Bắc Cực : Căng thẳng bao phủ cuộc gặp Mỹ-Nga đầu tiên trước thượng đỉnh Biden-Putin

Trọng Nghĩa, RFI, 19/05/2021

Bên lề cuộc họp ngoại trưởng các nước thành viên Hội Đồng Bắc Cực tại Reykjavik, thủ đô Iceland, hai lãnh đạo ngành ngoại giao Mỹ và Nga sẽ gặp nhau vào tối nay 19/05/2021. Hai bên được cho là sẽ xác nhận một hội nghị thượng đỉnh Joe Biden-Vladimir Putin dự trù tổ chức vào tháng 6 tới đây. Giới phân tích đặc biệt ghi nhận không khí căng thẳng giữa hai bên, cụ thể là trên vấn đề Bắc Cực.

Một hệ thống tên lửa phòng không của Nga tại một căn cứ quân sự Alexandra Land ở Bắc Cực, ngày 17/05/2021.  AP - Alexander Zemlianichenko

Theo ghi nhận của hãng tin Pháp AFP, phát biểu khi mới đặt chân xuống Iceland, ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken dường như muốn biến Bắc Cực thành một phòng thí nghiệm cho một công cuộc hợp tác nhằm giải quyết những thách thức chung, như chống lại sự hâm nóng toàn cầu. Nhưng đồng nhiệm Nga Serguei Lavrov đã làm gia tăng căng thẳng với những phát biểu cứng rắn.

Thứ Hai 17/05 vừa qua, khi đề cập đến vùng Viễn Bắc của Nga, ngoại trưởng Lavrov không ngần ngại xác định : "Mọi người đều biết rõ từ lâu rằng đây là vùng đất của chúng tôi, lãnh thổ của chúng tôi". Ông đặc biệt tố cáo các khuynh hướng "hiếu chiến" của phương Tây thông qua NATO và Na Uy. Đối với ngoại trưởng Lavrov, các "hoạt động quân sự" của Nga ở Bắc Cực "hoàn toàn hợp pháp và chính đáng".

Lời cảnh báo của Nga dĩ nhiên đã bị ông Antony Blinken đáp trả. Vào hôm qua, ngoại trưởng Mỹ đã kêu gọi các bên "tránh quân sự hóa" vùng Bắc Cực, cho rằng những "tuyên bố" như vậy làm "suy yếu" mục tiêu "về một tương lai hòa bình" cho vùng lãnh thổ rộng lớn này, vẫn bị thời tiết khắc nghiệt, nhưng giàu tài nguyên thiên nhiên.

Ngoại trưởng Hoa Kỳ nhấn mạnh : "Chúng tôi lo ngại về sự gia tăng các hoạt động quân sự nhất định ở Bắc Cực làm tăng nguy cơ xảy ra sự cố". Vài giờ trước cuộc họp, ông Antony Blinken cũng tố cáo việc Nga sáp nhập Crimea, nhắc lại đó là bán đảo thuộc Ukraina.

Theo ghi nhận của thông tín viên RFI Daniel Vallot tại Moskva, nhân hội nghị của Hội Đồng Bắc Cực khai mạc hôm nay, với tư cách chủ tịch luân phiên, Nga đã không còn che giấu tham vọng của họ đối với vùng Bắc Cực, một tham vọng chiến lược và kinh tế có thể dẫn đến đụng độ với các láng giềng và đồng minh Mỹ của các nước này :

"Ở Bắc Cực hiện có một tuyến đường biển vẫn còn sơ khai, nhưng một ngày nào đó có thể cạnh tranh với kênh đào Suez : Tuyến đường biển phía Bắc sẽ cho phép rút ngắn 15 ngày trong hành trình của những con tàu lớn giữa Châu Âu và Châu Á. Và Nga hoàn toàn có ý định khai thác tuyến giao thương mới này, đã trở nên khả thi do việc Trái đất bị hâm nóng làm tăng tốc độ tan chảy của băng.

Khí hậu ấm lên đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc khai thác lòng đất dưới Bắc Cực, nổi tiếng là giàu nguồn dầu hỏa, thúc đẩy Nga coi sự phát triển của khu vực là một trong những ưu tiên trong 15 năm tới. Để đạt được điều đó, chính quyền Nga muốn đầu tư vào cơ sở hạ tầng cảng, khuyến khích đầu tư tư nhân và xây dựng một hạm đội tàu phá băng lớn chạy bằng năng lượng hạt nhân.

Chiến lược Bắc Cực của Nga cũng mang tính quân sự : Moskva đã nói rõ rằng họ có ý định đánh dấu lãnh thổ của mình, thông qua lời ngoại trưởng Sergei Lavrov đó hôm thứ Hai vừa qua.

Chiến lược đó cũng kèm theo sự gia tăng các cuộc diễn tập quân sự trong khu vực, việc mở cửa hoặc hiện đại hóa một số căn cứ quân sự của Nga và việc triển khai hệ thống phòng không S-400 nổi tiếng."

Trọng Nghĩa

***********************

Bắc Cực : Từ miền đất khắc nghiệt thành vùng cạnh tranh ảnh hưởng kinh tế

Anh Vũ, RFI, 19/05/2021

Hôm 19/05/2021, tại Raykjavik cuộc họp Hội Đồng Bắc Cực diễn ra với sự tham gia của đại diện các nước Canada, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Na Uy, Nga, Thụy Điển và Hoa Kỳ. Vùng lãnh thổ rộng lớn chỉ có 4 triệu dân sống trong điều kiện khí hậu cực kỳ khắc nghiệt ở cực bắc này bỗng chốc trở thành miền đất hứa và thành khu vực cạnh tranh địa chính trị quan trọng.

Tàu phá băng mở đường cho tàu hàng Nga tại cảng Alexandra Land, gần Nagurskoye, Nga trong vùng Bắc Cực, ngày 17/05/2021.  AP - Alexander Zemlianichenko

Những ai có quyền chủ quyền chính ở Bắc Cực ?

Tám nước thành viên của Hội Đồng Bắc Cực đều có phần lãnh thổ ở vùng cực bắc địa cầu. Nhưng chỉ có 5 trong số này, gồm Hoa Kỳ với Alaska, Nga, Canada, Na Uy và Đan Mạch, nhờ Groenland, có duyên hải Bắc Cực. Công ước của Liên Hiệp Quốc về luật biển chia cắt thành các vùng lãnh thổ, theo những quy chế khác nhau. Có các vùng lãnh hải cách bờ 12 hải lý tạo thành vùng chủ quyền của mỗi nước.

Tại đó, chỉ có tàu của những nước ven bờ có thể đi lại, tàu bè các nước khác phải trả tiền thuế hải quan và phải được hộ tống để đi qua. Ngoài ra còn có các "vùng đặc quyền kinh tế", trong phạm vị 200 hải lý, là nơi quốc gia ven bờ có các quyền chủ quyền về khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên, nhưng đó cũng là nơi các tàu bè có thể đi lại tự do.

Khi các vùng lãnh thổ đó được phân giới, còn lại một vùng được gọi là đại dương trung tâm Bắc Cực, không thuộc sở hữu của ai.

Nhiều nước ngoài Hội Đồng Bắc Cực, như Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất hay cả Liên Hiệp Châu Âu cũng quan tâm đến vùng Bắc Cực. Dù các nước này không có đất ở tại chỗ nhưng họ có nhiều cách để gây ảnh hưởng, chủ yếu qua các đầu tư.

Tại sao vùng đất này lại hấp dẫn nhiều nước ?

Trước tiên đó là bởi tiềm năng kinh tế của nó. Bắc Cực là nơi có nguồn tài nguyên thiên nhiên khá dồi dào, như dầu lửa, khí đốt, hải sản, nguồn nước ngọt… Trên khía cạnh công nghiệp, vận tải, viễn thông hay nghiên cứu không gian, Bắc Cực có nhiều lợi thế khi nằm ở ngay trung tâm bán cầu bắc, giữa khu vực Bắc Mỹ, Châu Âu và Đông Bắc Á.

Vấn đề đòi hỏi lãnh thổ được đặt trong khuôn khổ luật biển, theo đó có thể mở rộng vùng đặc quyền kinh tế ra 350 thay vì 200 dặm biển, nếu như quốc gia đó có thể chứng minh được vùng thềm lục địa của mình. Nga, Canada, Na Uy và Đan Mạch có thể nộp đòi hỏi chủ quyền của mình lên Liên Hiệp Quốc theo hướng này. Các nước này vẫn thường xuyên làm như vậy và một số yêu sách chồng chéo lên nhau, nhưng dù sao cũng chưa xảy ra tranh chấp lớn nào.

Hoa Kỳ là nước không phê chuẩn công ước trên nên họ không thể có đòi hỏi này.

Một trở ngại lớn ở Bắc Cực liên quan đến các tuyến đường hàng hải. Theo các chuyên gia về Bắc Cực, có hai cách diễn giải khác nhau có thể gây ra căng thẳng. Canada và Nga coi các tuyến tàu bè đi qua vùng biển của các nước đều phải bị đánh thuế hải quan và hộ tống. Còn theo Hoa Kỳ và Châu Âu thì đó là những vùng biển quốc tế, đi lại tự do giống như quy chế của kênh Suez chẳng hạn. Những bất đồng quan điểm này cứ tích tụ lại cùng với những căng thẳng địa chính trị.

Điểm nóng mới trong căng thẳng Nga và Hoa Kỳ 

Hiện tượng băng tan mạnh do khí hậu trái đất ấm lên đã giúp việc tiếp cận các mỏ khí đốt nằm dưới đáy đại dương được dễ dàng hơn. Tuyến đường hàng hải được hình thành có thể trở thành huyết mạch quan trọng trong trao đổi thương mại thế giới. Đó là những yếu tố làm nảy sinh cuộc đua tranh đòi hỏi chủ quyền lãnh thổ.

Trong nhiều tuần qua, các dấu hiệu căng thẳng liên tiếp xuất hiện trên cả khía cạnh kinh tế cũng như quân sự. Sau sự kiện kênh Suez bị tắc nghẽn hồi tháng Ba năm nay, Nga đã tán dương những nguồn lợi của "tuyến đường phương Bắc" của họ cùng với những dự án đầy tham vọng ở Bắc Cực sẽ mang lại viễn ảnh mới về tuyến đường thương mại Âu – Á.

Cuộc họp tại Iceland hôm nay báo hiệu sẽ căng thẳng. Mátxcơva không giấu tham vọng kiểm soát khu vực mà ngoài Nga ra còn có 7 nước khác có phần lãnh thổ. Hoa Kỳ chắc chắn không thấy dễ chịu gì khi chứng kiến sự gia tăng sức mạnh quân sự ở cách lãnh thổ Alaska của mình có vài trăm km.

Đến dự cuộc họp, ngoại trưởng Serguei Lavrov chắc chắn sẽ nhắc lại những quyết tâm mà tổng thống Nga Vladimir Putin nung nấu từ 5 năm qua, đó là công trường rộng lớn cho tuyến đường hàng hải dọc theo bờ biển Bắc Cực, đang ngày càng trở nên dễ dàng đi lại nhờ hiện tượng tan băng. Dự tính từ nay đến 2025, tuyến đường này sẽ chuyên chở một khối lượng hàng hóa 80 triệu tấn.

Tổng thống Nga đã tăng cường sự hiện diện quân sự của Nga trong vùng Bắc Cực bằng việc mở lại các căn cứ quân sự của thời Liên Xô nhằm bảo đảm nước Nga phải chiếm phần chính về lãnh thổ cũng như nguồn tài nguyên trong 8 nước có chủ quyền trong khu vực đại dương nhỏ bé ở Bắc Cực. Cần biết là 80% lượng khí đốt của Nga cung cấp cho các nước Châu Âu được khai thác từ vùng đất lạnh nhất địa cầu này. Ngoài ta khoảng 90% khoáng sản như Nikel, Cobalt, 60% đồng, 95% platine và đất hiếm khác của Nga đều có xuất xứ từ Bắc Cực. Vùng Bắc Cực này chiếm tỷ trọng 1/5 xuất khẩu và 10% GDP của Nga.

Thứ Hai đầu tuần này, ngoại trưởng Nga Serguei Lavrov đã tố cáo NATO và Na Uy manh nha ý đồ lấn chiếm Bắc Cực. Ông khẳng định đó là vùng ảnh hưởng kinh tế chính đáng mà Nga có quyền bảo vệ. Lãnh đạo ngoại giao Nga chỉ trích việc Hoa Kỳ hồi tháng Hai năm nay đã đưa máy bay ném bom chiến lược đến tập luyện ở Na Uy cũng như hồi năm ngoái đã cho triển khai tàu chiến ở biển Barent, trong vùng đặc quyền kinh tế của Nga. Đáp lại, hôm thứ Ba , ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken kêu gọi Nga tránh quân sự hóa Bắc Cực.

Giới quan sát đánh giá, Bắc Cực là một trắc nghiệm cho quan hệ Mỹ-Nga, trước cuộc gặp thượng đỉnh Biden-Putin, có thể sẽ diễn ra trong tháng 6 tới đây.

Anh Vũ

*******************

Moskva cảnh cáo phương Tây : "Bắc Cực là vùng ảnh hưởng của Nga"

Minh Anh, RFI, 18/05/2021

Ngoại trưởng Nga Serguei Lavrov, ngày 17/05/2021, khẳng định Bắc Cực là vùng ảnh hưởng của Nga. Ông bảo vệ quyền phòng thủ vùng duyên hải, đồng thời cảnh cáo về những tham vọng của phương Tây trong khu vực.

Ngoại trưởng Sergei Lavrov tại một cuộc họp báo ở Moskva, Nga, ngày 05/05/2021.  Alexander Zemlianichenko Pool/AFP

Trong cuộc họp báo, ngoại trưởng Nga khẳng định : "Từ lâu ai cũng thấy rõ đây là những vùng đất, là lãnh thổ của Nga, chúng tôi phải bảo đảm an ninh cho vùng duyên hải và tất cả những gì mà chúng tôi làm ở đó là hoàn toàn hợp pháp và chính đáng".

Ông Serguei Lavrov cảnh báo : "NATO cố tìm cách biện minh cho thế tấn công của khối này tại Bắc Cực, nhưng tình thế không giống nhau và chúng tôi có nhiều thắc mắc với các nước láng giềng như Na Uy đang nỗ lực biện minh cho việc mời gọi Liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương đến Bắc Cực".

Ngoài ra, lãnh đạo ngoại giao Nga kêu gọi khởi động lại các cuộc gặp thường xuyên giữa tổng tham mưu trưởng quân đội của các nước thành viên trong Hội Đồng Bắc Cực nhằm "làm giảm thiểu các rủi ro về mặt quân sự".

Những lời cảnh cáo nói trên được ngoại trưởng Nga đưa ra khi chỉ còn vài ngày nữa diễn ra cuộc họp cấp cao về Bắc Cực, hiện đang trở thành khu vực tranh giành về kinh tế và địa chính trị. Tham dự diễn đàn có các nước Nga, Mỹ, Canada, Đan Mạch, Thụy Điển, Phần Lan, Na Uy, Iceland, và Trung Quốc, với tư cách là quan sát viên.

Hãng tin Pháp AFP lưu ý thêm rằng phát biểu này được đưa ra trong bối cảnh ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken sẽ có cuộc gặp đầu tiên với đồng nhiệm Nga, trước cuộc gặp thượng đỉnh giữa Joe Biden và Vladimir Putin trong tháng Sáu năm nay.

Minh Anh