Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Published in

Diễn đàn

19/09/2018

Khi Facebook ‘tái định dạng’ dân chủ

Mạnh Kim

Từng được xem là công c khuyếch trương dân ch nhưng yếu t dân ch và t do ngôn lun đang được xem là nhng vn đ ln nht đi vi Facebook. Thay vì được c súy, dân ch, trong mt s trường hp, đang b b gãy. Thay vì được ng h, t do ngôn lun, trong không ít trường hp, đang b bt chn.

facebook1

Facebook đã tr thành "mi đe da", vi sc mnh đc quyn, khi tha hip vi các th chế đc tài. Hình minh họa.

Ti Liên hoan phim Tribeca vào tháng 4/2018, đo din-kch tác gia Jonathan Nolan đã so sánh Facebook vi Cuba (khi đ cp đến vic thu thp d liu cá nhân cho mc đích đàn áp hoc h tr đàn áp) ; trong khi nhà đu tư tài chính George Soros phát biu ti Din đàn kinh tế thế gii Davos vào đu năm 2018 rng, Facebook đã tr thành "mi đe da", vi sc mnh đc quyn, khi tha hip vi các th chế đc tài…

Nếu Facebook là mt quc gia, nó có dân s đông nht hành tinh. Hơn 2,2 t người, chiếm 1/3 dân s toàn cu, truy cp Facebook ít nht mt ln mi tháng. Lch s doanh nghip M chưa tng có công ty nào có người s dng nhiu như vy. Mark Zuckerberg, vi tư cách ch tch kiêm CEO, đã kim soát khong 60% lá phiếu c đông. Tài sn cá nhân Zuckerberg đã tăng đến hơn 60 t USD. Tuy nhiên, như Louis Brandeis (chánh án Ti cao pháp vin Hoa Kỳ t 1916-1939) nói vào năm 1915 rng, s nguy him ca các tp đoàn khng l là h có th đt đến cp đ gn như t tr đến mức các nguồn lc xã hi ln công nghip đang tn ti không đ kh năng đ đi phó. Tim Wu, giáo sư lut Đi hc Columbia, gn đây cũng nói rng không lĩnh vc nào minh ha rõ ràng cho s đe da đi vi dân ch bng các ông ln công ngh (New Yorker, 17/09/2018).

Facebook đã và tiếp tc làm thay đi đáng k xã hi ; tuy nhiên, ngày càng nó càng có nhng nh hưởng tiêu cc trong đó có hin tượng kích đng bo lc và lan truyn tâm lý thù ghét, chưa k tình trng "fake news". Không phi t nhiên mà Chamath Palihapitiya (cựu phó ch tch Facebook) phát biu vào tháng 11/2017 rng, Facebook "đang tiêu dit xã hi". Ti n Đ, dch v WhatsApp ca Facebook đã kích đng các cuc bo lon, treo c và đánh chết người. Ti Libya, người ta dùng Facebook đ buôn lu súng. Tại Sri Lanka, sau v Pht giáo tn công dã man vào cng đng Hi giáo xut phát t mt tin đn sai lch trên Facebook, mt c vn tng thng đã phi tht lên : "Vi trùng là chúng ta nhưng Facebook là cơn gió".

Chẳng nơi nào mà nh hưởng Facebook tr thành tác nhân gián tiếp kích đng bo đng vi mc đ d di và nguy him bng Myanmar, nơi cng đng Hi giáo thiu s Rohingya b giết, hiếp và tra tn tàn bo bi các nhà sư Pht giáo cc đoan. Chuyn bt đu vào năm 2014, khi mt nhà sư tên Wirathu chia s một thông tin sai v mt v hiếp dâm và sau đó cnh báo "có mt cuc thánh chiến chng li chúng ta". Thế là bùng lên cơn st điên cung truy lùng tiêu dit người Rohingya. Cơn st này được châm du liên tc t nhng kêu gi kích đng hàng ngày trên Facebook. Đến tháng 3/2017, khong mt triu người Rohingya đã phi chy trn khi Myanmar. V vic hin vn là mt cuc khng hong chính tr nghiêm trng nht Myanmar k t khi nước này bt đu m ca đón làn gió dân ch. Nói v nh hưởng Facebook lên v Rohingya, một nhà điu tra Liên Hip Quc đã phi th dài : "Tôi e rng Facebook đang biến mình thành quái vt".

Thật ra không ch mt nước "dân ch non tr" như Myanmar thì mi xy ra nh hưởng tiêu cc ca Facebook. Không khí gieo rc tâm lý thù đch cũng xut hin các nước có b dày dân ch và văn minh. Mt bài báo New York Times (21/08/2018) cho biết, ngn la thù hn và chng người t nn bùng lên ti Đc thi gian qua đã được thi mnh thêm nh cơn gió lc Facebook. Cuc chiến ngôn ng đy không khí "chém giết" và "thù đch" gia phe "pro-Trump"và "anti-Trump" ti M cũng là mt ví d na.

Một trong nhng vn đ rt được quan tâm thi đim hin ti là có hay không vic Facebook "đi đêm" vi mt s chính ph ? Facebook t lâu được xem là công c hu hiu cho tiếng nói dân ch, đc bit nhng quc gia mà báo chí nhà nước kim soát tuyt đi ngôn lun. Tuy nhiên, giá tr dân ch mà Facebook mang li dường như đang teo hp, nhường ch cho s "phát trin" ca khuynh hướng "chìu lòng" hoc "kết thân" ca Facebook với mt s nhà nước đc tài.

T khi xy ra v đo chính quân s năm 2016 ti Th Nhĩ Kỳ đến nay, chính quyn Tng thng Recep Tayyip Erdogan đã nht tù hàng ngàn người dám lên tiếng ch trích. Tuy nhiên, Facebook vn hp tác trong vic đàn áp t do thông tin tại nước này. Facebook đã không ch không đi theo cách ca Wikipedia (b chn hoàn toàn sau khi t chi hiu chnh hoc xóa bài có ni dung "bt li" đi vi chính quyn Th), mà còn tuân th yêu cu xóa 1.823 bài vào năm sau v đo chính (Washington Post 13/04/2018).

Tháng 12/2014, một trang Facebook ca Alexei Navalny, đi th chính tr ca Vladimir Putin, đã b Facebook khóa chn theo yêu cu t Chính ph Moscow (trang này được lp đ kêu gi biu tình chng Putin). Mt ln na, có hay không vic Facebook bí mt hp tác với chính quyn vài nước đ xóa bài hoc khóa các tài khon đăng ti thông tin "bt li" cho nhà nước s ti ?

Trong thc tế, t tháng 7/2015 đến tháng 12/2015, Facebook đã chn khong 55.000 bài ti chng 20 quc gia. Cn nhc li, trong mt bài viết ngày 22/11/2016, New York Times cho biết, Facebook đã bí mt phát trin mt phn mm đ xóa bài da trên khu vc đa lý (công c này, được thiết kế đ giúp Facebook kiếm được giy phép hot đng ti Trung Quc, sau đó b b).

Tại Vit Nam, hàng lot tài khon thi gian gn đây đã b "án treo" (30 ngày) hoc thm chí b khóa vĩnh vin, trong đó có các "nn nhân" Lê Nguyn Hương Trà, Nguyn Anh Tun, Trnh Anh Tun, Nguyn Ngc Chu… và mi đây nht là Trương Châu Hu Danh. Có mt đim chung gia các facebooker này : họ có lượng follow cao, vi bài viết đ cp nhng vn đ nóng bng và h b xem là cái gai trong mt chính quyn. Facebook Vit Nam có vai trò gì trong nhng "s c k thut" trên ? Tht khó có câu tr li chính xác nhưng hin tượng này đã xy ra thường xuyên và dày đặc hơn t khi Facebook Vit Nam được điu hành bi bà Lê Dip Kiu Trang và t khi chính quyn Vit Nam công b d lut An ninh mng.

Facebook đã đóng góp đáng kể cho s tái nhn thc trước nhiu vn đ xã hi, đc bit ti nhng quc gia mà thông tin luôn bị bưng bít, nhưng Facebook ngày nay đã không còn là mt mng xã hi giúp kết ni và to ra nhng cng đng lành mnh như ban đu. Yếu t li ích cng đng dường như đang phi ít nhiu nhường ch cho li ích doanh thu. Trong khi đó, Facebook đang là công ty duy nhất thế gii có sc nh hưởng xã hi ln kh năng chi phi tâm lý con người mà không công ty công ngh nào có th đch li. Facebook đã tr thành mt thế lc khng khiếp vi mc đ ph bóng toàn cu có th điu khin trc tiếp hoc gián tiếp không ch hành vi xã hi mà c xu hướng chính tr. "Khi mt sc mnh tư nhân được tp trung mà có th kim soát nhng gì chúng ta thy và nghe thì quyn lc ca nó đ đ cnh tranh hoc thm chí vượt qua c mt nhà nước dân c" – Tim Wu, giáo sư luật Đi hc Columbia, nói.

Facebook vẫn tiếp tc trao "chìa khóa" dân ch hay tước đot nó khi tay người dân các quc gia đc tài ? Đây chưa phi là câu hi đáng chú ý nht thi đim hin ti. Facebook có l đang đnh dng mt hình thái dân ch vi "độ mở" mà nó mun, theo cách ít nhiu phù hp vi yêu cu riêng, đc bit đi vi các nước đc tài. Đó có th là gii pháp mà Facebook áp dng đ cân bng gia vic phc v xã hi và li ích doanh thu. Facebook s xê dch cán cân này tng thi đim c th và tùy trường hp c th. Dù chưa đến mc giết chết dân ch t trong trng nước nhưng chc chn Facebook không còn là nơi lý tưởng đ dân ch được ươm mm hoc được phép khai sinh mt cách t do. S là mt thm ha đi vi dân ch và t do ngôn lun nếu một tay độc quyn đa quc gia bt tay vi mt tên đc tài chuyên chế. Điu này dù sao cũng không th xy ra theo cách c hai cùng mun, vì tay đc quyn đa quc gia trong trường hp này là mt công ty M chu s kim soát ca lut pháp M, Quc hi M và báo chí Mỹ.

Mạnh Kim

Nguồn : VOA, 19/09/2018

Quay lại trang chủ
Read 475 times

Viết bình luận

Phải xác tín nội dung bài viết đáp ứng tất cả những yêu cầu của thông tin được đánh dấu bằng ký hiệu (*)