Đó là câu hỏi đang làm cho nhiều nhà ngoại giao trên toàn thế giới vò đầu bứt tai. Và quyết định của Tổng thống Donald Trump rút lui khỏi hội nghị thượng đỉnh với Bắc Hàn đã lại càng làm thế giới thêm hoang mang.
Chính sách ngoại giao của Donald Trump là Hoa Kỳ trước hết
Có những nhà ngoại giao hẳn đang bảo nhau "Tôi đã nói mà," nhưng dầu có nói vậy họ cũng đang rất nuối tiếc. Dầu sao nó đã kết thúc sáu tuần lễ đầy biến động trong chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ. Và nó cũng cho chúng ta một cách cửa sổ nhìn vào cách mà Tổng thống Donald Trump hành xử trong lãnh vực ngoại giao : một phương thức đang làm cho cả bạn bè lẫn kẻ thù đều lo ngại.
Vào giữa tháng Tư chúng ta chứng kiến cuộc không kích ở Syria do Hoa Kỳ lãnh đạo với sự tham gia của Pháp và Anh. Nó có mục đích là để trừng phạt chế độ Assad cho việc sử dụng vũ khí hóa học. Chưa đầy một tháng sau, Tổng thống Trump rút Hoa Kỳ ra khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran, được biết dưới cái tên tắt là JCPOA – một thỏa thuận mà ông luôn cả quyết là xấu cho Hoa Kỳ và xấu cho những các quốc gia bạn bè trong vùng. Giữa tháng Năm ông tiếp tục thực hiện một lời hứa khi tranh cử với việc Hoa Kỳ dời một cách biểu tượng tòa đại sứ từ ở Israel từ Tel Aviv về Jerusalem. Nay, chỉ mười ngày sau, ông tự rút ra khỏi một cuộc họp thượng đỉnh với lãnh tụ Kim Jong-un của Bắc Hàn.
Chỉ có một điều lúc nào cũng rõ rệt cho những quyết định khác biệt này đó là tổng thống đã chứng minh được là ông sẵn sàng thực hiện cho bằng được những hứa hẹn mà ông đã đưa ra khi tranh cử tổng thống.
Nhưng cả quyết định rút ra khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran và sự di chuyển tòa đại sứ đã được thực hiện mà hầu như không có bao nhiêu tính toán về toàn cảnh của tình hình cũng như hậu quả của những hành động đó.
Chúng xảy ra trong khi đang có gia tăng căng thẳng ở dải Gaza, và cùng với chiến thuật an ninh tàn bạo của Israel cộng với sự lãnh đạm của hàng lãnh đạo Hamas, nó có thể làm bùng lên bạo động vốn khó dập tắt. Trong khi đó kế hoạch hòa bình đã được khoe khoang lâu nay của chính phủ Trump vẫn chưa thấy tăm hơi đâu cả.
Chính sách ngoại giao của Donald Trump - Ảnh minh họa
Về thỏa thuận với Iran, một lần nữa cũng có vẻ không có một viễn ảnh chiến lược nào cả. Liệu bước này có sau cùng làm cho nó khó khăn hơn để giới hạn chương trình hạt nhân của Iran hơn không ? Liệu nó làm căng thẳng thêm nữa liên hệ với các đồng minh quan trọng trong Liên Minh Bắc Đại Tây Dương hay không ? Và liệu nó có tạo thêm căng thẳng giữa Hoa Kỳ và những nhân vật chủ chốt khác trong bàn cờ quốc tế như Nga và Trung Quốc không ?
Thông điệp lúc đầu cho vụ bỏ bom ở Syria có vẻ là để gửi một thông điệp cho Tổng thống Bashar al-Assad là quá đủ rồi. Nhưng một lần nữa đâu là chiến lược tổng thể ? Trong khi đó tổng thống đã nói đến muốn rút tất cả quân đội Hoa Kỳ ra khỏi Syria, mặc dầu việc này có vẻ như hoàn toàn đi ngược lại những mục tiêu được công bố của chính phủ Hoa Kỳ vốn là giới hạn và hạn chế sự gia tăng ảnh hưởng của Iran trong vùng và xa hơn nữa.
Nay chúng ta có quyết định rút ra khỏi hội nghị thượng đỉnh Singapore với Bắc Hàn. Vấn đề ở đây có lẽ là một vấn đề khác : quá lạc quan và phải nói hoàn toàn thiếu kinh nghiệm hay ý thức về thực tế. Bắc Hàn quả là một quốc gia khó đối phó. Những chính phủ Hoa Kỳ tiền nhiệm đã tìm cách có được một thỏa thuận. Hai lần họ đã đạt được thỏa thuận và hai lần thỏa thuận này sụp đổ. Phía Hoa Kỳ bảo là họ đã tìm cách liên lạc với phía Bắc Hàn để bàn thảo chi tiết về những gì có thể đồng ý và đã không có được bao nhiêu trả lời.
Có vẻ như cuộc họp thượng đỉnh có thể trở thành một cơ hội chụp hình cho ông Kim Jong-un và điều đó dĩ nhiên là không thể chấp nhận được ở Washington. Nhưng nó cũng cho chúng ta thấy một số những điều khác về lối làm việc vô cùng cá nhân hóa và thiếu tổ chức của chính phủ hiện nay ở Washington về ngoại giao.
Ý tưởng cho cuộc họp thượng đỉnh này bỗng đột nhiên xuất hiện. Nó được chào đón vì nó là liều thuốc giải độc cho một cuộc trao đổi những lời thóa mạ lẫn nhau từ Washington và Bình Nhưỡng, cả hai đều đe dọa nhau bằng vũ khí hạt nhân. Nhưng nó đã suýt chết yểu ngay từ giây phút chào đời. Thời biểu để tổ chức quá ngắn. Chưa có bao nhiêu những công việc chuẩn bị trước được thực hiện. Những vấn đề quá phức tạp và khoảng cách giữa hai bên có vẻ như khó mà có thể bắc được nhịp cầu.
Ngay cả việc ấn định có một hội nghị thưởng đỉnh có vẻ cũng chỉ là một quyết định mà đa phần phản ảnh cái tôi của tổng thống và niềm tin hầu như là vô tận của tổng thống vào cái tài của ông như là một nhà kinh doanh giỏi tài điều đình. Nhưng đó, các nhà ngoại giao đã muốn nói rõ, không phải là cách mà ngoại giao hoạt động.
Và rồi đến cả bức thư chính thức mà tổng thống viết cho ông Kim theo các nhà bình luận cũng khá kỳ lạ. Một phân tích của đài BBC chỉ ra là bức thư mở đầu gửi với "His Excellency" là một danh xưng bất bình thường cho ông Kim. Bức thư bắt đầu như là một bức thư làm ăn thương mại, nói đến "Chúng tôi rất cảm kích thời gian, sự kiên nhẫn và cố gắng của ông liên quan đến các cuộc điều đình và bàn thảo về cuộc họp thượng đỉnh lâu nay đều được cả hai bên muốn có."
Rồi bắt đầu sự khích bác khi nói đến "chúng tôi được thông báo là cuộc họp này được Bắc Hàn yêu cầu." Người đọc có cảm tưởng ông Trump viết cho ông Kim về một cuộc họp thứ ba. Nhưng rồi ông lại thêm "những nay thì không có ý nghĩa gì nữa" và một sự nhấn mạnh "cuộc họp dự trù lâu nay" trong khi thực sự mới được đề nghị hồi tháng Ba và ngày tháng mới được ấn định cách đây vài tuần.
Cây bút của tổng thống bắt đầu trở thành độc địa. Số là phía Bắc Hàn đã loan báo hôm sáng Thứ Năm là họ đã nổ bom sập hầm thử nghiệm hạt nhân nhưng đồng thời lên tiếng chỉ trích Phó Tổng thống Mike Pence. Tổng thống lại một lần nữa không chấp nhận thua cơ. Và ông đã trả lời cho đe dọa hạt khi một thứ trưởng ngoại giao của Bắc Hàn đặt câu hỏi là Hoa Kỳ muốn chọn hòa bình hay chiến tranh hạt nhân, bằng một câu "Ông nói đến khả năng hạt nhân của ông, nhưng khả năng của chúng tôi mạnh và to lớn đến nỗi tôi cầu thượng đế là chúng sẽ không bao giờ được dùng đến." Đây là trở lại cuộc đấu khẩu mùa Hè năm ngoái.
Nhưng sang đoạn sau, bức thư lại quay trở lại giọng điệu ngoại giao nói đến "đối thoại tuyệt vời đang được xây dựng giữa ông và tôi." Phải chăng cánh cửa chưa hoàn toàn đóng chặt ? Rồi ông lại nói đến vẫn muốn gặp ông Kim. Và "Tôi cảm ơn cho việc trả tự do cho ba con tin" vì "đó là một cử chỉ đẹp đẽ và rất được cảm kích."
Rồi giọng điệu của một văn thơ kinh doanh quay trở lại với đoạn cuối "Nếu ông thay đổi ý kiến về cuộc họp thượng đỉnh quan trọng này, xin đừng ngần ngại gọi tôi hay viết."
Ở một khía cạnh nào đó, nền ngoại giao Hoa Kỳ nay đang hoạt động ở mức cầm chừng. Các nhà ngoại giao cao cấp của Tây phương đã chỉ ra nguyên một tầng hầu như không có bóng người ở Bộ Ngoại Giao nơi mà đáng lẽ các phụ tá và thứ trưởng cho từng vùng hay từng sự vụ phải thấy ngồi làm việc. Nhưng cho đến nay họ cũng vẫn chưa được chỉ định.
Đó chính là lý do tại sao những chính phủ Âu Châu điều đình với Hoa Kỳ về một thỏa thuận theo sau cho Iran đã chưng hửng khi họ thấy là những cố gắng của họ đã không được báo cáo lên trên theo bộ máy ngoại giao Hoa Kỳ. Vấn đề là những bộ phận tối quan trọng của bộ máy đó còn đang thiếu hay không hoạt động.
Vấn đề của sự nản chí và xuống tinh thần ở Bộ Ngoại Giao nghe đâu đang được Ngoại trưởng Mike Pompeo tìm cách giải quyết. Những nhà ngoại giao Tây phương đã buồn rầu bảo thôi thì trễ còn hơn không.
Và trong khi đó vấn đề tiếp tục chồng chất. Ở Á Châu, Trung Quốc đang công khai thách thức Hoa Kỳ ở Biển Đông, Trong khi đó cuộc điều đình mậu dịch cho thấy thiếu chuẩn bị và chia rẽ đã khiến Trung Quốc thắng vòng đầu. Ở Âu Châu, đồng minh hoang mang và mặc dầu đã có những cố gắng chưa từng thấy, đang cảm thấy mình bị bỏ qua.
Trong khi đó, đã có những quyết định ngoại giao quan trọng được đưa ra và Hoa kỳ và thế giới sẽ phải sống với các hậu quả của chúng.
Và ảnh hưởng của Hoa Kỳ sẽ mỗi ngày một phai mờ. Cho đến cuối tuần có vẻ như Nam Bắc Hàn quyết định tiếp tục đàm phán bất chấp Hoa Kỳ và nay tổng thống lại nói chuyện có thể trở lại bàn hội nghị. Nguyên thủ quốc gia không nói đi nói lại vì như vậy thì còn thể thống gì nữa.
Lê Phan
Nguồn : Người Việt, 26/05/2018