 | Tổng quan: | 3636756 |
Tối 23 tháng 8 giờ địa phương, Cơ quan Vận tải hàng không Nga Rosaviatsia phát tin xác nhận Yevgeny Prigozhin, người sáng lập Tổ chức Wagner – Tập đoàn quân sự tư nhân Nga, đã gặp nạn trong sự cố máy bay rơi xảy ra cùng ngày. Đài Truyền hình Al Jazeera ngày 24 trích dẫn tin của Thông tấn xã Đức cho biết một nhân vật thạo tin nói với Đài Truyền hình Nga Tsargrad rằng thi thể của Yevgeny Prigozhin đã được bước đầu xác nhận, nhưng việc phân tích DNA còn đang tiến hành.
Trước đó, Thông tấn xã Nga đã đưa tin tối hôm ấy rằng một chiếc máy bay tư nhân Embraer-135 bay từ Moskva đi St. Petersburg đã rơi tại vùng Tver, trên máy bay có tất cả 10 người, gồm 3 nhân viên phi hành đoàn. Tin tức bước đầu cho thấy, toàn bộ số người trên máy bay đều tử nạn. Danh sách những người trên chiếc máy bay gặp nạn do Rosaviatsia công bố cho thấy, trong 7 hành khách có hầu như toàn bộ lãnh đạo cấp cao của Tập đoàn Wagner. Sĩ quan chỉ huy Utkin, một trong số các nhà sáng lập Wagner, cũng nằm trong số đó.
Hiện trường vụ tai nạn máy bay tư nhân của Prigozhin rơi và bốc cháy tại Tver, Nga, ngày 23/8, giờ địa phương
Nhiều nghi vấn về sự cố rơi máy bay
Hiện vụ tai nạn còn nhiều nghi vấn, đa số dự đoán thiên về cho rằng tai nạn này là một vụ "mưu sát".
Ngày 24 khi trả lời phỏng vấn của phóng viên "Thời báo Hoàn Cầu", chuyên gia quân sự Trung Quốc Tống Trung Bình (Song Zhongping) cho biết : "Qua quan sát quỹ tích máy bay rơi có thể thấy máy bay hoàn toàn giống như bị mất động lực rồi rơi xuống như chiếc lá rụng và xảy ra tiếng nổ, điều đó rất kỳ lạ, hoàn toàn không phải do bản thân máy bay xuất hiện trục trặc cơ khí hoặc do thời tiết có hiện tượng cực đoan".
Trương Hồng (Zhang Hong), nhà nghiên cứu tại Viện Nga, Đông Âu và Trung Á thuộc Viện Khoa học xã hội Trung Quốc, cũng đã xem video và hình ảnh về vụ tai nạn máy bay của Prigozhin, và cho rằng từ video và hình ảnh, chiếc máy bay dường như đã "bị biến mất".
Dữ liệu từ nền tảng dữ liệu chuyến bay Flightradar24 dường như cũng chứng tỏ điều này. Theo CNN, dữ liệu từ Flightradar24 cho thấy, vào lúc 6g11 chiều giờ địa phương ngày 23, có thể do "nhiễu khu vực" mà máy bay riêng chở Prigozhin, người sáng lập Tập đoàn Wagner đã ngừng truyền tín hiệu vị trí, nhưng trong 9 phút tiếp theo, máy bay không ngừng truyền dữ liệu về độ cao, tốc độ và các dữ liệu khác. Một bài báo đăng trên trang web chính thức của FlightRadar24 ngày 23 viết : "Chính những dữ liệu này giúp chúng tôi có một số hiểu biết về những giây phút cuối cùng của chuyến bay này".
FlightRadar24 cho biết dữ liệu có được vào phút cuối cho thấy máy bay lên xuống không ổn định, có thời điểm lên cao trên 9,1 km. Sau đó, vào lúc 6g19 chiều giờ địa phương, dữ liệu cho thấy trước khi việc truyền dữ liệu độ cao dừng lại, tốc độ hạ độ cao của máy bay vào khoảng gần 2,4 km mỗi phút. FlightRadar24 nói với CNN rằng do cách thu thập dữ liệu về các chuyến bay gần Moskva, trang web này vẫn đang phân tích dữ liệu "có thể chưa hoàn chỉnh".
Điều đáng chú ý là ngay sau khi xảy ra tai nạn, chiếc máy bay tư nhân thứ hai của Prigozhin đã lập tức thay đổi tuyến bay, quay trở lại và hạ cánh xuống sân bay Ostavyevo gần Moskva. Đã có tin tức cho biết về "hoạt động bất thường" ở gần sân bay Ostavyevo. Người dân địa phương cho hay : "Trong vòng nửa giờ đã có 6 máy bay đến đây. Chưa bao giờ có nhiều máy bay xuất hiện cùng lúc như vậy".
Cơ quan Vận tải Hàng không Liên bang Nga Rosaviatvia cho biết đã thành lập một ủy ban đặc biệt để điều tra vụ tai nạn máy bay và tại hiện trường vụ tai nạn đã bắt đầu thu thập tài liệu thực tế về đào tạo tổ lái, điều kiện kỹ thuật của máy bay, điều kiện thời tiết trên tuyến bay, dịch vụ điều phối và công việc của thiết bị kỹ thuật mặt đất. Đồng thời đã tìm kiếm "hộp đen" của máy bay để sau đó giải mã và phân tích các ghi chép. Theo tin của "Russian Business Consulting" (RBC), các nhân vật thạo tin trong cơ quan thực thi pháp luật Nga cho biết, phạm vi điều tra bao gồm tất cả các tình huống có thể xảy ra như lỗi của phi công, các vấn đề kỹ thuật và ảnh hưởng từ bên ngoài.
Triệu Long (Zhao Long), phó giám đốc cơ quan nghiên cứu thuộc Viện Quản trị Toàn cầu thuộc Viện Nghiên cứu các vấn đề Quốc tế Thượng Hải, cho rằng dựa trên thông tin công khai hiện nay, có nhiều khả năng là yếu tố con người đã gây ra vụ tai nạn. Nhưng cho dù cuộc điều tra cuối cùng của phía Nga có xác định tính chất tai nạn này là "mưu sát" hay không thì những tranh cãi và cáo buộc lẫn nhau xung quanh vụ này là khó có thể tránh khỏi.
"Ảnh hưởng đối với tình hình chiến trường Nga-Ukraine là hạn chế"
Tới 23 giờ cùng ngày, ông Putin khẩn cấp từ Kursk trở về Moscow, trước đó ông đã dự lễ kỷ niệm 80 năm thắng lợi chiến dịch Kursk. Thư ký báo chí của Tổng thống Nga Dmitry Peskov nói với giới truyền thông rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin đã biết vụ việc và đã áp dụng các biện pháp cần thiết.
Mặc dù trên danh nghĩa Tập đoàn Wagner không thuộc biên chế chính quy của quân đội Nga nhưng sau khi nổ ra xung đột Nga-Ukraine, Wagner đã sát cánh chiến đấu với quân đội Nga và phát huy vai trò quan trọng trên chiến trường. Liệu tình hình trên chiến trường Nga-Ukraine có bị ảnh hưởng sau vụ tử nạn của hai nhân vật linh hồn của Wagner là Prigozhin và Utkin ?
Về vấn đề này, Triệu Long cho rằng xét theo tình hình hiện tại của cuộc xung đột Nga - Ukraine, ảnh hưởng của sự kiện này đối với tình hình chiến trường Nga - Ukraine là hạn chế. Mặc dù "cuộc phản công mùa hè" của Ukraine chưa đạt được tiến triển như mong đợi, nhưng để xua tan cảm giác mệt mỏi vì chiến tranh của một số nước và đóng băng ý chí xung đột, Ukraine đang vạch kế hoạch tiến hành một đợt tấn công mới nhằm giành được nhiều viện trợ vũ khí liên tục hơn và vị thế đàm phán tốt hơn. Tuy nhiên, hệ thống phòng thủ nhiều lớp được quân đội Nga thiết lập sau mấy tháng đã trụ vững trước thử thách, khả năng Nga và Ukraine đánh bại đối phương với ưu thế áp đảo là rất thấp. Vì vậy, giá trị và vai trò "tác dụng công kiên" của tổ chức Wagner được thể hiện trong trận Bakhmut trước tư duy chiến lược hiện nay của quân đội Nga là "lấy phòng thủ thay thế tấn công" nhằm tiêu hao tiềm lực quân sự của Ukraine là không nổi bật. Sự kiện này có ảnh hưởng tương đối hạn chế đối với việc thiết kế và bố trí tổng thể tác chiến phòng ngự của quân đội Nga.
Trương Hồng cũng phân tích rằng tình hình Nga – Ukraine là một ván cờ chiến lược giữa Nga và NATO, và quân đội Nga là người chỉ huy chính. Sau sự kiện "nổi loạn" của Wagner, Tập đoàn Wagner không còn can thiệp trực tiếp vào công việc của Châu Âu nữa, binh lính Wagner không còn là chủ lực của quân đội Nga, do đó sẽ không ảnh hưởng lớn đến tình hình chiến trường Nga - Ukraine.
Hiện trường lực lượng cứu hộ Nga đã dập tắt lửa xác chiếc máy bay chuyên chở Prigozhin cùng 9 người khác gần làng Kurenkino huyện Tver.
Sau cái chết của Prigorzhin Wagner sẽ đi về đâu ?
Chuyên gia Tống Trung Bình cho rằng cái chết của Prigorzhin chắc chắn sẽ ảnh hưởng lớn đến tinh thần chiến đấu của Wagner, chưa kể cùng tử nạn còn có một linh hồn quan trọng khác của Wagner là Utkin. Nhưng rốt cuộc ảnh hưởng này có thể kiểm soát được, phía Nga không loại trừ khả năng sẽ nắm chắc lực lượng vũ trang tư nhân này và bố trí người khác tiếp quản.
Về vấn đề người kế nhiệm Prigozhin, trước đó, Putin đã thảo luận với Prigozhin và các thành viên khác của tổ chức Wagner. Theo hãng truyền thông Nga "Kommersant", ngày 29/6, khi Putin gặp Prigozhin và các thành viên khác của tổ chức, ông đã đưa ra nhiều lựa chọn, kể cả một sĩ quan chỉ huy có mật danh "Tóc trắng". Dù Putin không nói cụ thể "Tóc trắng" là ai nhưng truyền thông nước ngoài suy đoán "Tóc trắng" là một trong những chỉ huy lão luyện nhất của Wagner – Andrei Troshev. Tổ chức Wagner liên lạc và phối hợp với Bộ Quốc phòng Nga thông qua người này. Qua lời của Putin, có thể thấy Troshev sẽ trở thành lãnh đạo mới của bộ phận tổ chức Wagner ở trên lãnh thổ Nga.
Trương Hồng cho rằng nếu Tổng thống Putin bổ nhiệm người kế nhiệm mới, Tập đoàn Wagner chắc chắn sẽ thực hiện một sự "sự chuyển đổi", nhưng người kế nhiệm sẽ không xuất hiện ngay lập tức. Cần lưu ý rằng điều rất quan trọng là người chịu trách nhiệm về vụ tai nạn máy bay này là người đến từ bên nào. Nga có thể trước tiên điều tra vụ việc đó, sau đấy chọn lại người quản lý Wagner và sẽ không mù quáng đưa ra quyết định trước khi vụ việc chưa có kết luận cuối cùng.
Mạng tin tức Sky News của Anh ngày 23 đưa tin binh lính của Wagner đang rút khỏi Belarus. Dương Tiến (Yang Jin), phó giám đốc phòng Nghiên cứu Trung Á của Viện Đông Âu và Trung Á thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc cho rằng, đối với tất cả các bên, việc Wagner rút khỏi Belarus vì sự cố Prigozhin có thể là một việc tốt. Bố trí lực lượng Wagner vào Belarus có tác dụng răn đe rất lớn đối với Ukraine, ba nước vùng Baltic và Ba Lan, khiến các nước đó phải tăng cường phòng thủ biên giới trong thời gian này. Hai ngày trước, Mỹ ra tuyên bố kêu gọi công dân rút ra khỏi Belarus, cho thấy tình hình ở Belarus và các nước láng giềng có thể rất căng thẳng và rất có khả năng sẽ mở rộng chiến sự. Wagner rút khỏi Belarus vào thời điểm này sẽ giảm bớt rất nhiều căng thẳng ở phía Belarus.
Dương Tiến nói thêm rằng việc thu hồi một đội quân đánh thuê lớn như vậy về Nga cũng sẽ ổn định tình hình tốt hơn và thuận tiện cho Nga kiểm soát quân đội. Bởi lẽ một khi quân đội mất kiểm soát sẽ trở nên rất nguy hiểm. Việc này sẽ có lợi cho sự hội nhập và thống nhất chỉ huy của quân đội Nga, giảm bớt mâu thuẫn nội bộ.
Gần đây, đã có nhiều cuộc thảo luận về việc hợp pháp hóa Wagner. Theo tin ngày 14/7 của mạng Lenta, điện Kremli xác nhận Tổ chức Wagner có thể được trao tư cách pháp nhân, Putin nói : "Tổ chức (Wagner) tồn tại (trên thực tế), nhưng không tồn tại về mặt pháp lý. Điều này liên quan tới chuyện làm thế nào để căn cứ vào tình hình thực tế mà tiến hành hợp pháp hóa. Vấn đề này cần được bàn thảo trong Duma quốc gia và nội bộ Chính phủ. Đây không phải là một vấn đề đơn giản".
Như vậy liệu sự việc này có thúc đẩy quá trình hợp pháp hóa Wagner hay không ? Trương Hồng cho rằng chính phủ Nga có ảnh hưởng rất mạnh đến Tập đoàn Wagner, lâu nay Chính phủ Nga luôn cung cấp tiền để giúp Wagner lớn mạnh không ngừng và phát huy tác dụng trong tình hình khu vực. Đồng thời, Tập đoàn Wagner có tính tất yếu và có nhu cầu tồn tại trong chính trị quốc tế và can thiệp địa chính trị, vả lại tính hợp pháp của Wagner nhất định phải xây dựng trên cơ sở lợi ích quốc gia của Nga.
Triệu Long cho biết, trong ngắn hạn, cơ quan lập pháp Nga có thể càng sớm càng tốt thông qua dự luật mới nhằm giám sát toàn diện hoạt động của các công ty quân sự tư nhân, Bộ Quốc phòng Nga cũng sẽ đẩy nhanh việc "thu gom" hầu hết nhân viên của Wagner. Ngoài việc chi trả tiền trợ cấp và các bảo đảm vật chất ra, cũng sẽ thông qua một hệ thống thống nhất chỉ huy và ra quyết định quân sự, sẽ giám sát và nghiêm trị những nhân viên từ chối thực hiện mệnh lệnh. Đối với các lực lượng vũ trang Wagner đóng quân ở nước ngoài, Nga có thể tái cơ cấu và bồi dưỡng một đội ngũ lãnh đạo Wagner đáng tin cậy và kiểm soát được, khống chế lẫn nhau, đồng thời thúc đẩy việc triển khai quân Wagner ở nước ngoài "cân bằng" và "phân mảnh" hơn, nhằm ngăn chặn Wagner tiếp tục phát triển lớn mạnh để lại một lần nữa tạo thành mối đe doạ với nhà cầm quyền Nga. Đồng thời, không thể loại trừ khả năng sau vụ tử nạn của Prigozhin và ban lãnh đạo Wagner, "phái ngoan cố" trong Wagner sẽ hoàn toàn phá vỡ thỏa thuận trước đó với chính phủ Nga về việc tái bố trí [lực lượng Wagner], họ sẽ quay trở lại Nga và tổ chức các hành động trả đũa quy mô nhỏ, thậm chí dẫn đến tình trạng một số nhân viên Wagner sáp nhập với các lực lượng vũ trang chống chính phủ ở nước ngoài như "Quân đoàn Tự do Nga" và "Quân đội Giải phóng Nga", tiếp tục dùng các biện pháp mạnh mẽ thể hiện ý muốn và yêu cầu chính trị của họ.
Global Times
Nguyên tác : [Giải pháp] Prigorzhin bị giết, tương lai của Wagner ở đâu ? – World Wide Web, 24/8/2023.
Nguyễn Hải Hoành lược dịch từ nguồn tiếng Trung
【解局】普里戈任遇难，瓦格纳未来路在何方？, 环球时报–环球网, 24/8/2023.
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 28/08/2023
Prigozhin - Putin : Danh tiếng của "kẻ phản bội" là thách thức đối với "bạo chúa"
Thu Hằng, RFI, 28/8/2023
Yevgeny Prigozhin, ông chủ tập đoàn lính đánh thuê Wagner, là người hùng trong mắt nhiều người dân Nga. Chính quyền Moskva bất đắc dĩ để người dân đặt hoa và nến tưởng nhớ "con người tài năng đã phạm nhiều sai lầm" ở khoảng 15 thành phố, thậm chí ngay sát điện Kremlin, tranh luận về tang lễ trang trọng của một "Anh hùng nước Nga". Bởi vì tổng thống Putin hiểu rằng dập tắt sự ngưỡng mộ Prigozhin lúc này có nguy cơ gây náo loạn ngay trong lòng nước Nga.
Di ảnh chủ nhân công ty Wagner Yevgeny Prigozhin – TASS
Kể cả khi xuống mồ, nhân vật được mệnh danh là "đồ tể", "nhạc trưởng" vẫn khiến ông chủ điện Kremin đứng ngồi không yên. Theo nhật báo Washington Post ngày 27/08, sự kính nể, cũng như mức độ nổi tiếng của Prigozhin được thể hiện qua làn sóng thương tiếc hiện nay lại là một thách thức tiềm tàng đối với tổng thống Putin vào lúc nội bộ lãnh đạo và quân đội Nga bị chia rẽ về cách tiếp tục cuộc chiến ở Ukraine.
"Kẻ phản bội" điện Kremlin được coi là "anh hùng"
Điện Kremlin có thể coi Prigozhin là "kẻ phản bội" nhưng đối với những người ủng hộ, ông trùm Wagner mới là "người yêu nước" thực thụ, là một "anh hùng" xông pha trong bom đạn, dám công kích những thối nát, quan liêu trong quân đội, tiết lộ bí mật Nhà nước khi cho thấy những tổn thất quân sự của Nga. Chính thái độ này đã giúp Prigozhin nhận được lòng trung thành của lính Wagner, thậm chí là gia đình của họ, dù lính Wagner cũng "chết như ngả rạ" trên chiến trường.
Hiện giờ, chính quyền Moskva phải đối mặt với nhiệm vụ khá nhạy cảm. Trước tiên là phải khéo léo nỗi tức giận của những người ủng hộ Prigozhin và một số thành phần lãnh đạo cho rằng ông chủ Wagner bị ám sát theo lệnh của điện Kremlin. Tiếp theo, phải khống chế được nguy cơ những thành phần đó, có thể do quá hận, trở thành những đối thủ của ông Putin hoặc có những hành động cực đoan khi tưởng nhớ Prigozhin.
Có lẽ vì vậy, như để tránh gây kích động, ông Putin ca ngợi công lao của Prigozhin, không nhắc đến vụ nổi loạn. Điện Kremlin phủ nhận liên quan đến vụ rơi máy bay, để mặc tin đồn phương Tây và tình báo Ukraine đứng sau vụ việc.
Tuy nhiên, mọi hành động "phản bội" sẽ không bao giờ được ông Putin tha thứ. Dmitry Kolezev, nhà phân tích kiêm nhà báo độc lập, rời Nga ngay khi Moskva đưa quân tấn công Ukraine, cho rằng "Prigozhin không tránh được trừng phạt, dù từng tuyên bố trung thành với Putin" vì "đã đẩy chế độ vào nguy hiểm".
Đòn trả thù dã man có thể là con dao hai lưỡi
Chắc chắn hình ảnh máy bay bị nổ gãy cánh, quay vòng vòng trên trời rồi rơi tan xác sẽ còn ám ảnh tâm trí và "dù phạm sai lầm, những nhân vật như Prigozhin, không đáng phải chết tang thương như vậy", theo nhận định trên trang The Atlantic của giáo sư chính trị Brian Klaas, Đại học Luân Đôn. Để Prigozhin chết tan xác có thể còn là "lời cảnh cáo" cho những kẻ phản bội. Tuy nhiên, chọn biện pháp tàn bạo có thể lại là con dao hai lưỡi về lâu dài.
Thứ nhất, cách trừ khử Prigozhin có thể đã được tổng thống Nga cân nhắc kỹ để tái khẳng định quyền lực. Nếu đúng vậy, theo giáo sư Brian Klaas, ông Putin đã "phạm sai lầm kinh điển" của các nhà độc tài : tưởng dùng bạo lực để củng cố quyền lực nhưng lại làm suy yếu nhà độc tài. Tâm lý nghi ngờ, lo sợ sẽ ngày càng gia tăng trong đội ngũ thân cận của tổng thống với câu hỏi : Liệu sắp tới sẽ đến lượt họ ? Để bảo toàn tính mạng, không loại trừ khả năng một số người nghĩ đến một nước Nga không có Putin. Trừ khử Prigozhin có lẽ chỉ làm tạm hoãn mối đe dọa vì theo ông Klaas, mọi nhà độc tài đều có cái kết.
Thứ hai, cách loại bỏ dã man khiến những người thân cận dè chừng, tránh làm phật lòng nhà lãnh đạo. Như vậy, tổng thống Nga sẽ chỉ nhận được những thông tin đã được chắt lọc. Điều này càng khiến ông Putin xa rời "thực tế", như sai lầm khi ông tự tin thâu tóm Ukraine chỉ trong vài ngày. Giáo sư Brian Klaas kết luận "theo thời gian, những tín toán sai lầm khủng khiếp ngày càng có thể xảy ra và cuối cùng một trong những tính toán đó sẽ dẫn đến hồi kết của chế độ".
Nga : Prigozhin được truy điệu như "Anh hùng" hay "kẻ phản bội" ?
Thu Hằng, RFI, 28/08/2023
Ngày 27/08/2023, sau khi xét nghiệm DNA (ADN), Nga chính thức xác nhận ông chủ của tập đoàn lính đánh thuê Wagner chết trong tai nạn máy bay. Tuy nhiên, Ủy ban Điều tra Nga không nêu những giả thuyết xảy ra tai nạn : do bị đặt bom hay do trúng tên lửa hoặc lỗi điều khiển.
Ảnh chân dung chủ nhân công ty Wagner, Yevgeny Prigozhin, tại một điểm tưởng niệm ở thủ đô Moskva, Nga, ngày 24/08/2023. Reuters - Stringer
Vấn đề hiện nay là tổ chức tang lễ theo nghi thức nào cho Yevgeny Prigozhin. Nhân vật mà tổng thống Putin coi là "tài năng đã phạm nhiều sai lầm" dường như đã 3 lần được trao huân chương "Anh hùng nước Nga".
Thông tín viên RFI Anissa El Jabri tại Moskva tường trình :
"Huân chương "Anh hùng nước Nga" là phần thưởng cao quý nhất của quân đội. Nếu được trao tặng chính thức thì người quá cố được truy điệu theo nghi lễ trang trọng, có đoàn hộ tống, dàn quân nhạc, quốc ca Nga. Còn nếu được truy tặng bí mật, thì tang lễ cũng sẽ kín đáo.
Thế nhưng Prigozhin là trường hợp phức tạp. Điện Kremlin chưa bao giờ xác nhận đã trao huân chương cho ông chủ tập đoàn lính đánh thuê. Nhưng trong đợt khám soát sau vụ nổi loạn, huân chương và giấy chứng nhận kèm theo đã được đăng trên các mạng xã hội.
Thậm chí ông Viktor Sobolev, thành viên của Ủy ban Quốc phòng Hạ Viện, cũng coi phần thưởng này là việc đương nhiên. Do đó, vị dân biểu này cho rằng lễ truy điệu nên được tổ chức long trọng, nhưng nói thêm "cần phải tính đến vụ nổi loạn, quyết định hoàn toàn tùy thuộc vào các cơ quan có thẩm quyền cao nhất".
Dù sao thì chính quyền vẫn để người dân đặt nến và vòng hoa tưởng niệm ông chủ tập đoàn lính đánh thuê ở nhiều thành phố lớn, thậm chí ngay ở trung tâm thủ đô Moskva, không xa điện Kremlin. Một số người khác nhấn mạnh "khả năng lễ tang biến thành vở kịch chính trị". Nhưng giải pháp đã được nêu ra : gia quyến của ông Prigozhin có thể tuyên bố muốn tổ chức tang lễ trong khuôn khổ gia đình".
Đài tưởng niệm Prigozhin được dựng lên tại khoảng 15 thành phố Nga
Trọng Nghĩa, RFI, 27/08/2023
Theo phương tiện truyền thông độc lập Nga Verstka ngày 26/08/2023, các đài kỷ niệm dành riêng cho ông trùm Wagner Yevgueni Prigozhin đã xuất hiện ở khoảng 15 thành phố của Nga. Công trình lớn nhất xuất hiện ở Moskva và Saint Petersburg.
Yevgeny Prigozhin, ông chủ tập đoàn lính đánh thuê Wagner, tại nghĩa trang Beloostrovskoye, ngoại ô Saint Petersburg, Nga, ngày 24/12/2022. AP
Theo nhật báo Pháp Le Monde trích lại tin của Verstka, tại thủ đô Nga, hoa viếng Prigozhin đã được đặt tại Nhà thờ Chính tòa Thánh Vasily. Còn tại Saint Petersburg, có đến hai đài tưởng niệm được thành lập : gần trụ sở chính của Wagner và tại Street Food Bar số 1, nơi blogger Vladlen Tatarsky bị giết vào tháng Tư.
Các tượng đài khác xuất hiện trước các văn phòng cũ của Wagner - ở Novosibirsk, Yekaterinburg và Ryazan - hoặc ghép vào bên trên các tượng đài quân sự, như ở Lipetsk, Belgorod. Tại Sochi, những bức ảnh của Yevgeny Prigozhin và Dmitry Utkin được lắp đặt gần cảng, hoặc gần tòa nhà rạp xiếc của thành phố Rostov trên sông Don, nơi có một chiếc xe tăng Wagner án ngữ trong cuộc binh biến.
Verstka đề cập đến các đài kỷ niệm khác ở thành phố Balakovo, vùng Saratov, Nizhny Novgorod, Stary Oskol, Tyumen và Tobolsk. Tại Irkutsk, một tượng đài dành riêng cho các chiến binh của nhóm Wagner đã được khánh thành, với những bức ảnh của Prigozhin và Utkin.
Các đài tưởng niệm Prigozhin mọc lên như nấm tại Nga vào lúc một đoạn viedeo cũ đang khuấy động dư luận về các chết của ông trùm Wagner.
Trong một video dài chỉ 40 giây, ông trùm lính đánh thuê Prigozhin nói rằng ông thà bị giết còn hơn là lừa dối đất nước của mình, và nói về một chiếc máy bay bị bắn tan trên bầu trời. Việc này đã tạo ra một làn sóng các giả thuyết trên mạng vào hôm nay về cái chết được cho là của ông.
Cơ quan hàng không Nga cho biết người đứng đầu tập đoàn Wagner có mặt trên một chiếc máy bay tư nhân bị rơi ở phía tây bắc Moskva mà không ai sống sót, đúng hai tháng sau khi ông lãnh đạo một cuộc binh biến thất bại chống lại các chỉ huy quân đội. Điện Kremlin cho biết những suy đoán của phương Tây về việc ông bị giết theo lệnh Putin là "hoàn toàn dối trá".
Trong đoạn clip trích từ cuộc phỏng vấn ban đầu được công bố vào ngày 29/04 với blogger quân sự người Nga Semyon Pegov, Prigozhin cho biết Nga đang trên bờ vực thảm họa vì cơ quan quốc phòng đang dần loại bỏ những người nói sự thật không chịu nghe theo lệnh cấp trên.
Nga chính thức xác nhận Yevgeny Prigozhin đã chết
Ủy ban Điều tra Liên bang Nga hôm 27/08/2023 cho biết các xét nghiệm DNA / ADN đã khẳng định chủ nhân tập đoàn bán quân sự Wagner cùng với nhà sáng lập, nhân vật số hai của Wagner là Dimitri Utkin đã chết trong vụ rơi máy bay hôm 23/08. Theo Reuters, trên mạng Telegram, Ủy ban cho biết danh tính của 10 nạn nhân đã được xác định, trùng khớp với những người có tên trong danh sách chuyến bay.
Tướng Ben Hodges, cựu tư lệnh quân đội Mỹ ở Châu Âu nói với MSNBC rằng sau cái chết của Prigozhin chưa chắc quyền lực của Putin sẽ vững chắc hơn. Chế độ có thể sẽ mất ổn định, đến hỗn độn.
Xác của Prigozhin cùng 6 cộng sự và 3 nhân viên phi hành đoàn từ chuyên cơ Embraer Legacy đã được mang đi xác nghiệm
Ngày 21/7/2023, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken khuyên ông Yevgeny Prigozhin không nên đến gần những cửa sổ mở. Blinken nói đùa, "Nếu tôi là ông Prigozhin, tôi sẽ rất lo ngại… Khối NATO có chính sách mở cửa, nước Nga có chính sách ‘cửa sổ mở’". Tổng thống Joe Biden cũng nhắn : "Nếu là Prigozhin, tôi sẽ rất thận trọng mỗi khi ăn uống".
Nhiều người Nga đã rớt từ các cửa sổ xuống đất chết sau khi chỉ trích Vladimir Putin. Ngày 25/12/2022, tỷ phú Pavel Antov, từng phê phán cuộc xâm lăng Ukraine, rơi từ lầu ba khách sạn Hotel Sai ở Ấn Độ. Trước đó, ngày 1/9, chủ tịch công ty dầu Lukoil là Ravil Maganov, cũng nghi ngờ cuộc chiến Ukraine, rớt từ cửa sổ một bệnh viện ở Moscow xuống đất. Nhiều tỷ phú trong công ty dầu Gazprom chết bí mật : Leonid Shulman "tự sát" tại một biệt thự ở làng Leninsky, nơi nghỉ mát của các đại gia cầm đầu Gazprom ; Alexander Tyulakov tự tử ở nhà đậu xe trong cùng làng, có dấu vết đã bị đánh đập. Ba ngày sau, tỷ phú dầu lửa Mikhail Watford chết trong nhà, ở nước Anh. Nhưng phương pháp "cửa sổ mở" vẫn thông dụng. Tháng 2/2023, người ta thấy thi hài của Marina Yankina, cựu viên chức Sở Thuế, nằm phía dưới cửa sổ một cao ốc trên đường Zamshina, thành phố St. Petersburg.
Mật vụ Nga còn thi triển nhiều cách giết người khác : Bệnh tim, bệnh não, dây thắt lưng, uống trà, đi thuyền, và giản dị nhất, bắn súng. Hai ngày sau khi Pavel Antov rớt chết, Vladimir Budanov, một người cộng sự của ông ta, đột biến bệnh tim, đi luôn. Trước đó, Igor Nosov, giám đốc Công ty Phát triển Bắc cực, mới 43 tuổi đã chết vì tai biến mạch máu não. Sau đó, người phụ tá của Nosov là Ivan Pechorin chết đuối khi rớt từ trên thuyền đang chạy.
Năm 2006, Alexander V. Litvinenko, một cựu nhân viên mật vụ kể tội chế độ côn đồ của Putin, chết sau khi uống một tách trà có tẩm chất đồng vị phóng xạ. Năm 2013, tỷ phú Boris A. Berezovsky đã ủng hộ Putin từ những ngày đầu, sau bỏ trốn sang nước Anh, đã chết một cách bí ẩn, đến nay vẫn chưa ai biết lý do. Năm 2015, Boris Nemtsov, một nhà vật lý học tố cáo đám cận thần của Puitn tham nhũng, bị bắn bốn phát vào lưng khi đang đi qua một cây cầu gần Điện Kremlin. Tháng 3/2023, một nhà khoa học đã chế ra thuốc chủng ngừa bệnh Covid ở Nga và từng chỉ trích chiến tranh Ukraine, Andrey Botikov, chết trong nhà mình, thắt cổ bằng dây lưng. Sergei V. Skripal, một gián điệp đã trốn sang nước Anh, Putin lên án là "phản bội", bị đầu độc nhưng may mắn được cứu sống.
Khi Vladimir Putin nói đến "phản bội", có nghĩa là án tử hình. Đầu năm nay, ông ta đã nói với một ký giả Nga rằng người lãnh tụ phải biết tha thứ, "nhưng không phải cái gì cũng tha thứ được". Nhà báo hỏi lại : "Cái gì không thể tha thứ ?". "Phản bội !"
Khi Prigozhin kéo đám binh sĩ Wagner về đe dọa cả Bộ quốc phòng ở Moskva, ông Putin đã kết án phản bội : "Đâm một mũi dao vào sau lưng đất nước và nhân dân". Nhưng Putin không cho quân đội ra dẹp tan ngay đám lính Wagner, mà còn chịu giải hòa, cho Prigozhin qua Belarus tạm trú, tuyên bố sẽ không trừng phạt. Một tuần sau Putin còn mời Prigozhin đến hội kiến để bàn các kế hoạch sắp tới. Prigozhin được tự do bay đi bay về, trụ sở của đám Wagner ở St. Petersburg bị tấn công, tiền mặt rớt đầy ngoài đường, hàng tỷ đồng rúp, nhưng Prigozhin được trả lại hết. Prigozhin nuôi ảo tưởng mình vẫn an toàn, vì ông chủ lớn rất cần sử dụng đám lính đánh thuê mình đã tụ tập được. Để nuôi ảo tưởng đó, Putin cứ kiên nhẫn nhịn nhục ! Quả thật rất nhục nhã, vì không dám tiêu diệt tức khắc một tên phản bội. Prigozhin còn dám nói thẳng rằng đáng lẽ không nên đánh Ukraine, rằng cả bộ máy chiến tranh toàn một đám tham nhũng, bất lực nên đang thất bại,
Putin đành nhịn nhục, vì nếu đánh đám lính Wagner ngay thì có thể sinh ra nội chiến, không biết quân đội Nga sẽ chia rẽ thế nào. Putin chờ thời gian dài đủ để phân tán đạo quân đánh thuê. Trong hai tháng, quân Wagner bị chia mỏng, đưa từ trại lính này qua trại khác, không tham gia một trận chiến nào. Nhiều nhóm được đặt dưới quyền các người chỉ huy mới. Mấy tướng lãnh Nga ở Ukraine nghi ngờ thân thiện với Prigozhin bị cách chức, có người bị bắt giam. Nhiều đạo quân đánh thuê của các tỷ phú, của các công ty, kể cả công ty dầu lửa quốc doanh, được thành lập, cho tuyển mộ lính mới và cung cấp vũ khí mạnh hơn. Prigozhin vẫn bay đi bay về, vào điện Kremlin bàn bạc, được bất ngờ xuất hiện khi Putin đón các lãnh tụ Phi Châu. Ngày 21/8 còn tự do bay qua Châu Phi quay video đọc thông điệp gửi lên mạng.
Hai ngày sau, Prigozhin chết, chết giữa trời. Antony Blinken và Joe Biden không thể nào tưởng tượng được một phương pháp hành hình tinh vi, phức tạp đến thế ! Prigozhin không phải là người dễ sơ xuất trong chuyện tự vệ !
Trong tiểu thuyếtĐàn Hương Hình của Mặc Ngôn, nhà văn Trung Quốc được giải Nobel, một thái giám đã chế ra những kiểu hành hình mới, càng ngày càng độc đáo. Óc sáng tạo của ban ám sát Điện Kremlin chắc chắn cũng không thua.
Trong hai tháng vừa qua ai cũng đoán Yevgeny Prigozhin sẽ có ngày bị thanh toán, nhưng không ai đoán trước được một cảnh ngoạn mục, chiếc máy bay bốc lửa rớt từ 9000 mét xuống cánh đồng. Cả ba người lãnh đạo Wagner chết thiêu, trên đường bay quen thuộc từ Moscow tới St. Petersburg.
Nếu muốn thủ tiêu Prigozhin thì mật vụ Kremlin có thể dùng nhiều phương pháp kín đáo và chắc chắn hơn, như đã từng thi thố. Tại sao phải hạ thủ ba người một lúc, giữa bầu trời nước Nga ?
Ai cũng biết Yevgeny Prigozhin sẽ có ngày bị thanh toán, nhưng không ai đoán trước được một cảnh ngoạn mục, chiếc máy bay bốc lửa rớt từ 9000 mét xuống cánh đồng. Cả ba người lãnh đạo Wagner chết thiêu.
Có thể Putin thù ghét Prigozhin nhất, trong khi phải nhịn nhục trong hai tháng trời. Mối nhục càng lớn thì cách trả thù phải càng thâm độc, tàn bạo. Putin muốn dân Nga và thế giới chứng kiến một cái chết tập thể kinh hoàng. Ngay hôm sau, một tỷ phú Nga thú nhận với báoThe Washington Post : "Ai cũng phải kinh sợ !"
Thủ thuật đe dọa công khai, trắng trợn, không cần giấu diếm, thường được các băng đảng Mafia sử dụng. Đặt một cái thủ lợn còn đẫm máu ngay trên giường ngủ để nạn nhân vừa mở mắt thức dậy đã trông thấy, như trong tiểu thuyếtThe Godfather.
Người Nga nào cũng phải sợ. Những người trọng đạo lý muốn chấm dứt cuộc chiến tranh Ukraine phải sợ. Những người lo cuộc chiến đang sa lầy và sẽ thất bại, không dám hé miệng nữa. Ngay cả phe cực hữu muốn đánh mạnh hơn, dùng cả bom nguyên tử nếu cần, cũng biết phận mà im lặng. Không đồng ý với lãnh tụ tức là phản bội. Phải trung thành tuyệt đối. Các bạo chúa không bao giờ chấp nhận đám bộ hạ mang ý đồ riêng. Sử Ký của Tư Mã Thiên kể có bữa Tần Thủy Hoàng trên núi chỉ xuống hỏi : Cái gì mà cờ quạt, xe ngựa rềnh rang vậy ? Có kẻ thưa, đó là đoàn tùy tùng của thừa tướng Lý Tư. Ngày hôm sau, Lý Tư dẹp bỏ hết cờ quạt, võng lọng. Thủy Hoàng biết có đứa bép xép, sai giết hết các thái giám theo hầu hôm trước. Chế độ nhà Tần cuối cùng cũng tan hoang.
Putin trừng trị những kẻ "phản bội", bắt tất cả phải tuyệt đối trung thành, chỉ trung thành với một cá nhân. Nhưng trong đám tay chân đang run sợ thế nào cũng có kẻ sợ quá, sợ đến mức phải tính toán rằng cần phải ra tay, trước khi đến lượt bị thanh toán.
Tướng Ben Hodges, cựu tư lệnh quân đội Mỹ ở Châu Âu nói với MSNBC rằng sau cái chết của Prigozhin chưa chắc quyền lực của Putin sẽ vững chắc hơn. Chế độ có thể sẽ mất ổn định, đến hỗn độn : "Tôi đoán tình trạng nước Nga sẽ tệ hơn. Đám người nắm quyền lực thù ghét nhau. Không ai tin ai hết".
Muốn được an toàn, muốn ngồi vững suốt đời, Putin sẽ chỉ còn một cách, là theo gương Stalin trước đây gần thế kỷ : Giết ! Giết nhiều hơn nữa.
Những người chung quanh ông ta có ngồi im chờ đến lượt mình chết hay không ?
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 27/08/2023
Bill Burns, giám đốc CIA, gần đây đã bình luận về số phận có thể đang chờ đợi Yevgeny Prigozhin, thủ lĩnh nhóm lính đánh thuê đã gây ra một cuộc nổi loạn ngắn ngủi ở Nga hồi tháng 6. Theo ông, Vladimir Putin, Tổng thống Nga, "nói chung là người nghĩ rằng trả thù là món ngon nhất khi được ăn nguội. Theo kinh nghiệm của tôi, Putin là bậc thầy về trả thù nên tôi sẽ rất ngạc nhiên nếu Prigozhin có thể thoát khỏi đòn thù". Vào ngày 23 tháng 8, đúng hai tháng sau cuộc binh biến đó, máy bay phản lực của Prigozhin đã lao xuống đất.
Vị trí máy bay rơi. Nguồn : The Economist
Theo dữ liệu theo dõi hàng không công khai, chiếc máy bay thương mại Embraer của Prigozhin đã bay lên độ cao gần 30.000 feet (9,1 km) trước khi bất ngờ rơi xuống khu vực Tver gần Moskva sau chưa đầy 30 phút bay. Theo cơ quan hàng không Nga và truyền thông nhà nước, tất cả 10 người trên máy bay đều thiệt mạng, và Prigozhin có tên trong danh sách hành khách. Dmitry Utkin, một nhân vật cấp cao trong Tập đoàn Wagner của Prigozhin, đồng thời là chỉ huy nhóm binh sĩ hành quân đến Moskva hồi tháng 6, cũng có tên trong danh sách hành khách.
Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân vụ tai nạn. Các nhân chứng cho biết đã nghe thấy tiếng nổ trước khi xảy ra vụ việc, làm nảy sinh suy đoán rằng nó có thể đã bị lực lượng phòng không bắn hạ. Một khả năng khác, mặc dù ít người bình luận trực tuyến có vẻ tin vào điều đó, là đó chỉ là một tai nạn. Ukraine đã tiến hành 15 cuộc tấn công bằng máy bay không người lái nhắm vào Moskva và khu vực xung quanh kể từ ngày 3/5, bao gồm các cuộc tấn công trong 7 đêm liên tiếp cho đến ngày 23/8. Do đó, hoạt động phòng không địa phương có thể đã tăng vọt. Hồi năm 2020, Iran đã bắn rơi một máy bay Ukraine ở Tehran trong giai đoạn báo động cao độ. Tuy nhiên, khó có khả năng các nhà điều hành radar của Nga nhầm lẫn máy bay phản lực với máy bay không người lái, vì máy bay không người lái chậm hơn, nhỏ hơn và bay thấp hơn.
Một nguồn tin tình báo cấp cao của Ukraine cho biết một số nhân vật ở Nga đã tức giận đến mức muốn Prigozhin phải chết, trong đó có Sergei Shoigu, Bộ trưởng Quốc phòng Nga, người thường xuyên là mục tiêu trong các đoạn video giận dữ của Prigozhin mùa hè này. Tuy nhiên, một hoạt động kiểu này không thể được tiến hành nếu không có sự cho phép của chính Vladimir Putin. Joe Biden, tổng thống Mỹ cho biết : "Tôi không biết thực tế chuyện gì đã xảy ra nhưng tôi không ngạc nhiên. Không có nhiều chuyện xảy ra ở Nga mà Putin không đứng sau". Ông Burns không phải là chuyên gia tình báo duy nhất dự đoán Prigozhin sẽ gặp rắc rối. Trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 6, Kyrylo Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự của Ukraine, cũng tuyên bố rằng FSB, cơ quan an ninh của Nga, đã được giao nhiệm vụ ám sát kẻ nổi loạn.
Đáng chú ý, vụ rơi máy bay xảy ra sau một biến cố mang tính trả thù khác. Trước đó, trong ngày 23/8, Tướng Sergei Surovikin, người từng giữ chức chỉ huy các lực lượng Nga ở Ukraine cho đến khi bị giáng chức hồi tháng 1, đã được miễn nhiệm khỏi chức vụ chỉ huy các lực lượng không quân và vũ trụ của Nga. Tướng Surovikin có quan hệ mật thiết với Prigozhin và bị nghi ngờ đã hỗ trợ cuộc binh biến hoặc biết trước về nó. Vị tướng này được cho là đã bị quản thúc tại gia.
Cái chết của Prigozhin có thể sẽ ảnh hưởng không đáng kể đến tình hình chiến trường ở Ukraine. John Foreman, tùy viên quốc phòng Anh tại Moskva cho đến năm ngoái, cho biết Tướng Valery Gerasimov, Tổng tham mưu trưởng Nga, người mà Prigozhin thường xuyên tấn công, đã "giúp phục hồi một số trật tự thay cho sự hỗn loạn quân sự năm ngoái". Lực lượng Wagner đã bị gạt sang một bên sau khi họ dẫn đầu cuộc tấn công vào Bakhmut hồi tháng 5. Foreman nói, quân xung kích của Wagner không còn quan trọng nữa một khi Ukraine bắt đầu phản công, và những người lính bị nghi ngờ về mặt chính trị ít được chào đón hơn trong các chiến hào.
Tác động đối với các nước châu Phi, nơi Wagner đang hoạt động, là ít chắc chắn hơn. Prigozhin được cho là đã đến Châu Phi, cố gắng ngăn chặn GRU, cơ quan tình báo quân sự của Nga, đẩy lực lượng của ông ra khỏi lục địa này. Wagner không phải là công ty đánh thuê duy nhất ở đây, và các nhà lãnh đạo châu Phi đang cần hỗ trợ quân sự sẽ không quan tâm nhiều đến việc binh sĩ Nga tuân theo lệnh của Prigozhin hay một quan chức khác của Điện Kremlin.
Những gợn sóng lớn nhất đến từ sự kiện sẽ là những gợn sóng bên trong nước Nga. Nếu Prigozhin bị giết theo lệnh của Putin, điều đó sẽ củng cố hình ảnh của vị tổng thống như một lãnh đạo độc tài đầy thù hận, sẵn sàng bỏ qua các quy trình và luật pháp. Lần đầu tiên ông thu hút trí tưởng tượng của công chúng Nga với tư cách tổng thống là khi đưa ra cam kết đáng nhớ rằng phải "bắt [phiến quân Chechnya] trong toilet" và "quét sạch chúng khỏi các nhà kho". Trong những năm tiếp theo, các kẻ thù của ông phải hứng chịu một loạt các phương pháp tấn công và ám sát ngày càng bất thường — từ chất đồng vị phóng xạ bỏ vào trà cho đến chất độc thần kinh bôi trên nắm tay cửa và quần lót — tất cả được thiết kế để trấn áp các đối thủ.
Tuy nhiên, những phương pháp này cũng làm xói mòn quan điểm cho rằng Nga là một quốc gia bình thường, vạch trần chế độ của Putin như một tổ chức mafia được điều hành bởi ý muốn cá nhân và hận thù. Sự tồn tại của Wagner – một đội quân tư nhân bị luật hình sự Nga chính thức cấm – là dấu hiệu cho thấy Putin không tin vào các thể chế chính thống của nhà nước, cũng như thể hiện sự phụ thuộc của ông vào các mối quan hệ không chính thức.
Cái chết của Prigozhin có thể giúp củng cố quyền lực của Putin. Nhưng nó cũng có thể củng cố huyền thoại về nhà lãnh đạo Wagner như một người yêu nước dám nói lên sự thật, đồng thời gây bất ổn cho lực lượng cử tri ủng hộ chiến tranh bằng cách làm những người đi theo và ủng hộ Putin thấy ghê sợ. "Vụ ám sát… sẽ gây ra hậu quả thảm khốc", Gray Zone, một nhóm liên kết với Wagner, đã cảnh báo trên mạng xã hội Telegram. "Những người ra lệnh hoàn toàn không hiểu tâm trạng và tinh thần của binh sĩ".
Khi sự cố diễn ra, Putin đang phát biểu tại một cuộc họp ở Kursk, ca ngợi chiến thắng của quân đội Liên Xô trước quân xâm lược Đức 80 năm trước. Các công tố viên Nga, những người vừa nhanh chóng chấm dứt cuộc điều tra về cuộc binh biến của Prigozhin sau khi ông chấp nhận thỏa thuận sống lưu vong ở Belarus, đã nhanh chóng mở cuộc điều tra về hành vi vi phạm "các quy tắc an toàn giao thông hàng không". Công chúng Nga có thể sẽ được thông báo rằng chính sai sót của phi công hoặc lỗi của máy bay đã khiến Prigozhin tử nạn. Ở Nga, không ai mong đợi được nghe sự thật.
Nguyên tác : "Yevgeny Prigozhin’s reported death may consolidate Putin’s power", The Economist, 24/08/2023.
Phan Nguyên biên dịch
Tổng thống Putin gián tiếp xác nhận Prigozhin "tử nạn"
Thu Hằng, RFI, 25/08/2023
Chưa đầy 24 tiếng sau thông báo chính thức ông chủ tập đoàn Wagner Yevgeny Prigozhin nằm trong số nạn nhân vụ nổ máy bay ở vùng Tver, cách Moskva khoảng 200 km, ngày 24/08/2023, tổng thống Nga Vladimir Putin đã gửi lời chia buồn đến gia đình các nạn nhân và nhắc tới Prigozhin, một người có số phận "phức tạp", "có tài" nhưng đã phạm phải "những sai lầm". Sau vụ nổi loạn cuối tháng 06/2023, nguyên thủ Nga đã coi Prigozhin là kẻ "phản bội".
(Ảnh minh họa) Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu sau vụ nổi loạn của Wagner ngày 23/06/2023. AP - Pavel Bednyakov
Ông Putin vẫn giữ thói quen xuất hiện trên truyền hình mà không báo trước. Tất cả các kênh, kể cả kênh Perviy (kênh 1) được xem nhiều nhất tại Nga đều tạm ngưng chương trình thường lệ để tường thuật cuộc họp của chủ nhân điện Kremlin.
Thông tín viên RFI Anissa El Jabri tại Moskva tường trình :
Tổng thống Nga đã tưởng nhớ đến những người trên máy bay bị nạn nhưng chia thành hai bước. Trước tiên, ông gửi lời chia buồn đến gia đình và người thân các nạn nhân. Còn đối với những thành viên của Wagner có mặt trên máy bay, phát biểu của ông vẫn theo đúng chủ trương từ sau vụ binh biến bất thành vào tháng 06 vừa qua. Theo ông Putin, đó là những người đã đóng góp rất nhiều cho sự nghiệp chung của chúng ta trong công cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tân phát xít ở Ukraine. Chúng ta sẽ không quên điều đó.
Yevgeny Prigozhin, lãnh đạo quá cố của Wagner, người mà tổng thống Nga không nêu đích danh khi phát biểu vào sáng hôm xảy ra vụ binh biến nhưng ông coi là kẻ phản bội, lần này đã được nhắc đến. Ông Putin nói : Tôi biết Prigozhin từ lâu, từ đầu những năm 1990, đó là một người có số phận phức tạp.
Tuy nhiên, những phát biểu tiếp theo lại cứng rắn hơn. Nguyên thủ Nga nhấn mạnh : Prigozhin đã phạm nhiều lỗi nghiêm trọng trong đời. Ông ấy đã đạt được nhiều thành quả mà bản thân ông ấy cần, cũng như cho sự nghiệp chung, như trong những tháng gần đây.
Tổng thống Nga không nhắc đến huân chương Anh hùng nước Nga, phần thưởng cao quý nhất của quân đội dù ông đánh giá Prigozhin có tài với tư cách là doanh nhân, đặc biệt là trong công việc ở Châu Phi. Ông Vladimir Putin cũng hứa cuộc điều tra vụ rơi máy bay sẽ được tiến hành đến cùng.
Lực lượng tình nguyện Nga ủng hộ Kiev kêu gọi lính Wagner báo thù
Tuy nhiên, theo AFP, chính quyền vẫn chưa thông báo chính thức Yevgeny Prigozhin qua đời, cũng như danh tính của người người tử nạn. Rất nhiều người Saint-Peterburg, thành phố quê hương của ông Prigozhin và là nơi đóng trụ sở của Wagner, đã đặt hoa tưởng nhớ ông chủ tập đoàn bán quân sự ngay từ hôm 23/08. Đây là dấu hiệu cho thấy uy tín của nhân vật được đánh giá là thẳng thắn, dám chỉ trích tầng lớp tinh hoa và giới lãnh đạo quân sự Nga.
Đối với Ramzan Kadyrov, nhà lãnh đạo Cộng hòa Chechenya, "Prigozhin qua đời là một tổn thất lớn cho cả nước", dù vẫn chỉ trích rằng ông chủ của Wagner đã không từ bỏ "những tham vọng cá nhân cho những vấn đề có tầm quan trọng sống còn đối với quốc gia".
Về phía Lực lượng Tình nguyện Nga - RVC - ủng hộ chính quyền Kiev chống cuộc xâm lược Nga, trong đoạn video đăng ngày 24/08 và được Reuters trích dẫn, chỉ huy Denis Kapustin đã kêu gọi lính Wagner đổi phe, "cần đứng về phía Ukraine để báo thù" cho Yevgeny Prigozhin và Dmitry Utkin, thay vì "chỉ đóng vài trò quan sát những kẻ hành quyết chỉ huy của mình" nếu "gia nhập hàng ngũ của Bộ Quốc phòng Nga".
Thu Hằng
Nguồn : RFI, 25/08/2023
***************************
Prigozhin "tử nạn" : Phô trương sức mạnh hay thừa nhận điểm yếu của Putin ?
Minh Anh, RFI, 25/08/2023
Yevgeny Prigozhin, chủ nhân tập đoàn bán quân sự Wagner được truyền thông trong nước loan báo là đã bị thiệt mạng sau vụ rơi máy bay hôm thứ Tư 23/08/2023. Nếu như nguyên nhân tai nạn vẫn còn mù mờ, thì nhiều nhà quan sát cho rằng khó thể bỏ qua khả năng đây là một vụ ám sát được chỉ đạo từ điện Kremlin nhằm trừng phạt kẻ chủ mưu vụ nổi loạn hồi tháng 6/2023.
Yevgeny Prigozhin, lãnh đạo tập đoàn bán quân sự Nga Wagner. AP
Theo truyền thông Nga, máy bay riêng của lãnh đạo Wagner đã bị rơi tại vùng Tver, chỉ cách Moskva hơn 100 km về phía tây bắc. Tổng cộng 10 hành khách đã bị thiệt mạng, trong số này, ngoài Yevgeny Prigozhin và Dimitri Utkin, nhân vật số hai của Wagner còn có nhiều thành viên khác của tập đoàn.
Các kịch bản của vụ rơi máy bay
Tổng thống Nga Vladimir Putin sau gần 24 giờ im lặng, cuối cùng đã lên tiếng vào cuối chiều thứ Năm 24/8. Không giống như lần phát biểu sau ngày nổi loạn, lần này, tổng thống Nga nhắc đến tên Prigozhin để bày tỏ sự tưởng nhớ : "Tôi đã biết Prigozhin từ lâu, kể từ đầu những năm 1990. Ông ấy là một người có số phận phức tạp". Một lời thừa nhận chính thức về cái chết của Prigozhin.
Một hồi kết bi thảm nhưng cũng không có gì đáng ngạc nhiên, một nhận định chung của hầu hết giới chuyên gia. Bởi vì, kể từ sau cuộc tiến quân về Moskva bị thất bại ngày 23/06/2023, đối với nhiều người, Yevgeny Prigozhin xem như là đã mang án treo. Cyrille Bret, nhà địa chính trị học, giảng viên trường Sciences Po ở Paris nhận định khó có thể tin rằng đây chỉ là một tai nạn đơn giản và thuần túy. Trả lời đài RFI, nhà địa chính trị đưa ra bốn kịch bản :
"Một tai nạn đơn giản và thuần túy làm thiệt mạng Yevgeny Prigozhin. Một hành động bí mật từ phía các kẻ thù của Prigozhin, nghĩa là có một hành động phá hoại hay tấn công từ phía một nhóm lực lượng vũ trang. Một hoạt động bí mật do điện Kremlin chỉ đạo nhằm loại bỏ người mà cách nay hai tháng đã dám thách thứ lãnh đạo đất nước. Kịch bản cuối cùng, cũng không thể loại trừ, vì điều này đã từng xảy ra, thực chất đây là một vụ mất tích giả. Không có giấy khai tử cũng không có khám nghiệm tử thi của ông Prigozhin, ông ấy có thể đã quyết định biến mất khỏi màn hình mà không cần đến cái chết".
Về điểm này, bà Jenny Mathers, chuyên gia về các cơ quan tình báo Nga, trường đại học Aberystwyth, xứ Wales, trả lời France 24 còn đưa ra một kịch bản khác mà theo bà là khả dĩ nhất : Một kế hoạch do GRU – Cơ quan tình báo Nga – dàn dựng. Stephen Hall, nhà chính trị học chuyên gia về Nga, trường đại học Bath, Anh Quốc, cho biết thêm :
"Vào ngày định mệnh đó, Yevgeny Prigozhin dường như phải thực hiện một chuyến bay đi về từ Mali vì ông ấy nghe nói rằng GRU tìm cách gạt các binh sĩ của Wagner để đặt người của mình. Đây là một cách để GRU buộc người chỉ huy của Wagner phải cấp tốc di chuyển, cho phép quân đội Nga biết chính xác Yevgeny Prigozhin đi trên chuyến bay nào".
Prigozhin bị ám sát, bàn tay của GRU ?
Nếu như không có điều gì chỉ rõ ra rằng có bàn tay của điện Kremlin trong vụ rơi máy bay, một số nhà phân tích ghi nhận có những điểm trùng hợp. Chiếc máy bay chở cùng lúc Yevgeny Prigozhin và Dimitri Utkin. Ông Stephen Hall, nhà chính trị học chuyên gia về Nga, trường đại học Bath, Anh Quốc, trả lời France 24 nhấn mạnh đây là điều rất hiếm. "Cả hai người này hầu như chưa bao giờ đi cùng nhau chính xác là để tránh một kiểu kịch bản như thế xảy ra".
Cùng ngày, Moskva thông báo tước mọi chức vụ tướng Sergey Surovikin khỏi vị trí chỉ huy lực lượng không gian vũ trụ. Vị tướng được nhiều người kính trọng và nể sợ không còn xuất hiện trước công chúng từ sau cuộc nổi loạn ngày 23/6. Ông bị nghi ngờ là có thiện cảm ở Prigozhin. Theo quan điểm Jenny Mathers chuyên gia về Nga, trường đại học Aberystwyth, xứ Wales, "điều đó tạo ấn tượng rằng điện Kremlin đã dứt khoát sang trang cuộc binh biến".
Cuối cùng, và đây cũng là điểm đáng chú ý nhất, thời điểm xảy ra tai nạn mang tính biểu tượng cao : Đúng hai tháng sau ngày xảy ra cuộc nổi loạn. Tướng Jerome Pellistrandi, tổng biên tập tạp chí quốc phòng, trên làn sóng RFI Pháp ngữ giải thích rằng Vladimir Putin lợi dụng hai tháng này để giải quyết một số vấn đề.
"Trước tiên là phải tước vũ khí trong mọi trường hợp một phần lực lượng Wagner, cưỡng ép chuyển họ sang Belarus và sáp nhập lực lượng này vào quân đội Nga. Ngoài ra còn có cả toàn bộ khía cạnh các công ty bình phong do Prigozhin điều hành. Điều nghịch lý là một số công ty này đã nhận được nhiều hợp đồng mới từ điện Kremlin cũng như cùng lúc còn có các cuộc điều tra hành chính. Tất cả những điều này là nhằm làm cho Prigozhin lơ là mất cảnh giác để rồi đánh ông ấy một cách tàn bạo như chuyện đã xảy ra".
Bắn hạ Prigozhin, lời thừa nhận điểm yếu ?
Còn theo bà Jenny Mathers, trong giả thuyết đây là chiến dịch do GRU vạch ra, đây cũng là hai tháng để "các cơ quan tình báo của Nga đánh giá các chi tiết và bảo đảm rằng họ làm chủ tất cả các hậu quả có thể". Jeff Hawn, chuyên gia về an ninh Nga, cộng tác viên cho New Line Institute, một trung tâm nghiên cứu của Mỹ về địa chính trị, nhận định rằng điện Kremlin chậm trễ hành động còn vì Vladimir Putin chưa chắc chắn quyết định số phận Yevgeny Prigozhin sẽ ra sao.
Trả lời France 24, ông giải thích : "Đừng quên rằng tổng thống Nga trước tiên đã bảo đảm với Prigozhin là sẽ chẳng có chuyện gì xảy ra nếu ông ta chọn đến tị nạn ở Belarus và ông Putin được xem là người biết giữ lời hứa". Thế nhưng, sau đó, Prigozhin huyênh hoang tiếp tục xuất hiện tại Châu Phi hay như ở Nga nhân kỳ thượng đỉnh Nga – Châu Phi ở Saint Petersburg.
Thái độ ứng xử của Prigozhin mà nhà địa chính trị học Cyrill Bret, khi trả lời RFI, đánh giá là khó có thể chấp nhận đối với những người bị ông ta thách thức, bất kể đó là các tham mưu trưởng quân đội, như ông Gerasimov và bộ trưởng quốc phòng Shoigu. Theo chuyên gia Bret, đối với Putin, việc Prigozhin biến mất, trong ngắn hạn, cho phép đơn giản hóa việc sắp xếp nhân sự, "nhưng về lâu dài, vụ việc này có thể tước đi một đòn bẩy hành động của ông Putin ở Ukraine và nhất là tại Nga, để đối trọng với các phe phái khác xung quanh ông và rộng hơn nữa là ở Châu Phi, vì Wagner đã gần như trở thành một chiếc tủ kính chính thức cho hoạt động của Nga tại Châu Phi".
Việc xử lý "vấn đề Prigozhin" dường như cấp bách hơn bao giờ hết vào lúc tình hình quân sự ở Ukraine không có cải thiện cho Nga. Nhưng đây có lẽ cũng là cách để ông Putin khẳng định uy quyền và cho thấy rõ không một kiểu "thách thức quyền lực" nào, kể từ giờ, sẽ được dung thứ. Việc trừ khử Prigozhin bằng cách bắn hạ máy bay là một giải pháp triệt để và không mấy kín đáo, nhưng đó còn là một thông điệp rõ ràng mà ông Putin muốn dành cho giới tinh hoa của Nga rằng cái giá phải trả cho sự phản bội là rất đắt.
Dù vậy, theo quan điểm của Jeff Hawn, đây còn là một lời thừa nhận điểm yếu từ điện Kremlin. "Vladimir Putin đã tạo dựng cho mình hình ảnh một chính trị gia mang lại trật tự cho nước Nga. Thế nhưng, chí ít người ta có thể nói là tình hình nội bộ đã trở nên rất hỗn loạn và chính quyền không thể xử lý các vấn đề một cách kín đáo nữa".
(Nguồn RFI, France 24)
Minh Anh
Nguồn : RFI, 25/08/2023
****************************
Lãnh đạo Wagner "chết" trong tai nạn máy bay : Điện Kremlin chưa xác nhận
Trọng Thành, RFI, 24/08/2023
Các hãng thông tấn lớn của Nga hôm 23/08/2023, loan tin ông Yevgeny Prigozhin, lãnh đạo công ty lính đánh thuê Wagner, có mặt trong một chuyến bay tư nhân bị rớt tại tỉnh Tver, tây bắc Moskva. Theo bộ Tình trạng Khẩn cấp Nga, toàn bộ 10 người gồm hành khách và tổ lái của chuyến bay đều tử nạn. Cho đến nay, điện Kremlin chưa đưa ra thông báo nào về "cái chết" của thủ lĩnh "vụ binh biến" bất thành cách đây tròn hai tháng.
Ảnh chân dung tưởng niệm Yevgeny Prigozhin và nhân vật số 2 của Wagner, tư lệnh Dmitry Utkin, được đặt trước một cơ sở của Wagner tại Novosibirsk, Nga, ngày 24/08/2023. Reuters - Stringer
Theo Cơ quan Vận tải Hàng không Nga Rosaviatsiya, ông chủ Wagner có mặt trên chiếc máy bay Embraer-135 gặp nạn khi trên đường di chuyển từ Moskva đến Saint Petersburg. Ủy ban Điều tra Nga cho biết một nhóm điều tra đã được cử đến hiện trường gần làng Kujenkino, tỉnh Tver, cách thủ đô nước Nga khoảng 200 km "để xác định nguyên nhân tai nạn". Hãng tin Nga TASS cho biết bảy thi thể đã được tìm thấy, trong lúc người phụ trách nhóm cứu nạn cho hãng tin Nga RIA Novosti biết đã xác định được tám thi thể.
Trong hiện tại, theo hãng tin Pháp AFP, có nhiều đoạn video, mà AFP "không thể xác nhận được tính xác thực", đang được lưu truyền trên một số kênh Telegram (khẳng định có liên hệ với Wagner), cho thấy một thiết bị bay từ trên trời rớt xuống, nhiều mảnh vỡ máy bay đang cháy trên một cánh đồng.
Về phản ứng trên các mạng xã hội Nga, thông tín viên Anissa el-Jabri từ Moskva cho biết thêm :
Tuyên bố đầu tiên của giới chức Nga đến từ tỉnh trưởng do Nga bổ nhiệm ở vùng Zaporijja, miền nam Ukraine : "Yevgeny Prigozhin và Dmitry Utkin đã ở trên Thiên đường". Thông báo được viết trên kênh Telegram chính thức của viên tỉnh trưởng Vladimir Rogov.
Về phần mình, một trong những kênh Telegram rất thân cận với công ty Wagner đã đăng tải thông điệp : "Thủ lĩnh của nhóm Wagner, "Anh hùng của nước Nga", "một người yêu nước thực sự", Yevgeny Viktorovich Prigozhin đã chết vì hành động của những kẻ phản bội nước Nga. Nhưng ngay cả ở Địa ngục, ông ấy vẫn sẽ là người giỏi nhất !" (hết lời trích).
Một số tiếng nói thân cận với điện Kremlin cũng bày tỏ quan điểm khá nhanh chóng trên mạng Telegram, và đồng thanh coi Ukraine là bên phải chịu trách nhiệm về vụ tai nạn máy bay.
Một số người khác thì đặc biệt coi đây là một tín hiệu rõ ràng gửi đến những ai có ảo tưởng rằng tổng thống Nga Vladimir Putin là người dễ bị tổn thương, ít tháng trước cuộc bầu cử tổng thống ở Nga.
Về cái chết của Yevgeny Prigozhin theo truyền thông Nga, giới quan sát tại Pháp nêu ra một số kịch bản : một tai nạn bình thường, hành động trả đũa nhắm vào ông chủ Wagner của các đối thủ trong Quân đội Nga hay một vụ ám sát do chính điện Kremlin chỉ đạo nhằm loại bỏ kẻ đã dám thách thức tổng thống Nga. Một giả thiết thứ tư cũng được chú ý : đương sự chủ trương biến mất không để lại dấu vết, như điều đã từng xảy ra trong quá khứ với Yevgeny Prigozhin.
Trọng Thành
************************
Yevgeny Prigozhin, ông chủ ma quái của Wagner, người kiến tạo ảnh hưởng của Nga tại Châu Phi
Đức Tâm, RFI, 24/08/2023
Yevgeny Prigozhin được cho là đã chết ngày 23/08/2023 trong một tai nạn máy bay tại Nga. Khi thông báo tin này, cơ quan quản lý hàng không Nga đã khẳng định, người sáng lập ra tổ chức bán quân sự Wagner và 9 người khác ở trên chiếc máy bay bị rơi. Theo cơ quan cứu hộ, không có ai sống sót. Yevgeny Prigozhinn được biết đến vì là ông chủ công ty lính đánh thuê : tập đoàn Wagner. Một tổ chức cắm rễ tại nhiều nước Châu Phi như Trung Phi, Mali hay Libya.
Ảnh tư liệu : Yevgeny Prigozhin gắp thức ăn cho Vladimir Putin tại nhà hàng của Prigozhin, ngoại ô Moskva, Nga, ngày 11/11/2011. AP
Cái chết của Yevgeny Prigozhin (chưa được kiểm chứng một cách độc lập, cho đến trưa ngày 24/08) trong vụ máy bay rơi , xẩy ra vào một thời điểm không ngẫu nhiên. Cách nay hai tháng, nhân vật có đầu cạo trọc, vẻ mặt đáng ghét, ăn nói cục cằn, đã tiến hành một cuộc nổi loạn ngắn ngủi chống lại nhà chức trách Nga, sau những thất bại nghiêm trọng trên mặt trận Ukraine.
Đó chính là vì tại Ukraine, chỉ trong có vài tháng, Yevgeny Prigozhin đã tạo dựng và tự khẳng định như là một gương mặt của chiến tranh. Prigozhin làm được việc này nhờ vào đội ngũ lính đánh thuê phần lớn được tuyển dụng trong các nhà tù Nga, đánh đổi lấy lệnh ân xá. Với ánh hào quang sau chiến thắng ở Bakhmut hồi tháng 05/2023, Prigozhin không còn biết "nể", "sợ", đến mức dám chỉ trích bộ tổng tham mưu quân đội Nga. Chắc chắn, ông ta nghĩ rằng mình thuộc diện "bất khả xâm hại".
Từ nhà tù đến thượng tầng quyền lực
Trước khi đến mặt trận Ukraine, nơi đã mở ra cho ông ta những chân trời mới, Prigozhin đã phải ngồi tù trong 9 năm vì tội trộm cắp, gian lận, dính líu đến mạng lưới mại dâm trẻ vị thành niên. Ra tù năm 1990, Progozhin mở nhà hàng ăn nhanh.
Sau một thời gian, Prigozhin mở một nhà hàng cao cấp ở Saint Petersburg và làm quen Vladimir Putin, lúc đó làm ở tòa thị chính. Khi Putin trở thành tổng thống, Prigozhin được giao phụ trách "bếp ăn" của điện Kremlin và được mệnh danh là "đầu bếp điện Kremlin". Dần dần, Prigozhin mở rộng đế chế của mình, với những hợp đồng béo bở của Nhà nước.
Đồng thời, Prigozhin cũng từng bước đa dạng hóa các hoạt động, từ lĩnh vực ăn uống, nhà hàng chuyển sang chiến tranh thông tin, tài trợ các phương tiện truyền thông, và các xưởng chế tạo "tin giả, thông điệp gây tranh cãi – troll" trên mạng xã hội, để phục vụ tổng thống Putin trên trường quốc tế và chống lại phe đối lập ở trong nước. Một trong những công ty của Prigozhin đã tìm cách can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016.
Thế rồi Wagner được thành lập năm 2014, một kiểu tập đoàn quân sự tư nhân mới, hoạt động trên nhiều lĩnh vực như an ninh, khai thác mở, hoạt động thương mại, tuyên truyền và tư vấn chiến lược chính trị.
Trong vòng nhiều năm, Prigozhin không thừa nhận là người đứng đầu công ty vì cho đến gần đây, nhân vật này luôn luôn chủ trương kín đáo và bí mật. Thế nhưng, trong những tháng vừa qua, Prigozhin đã công khai bày tỏ lập trường tại Ukraine và khánh thành một tòa nhà mới ở Saint Petersburg.
Ảnh hưởng của Nga tại Châu Phi
Châu Phi là nơi Prigozhin giành được những thắng lợi chính trị to lớn, đánh dấu sự hồi sinh ảnh hưởng của Nga tại Châu Phi. Lúc đó, Prigozhin tuyên bố là sẽ làm cho "nước Nga còn vĩ đại hơn và Châu Phi còn tự do hơn". Và cũng tại "Châu Phi" mà ông chủ Wagner đã xuất hiện lần cuối, cách nay vài ngày.
Lịch sử tập đoàn bán quân sự gắn bó mật thiết với tính cách Prigozhin, với lòng trung thành mà ông ta hun thổi và đặc biệt là mạng lưới tài chính rộng lớn nhờ "cắm rễ" sâu tại Châu Phi. Prigozhin đã bí mật triển khai lính Wagner ở Syria, Libya, Sudan, Trung Phi và Mali. Đó là những nước mà binh lính của Prigozhin nắm vững tình hình thực địa và biết cách tạo dựng cho mình một vai trò thiết yếu đối với các chính thể chuyên quyền, như một dạng bảo hiểm nhân thọ và đối với điện Kremlin, như một công cụ ít tốn kém nhất để mở rộng ảnh hưởng của Nga tại Châu Phi.
Việc nhanh chóng mở rộng ảnh hưởng của Nga tại Châu Phi là một trong những thắng lợi to lớn của Prigozhin. Đến mức mà hiện nay, cờ của Wagner là biểu tượng của sự phản đối trong vùng Châu Phi nói tiếng Pháp. Wagner đã biết kiếm lợi từ những sai lầm của ngành ngoại giao Pháp, sự chối bỏ chính sách đối ngoại của Pháp và nói rộng ra, đó là sự bất bình xã hội tại các thuộc địa cũ. Theo lệnh của "đầu bếp điện Kremlin", binh lính Wagner chỉ việc "thổi vào những đống than hồng", khuyến khích một vài nhân vật gây ảnh hưởng để thừa cơ gặt hái kết quả, qua đó, giúp cho Nga có được những thắng lợi địa chính trị mà ít tốn kém nhất.
Tuy nhiên, trong lĩnh vực an ninh, các hoạt động của Prigozhin chỉ mang lại kết quả xoàng xĩnh. Như tại Libya, binh lính Wagner chiến đấu cho tướng Hafter. Tại Sudan, lính Wagner ủng hộ tướng Hemedti. Hay tại Mozambique, hoạt động của Wagner chỉ kéo dài có vài tuần và hứng chịu nhiều tổn thất. Cuối cùng, chỉ có tại Trung Phi, Prigozhin có thể khoe khoang là đã đẩy lùi được quân nổi dậy đe dọa thủ đô và đã chiếm lại được nhiều khu đô thị lớn. Cũng như tại Mali, nơi là số nạn nhân là thường dân tăng lên trong khi người ta không cảm nhận được là thấy quân thánh chiến thực sự bị đẩy lùi.
(theo RFI)
Đức Tâm
Sau vụ binh biến ở Moscow, mọi thứ ở Nga sẽ không thể trở lại bình thường.
Những hình ảnh minh chứng cho tư cách lãnh đạo quốc gia của Volodymyr Zelenskyy đã xuất hiện vào ngày 25/02 năm ngoái. Khi quân đội Nga áp sát Kyiv, Tổng thống Ukraine đã xuống đường với các phụ tá thân cận của mình, trấn an người dân rằng, "Tất cả chúng tôi vẫn đang ở đây, để bảo vệ nền độc lập và đất nước của chúng ta".
Hãy đối chiếu điều đó với hành động của Vladimir Putin, khi lực lượng bán quân sự Wagner đe dọa tiến vào Moscow hồi cuối tuần qua. Từ văn phòng an toàn của mình, Tổng thống Nga nổi giận, nói về sự "phản bội" và "tội phản quốc". Thế rồi ông biến mất. Người ta đồn rằng Putin đã rời Moscow. Các quan chức Điện Kremlin sau đó khẳng định ông vẫn làm việc trong văn phòng của mình.
Sự tương phản giữa Zelenskyy và Putin thật đáng kinh ngạc. Một bên thể hiện lòng dũng cảm, tình đồng chí, và tình đoàn kết dân tộc. Bên còn lại cho thấy sự sợ hãi, cô lập, và chia rẽ.
Cuộc nổi loạn của Prigozhin đã kết thúc. Nhưng sẽ là sai lầm nếu tin rằng mọi thứ có thể trở lại bình thường ở Nga. Thực tế là sẽ không có sự bình thường nào để quay trở lại. Cuộc nổi loạn xảy ra vì hệ thống của Putin đang dần sụp đổ, và quá trình đó có thể tăng tốc sau các sự kiện vừa qua.
Giờ đây, rõ ràng là Putin đang phải đối mặt với một cuộc đấu tranh mang tính sống còn trên cả hai mặt trận : chiến tranh ở Ukraine và sự ổn định trong nước đối với chế độ của ông ta. Hai mặt trận này có liên quan tới nhau. Những thất bại tiếp theo ở Ukraine chắc chắn sẽ làm tình hình trong nước ở Nga trở nên tồi tệ hơn – và ngược lại.
Không thể ngó lơ các sự kiện cuối tuần vừa qua. Người Nga đã nghe Yevgeny Prigozhin cáo buộc Putin gây chiến ở Ukraine dựa trên những lời dối trá về sự bành trướng của Ukraine và NATO. Họ cũng nghe Putin thề rằng Prigozhin và các đồng chí của ông ta sẽ phải đối mặt với "sự trừng phạt không thể tránh khỏi" và "phải trả lời trước luật pháp và nhân dân của chúng ta".
Thế rồi, họ lại thấy nhà lãnh đạo Nga đồng ý hủy bỏ mọi cáo buộc chống lại Prigozhin, để đổi lấy lời hứa dừng cuộc hành quân tiến về Moscow. Họ cũng thấy Putin dựa vào trung gian là Tổng thống Belarus, Alexander Lukashenko – chính là người mà Putin từng khinh thường trong quá khứ. Trên hết, người Nga đã chứng kiến quân đội hùng mạnh của họ và các cơ quan an ninh đáng sợ của họ không thể ngăn chặn lực lượng bán quân sự tiến vào Moscow, sau khi những người này giành quyền kiểm soát Rostov, một thành phố có hơn 1 triệu dân.
Wagner là những chiến binh chiến đấu hiệu quả nhất mà Nga đã triển khai ở Ukraine. Nhưng lực lượng bán quân sự này, với hàng chục nghìn thành viên, giờ sẽ bị giải tán và thủ lĩnh của nó sẽ bị lưu đày. Về lý thuyết, bất kỳ thành viên Wagner nào tham gia cuộc nổi dậy cuối tuần qua sẽ không được phép phục vụ trong lực lượng vũ trang Nga. Nhưng việc mong đợi một lực lượng bán quân sự nổi loạn, thiện chiến hoà nhập trở lại xã hội Nga là không thực tế. Kết nạp các cựu binh Wagner vào quân đội Nga cũng là một hoạt động nguy hiểm.
Lính Nga ở Ukraine cũng sẽ tự hỏi rằng sự hỗ trợ trong nước cho nỗ lực chiến tranh của họ sẽ duy trì được bao lâu. Cuộc nổi loạn của Prigozhin và việc ông ta vạch trần nguyên nhân của cuộc chiến sẽ được lan truyền trên chiến trường, và chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến tinh thần chiến đấu. Như John Kerry (người sau này trở thành Ngoại trưởng Mỹ) đã nói khi chiến tranh Việt Nam sắp kết thúc : "Làm thế nào bạn có thể yêu cầu một người nào đó hãy trở thành kẻ cuối cùng chết vì một sai lầm ?"
Đối với người Ukraine, họ biết rằng sự xáo trộn công khai trong hàng ngũ của Nga mang đến cho họ một cơ hội. Họ có thể tận dụng thời điểm này để tung ra lực lượng dự bị trong đợt phản công. Họ cũng có thêm những lý lẽ mới để thuyết phục bạn bè phương Tây, tại thượng đỉnh NATO vào tháng tới.
Những đồng minh từng âm thầm gợi ý rằng Nga không thể bị đánh bại – và rằng Ukraine nên đàm phán với Putin– giờ sẽ im lặng. Ngược lại, những người ủng hộ quốc tế của Putin sẽ suy nghĩ lại, và tích cực xem xét các kịch bản của nước Nga hậu Putin.
Tuy nhiên, sẽ là một sai lầm nếu tin rằng mọi chuyện đã an bài – bao gồm cả sự sụp đổ của Putin. Bạn của ông, Recep Tayyip Erdoğan, đã vượt qua âm mưu đảo chính ở Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2016 và vẫn đang nắm quyền.
Nhưng "tỷ lệ sống sót" của Putin rõ ràng đã xuống rất thấp. Prigozhin vẫn là một mối đe dọa. Ông ta là một tên côn đồ chính hiệu – một cựu tù nhân luôn cảm thấy thoải mái khi ở tiền tuyến. Ông ta khác hoàn toàn với Putin, một cựu công chức thích tạo dáng với ngực trần, nhưng lại sợ nhiễm bệnh.
Có rất ít khả năng Prigozhin sẽ chịu nghỉ hưu trong im lặng, ở một vùng nông thôn nào đó của Belarus. Ông ta có lẽ vẫn sẽ là một nhà phê bình gay gắt và nguy hiểm đối với giới lãnh đạo quân sự Nga – và đối với chính Putin.
Putin có thể sẽ loại bỏ một số lãnh đạo quân sự mà Prigozhin nhắm tới. Hai vị tướng Sergei Shoigu và Valery Gerasimov rõ ràng đã thất bại ở cả Ukraine lẫn trên sân nhà. Họ có lẽ là vật tế thần thuận tiện. Nhưng loại bỏ họ có thể khiến nhà lãnh đạo Nga trông yếu thế hơn, đồng thời minh oan cho Prigozhin.
Một cuộc săn lùng vật tế thần cũng có thể khiến giới tinh hoa Nga rạn nứt. Một trong những lý do giúp Putin tồn tại lâu như vậy là bởi vì nhiều nhân vật quyền lực nhất ở Nga biết rằng vận may của họ gắn liền với ông – và với hệ thống mà ông đã tạo ra.
Gắn bó với Putin từng dường như là lựa chọn an toàn cho giới tinh hoa Nga. Nhưng, khi hệ thống của ông dần sụp đổ, những tính toán đó đang thay đổi.
Gideon Rachman
Nguồn : "The Putin system is crumbling", Financial Times, 25/06/2023
Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 29/06/2023
