Đảo chính Venezuela : Thất bại là mẹ thành công
Tổng thống Nicolas Maduro thăm một trung tâm huấn luyện quân sự ở El Pao, Venezuela, ngày 04/05/2019. Miraflores Palace/Handout via Reuters
Tựa chính của các tuần báo Pháp kỳ này tập trung cho những vấn đề xã hội : những câu hỏi đặt ra xung quanh việc nghỉ hưu (Le Point), thụ tinh nhân tạo (L’Express), các liệu pháp mới để trị trầm cảm (L’Obs). Courrier International dành hồ sơ cho thủ tướng New Zealand, chạy tựa "Jacinda Ardern, một hiện tượng chính trị", còn báo Anh The Economist báo động "Xung đột Mỹ-Iran : Cả hai bên đều nên lùi bước".
Đối lập Venezuela thất bại nhưng chưa thua
Về thời sự Châu Mỹ la-tinh, Courrier International chơi chữ "Venezuela : Đối lập thất bại nhưng chưa thua". Lời kêu gọi của thủ lãnh Juan Guaido, thúc giục quân đội lật đổ chế độ của ông Nicolas Maduro đã không mang lại hiệu quả, dù có được một số tác động. Cuộc chơi đã tàn chăng ? Theo tờ báo, tất cả tùy thuộc vào sự so găng giữa Washington và Moskva.
Tờ El Carabobeno ở Valencia ghi nhận, Nicolas Maduro đến 12 tiếng đồng hồ sau mới xuất hiện và tuyên bố vẫn đang nắm quyền. Sự trễ tràng này cho thấy tình hình không sáng sủa cho ông.
Với đối lập, tổ chức đảo chính mà không được giới tinh hoa hỗ trợ mạnh mẽ thì có thể nguy hiểm. Thách thức đối với Guaido là vừa phải cố thúc đẩy dân chúng nổi dậy, vừa dựa vào các cuộc biểu tình để giới tinh hoa quay sang phía mình. Tuy nhiên có nghịch lý ở chỗ, mục tiêu của dân chúng thường là thay đổi hẳn chế độ, hướng về dân chủ, nhưng điều này lại đe dọa giới tinh hoa.
Kadhafi và "cú lừa thế kỷ" đảo chính
Courrier International trích dịch bài "Một trường hợp điển hình về đảo chính thất bại" của The New York Times, đặt câu hỏi, yếu tố nào giúp một âm mưu đảo chính có thể xoay chuyển một đất nước hoặc ngược lại ? Theo tờ báo Mỹ, trước hết là sự ủng hộ của toàn thể giới tinh hoa trong nước.
New York Timesnhắc lại một sự kiện kỳ lạ tại Libya cách đây nửa thế kỷ. Suốt năm 1969 đã liên tục có những tin đồn về một vụ đảo chính. Đến tháng Chín, người ta thấy một số xe quân sự bao vây các tòa nhà chính phủ và trung tâm thông tin, một thông cáo ngắn đưa ra cho biết chế độ quân chủ đã sụp đổ. Các đơn vị quân đội, tin rằng cấp trên làm đảo chính, đã kiểm soát phần còn lại của đất nước mà không đổ một giọt máu. Các cường quốc nước ngoài vội vàng công nhận chính quyền mới.
Một tuần sau, một trung úy lục quân mới 27 tuổi cùng với vài chục sĩ quan cấp thấp tuyên bố đã tổ chức vụ đảo chính. Anh ta tên là Muammar Kadhafi. Đã quá muộn đối với những người Libya cho rằng mình bị lừa. Kadhafi trị vì đất nước trong suốt 42 năm sau đó.
Tờ báo dẫn lời chuyên gia Mỹ Naunihal Singh, nhận xét Juan Guaido đã phạm một số sai lầm về chiến thuật, chẳng hạn kêu gọi hành động trên Twitter. Truyền thống xưa nay cho thấy những người cầm đầu đảo chính đều phát tuyên bố trên đài truyền hình và truyền thanh quốc gia, như vậy mới thuyết phục được quần chúng là họ đã nắm quyền kiểm soát. Ông Guaido cũng kêu gọi các lãnh đạo quân đội đứng về phía mình, chứng tỏ ông đang thiếu sự hỗ trợ. Thay vì nói : "Chúng tôi sẽ chiến thắng nếu có sự ủng hộ của các bạn", lẽ ra phải khẳng định "Chúng tôi đã chiến thắng !".
Một giải pháp ngoại giao cho Venezuela ?
The Economistđặt vấn đề "Liệu có thể đánh bật chế độ độc tài của Maduro bằng con đường ngoại giao hay không ?".
Đảo chính bất thành, nhưng ông Maduro biết rằng những rắc rối còn lâu mới chấm dứt. Hôm 2/5, ông xuất hiện tại một căn cứ quân sự ở Caracas, đòi hỏi binh lính hô to những khẩu hiệu tỏ lòng trung thành. Sau đó tướng Padrino López, bộ trưởng quốc phòng phát biểu : "Họ cố gắng mua chúng tôi, cứ như chúng tôi là lính đánh thuê…". Ống kính truyền hình cho thấy một nét sợ hãi thoáng qua trên khuôn mặt Nicolas Maduro. Dường như đây là lần đầu tiên ông tổng thống nghe được lời thú nhận này. Phải chăng vị bộ trưởng thực sự có liên lạc với đối lập để lật đổ Maduro, như cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton đã nói ?
Một điều chắc chắn là giám đốc tình báo (Sebin), tướng Manuel Cristopher Figuera đã trở cờ, thả nhà đối lập Leopoldo López. Tướng Figuera đã rời Venezuela, dường như sang Porto Rico. Hôm 7/5, phó tổng thống Mỹ Mike Pence tuyên bố đã dỡ bỏ trừng phạt đối với ông Figuera, đề nghị biện pháp tương tự đối với các quan chức cao cấp để cổ vũ họ quay sang chống lại Maduro ; đồng thời đe dọa các thành viên Quốc hội lập hiến bù nhìn của Maduro.
Tuy nhiên cả cây gậy lẫn củ cà rốt của Mỹ dường như không có mấy tác động. Nếu can thiệp quân sự có thể mang lại rủi ro lớn, nên khả thi nhất có lẽ là tác động vào các nước đang ủng hộ ông Maduro, đặc biệt Nga và Cuba.
Tuần trước tổng thống Mỹ Donald Trump đã đề cập về chủ đề Venezuela với đồng nhiệm Nga Vladimir Putin, ngoại trưởng Mike Pompeo sẽ gặp đồng nhiệm Sergei Lavrov ở Sotchi ngày 14/5. Đối với Cuba, Hoa Kỳ siết cấm vận như một cách trừng phạt, bên cạnh đó cho biết "sẽ làm việc với La Havana về những thay đổi ở Venezuela". Nhóm Lima – đa số là các nước Châu Mỹ latinh – thông báo "sẽ có những biện pháp cần thiết để Cuba tham gia vào việc tìm kiếm một giải pháp cho Venezuela".
New Zealand : Nữ thủ tướng lãnh đạo đất nước bằng trái tim
Về Châu Âu, hồ sơ của Courrier International hoan nghênh "Jacinda Ardern làm chính trị theo một cách khác". Thái độ gương mẫu của nữ thủ tướng New Zealand sau các vụ khủng bố ở Christchurch khiến bà chiếm trang nhất của báo chí các nước. Ở tuổi 38, bà là biểu tượng cho một cung cách làm chính trị thực tế và đầy tình thương, khác hẳn với những tuyên bố đao to búa lớn.
Trong bài xã luận mang tựa đề "Lãnh đạo bằng trái tim", Courrier International nhắc lại, hồi đầu năm 2018, tuần báo đã đặt câu hỏi : "Macron, Trudeau, MBS, Ardern… những người trẻ lên nắm quyền, liệu họ có thay đổi được thế giới ?". Mười sáu tháng sau, chỉ có một mình Jacinda Ardern của New Zealand gây được tiếng vang. Các cải cách của Macron (Pháp) bị bế tắc trong ngõ cụt Áo Vàng, Trudeau (Canada) vấp phải xì-căng-đan, Ben Salmane (Saudi Arabia) lộ rõ là nhà độc tài.
Vụ khủng bố vào hai đền thờ Hồi giáo tại Christchurch làm 50 người chết hồi tháng Ba đã khiến New Zealand chiếm những hàng tít đầu thời sự, và thủ tướng Jacinda Ardern phải chịu đựng gánh nặng. "Một trong những điều mà tôi chưa bao giờ tưởng tượng sẽ phải làm, và hy vọng chẳng bao giờ phải làm, là phát biểu nhân danh một quốc gia đang chịu tang". Dù vậy bà đã phải làm điều ấy, theo một cách đã làm cả thế giới đánh giá cao.
Tấm ảnh bà ôm chầm lấy một phụ nữ Hồi giáo là thân nhân của một nạn nhân, an ủi một cách chân thành… đã gây xúc động. Bên cạnh đó, bà cương quyết sửa đổi luật về vũ khí, chỉ trích các đại gia internet đã để cho bọn khủng bố tuyên truyền, từ chối nhắc đến những kẻ sát nhân : "New Zealand không cho bọn chúng một cái gì cả, kể cả cái tên !". Một tờ báo Anh sau đó chạy tựa : "Các lãnh tụ xứng tầm là có thật".
Đây không phải là lần đầu tiên Jacinda Ardern thu hút sự chú ý của báo chí quốc tế. Bà là thủ tướng dân cử thứ hai trong lịch sử, sau bà Benazir Bhutto ở Pakistan, sinh con trong nhiệm kỳ. Jacinda tạo ra sự khác biệt vì bà lãnh đạo đất nước bằng trái tim, trong khi các đồng nhiệm chọn lựa quyền lực. Tuy nhiên theo The Guardian, không dễ dàng gì bắt chước được, nếu không thực sự có tình yêu thương tha nhân.
Hungary : Những cử tri ma của Viktor Orban
Cũng tại Châu Âu, L’Express nói về "Các cử tri ma của Viktor Orban". Chính quyền Hungary đề nghị cấp hộ chiếu cho hàng triệu người gốc Hung đang sống tại Ukraine, Slovakia và Serbia. Liệu chính sách này sẽ mang lại kết quả trong cuộc bầu cử ngày 26/5 sắp tới hay không ?
Mới sáu tháng trước, không có mấy người Ukraine có thể chỉ ra được ngôi làng hẻo lánh Berehove trên bản đồ, nhưng nay địa điểm này đang là trung tâm căng thẳng với nước láng giềng Hungary. Đó là do xuất hiện một video quay lén, cho thấy cảnh một nhóm người Ukraine nhận passport Hung, tuyên thệ và hát quốc ca Hungary. Lãnh sự Hung tươi cười dặn dò nên giữ kín việc này.
Chưa đầy hai tuần sau, chính quyền Kiev đã trục xuất vị lãnh sự này về Budapest, yêu cầu không cấp bất cứ hộ chiếu Hungary nào trên lãnh thổ nước mình – Ukraine vốn không chấp nhận hai quốc tịch.
Thủ tướng Viktor Orban, lên cầm quyền từ 9 năm trước, với lời hứa bảo vệ quyền lợi cho tất cả người Hung. Đối với 10 triệu dân trong nước, tất nhiên, nhưng kể cả 2 triệu người gốc Hung đang sống tại Slovakia, Romania, Serbia, Ukraine – một cộng đồng xuất xứ từ đế quốc Áo-Hung cũ. Hiện nay có 1 triệu kiều dân đã được nhập tịch Hungary, trong đó có trên 120.000 người ở miền đông Ukraine. Đảng cầm quyền Fidesz hy vọng số lượng cử tri quan trọng này sẽ góp phần giúp giành thắng lợi trong cuộc bầu cử Châu Âu.
Để bảo vệ lợi ích của thiểu số người gốc Hung tại Ukraine, một đảng mới được ra đời mang tên KMKSZ. Tương tự đối với các đảng RMDS ở Romania, VNS ở Serbia, SMK-MKP ở Slovakia, tất cả đều có một điểm chung là ủng hộ chính sách của ông Orban. Đối lập ở Budapest tố cáo chính phủ thành lập những đảng ma ở nước ngoài để tìm chiến thắng khi bầu cử.
Marton Gyonggyosi, phó chủ tịch đảng cực hữu Jobbik khẳng định hồi bầu cử Quốc hội tháng 4/2018, đảng Fidesz đã thuê nhiều chuyến xe buýt chở đầy người Ukraine sang Hungary bỏ phiếu, những cử tri này đều đăng ký địa chỉ ma. Kết quả là tại một ngôi làng vùng biên, tỉ lệ cử tri đi bầu vượt quá… 146%, và ứng cử viên của Fidesz đã thắng !
Hồng Kông : Đi về đâu để trốn làn sóng đỏ ?
Liên quan đến Châu Á, trong bài "Hồng Kông, sự chuyển đổi đáng buồn" do Courrier International trích dịch từ báo Đức Deutsche Welle, một nhà báo người Hoa lưu vong nhấn mạnh đến nỗi lo về ảnh hưởng ngày càng lớn của Bắc Kinh lên đặc khu này. Đó cũng là lý do khiến hôm 28/04/2019, có đến 130.000 người dân Hồng Kông ồ ạt xuống đường chống lại dự luật cho phép dẫn độ sang Hoa lục.
Tác giả Trường Bình (Chang Ping) thổ lộ, những ai từng sống trong nền chính trị tối tăm của Trung Quốc luôn tìm kiếm ánh sáng từ bên ngoài. Từ sau đợt di tản trong thập niên 1950 - đông đảo người dân chạy sang Hồng Kông để tránh chế độ cộng sản - đặc khu luôn là ngọn đèn pha gieo hy vọng cho hàng ngàn hàng vạn người đang tuyệt vọng ở Hoa lục, như một tia chớp trên bầu trời vần vũ mây đen. Năm 1989, thời điểm xảy ra vụ Thiên An Môn, vô số món tiền quyên góp từ Hồng Kông tràn ngập.
Nhưng 20 năm sau, khi Trường Bình bị từ chối cấp visa để vào Hồng Kông làm tổng biên tập tờ Dương Quang Thời Vũ (Yangguang Shiwu - iSun Affairs), ông "thấy bóng dáng của một Hồng Kông tự do xa dần". Rồi mười năm nữa trôi qua, giờ đây "chiếc bóng ấy quay lại, cho thấy một bộ mặt đã thay đổi, trở nên gớm ghiếc".
Bi kịch của các nhà đấu tranh trong phong trào Chiếm lĩnh Trung Hoàn năm 2014 (trong đó bốn thủ lãnh bị lãnh án tù giam hôm 24/4), là điều vẫn diễn ra hàng ngày tại Hoa lục. Hồng Kông ngày càng giống Trung Quốc : báo chí không còn nói về những người hùng này. Ngay cả khi nói chuyện riêng, người ta cũng tránh nhắc tên họ, như ngày nay ở Hoa lục những cái tên như Lưu Hiểu Ba (Liu Xiaobo), Ngụy Kinh Sinh (Wei Jingsheng) vẫn bị tránh né.
Nếu trước đây, người biểu tình Hồng Kông chỉ bị khởi tố vì "tụ tập đông người bất hợp pháp", thì nay lần đầu tiên tội danh "âm mưu phá hoại trật tự công cộng" được sử dụng để tống giam các thủ lãnh phong trào dân chủ. Mới đây ông Lâm Vinh Cơ (Lam Wingkee), người đã can đảm đứng ra tố cáo vụ bắt cóc các chủ nhà xuất bản Đồng La Loan (Causeway Bay Books), quyết định di tản sang Đài Loan, trước mối đe dọa từ luật dẫn độ. Ông khẳng định chưa bao giờ nghĩ rằng mình, một công dân Hồng Kông, lại có ngày phải chạy trốn : "Hồng Kông bị nhấn chìm quá nhanh !"
Nhà báo Trường Bình cay đắng đặt câu hỏi, hôm qua người dân Hoa lục phải trốn chạy sang Hồng Kông, hôm nay người Hồng Kông đi tị nạn ở Đài Loan, còn ngày mai, người dân Đài Loan phải lưu vong đến chốn nào ?
Trí thức thiên tả mù lòa trước tội ác cộng sản
Về mặt lịch sử, mục điểm sách của Le Point giới thiệu cuốn "Những người cánh tả chuyên chối bỏ sự thật" của nhà sử học Thierry Wolton, nói về hiện tượng những trí thức thiên tả không muốn nhìn nhận tội ác của các chế độ cộng sản.
Tác giả chua chát nhận xét, không có một phiên tòa Nuremberg (Nümberg) nào cho chủ nghĩa cộng sản, như đối với phát-xít Đức trước đây. Liên Xô tự sụp đổ, không có ai bị xét xử, và khác với nước Đức hậu quốc xã, Nga không hề thu thập bất kỳ thứ gì về ký ức cộng sản. Trong khi NKVD (an ninh Liên Xô) cũng đã từng dùng các xe khí độc sát hại những người đối lập trong thời kỳ 1937-1938. Mao Trạch Đông tuyên bố "Phân nửa dân số chết cũng chẳng sao", và kết quả là 38 triệu người dân Trung Quốc đã chết vì đói và lao động khổ sai. Thế nhưng không ít trí thức thiên tả lại cố giảm thiểu những tội ác hoặc bóp méo sự kiện, khi nói về lịch sử Trung Quốc, khối xô-viết cũ hay Cam Bốt.
Có thể kể : nhà triết học Régis Debray cho rằng các trại cải tạo gu-lắc là "tuyên truyền của phương Tây", phe trốt-kít ủng hộ vô điều kiện ông Hồ Chí Minh, nhà xã hội học cực tả Serge Thion luôn bênh vực kịch liệt Khmer Đỏ… Riêng triết gia Alain Badiou hết sức tiếc nuối việc Khmer Đỏ bại trận trước quân đội Việt Nam, trong bài viết đăng trên Le Monde năm 1979 mang tựa đề "Campuchia sẽ chiến thắng". Mãi đến năm 2012, ông Badiou mới chịu nhìn nhận sai lầm. Nhà sử học Thierry Wolton lo ngại các thế hệ trẻ sau này quên đi những thảm họa của thời kỳ xô-viết cũng như mao-ít, và coi chủ nghĩa tư bản là nguồn gốc của mọi cái xấu.
Thụy My