 | Tổng quan: | 3067338 |
Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam, Đại tướng Phan Văn Giang dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao của Bộ Quốc phòng Việt Nam tham dự Hội nghị An ninh quốc tế Moscow lần thứ 11 (MCIS-11) và Diễn đàn Kỹ thuật-Quân sự quốc tế 2023 (Army 2023) từ ngày 13 đến 17-8 tại Moscow, thủ đô nước Nga.
Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phan Văn Giang dự lễ khai mạc MCIS-11 tại Nga ngày 15/8/2023 - Nhân Dân
Bình luận về tác động, hệ quả có thể có trong quan hệ giữa Nga-Việt Nam sau chuyến thăm Nga của Đại tướng Phan Văn Giang cũng như bang giao giữa Việt Nam với phương Tây, từ Singapore, nhà nghiên cứu chính trị và an ninh quốc tế, Tiến sĩ Bích Trần chia sẻ quan sát trên quan điểm riêng của mình với Đài Á Châu Tự Do trong ngày 17/8 :
"Trong khi Mỹ và các nước đồng minh đang tìm kiếm mối quan hệ sâu sắc hơn với Việt Nam, quan hệ của Việt Nam đối với Nga và thái độ của chính phủ Việt Nam đối với cuộc xâm lược Ukraine của Nga, tôi nghĩ rằng sẽ đặt ra những trở ngại cho quan hệ giữa Việt Nam với phương Tây. Có một ví dụ là tháng trước, có tin đưa nói rằng Tổng thống Biden nói Việt Nam muốn nâng cấp quan hệ với Mỹ ngang tầm với Trung Quốc và Nga, ám chỉ mức ‘đối tác chiến lược toàn diện’. Nhưng với chuyến thăm của Bộ trưởng Phan Văn Giang tới Moscow, tôi thấy khả năng đó là không cao".
Trong chuyến thăm Nga của Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam (được truyền thông Nhà nước loan), ông Giang đã tham dự các sự kiện song phương, đa phương tại Moscow. Nhìn nhận các sự kiện trên, Tiến sĩ Bích Trần, thành viên nghiên cứu không thường trú của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược & Quốc tế (CSIS), từng làm nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) và hiện đang làm nghiên cứu sau Tiến sĩ tại Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore, nói tiếp với RFA Tiếng Việt :
"Phần lớn vũ khí và trang thiết bị quân sự của Việt Nam đến từ Liên Xô và sau này là Nga, bởi vậy theo tôi, Việt Nam cần phải duy trì quan hệ quốc phòng tốt đẹp đối với Nga để có thể đảm bảo cho nguồn cung phụ tùng và sửa chữa sau này. Trong bối cảnh mà phương Tây hiện đang lên án cuộc xâm lược Ukraine của Nga, tôi nghĩ rằng Hà Nội muốn khẳng định chính sách đối ngoại độc lập của mình bằng cách duy trì mối quan hệ truyền thống với Moscow mà không đi theo phương Tây…"
Với chuỗi sự kiện diễn ra vào trung tuần tháng Tám/2023, có khả năng sẽ ảnh hưởng tới an ninh ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, trong đó đặc biệt là Biển Đông và khu vực Đông Nam Á hay không ? Nhà nghiên cứu từ Singapore nói :
"Về phía Nga tôi cho rằng Moscow muốn thể hiện rằng mình không hề yếu đi qua việc tổ chức hai sự kiện là MCIS-11 và Army 2023, thế thì việc nhiều nước, trong đó có Việt Nam tham dự cho thấy rằng Nga vẫn có quan hệ tốt đẹp với những nước đó và không bị cô lập như phương Tây mong muốn. Còn về phía Việt Nam, tôi cho rằng chuyến thăm của Bộ trưởng Phan Văn Giang đến Nga cho thấy đường lối, quan tâm của Việt Nam trong lĩnh vực quan hệ quốc tế không chỉ có Trung Quốc và Mỹ, mà còn có Nga và các nước khác, mà giống như Giáo sư Alexander Vuving đã từng nói rằng cấu trúc đối ngoại của Việt Nam giống như chiếc kiềng nhiều chân".
Tiến sĩ Bích Trần cho rằng chuyến thăm của Bộ trưởng Việt Nam tới Nga và tham dự các sự kiện tại Moscow chỉ có tính ‘biểu tượng’ là chính, trong khi bài phát biểu của ông tại Hội nghị An ninh Quốc tế Moscow (MCIS-11) không hẳn ‘có gì mới’ về mặt thông điệp đưa ra. Tuy nhiên cũng có một số dấu hiệu và câu hỏi còn cần chờ thời gian để biết thêm chẳng hạn trong việc Việt Nam có mua thêm vũ khí mới từ Nga hay không. Tiến sĩ Bích Trần nói tiếp :
"Tôi nghĩ khả năng Việt Nam mua thêm những vũ khí mới từ Nga là rất thấp, nhưng những phụ tùng thì rất cần thiết".
Tiến sĩ Bích Trần cũng cho rằng Việt Nam có thể duy trì mối quan hệ tốt đẹp với tất cả các nước và hưởng lợi từ những mối quan hệ đó. Thế nhưng các cường quốc mà đấu tranh và căng thẳng, thì Việt Nam sẽ rất khó trong việc duy trì quan hệ tốt đẹp với tất cả các bên. Tốt đẹp với nước này, thì sẽ mất lòng với nước kia, bởi vậy, tiến sĩ Trần nhận định : "Khi Bộ trưởng Giang kêu gọi hợp tác giữa tất cả các nước để giải quyết những vấn đề chung, thì tôi thấy đó là một điểm cần lưu ý".
Cũng theo truyền thông quốc tế và Việt Nam, Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam trong dịp này cũng đã có tiếp xúc bên lề các sự kiện ở Moscow, và đã ngỏ lời mời Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc, ông Lý Thượng Phúc, đến thăm chính thức Việt Nam, bình luận với RFA về ý nghĩa và mục đích chính hai bên Việt Nam và Trung Quốc nhắm tới có thể là gì, nếu sẽ có một chuyến thăm như vậy, Tiến sĩ Bích Trần nói :
Bộ trưởng Phan Văn Giang gặp Thượng tướng, Bộ trưởng quốc phòng Trung Quốc bên lề hội nghị. Ảnh Duy Trinh /PV/TTXVN tại Nga
"Việt Nam có mối quan hệ hợp tác đối tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc, tức là mức độ cao nhất, trong đó hợp tác quốc phòng là một trong những trụ cột chính, và hai bên đã thống nhất từ trước là họ sẽ thường xuyên thăm trao đổi, cho nên tôi nghĩ rằng chuyến thăm sắp tới đó nếu xảy ra thì nó không phải là một điều gì đặc biệt. Hai bên có thể ký kết một số thỏa thuận mới, nhằm tăng cường hợp tác quốc phòng, nhưng tôi thấy khó có điều gì đó mà đột phá. Bởi vì vấn đề tranh chấp ở Biển Đông vẫn là điểm mấu chốt khiến cho hai bên không tin tưởng nhau".
"Tôi chỉ có một quan sát nhỏ là tháng sáu 2023 vừa rồi, Bộ trưởng Phan Văn Giang không tham dự Đối Thoại Shangri-La ở Singapore, vậy nên tôi nghĩ việc tham dự Hội nghị An ninh quốc tế Moscow (MCIS-11) còn tạo ra cơ hội cho ông gặp riêng Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc". – Tiến sĩ Bích Trần bình luận thêm với Đài Á Châu Tự Do từ Singapore trên quan điểm riêng.
Quốc Phương
Nguồn : RFA, 17/08/2023
Trên đường sang Bali, Indonesia dự Hội nghị của nhóm quốc gia có nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20), ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã ghé thăm Việt Nam. Đây là chuyến viếng thăm Việt Nam đầu tiên của ông Lavrov kể từ khi Nga tấn công Ukraine. Ngày 06/07/2022, bộ trưởng ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn đã hội đàm với đồng nhiệm Nga tại Hà Nội.
Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tiếp ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov tại Hà Nội, Việt Nam, ngày 06/07/2022. via Reuters – Russian Foreign Ministry
Động thái này của Moskva có được cho là nhạy cảm và có khả năng gây xích mích đối với các đối tác của Việt Nam, đặc biệt là các nước lên tiếng phản đối hoặc tham gia lệnh trừng phạt Nga vì cuộc chiến Ukraine như cách nhìn nhận của các nhà phân tích và truyền thông phương Tây ? Sau đây, xin mời quý vị theo dõi cuộc phỏng vấn của RFI tiếng Việt với Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải từ Đại học Queensland, Úc Châu.
***
RFI : RFI tiếng Việt cảm ơn tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải đã dành thời gian cho cuộc phỏng vấn. Thưa ông, chuyến thăm Hà Nội đầu tháng 7 vừa qua của bộ trưởng ngoại giao Nga Sergey Lavrov có ý nghĩa như thế nào ?
Nguyễn Hồng Hải : Vâng, tôi xin không đề cập lại bối cảnh chuyến thăm nữa vì báo chí đều đã đưa tin và ai cũng hiểu Nga đang trong hoàn cảnh thế nào. Về ý nghĩa chuyến thăm, ngoài lý do chuyến thăm diễn ra đúng thời điểm hai nước đánh dấu kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, tôi cho là cần nhìn nhận từ cả phía Nga và Việt Nam.
Về phía Nga, tôi cho rằng chuyến thăm ít nhất có 3 mục đích. Thứ nhất, sau những gì Việt Nam thể hiện lập trường đối với vấn đề Nga xâm lược Ukraine, Nga thấy rằng, họ không có đối tác nào "tin cậy" và "thủy chung" hơn là Việt Nam ở khu vực và trên thế giới. Vì thế, đây là dịp cảm ơn. Thứ hai, ông Lavrov thúc đẩy triển khai những thỏa thuận mà hai nước đã đạt được trong chuyến thăm Nga cuối năm 2021 của chủ tịch Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc. Điều này càng có ý nghĩa trong bối cảnh Nga đang gặp khó khăn về kinh tế do các lệnh trừng phạt. Cuối cùng, Việt Nam là mắt xích quan trọng để Nga phá thế bao vây và cấm vận. Vì thế, ông Lavrov đến để củng cố vị trí quan trọng này của Việt Nam đối với Nga.
Về phía Việt Nam, nếu hỏi Hà Nội có cảm nhận sự nhạy cảm về chuyến thăm này không, tôi cho rằng có, vì chắc chắn sẽ bị "soi". Tuy nhiên, Hà Nội cũng muốn qua đây khẳng định chính sách đối ngoại "độc lập và tự chủ" một cách tự tin của mình. Tôi nghĩ, đây là thông điệp có ý nghĩa lớn nhất mà Việt Nam muốn phát ra bên ngoài. Việt Nam đang chứng minh không theo phe trong trường hợp này. Cụ thể, Hà Nội không đứng về phe trừng phạt và cấm vận Nga, và cũng không đứng về phe Nga để thừa nhận việc Nga xâm lược Ukraine là hợp pháp. Việt Nam đặt lợi ích quốc gia lên trên hết.
RFI : Vậy, xin ông cho biết trong cuộc hội đàm chính thức diễn ra ngày vào 06/07/2022 vừa qua, những vấn đề quan trọng nào được thảo luận ?
Nguyễn Hồng Hải : Báo chí Việt Nam đã đưa tin khá ngắn gọn về nội dung hội đàm giữa bộ trưởng ngoại giao hai nước, đó là "hai bộ trưởng ngoại giao đã rà soát việc triển khai các thỏa thuận đạt được giữa lãnh đạo cấp cao hai nước thời gian qua và trao đổi các biện pháp thúc đẩy quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện giữa hai nước. Cùng nhau điểm lại tình hình hợp tác giữa hai bộ Ngoại giao, hai bộ trưởng đã thống nhất kế hoạch triển khai trong giai đoạn tới".
Tôi nghĩ, đưa tin chính thức chỉ vậy, nhưng chắc chắn các vấn đề trụ cột trong quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt - Nga, bao gồm quốc phòng và an ninh, kinh tế, khoa học và công nghệ, giáo dục sẽ được bàn thảo. Thủ tướng Phạm Minh Chính còn đề nghị hai nước tổ chức kỳ họp thứ 24 Ủy ban Liên chính phủ Việt - Nga về hợp tác kinh tế, thương mại, khoa học và công nghệ trong năm nay tại Việt Nam. Điều đó chứng tỏ hai bên đã có những kế hoạch xúc tiến thúc đẩy hợp tác và quyết tâm không để cuộc chiến Ukraine ảnh hưởng mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện của hai nước.
RFI : Nga là đối tác chiến lược toàn diện và công nghiệp quốc phòng chi phối Việt Nam. Trong khi, dù là đối tác an ninh cấp cao nhất nhưng Trung Quốc lại là mối đe dọa chính trị hàng đầu của Việt Nam. Tuy nhiên, vào đầu năm 2022, Trung Quốc và Nga công bố mối quan hệ "không giới hạn" trong bối cảnh nhiều nước lên án hoặc tham gia lệnh trừng phạt khi Moskva tấn công Ukraine. Liệu chủ đề quan hệ Nga-Trung này có được thảo luận trong cuộc hội đàm ngoại giao Việt-Nga vừa qua tại Hà Nội ?
Nguyễn Hồng Hải : Tôi không nghĩ vấn đề này được đưa ra thảo luận giữa Việt Nam và Nga. Đây là vấn đề nhạy cảm. Tôi cho rằng, bản chất quan hệ Nga và Trung Quốc là vụ lợi. Cả hai đều là nước lớn, đều có tham vọng tạo các cực riêng trong quan hệ quốc tế. Trong bối cảnh Mỹ và các nước phương Tây đang ngày càng xác định và xem Nga, Trung Quốc là các đối thủ thách thức trật tự quốc tế đã được xác lập, họ xích lại gần nhau là điều dễ hiểu.
Vì thế, việc Nga và Trung Quốc nói quan hệ hợp tác song phương là "không giới hạn" chủ yếu nhằm vào Mỹ và các nước phương Tây. Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng "không giới hạn" không có nghĩa là họ đã hoàn toàn tin cậy lẫn nhau. Chẳng hạn, việc Nga bắt một nhà khoa học hồi đầu tháng Bẩy này vì hợp tác với lực lượng an ninh mật của Trung Quốc là một bằng chứng cho thấy Nga vẫn luôn cảnh giác tham vọng của Trung Quốc. Nga cũng hiểu rằng, duy trì và củng cố quan hệ chiến lược với Việt Nam sẽ đảm bảo vị thế của Nga trong khu vực. Và, tất nhiên Nga cũng không muốn thấy mọi thứ đều nằm trong vòng ảnh hưởng của Trung Quốc.
RFI : Việt Nam và Nga có khả năng sẽ tổ chức các cuộc tập trận chung như nguồn tin đã công bố vào tháng 04/2022 vừa qua. Trong một phân tích trên The Diplomat, ông nhận định, cùng một thông điệp truyền đi, Hà Nội thận trọng khi đề cập trong khi Moskva tuyên bố "rầm rộ". Thực hư diễn biến của kế hoạch này như thế nào, thưa ông ?
Nguyễn Hồng Hải : Vâng, như tôi đã phân tích và chỉ ra tính lô-gic của thông tin được cả phía Nga và Việt Nam đưa ra. Tôi cho rằng không có cuộc tập trận song phương nào cả theo đúng nghĩa của nó. Đó chỉ là cuộc thi giao lưu quân sự quốc tế mà Nga vẫn tổ chức và mời nhiều nước tham gia. Việt Nam đã tham gia cuộc thi này từ nhiều năm nay. Năm 2021, Việt Nam còn là nước đồng tổ chức với một số hoạt động diễn ra ở Việt Nam.
Cái gọi là tập trận Việt - Nga, nếu có, chỉ là nhân kết hợp tham gia cuộc thi, hai bên sẽ giao lưu học hỏi và đó được xem như là hoạt động bên lề cuộc thi này. Với tình trạng suy thoái kinh tế toàn cầu hiện nay, Mỹ và các nước phương Tây vẫn tiếp tục gây sức ép lên Nga, câu hỏi liệu cuộc thi quân sự quốc tế năm nay có diễn ra hay không vẫn phải để thời gian trả lời. Tôi nghĩ là không dễ.
RFI : Ông nghĩ sao khi có ý kiến cho rằng, việc ông Lavrov hội đàm tại Hà Nội có thể gây "xích mích" các đối tác phương Tây của Việt Nam trong khi nhận định ngược lại cho rằng, họ cũng có thể "nhắm mắt làm ngơ" ?
Nguyễn Hồng Hải : Như tôi nói ở trên, Việt Nam cảm nhận được sự nhạy cảm trong việc đón tiếp ngoại trưởng Nga ở thời điểm này. Có thể nhận thấy điều này qua ngôn từ phát biểu khá thận trọng từ phía Việt Nam. Mặc dù vậy, Việt Nam cũng đang muốn chứng minh chính sách đối ngoại "độc lập, tự chủ" của mình. Vì thế, Việt Nam tự tin đón ngoại trưởng Nga lần này, và trước đó đã đón ngoại trưởng Canada và Úc, không kể các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao Việt Nam sang Mỹ và Châu Âu.
Nếu nói các nước "nhắm mắt làm ngơ" với Hà Nội thì cũng hơi quá coi nhẹ vị thế của Việt Nam. Tôi cho rằng và nói đúng hơn là các nước họ cũng dần và ngày càng hiểu chính sách đối ngoại của Việt Nam là gì. Đó là trước hết và trên hết vì lợi ích của chính Việt Nam. Khuyến khích một Việt Nam thực hiện chính sách đối ngoại độc lập, phát triển hùng cường, thịnh vượng, có lẽ sẽ có lợi cho hòa bình trong khu vực, và là thắng lợi của Mỹ và các nước phương Tây.
RFI : Một sốnhà phân tích cho rằng việc Hà Nội trải thảm đỏ tiếp đón bộ trưởng ngoại giao Nga có thể làm suy yếu mối quan hệ Việt - Mỹ đang trên đà phát triển trong mục tiêu chung kiềm chế Trung Quốc. Đặc biệt, việc Việt Nam mua phần lớn vũ khí từ Nga, Washington có thể sử dụng Đạo luật trừng phạt đối thủ của Mỹ (CAATSA, 2017) đối với Hà Nội. Vậy, tại sao cho đến nay, Mỹ không áp dụng Đạo luật này như một lá bài chiến lược để thuyết phục Hà Nội giảm lệ thuộc vào Nga ?
Nguyễn Hồng Hải : Mỹ đã từng khuyên Việt Nam xem xét giảm bớt sự lệ thuộc vào vũ khí của Nga. Tôi nghĩ, Hà Nội hẳn cũng đã nghĩ đến việc này, đặc biệt kể từ khi Nga xâm lược Ukraine. Theo dõi tin tức có thể thấy, giá trị mua vũ khí Nga của Việt Nam gần đây đã giảm. Việt Nam không phải là nước duy nhất cho đến nay Mỹ chưa áp dụng CAATSA mà còn có Ấn Độ.
Sở dĩ Mỹ chưa áp dụng CAATSA với Việt Nam vì những lý do. Thứ nhất, Mỹ muốn duy trì và phát triển quan hệ chiến lược hơn nữa với Việt Nam. Thứ hai, Mỹ không muốn làm căng với Việt Nam về việc này dẫn đến ảnh hưởng chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của mình. Thứ ba, Mỹ cũng hiểu rằng việc Việt Nam sắm vũ khí và tăng cường tiềm lực quốc phòng là vì mục đích gì và vì đối tượng nào.
Ngoài ra, việc ban hành Đạo luật là một chuyện, nhưng khi thực hiện Mỹ lại linh hoạt vì lợi ích chiến lược của Mỹ. Mỹ chưa thấy lợi ích gì của việc áp dụng trừng phạt Việt Nam trong trường hợp này, mà ngược lại chỉ làm Việt Nam rời xa và thiếu sự tin cậy vào Mỹ. Trong khi, cả hai nước đã phải mất một thời gian dài để xây dựng và vẫn đang tiếp tục củng cố lòng tin để hướng tới quan hệ đối tác chiến lược. Lệnh trừng phạt sẽ chỉ làm cho những tiếng nói ở Việt Nam chưa thuận cho việc thiết lập quan hệ đối tác chiến lược hai bên thêm nghi ngờ về sự chân thành của Mỹ trong quan hệ với Việt Nam.
RFI : RFI tiếng Việt cảm ơn tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải, Đại học Queensland, Úc Châu.
Liên Xô tan rã, Liên bang Nga, nước Cộng hòa lớn mạnh nhất trong Liên bang Xô Viết kế thừa Liên Xô. Quan hệ Việt-Nga là tiếp tục của quan hệ Việt-Xô, thiết lập vào ngày 30/1/1950. Đó là mối quan hệ hữu nghị và hợp tác truyền thống, phát triển toàn diện. Sau những biến cố lịch sử ở Liên Xô, Liên bang Nga, quan hệ giữa hai nước có lúc gần như đình trệ, từ 1994 quan hệ từng bước được phục hồi. Với việc thiết lập quan hệ đối tác chiến lược trong chuyến thăm lần đầu tiên của Tổng thống Putin đến Việt Nam đầu năm 2001, quan hệ giữa hai nước bắt đầu một giai đoạn phát triển mới.
Chủ tịch Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin ở Moscow hôm 30/11/2021 - AP
Việt Nam, với vị trí bản lề ở Đông Nam Á và nằm trên tuyến đường biển nối liền hải cảng của Việt Nam và Nga, có quan hệ từ hàng thập niên với Moscow.
Từ lâu Việt Nam đã là đối tác gần gũi nhất của Nga ở Châu Á, nhất là trong các giai đoạn mà cả hai nước phải tìm cách cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc.
Việt Nam là một trong số ít đối tác chiến lược toàn diện của Nga ở khu vực Á-Âu. Việc phát triển quan hệ Nga-Việt đóng vai trò như thế nào trong chiến lược xoay trục về phía Đông của Liên bang Nga hiện nay ?
Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Nga-Việt được thiết lập vào năm 2012. Dù vậy, vẫn có những hoài nghi về bản chất thực sự của mối quan hệ này. Theo nhận định của Giáo sư Evgeny Kanaev, nếu chỉ đánh giá dựa trên tên gọi, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa Moscow và Hà Nội là một thứ to lớn cả về tầm nhìn lẫn hành động, song nội dung hợp tác và kết quả đạt được trên thực tế của hai bên rất khiêm tốn.
Quan hệ Nga - Việt là quan hệ truyền thống, được hai nước đặc biệt quan tâm. Liên bang Nga vẫn coi Việt Nam là đối tác chiến lược ở Đông Nam Á. Nước Nga đang thực hiện chức năng gắn kết Âu - Á của mình với tư cách là không gian cầu nối và liên kết toàn diện giữa Châu Âu và Châu Á. Điều này được thể hiện rõ trong chính sách đối ngoại của Liên bang Nga là coi trọng Châu Á, trong đó có Việt Nam.
Từ năm 2000, nước Nga dưới sự lãnh dạo của Tổng thống V. Putin đã dần dần đi vào ổn định, phục hồi và phát triển. Tổng thống V. Putin đã tiến hành một loạt các biện pháp ổn định tình hình, củng cố quyền lực của Trung ương, cái cách hệ thống chính trị, củng cố các chế định nhà nước…Kinh tế Nga đã dần thoát ra khỏi khủng hoảng và tăng trưởng khá.
Sau một thời gian lắng xuống trong giai đoạn sau khi Liên Xô sụp đổ, quan hệ Nga - Việt được hâm nóng với chuyến thăm đầu tiên của Tổng thống Nga Vladimir Putin tới Việt Nam hồi năm 2001.
Một nhà nghiên cứu cho rằng, "đối tác bao hàm hai hay nhiều bên hành động cùng nhau để nâng cao hợp tác bằng việc thực hiện mục tiêu chung, xây dựng những kênh, cơ chế giải quyết bất đồng tranh chấp, biện pháp thúc đẩy quan hệ và phương pháp đánh giá tiến bộ cũng như chia sẻ thành tựu hợp tác". Đối tác chiến lược chỉ mối quan hệ hợp tác có tầm quan trọng lớn tác động đến an ninh và phát triển của quốc gia, mang tính toàn diện, nhưng không nhất thiết tập trung trong lĩnh vực quân sự ; có tính hướng vào mục tiêu cụ thể, đồng thời thể hiện mong muốn của các bên về xây dựng quan hệ ổn định, lâu dài. Đối tác chiến lược thường có yếu tố nước lớn. Khái niệm này chủ yếu phổ biến sau chiến tranh lạnh. Việc thiết lập đối tác chiến lược tuỳ thuộc vào tính toán, thỏa thu ận các bên, có thể được thiết lập không chỉ giữa các nước có cùng ý thức hệ, mà cả những nước khác biệt ý thức hệ.
Tính tới hết năm 2020, Việt Nam có : ba Đối tác Chiến lược toàn diện ; 17 Đối tác chiến lược (bao gồm cả ba Đối tác chiến lược toàn diện) và 13 Đối tác toàn diện.
Hợp tác kinh tế Việt - Nga có bước phát triển đáng kể. Kim ngạch thương mại song phương từ mức xấp xỉ nửa tỷ USD năm 2001 đã tăng lên 5,14 tỷ USD năm 2020. Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Liên bang Nga đạt 3,73 tỷ USD, tăng 7,4% ; kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ Liên bang Nga đạt 1,4 tỷ USD, tăng 34,8% so với cùng kỳ năm 2019. Việt Nam cũng đã trở thành quốc gia đầu tiên ký kết Hiệp định thương mại tự do với Liên minh Kinh tế Á - Âu, mà Nga là thành viên chủ chốt, thể hiện tính chất ưu tiên đặc biệt trong hợp tác giữa hai nước. Hợp tác đầu tư cũng tiếp tục được mở rộng, với nhiều dự án quy mô, hiện đại được triển khai tại cả hai nước.
Dầu khí tiếp tục là một trong những trụ cột chính của quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt - Nga. Bên cạnh Liên doanh dầu khí Vietsovpetro, nhiều tập đoàn dầu khí hàng đầu của Nga như Gazprom, Rosneft và Zarubezhneft không ngừng mở rộng, tham gia vào nhiều dự án thăm dò và khai thác dầu khí mới tại thềm lục địa Việt Nam, bao gồm tại nhiều khu vực xa bờ, mang lại lợi ích chung cho cả hai nước. Tại Nga, Liên doanh Dầu khí Rusvietpetro đã bắt đầu khai thác dầu khí tại Khu tự trị Nenets từ năm 2010, đạt hiệu quả kinh tế cao.
Trong lĩnh vực an ninh, hai bên thường xuyên trao đổi đoàn, từ cấp bộ trưởng, thứ trưởng và tổng cục. Hai bên cũng ký nhiều văn bản hợp tác hợp tác phòng chống ma tuy, phòng chống tội phạm, trao đổi thông tin, nhất là thông tin về khủng bố và cuộc chiến chống khủng bố, về đào tạo…
Tuy nhiên, không thể phủ nhận tầm quan trọng trong hợp tác chính trị – quốc phòng giữa Nga và Việt Nam. Trước bối cảnh thế giới hậu chiến tranh lạnh có nhiều biến động, Moscow luôn là ưu tiên chính trị hàng đầu của Hà Nội. Chính sách đối ngoại từ thời kỳ Đổi mới của Việt Nam không cho phép theo đuổi liên minh quân sự mà phát triển quan hệ đa phương, đặc biệt xác định cho mình ba đối tác chiến lược toàn diện là Trung Quốc (2008), Nga (2012) và Ấn Độ (2016). Dù không phải là bạn hàng kinh tế lớn, nhưng Moscow lại là bên cung cấp vũ khí chủ yếu cho Hà Nội. Giữa lúc căng thẳng ở biển Đông chưa có hồi kết, việc hợp tác an ninh quốc phòng chặt chẽ với Nga có ý nghĩa sống còn đối với Việt Nam trong việc duy trì các lợi ích cốt lõi.
Toàn cảnh mỏ Lan Tây do công ty Rosneft Vietnam (liên doanh giữa Nga và Việt Nam) khai thác ngoài khơi Vũng Tàu hôm 29/4/2018. Reuters
Trước đây, Việt Nam và Liên Xô vốn là đồng minh chiến lược của nhau. Hầu hết trang thiết bị quân sự của Việt Nam do Liên Xô trang bị, và đông đảo đội ngũ chuyên gia kỹ thuật quân sự đều do Liên Xô đào tạo, cho nên Nga là đối tác quan trọng bậc nhất của Việt Nam về kỹ thuật quân sự. Việt Nam tiếp tục mua trang thiết bị quân sự của Nga. Đồng thời hai bên cũng hợp tác xây dựng các trạm sửa chữa, bảo dưỡng trang thiết bị tại Việt Nam. Ngoài ra, hai bên cũng duy trì việc trao đổi ý kiến giữa lãnh đạo hại Bộ quốc phòng và quan chức cấp cao về vấn đề quốc phòng. Quan điểm hai bên khá gần nhau về các vấn đề quốc tế và khu vực về các vấn đề quốc phòng.
Trang tin Stratfor đánh giá ngoài mục tiêu lập thị trường để xuất khẩu năng lượng của Nga, tăng cường quan hệ với Hà Nội cũng giúp cho Moscow cân bằng lại ảnh hưởng của Trung Quốc tại phía nam của Nga.
Nga đã bán cho Việt Nam sáu tàu ngầm hạng kilo hồi năm 2009 và các vũ khí sát thương hiện đại cho qui mô của một cuộc chiến cục bộ nếu có trong tương lai. Nga cũng có thể bắt đầu sản xuất thiết bị quân sự ở Việt Nam.
Quan hệ quốc phòng Nga-Việt sẽ giúp Hà Nội tăng khả năng chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc và bảo vệ các tuyến hàng hải quan trọng.
Stratfor nhận định bất đồng giữa Việt Nam và Trung Quốc trên Biển Đông là cơ hội cho Moscow vì họ có thể dùng quan hệ với Việt Nam để đàm phán nhằm làm chậm bước tiến của Trung Quốc vào vùng giáp ranh với Nga ở Trung Á.
Quan hệ Việt-Nga vẫn còn không ít vấn đề. Quan hệ kinh tế chưa xứng với tiềm năng, sức mạnh cũng như truyền thống quan hệ hữu nghị, hợp tác. Đầu tư của Nga sang Việt Nam còn khiêm tốn, nhiều dự án bị giải thể.
Tóm lại, mặc dù hai nước đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược, song sự phát triển quan hệ Việt-Nga chưa tương xứng với tinh thần "đối tác chiến lược".
Nguyên nhân thì có nhiều, có nguyên nhân khách quan, có nguyên nhân chủ quan.
Thứ nhất, là do nhận thức. Mặc dù là đối tác chiến lược, song cả hai bên chưa thực sự coi nhau là ưu tiên trong chiến lược đối ngoại của mình, vẫn chỉ dành cho nhau ưu tiên thấp.
Thứ hai, hai nước chưa có tầm nhìn dài hạn, chưa có một chiến lược phát triển quan hệ cho một giai đoạn dài hơi ; chưa có chương trình, kế hoạch cụ thể phát triển quan hệ.
Thứ ba, cơ chế hợp tác đã có bước chuyển nhất định sang nguyên tắc kinh tế thị trường, song chưa hoàn chính, còn nhiều bất cập, chưa phát huy tác dụng.
Thứ tư, thời gian dài Việt Nam cũng chưa thực sự coi trọng thị trường Nga vì sợ rủi ro, luật pháp chưa rõ ràng, môi trường kinh doanh chưa thuận, tình trạng mafia, kinh tế ngầm…Mặt khác, hàng hóa của Việt Nam chất lượng chưa cao chưa có thương hiệu, chưa phong phú và bị cạnh tranh bởi hàng Trung Quốc và các nước khác…
Thứ năm, Nga cũng chưa coi trọng thích đáng hợp tác với Việt Nam, chậm chuyển đổi cơ chế, lãi xuất cho vay tín dụng cao, hạn chế về công nghệ cao, thiếu nhậy bén, thiếu linh hoạt trong làm ăn. Đồng thời Nga còn có một số chính sách tăng cường bảo hộ mậu dịch gây cản trở cho hàng xuất khẩu của Việt Nam.
Cuối năm 2018, tại Hội nghị Thượng đỉnh Nga-ASEAN lần thứ III, các nguyên thủ quốc gia đã thống nhất nâng tầm quan hệ Nga-ASEAN từ Đối tác đối thoại (Dialogue Partnership) lên Đối tác chiến lược (Strategic Partnership). Đây là một bước tiến lớn trong tiến trình đối ngoại của Nga ở không gian Á-Âu.
Giáo sư Ekaterina Koldunova, Đại học Quan hệ quốc tế (MGIMO, Moscow) cho rằng việc dấn thân sâu hơn vào các cơ chế đa phương ở Châu Á – Thái Bình Dương tạo cơ hội để Nga đề xuất các chương trình nghị sự, dù quy mô của chúng có thể chưa tương xứng với các dự án của Mỹ và Trung Quốc. Thực tế, Liên bang Nga đã và đang đóng vai trò quan trọng đối với an ninh – chính trị của Đông Nam Á, nhất là việc tạo thế cân bằng chiến lược giữa các cường quốc đang cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực.
Tuy nhiên, so với các đối tác khác của ASEAN như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản hay Hàn Quốc, quan hệ chiến lược Nga – ASEAN trong giai đoạn hiện nay mang tính biểu tượng nhiều hơn, nguyên nhân xuất phát từ sự phụ thuộc lẫn nhau về mặt kinh tế còn rất hạn chế. Giá trị kim ngạch thương mại với Nga chưa quá nổi một phần trăm trong tổng giá trị kim ngạch thương mại của ASEAN. Làm thế nào để tăng cường sự hiện diện kinh tế và đầu tư của mình cũng như tranh thủ nguồn lực ở một khu vực đang phát triển năng động như ASEAN đang là một thách thức đối với chính quyền tổng thống Putin.
Dù có quan hệ hữu nghị truyền thống và chiến lược toàn diện nhưng trên thực tế hợp tác Nga-Việt không phải lúc nào cũng thuận lợi. Việc Việt Nam hủy bỏ xây dựng nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận-1 có trị giá khoảng tám tỷ đô la (từng được kỳ vọng sẽ là biểu tượng cho hợp tác Nga-Việt thời đại mới) vào năm 2016 như một minh chứng cụ thể nhất. Sự kiện này buộc hai bên phải trở nên thận trọng hơn trong thỏa thuận về những dự án có quy mô lớn để tránh gây tổn hại niềm tin lẫn nhau.
Tổng thống Nga Putin dự thượng đỉnh với ASEAN hôm 28/10/2021. Reuters
Tuy nhiên, Việt Nam vẫn là một trong những bạn hàng lớn nhất của Nga ở ASEAN. Những thử nghiệm kinh tế với Việt Nam sẽ giúp Nga tích lũy kinh nghiệm để thúc đẩy hơn nữa thương mại và đầu tư trong khu vực. Thỏa thuận về mậu dịch tự do Việt Nam – EAEU đang mang đến nhiều tín hiệu khả quan. Các dự án đầu tư của Việt Nam xuất hiện ngày càng nhiều trên lãnh thổ Liên bang Nga, điển hình là dự án xây dựng các nhà máy sản xuất sữa của tập đoàn TH True Milk ở Kaluga và Viễn Đông. FTA Việt Nam – EAEU trở thành hình mẫu giúp Nga dần đạt được các thỏa thuận tương tự với các quốc gia khác ở Đông Nam Á, từ đó có thể thiết lập Khu vực mậu dịch tự do Nga-ASEAN hoặc ở tầm cao hơn EAEU-ASEAN.
Evgheny Kobelev, nhà nghiên cứu và phân tích chính trị cao cấp của Viện Hàn lâm Khoa học Nga cho biết mối quan hệ Nga-Việt Nam là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại hướng Châu Á của Liên bang Nga.
Điều này đã được đề cập rõ ràng trong Học thuyết chính sách đối ngoại của Liên bang Nga đề ra tháng 5.2012 : "Việt Nam là một trong ba đối tác chiến lược quan trọng nhất (cùng với Trung Quốc và Ấn Độ) của Liên bang Nga ở Châu Á".
Theo Kobelev, mối quan hệ đối tác chiến lược Nga-Việt Nam dễ dàng nhận thấy nhất là trong lĩnh vực chính trị, ngoại giao. Hai nước luôn có những quan điểm đồng nhất trong nhiều vấn đề thời sự quốc tế, đặc biệt là trong hợp tác ở Đông Nam Á và Châu Á-Thái Bình Dương.
Về hợp tác kinh tế, ông Vladimir Mazyrin, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Việt Nam và ASEAN thuộc Viện Viễn Đông, Viện Hàn lâm Khoa học Nga nhận định trong vài thập kỷ trở lại đây vị thế của Nga trong nền kinh tế Việt Nam đang giảm đi đáng kể, xuất phát từ các nguyên nhân khách quan như sự tham gia ngày càng nhiều của các cường quốc vào nền kinh tế Việt Nam hay như việc phương Tây áp đặt các lệnh bao vây cấm vận nền kinh tế Nga.
Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam với Liên minh kinh tế Á-Âu có hiệu lực kể từ tháng 10.2016 là động lực đáng kể thúc đẩy tăng trưởng thương mại và đầu tư hai nước.
Việt Nam là cầu nối thiết yếu giữa Nga và các quốc gia ASEAN. Tăng cường hội nhập trong không gian kinh tế-chính trị Á-Âu sẽ không chỉ giúp Moscow và Hà Nội đưa mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện trở nên thực chất hơn đúng với gọi của nó mà còn là lực đẩy cho hợp tác giữa EAEU và ASEAN.
Xoay trục về phía Đông với chiến lược xây dựng ‘Đối tác Đại Á-Âu’ (liên kết EAEU-SCO-ASEAN) đương nhiên không phải là một tiến trình đơn giản, nhưng nếu thành công, nó sẽ giúp Nga hiện thực hóa được nhiều mục tiêu quan trọng : sử dụng các nguồn lực đa phương để phát triển, đảm bảo ổn định chính trị khu vực, mở rộng ảnh hưởng và cân bằng quyền lực với các cường quốc Châu Á-Thái Bình Dương như Mỹ hay Trung Quốc.
Chuyến công du Liên bang Nga của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc vừa kết thúc cũng là mối quan tâm của các nhà quan sát quốc tế :
"Không liên minh hoặc thỏa thuận với bên thứ ba làm phương hại đến độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích của nhau".
Trước đây, Nga và Trung Quốc thường có những quan điểm tương đồng đối với những vấn đề của thế giới và lập trường không rõ ràng của Nga về vấn đề chủ quyền và an ninh của Việt nam ở Biển Đông. Tuyên bố chung Nga-Việt đã loại trừ được một nhân tố đe dọa trực tiếp đến Việt Nam.
"Hai lãnh đạo cũng trao đổi về việc phối hợp duy trì hòa bình, ổn định, bảo đảm an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không tại Châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Biển Đông phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển năm 1982".
Tuyên bố chung không nhằm chống lại Trung Quốc nhưng có thể Việt Nam sẽ tranh thủ Nga buộc Trung Quốc phải tuân thủ luật pháp quốc tế.
Đối với bộ tứ kim cương Mỹ, Nhật, Úc, Ấn Độ các quốc gia nòng cốt ở Châu Á - Thái Bình Dương đối trọng với Trung Quốc thì Nga đang còn quá nhiều bất đồng về các mối quan hệ quốc tế. Việt Nam cũng như Quad hiểu rằng nếu Nga, một cường quốc hàng đầu về quân sự là bạn bè hợp tác cùng vì hòa bình khu vực quan trọng này thì băng giá giữa Nga và phương Tây sẽ sớm tan và một trật tự mới sớm sẽ hình thành. Phải chăng, thông điệp này cũng chính là thông điệp mà Tổng thống Nga Putin và Quad đã mong đợi.
Chuyến công du của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đến Nga dù là đầu đông ở Moscow nhưng băng giá không làm lạnh lẽo mối quan hệ Việt-Nga.
Nguyễn Trường
Nguồn : RFA, 01/12/2021
