Ngày 30/6/2018, Ủy ban Kiểm tra trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam tuyên bố đã khai trừ nguyên Chủ tịch Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) Trần Bắc Hà và cựu chủ tịch MobiFone Lê Nam Trà của Đảng vì "vi phạm nghiêm trọng". Trong khi ông Hà chịu trách nhiệm về các vụ vi phạm tại BIDV liên quan đến vụ gian lận lớn tại Ngân hàng Xây dựng Việt Nam (VNCB), ông Trà chịu trách nhiệm về một thỏa thuận mua lại của MobiFone bị cáo buộc gây thiệt hại về vốn nhà nước. Liên quan đến vụ bê bối MobiFone, Ủy ban cũng đề nghị các cơ quan Đảng có liên quan xem xét các biện pháp kỷ luật đối với Bộ trưởng Thông tin và truyền thông Trương Minh Tuấn và người tiền nhiệm Nguyễn Bắc Sơn.
Ông Trần Bắc Hà (áo xanh dương lợt, bìa phải) ngồi chắp tay "niệm phật" cùng vợ chồng Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Ảnh : vietnamthoibao.org
Bốn quan chức này là một trong những nạn nhân mới nhất của chiến dịch chống tham nhũng lớn do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ đạo. Hội nghị đánh giá chiến dịch chống tham nhũng tuần trước đã cho biết trong hai năm qua, 490 tổ chức đảng và 35.000 đảng viên đã bị phát hiện vi phạm luật pháp và quy định của đảng. Trong số đó, 1.300 người, bao gồm 10 đương nhiệm hoặc cựu thành viên của Ủy ban Trung ương Đảng và một cựu thành viên Bộ Chính trị, đã bị xử lý kỷ luật và/hoặc bị truy tố do tham nhũng và các cáo buộc liên quan.
Độ sâu và rộng chưa từng có của chiến dịch truyền đi một thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm của Đảng nhằm làm sạch hệ thống mặc dù động thái này có thể được giải thích bằng một số chiến thuật để thanh trừng những người bạn và cựu cộng sự của cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Thật vậy, bốn quan chức nói trên là những người mới nhất trong một chuỗi các quan chức cao cấp và quản lý doanh nghiệp nhà nước (SOE) có các mối liên kết chặt chẽ với ông Dũng đã trở thành nạn nhân của chiến dịch.
Tuy nhiên, quan sát kỹ chiến dịch cũng như quá trình hoạt động của các quan chức này cho thấy rằng việc đánh giá như vậy không có đủ chứng cứ.
- Đầu tiên, mặc dù các quan chức này có mối liên hệ với ông Dũng trong đó những người như cựu thành viên Bộ Chính trị Đinh La Thăng và Giám đốc điều hành của PetroVietnam Trịnh Xuân Thành, đã tham nhũng và đã bị đưa ra toà.
- Thứ hai, nạn nhân cao cấp của chiến dịch cho đến nay đến từ nhiều nơi khác nhau, bao gồm cả các quan chức chính quyền địa phương và trung ương, các giám đốc điều hành các doanh nghiệp nhà nước, ngân hàng, quan chức công an và quân đội. Quan trọng hơn, phần lớn trong số họ dường như không có mối liên hệ rõ ràng với ông Dũng.
- Thứ ba, Quốc hội vào tháng 6 đã cân nhắc sửa đổi Luật chống tham nhũng để đối phó với tham nhũng trong các lĩnh vực ngoài quốc doanh, do đó mở rộng phạm vi hoạt động chống tham nhũng.
Do đó, chiến dịch chủ yếu được thúc đẩy bởi những nỗ lực của Đảng nhằm giảm tham nhũng hơn là đấu tranh chính trị mặc dù điều đó cũng giúp củng cố sức mạnh của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và các đồng minh của ông ta. Bằng chứng cho rằng ông Trọng vẫn duy trì mối quan hệ ấm áp với ông Dũng mặc dù có tin đồn về sự cạnh tranh của họ, đặc biệt trước Đại hội Đảng lần thứ 12 năm 2016. Tại tang lễ của Thủ tướng Phan Văn Khải vào tháng 3 năm 2018 và phiên khai mạc của Quốc hội tháng 5 năm 2018, trong khi ông Trọng phần lớn làm ngơ với Chủ tịch Trần Đại Quang, ông Trọng lại thường xuyên quay sang và trò chuyện thân mật với ông Dũng.
Chiến dịch chống tham nhũng dưới sự giám sát của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng kể từ năm 2016 đã là một bước ngoặc phát triển của chính trị Việt Nam. Thậm chí đây có thể được xem là một trong những di sản quan trọng nhất của ông Trọng sau khi ông nghỉ hưu năm 2021. Là người đứng đầu Đảng, sứ mệnh quan trọng của ông Trọng là duy trì sự cai trị của Đảng. Đấu tranh tham nhũng vốn được coi là một mối đe dọa tồn tại cho sự tồn tại của Đảng, vì vậy đó là một nhiệm vụ lớn lao đối với ông Trọng cũng như Đảng. Chiến dịch chống tham nhũng cho đến nay đã thể hiện ý chí chính trị mạnh mẽ của Đảng trong việc đối phó với tham nhũng và khôi phục một số niềm tin của công chúng trong sự cai trị của Đảng. Tuy nhiên, vẫn phải chờ xem là chiến dịch này có thể được duy trì trong bao lâu và liệu Đảng có còn có thể giảm tham nhũng ở các cấp thấp hơn hay không, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của người dân và các doanh nghiệp. Nếu không, cho dù động cơ của chiến dịch chống tham nhũng hiện tại là gì, cuối cùng chiến dịch đó sẽ được công chúng nhìn nhận là một màn trình diễn chính trị mà thôi.
Lê Hồng Hiệp