác cho người khác soi lại mình. Và một khi bằng cấp đã ngang nhau thì người ta xét trên năng lực.
Vấn đề năng lực trong cơ chế xã hội chủ nghĩa là một vấn đề có tính tập thể, tức năng lực cá nhân nhưng vinh danh tập thể và đại diện tập thể sẽ đón nhận. Như vậy, năng lực vẫn qui về lãnh đạo, rất khó để tìm ra người thực sự có năng lực trong một công việc cụ thể. Chính vì vậy, nếu xét về năng lực, các lãnh đạo vẫn đứng vào vị trí ưu tiên một. Và đương nhiên, chế độ cộng sản còn thì chính sách ưu tiên cho lý lịch đỏ còn, chuyện này không thể khác đi được. Ngay cả Tổng bí thư cũng sẽ lúng túng khi đứng trước tình trạng này.
Và đáng sợ hơn là khi có sự tinh giảm, sáp nhập, chấn chỉnh bộ máy, thì câu hỏi đặt ra ở đây là cơ quan nào sẽ đứng ra lo liệu việc này ? Phải thiết lập một bộ máy chuyên trách tinh giảm hay sao ? Và bộ máy chuyên trách này có chắc chắn không vấy bẩn, khi mà nhu cầu "anh ơi, chị ơi, cho em ở lại" vẫn đang rất tha thiết, miệng nói, tay nhét hộp táo... Chuyện này khó tránh được.
Chắc chắn sau đợt chấn chỉnh này, hệ thống sẽ có giảm đi một lượng cán bộ đáng kể, nhưng lượng được giữ lại có thực sự "tinh" hay không thì đó là câu chuyện khác. Bởi ngay từ lúc này, cuộc chạy đua để mình được ở lại, kẻ khác phải ra đi đã bắt đầu tăng cấp, chuẩn bị nước rút. Mà câu chuyện cơm áo gạo tiền thời trước làm đau đầu một thì câu chuyện nhà lầu xe hơi, vinh thân phì gia thời nay còn làm điên đảo quốc gia gấp vạn lần. Nó có thể biến bộ máy chuyên trách tinh giảm trở thành cơ quan nhận hối lộ số một trong tích tắc.
Dù sao thì cũng cầu chúc cho công cuộc tinh giảm, sáp nhập và giải bỏ điểm nghẽn của ông Tô Lâm được thành công viên mãn. Bởi thực sự, nó có quá nhiều vấn đề để nói rằng dù có ba đầu sáu tay, người ta cũng khó mà thực hiện. Bởi khi mà mọi thứ đã gắn với yếu tố "cát cứ địa phương" thì yếu tố công tâm, công bằng hay khoa học chỉ còn đóng vai trò nhãn mác. Vấn đề man trá và bất cập sẽ còn dài dài. Nhưng dẫu sao, đó cũng là một nỗ lực !
Viết từ Sài Gòn
Nguồn : RFA, 15/12/2024
*****************************
Nên dẹp bỏ cán bộ bán chuyên nghiệp ở địa phương
Viết từ Sài Gòn, RFA, 14/12/2024
Chừng ba năm trở lại đây, hệ thống cán bộ địa phương trở nên kềnh càng và luộm thuộm bởi nó phát sinh quá nhiều cơ phận thừa trong hệ thống. Trong đó, đáng kể là những cán bộ "bán chuyên trách" ở địa phương. Những tưởng công việc không lương của họ là một sự cống hiến, nhưng kì thực, họ là một bộ phận ăn không ngồi rồi cố bám víu vào chính quyền để kiếm ăn. Họ càng nhiều, đất nước càng rối loạn.
Trình độ của người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã năm 2024 (Hình từ internet)
Nói đến hệ thống tinh gọn trên thế giới này, không thể không nhắc đến Singapore, một quốc gia mà người dân cần gì thì lên gặp trực tiếp Chính phủ, các văn phòng chính phủ có mặt ở khắp quốc gia. Điều này sẽ tránh được vấn đề cát cứ địa phương và cửa quyền, hách dịch, gây mất lòng dân.
Vì các văn phòng Chính phủ nằm rải rác ở các địa phương nên người dân yên tâm lên làm việc với Chính phủ và các thủ tục, giấy tờ hành chính hay bất kì thủ tục gì sẽ không bị ngâm lâu ngày mà đưa trực tiếp về Tổng Văn Phòng để xử lý. Thời đại internet, việc này chỉ tốn một cú nhấp chuột, đương nhiên là của nhân viên chuyên nghiệp, có năng lực nghiệp vụ, không bị "lỗi đánh máy" như ở Việt Nam.
Và đương nhiên quốc gia Singapore có diện tích nhỏ bé, dân số cũng ít, chỉ bằng một tỉnh của Việt Nam nên việc điều hành qui về một mối dễ dàng. Nhưng, đặt bối cảnh Việt Nam phát triển theo cách tinh gọn, thì việc đặt ra quá nhiều cấp chỉ là tiền đề phát sinh thói cửa quyền, hống hách và toa rập thụt két nhà nước, nhũng nhiễu nhân dân.
Giả sử chỉ dừng ở mức Tỉnh, Trung ương. Tức tất cả các thủ tục hành chính, người dân đến gặp cán bộ trực thuộc tỉnh ngay tại văn phòng xã (cũ). Ở đó, không có chủ tịch xã, chỉ có Trưởng ban trực thuộc tỉnh, và mọi thủ tục nhanh chóng giải quyết theo diện hành chính tỉnh, sau đó đưa về Văn phòng tỉnh trưởng (Chủ tịch tỉnh), ở đó giải quyết, thông qua hoặc cần cấp cao hơn thì chuyển về Trung ương. Chỉ tốn đúng hai cấp và ba lần chuyển thủ tục nếu cần. Như vậy tinh gọn và chuyên nghiệp, không bị tình trạng cửa quyền và cát cứ địa phương.
Ngược lại, tại Việt Nam, vấn đề chuyên môn của cán bộ địa phương hoàn toàn không có hoặc rất kém, bởi tệ nạn bằng giả quá nhiều, hầu hết những người leo lên được ghế cao đều dựa vào phe nhóm và lý lịch, không dựa vào năng lực chuyên môn. Đây là lỗ hổng quá lớn để khi nắm được ghế quyền lực địa phương, người ta sẽ vơ vét để lấy lại những khoản đầu tư, chạy đua ban đầu, sau đó dùng biện pháp đe nẹt và hù dọa để lãnh đạo. Bởi kẻ càng kém năng lực thì càng giỏi hù dọa và bóp chết các nhân tố có cơ may phát triển.
Chưa dừng ở vấn đề đe nẹt, mà một vấn đề khác cũng đáng quan tâm không kém, đó là mở rộng địa bàn cát cứ quyền lực. Muốn cát cứ quyền lực, người ta tìm cách mở rộng đội ngũ cán bộ cơ sở, từ việc dựng lên các trưởng thôn, phó thôn ăn lương nhà nước cho đến các tổ trưởng, tổ phó bán chuyên nghiệp, tức không ăn lương nhà nước theo biên chế mà hưởng tiền trợ cấp từ nguồn quĩ địa phương. Bù vào, để được hưởng tiền trợ cấp đó, cán bộ bán chuyên nghiệp phải làm cho được việc, tức xông xáo, tìm cách truy thu các khoản này nọ, kêu gọi đóng góp xã hội hóa (ngay trong cái bánh Trung thu của trẻ em vốn do kinh phí nhà nước tổ chức thì loại cán bộ này cũng đi gõ cửa từng nhà để xin năm chục, một trăm ngàn đồng, sau đó mua những gói quà mười mấy ngàn mà phát cho trẻ em). Tất cả các khoản đó càng nhiều thì tỉ lệ phần trăm của cán bộ bán chuyên nghiệp càng lớn.
Chính vì phần trăm từ khoản tận thu này mà cán bộ bán chuyên nghiệp mọc ra như nấm, họ hăng hái, họ thuộc dạng ăn không ngồi rồi, chẳng có công việc cụ thể, cũng không có chuyên môn cụ thể nhưng lại xông xênh áo mão, chải chuốt và ăn nói hách dịch, nhân danh đảng bộ địa phương. Chính những cán bộ bán chuyên nghiệp này khiến cho người dân trở nên ghét cán bộ và thấy đội ngũ nhà nước có gì đó vừa quan liêu vừa ô hợp.
Và, cán bộ bán chuyên nghiệp, các loại cộng tác viên địa phương càng phì đại thì cán bộ lãnh đạo địa phương càng củng cố quyền lực, càng xa rời dân chúng, muốn tiếp cận họ, phải qua đến ba, bốn lớp cán bộ từ bán chuyên nghiệp đến cấp thôn, cấp ban ở xã rồi mới đến Chủ tịch xã/phường. Cách làm việc cồng kềnh, nặng nề, quan liêu, cửa quyền của cấp địa phương gây tốn kém không nhỏ và làm ảnh hưởng đến uy tín của hệ thống rất lớn. Trong một chừng mực nào đó, hệ thống quản lý nhà nước xem như thất bại, không có giá trị trong mắt người dân.
Và, nhìn vào tưởng đơn giản, nhưng kì thực với số lượng đông như quân Nguyên ở mỗi thôn, xã/phường và xa hơn nữa, nếu xét theo cấp quận/huyện, tỉnh/thành phố thì con số này nhiều vô kể. Cái nguy hiểm nằm ở chỗ họ vô công rỗi nghề, kiếm ăn bằng con đường "phục vụ nhân dân" theo kiểu a dua và cơ hội nên khi có một chút xíu mảy may cơ hội để nhũng nhiễu dân thì bằng mọi cách họ xé cho to và làm lớn chuyện để kiếm ăn.
Về mặt an ninh, trên lý thuyết là xây dựng lực lượng cộng sự địa phương để đảm bảo an ninh, bảo vệ chế độ, phục vụ nhân dân, nhưng về mặt thực tiễn thì đây là lực lượng sinh ra do sự nhầm lẫn của các nhà lãnh đạo và nó có nguy cơ phá hoại an ninh quốc gia, mượn cái bóng đảng cộng sản để làm chuyện càn quấy và nhũng nhiễu, gây khó chịu cho nhân dân nhiều nhất.
Điều quan trọng hơn cả là lực lượng bán chuyên nghiệp này làm cho hệ thống chính quyền trở nên cồng kềnh, mệt mỏi, ô hợp (trong đó không ít ông/bà từng là nhân viên chế độ cũ, giờ quay xe sang làm việc cho chế độ mới, hăng hái và máu lắm).
Nếu muốn cải thiện bộ máy chính quyền, làm cho nó tốt đẹp hơn, gọn nhẹ hơn, việc đầu tiên các nhà lãnh đạo cần làm là phải triệt tiêu hệ thống cộng sự bán chuyên nghiệp ở địa phương, để từng người dân cảm nhận được sự cởi mở, tiến bộ và dân chủ ở nơi mình đang sống thay vì luôn thấy ngột ngạt, khó chịu và bức xúc vì những kẻ ăn không ngồi rồi thi thoảng đến nhũng nhiễu, quấy rối, xưng hùng xưng bá...
Vấn đề an dân nên bắt đầu từ trung ương nhưng phải kết thúc một cách triệt để ở địa phương, cơ sở. Bởi bước cuối cùng để người dân cảm nhận được bầu không khí chính trị quốc gia lại là chính quyền địa phương, các cơ sở địa phương. Và nên trả những gì thuộc về nhân dân cho nhân dân.
Những kẻ ăn không ngồi rồi nên tìm việc làm tử tế thay vì suốt ngày mặc bộ áo quần láng cóng chạy xe máy đi loanh quanh chỗ này chỗ kia rồi ghé ủy ban xã/phường để uống nước trà, tán dóc, xong lại ra ngoài xưng xỉa "tao mới ở cơ quan về" rồi bày trò. Tất cả những hành vi đó cho thấy họ chưa trưởng thành, nếu không nói là rất trẻ con.
Nhưng cái sự chưa trưởng thành, sự trẻ con ấy đang hoành hành khắp các địa phương trong nước đấy, thưa các ngài lãnh đạo !
Viết từ Sài Gòn
Nguồn : RFA, 14/12/2024