Vương quốc Anh : Elizabeth II qua đời, nền quân chủ lung lay ?
Sự kiện nữ hoàng Elizabeth II từ trần sau 70 năm trị vì tại Vương quốc Anh dĩ nhiên là chủ đề thống trị các báo ra ngày 09/09/2022, với các hồ sơ đặc biệt và đủ kiểu chân dung xuất hiện trên trang nhất. Các báo đều ca ngợi nhân cách của người được xem là chất keo gắn kết người dân Anh trong gần 3/4 thế kỷ và tự hỏi là hoàng gia Anh sẽ ra sao với người kế vị là quốc vương Charles III.
Bức tranh Nữ hoàng Anh Elizabeth II trên một tòa nhà ở Belfast, Bắc Ireland, ngày 09/09/2022. Reuters - CLODAGH KILCOYNE
Gây ấn tượng mạnh nhất có lẽ là trang bức ảnh toàn thân màu đen trắng Elizabeth II trong chiếc áo khoác màu đen tuyền rất quý phái chụp năm 1968 tại Luân Đôn phủ trọn trang nhất nhật báo thiên tả Pháp Libération, với hàng tựa ngắn gọn cũng màu đen ở góc dưới bên trái : "Nỗi đau buồn của nước Anh - La Peine d’Angleterre" - khai thác âm hưởng gần giống nhau giữa hai từ "peine" (nỗi đau) và "reine" (nữ hoàng) để gợi lên sự kiện nữ hoàng Anh qua đời.
Nhật báo kinh tế Les Echos cũng đăng một tấm ảnh bán thân nhìn nghiêng của Elizabeth II trên trang nhất, nhưng với chiếc áo màu xanh dương thường thấy, nổi bật trên một khung màu đen, với tựa lớn màu trắng là một từ duy nhất bằng tiếng Anh "Farewell", nghĩa là từ biệt, kèm theo lời giải thích : "Nữ hoàng Elizabeth II qua đời hôm thứ Năm sau 70 năm trị vì. Sự ra đi của bà có nguy cơ làm suy yếu chế độ quân chủ Anh".
Nhật báo thiên hữu Le Figaro cũng dành trọn trang nhất cho sự kiện, với bức ảnh màu chiếm ba phần tư trang báo cho thấy Elizabeth II đang vẫy tay chào, ngay phía dưới là hàng tựa "Vĩnh biệt nữ hoàng". Ngay bên dưới, Le Figaro cho biết là nữ hoàng Anh vừa qua đời hôm qua bên cạnh người trong gia đình tại dinh thự mùa hè của bà ở Balmoral, Scotland, ở tuổi 96. Đối với tờ báo, triều đại Elizabeth II, kéo dài 70 năm, sẽ ghi dấu ấn trong lịch sử. Le Figaro đồng thời ghi nhận là Vương quốc Anh đang khóc thương nữ hoàng của mình, trong lúc sự ra đi của bà đã làm dấy lên một làn sóng xúc động trên toàn thế giới.
Như các đồng nghiệp khác, nhật báo công giáo La Croix cũng dành trang nhất cho sự kiện Elizabeth II từ trần. Bên trên một tấm ảnh tư liệu đen trắng chụp từ năm 1956, cho thấy nữ hoàng Anh ngồi ngay ngắn trong bộ triều phục, đầu đội vương miện, tờ báo chạy tựa "Một đời nữ hoàng". Tờ báo nhấn mạnh : "Trong suốt 70 năm, nữ hoàng Elizabeth II là hiện thân đầy tôn nghiêm của Vương quốc Anh, một phẩm cách có gốc rễ từ đức tin của bà".
Chất keo ổn định gắn kết Vương quốc Anh
Về nữ hoàng Elizabeth II, các báo đều có chung một nhận định : Trong thời gian 70 năm vừa qua, bà chính là nhân tố gắn kết toàn dân Anh, một tác nhân ổn định trong một thế giới đầy biến động.
Trong bài xã luận mang tựa đề "Souveraine", vừa mang nghĩa là "nữ hoàng", vừa mang nghĩa là "ngự trị", La Croix không ngần ngại khẳng định như sau về nữ hoàng Elizabeth II : "Từ 70 năm nay, bà chính là Vương quốc Anh. Tuổi thọ cũng như là đức tính trước sau như một của bà đã khiến bà trở thành một điểm bám cố định hiếm hoi trong 4 thế hệ của một đất nước và thế giới bị đảo lộn".
Bài xã luận của Le Figaro cũng không nói gì hơn khi cho rằng Elizabeth II là "Một bàn thạch vững chắc cho vương quốc của bà". Theo tờ báo, trong gần 70 năm, "bà đã là cây cầu nối người dân Anh và lịch sử ngàn năm của họ. Chỉ cần nhìn thấy nữ hoàng trên ban công, hoặc đi trên một cỗ xe ngựa, ngay cả người ít bảo hoàng nhất trong số những người Anh cũng cảm thấy như mình được kết nối với thiên tài của đất nước lừng lẫy của mình".
Đối với Le Figaro, "Elizabeth II chính là hiện thân của khối đá mà trên đó vương quốc của bà được xây dựng. Thế giới có thể run sợ, bản sắc nước Anh có thể bị đe dọa, bản thân gia đình có bị những bi kịch và những vụ tai tiếng, nhưng vẻ thanh thản, yên bình và không gì lay chuyển được của bà đã có sức trấn an. Khi bà có mặt, các tin tức thời sự như trở thành tầm thường, những việc cấp bách bị đẩy xuống hàng thứ yếu. Là người bảo đảm cho sự thống nhất của vương quốc, bà đã gánh vác được phần chủ yếu".
Nền quân chủ Anh sẽ ra sao ?
Chính vì nữ hoàng quá cố đã có một vai trò ổn định như kể trên mà báo chí Pháp đã không tránh khỏi lo ngại, sợ rằng việc Elizabeth II ra đi có thể khiến nền quân chủ Anh suy yếu, đẩy cường quốc kinh tế thứ 6 của thế giới vào tình trạng bấp bênh.
Trong bài xã luận mang tựa đề ngắn gọn "Rơi vào vô định", tờ Libération cho rằng mặc dù người Anh đã chuẩn bị từ lâu cho khả năng nữ hoàng từ trần, nhưng sự kiện này là một sự thay đổi to lớn đối với họ, cũng như đối với tất cả những ai nhìn thấy trong triều đại của bà là một ốc đảo ổn định.
Theo ghi nhận của tờ báo, cái chết của nữ hoàng Anh đã tạo ra một làn sóng chấn động khắp thế giới, vì nó vừa tự nhiên vừa gây bất ổn. Bất ổn là vì trong suốt 70 năm qua, Elizabeth II đã hiện diện hầu như mọi nơi, mọi lúc, xuyên qua mọi cuộc khủng hoảng thế giới, các bi kịch cá nhân và những vật phẩm văn hóa từ tem, ảnh, chân dung, tiền giấy, cho đến phim ảnh, truyền hình, tác phẩm âm nhạc hay trang bìa tạp chí, ấn phẩm. Lễ đăng quang của bà vào năm 1953 chẳng hạn, là một trong những sự kiện đầu tiên được truyền hình đi khắp thế giới.
Đối với Libération, cái chết của nữ hoàng Elizabeth II đưa đất nước của bà vào tương lai còn mơ hồ… Sau những ngày tang lễ chắc chắn sẽ rất hoành tráng và đầy xúc động, mọi người sẽ phải đối mặt với Charles III, một tân vương dường như rất khác với mẹ của mình, mà chưa ai biết sẽ hành động ra sao.
Tuy nhiên, tờ báo Pháp cũng cố tự an ủi : Rất có thể là Charles III đã kế thừa được bản năng sinh tồn của mẹ mình là Elizabeth II, và có thể gây bất ngờ.
Les Echos cũng lo ngại cho tương lai chế độ quân chủ Anh vì lẽ người kế nhiệm Elizabeth II là Charles III ít được lòng dân hơn và uy quyền có thể bị thách thức. Tồi tệ hơn nữa là ngay cả nền móng của chế độ quân chủ Anh cũng có thể lung lay vì thường bị coi là quá tốn kém, thậm chí nhiều khi bị coi là cổ hủ, quá xa vời với người dân.
Tờ báo trích dẫn một cuộc thăm dò của Viện Ipsos công bố vào tháng Giêng vừa qua, cho thấy mức độ hài lòng đối với Elizabeth II đạt tới 82%, so với vỏn vẹn 61% đối với Thái tử Charles. Thậm chí, có đến 73% người được hỏi cho rằng ông nên thoái vị để nhường ngôi lại cho con là hoàng tử William.
Những lần hòa nhập hiếm hoi với thần dân
Các báo dĩ nhiên là đều điểm lại tiểu sử của nữ hoàng Elizabeth II, với rất nhiều chi tiết khác nhau. Đáng chú ý nhất là bài viết rất đầy đủ mang tựa đề tiếng Anh "God Save The Queen" trên báo Libération.
Điểm nổi bật và có lẽ là xúc động nhất trong cuộc đời của nữ hoàng Anh được nhà báo Libération kể lại là hai lần hiếm hoi mà khi còn là Công Chúa, Elizabeth đã còn dịp thực sự hòa nhấp với người dân bình thường.
Khi chiến tranh sắp kết thúc, vào năm 1944, Elizabeth lúc ấy 18 tuổi và nhất quyết gia nhập lực lượng phụ trợ lãnh thổ, nơi cô đã thi lấy bằng lái xe tải và học những kiến thức cơ bản về cơ khí và thực sự nhúng tay vào dầu bẩn, và rất yêu thích công việc của mình. Trong một vài khoảnh khắc ngắn ngủi, cô cảm thấy giống như những người khác, những thần dân trong tương lai của mình, không hoàn toàn cùng đẳng cấp, nhưng gần gũi với họ hơn nhiều so với những năm trước hoặc sau đó trong các cung điện hoàng gia.
Cô đến gần hơn quần chúng vào ngày 8 tháng 5 năm 1945. Sau năm năm tám tháng, chiến thắng của lực lượng Đồng minh đã chấm dứt chiến tranh thế giới. Chiến tranh đã qua rồi. Ngày này, đã trở thành "Ngày VE" (nghĩa là "Ngày Chiến thắng ở Châu Âu") đối với người Anh, là một thời khắc kỷ niệm vui mừng.
Elizabeth khi ấy mới 19 tuổi. Cô vẫn chưa biết rằng cô sẽ là nữ hoàng của thời kỳ hòa bình dài nhất mà lục địa Châu Âu sẽ biết. Ngày hôm đó, với cô em gái 15 tuổi Margaret, tất cả những gì cô ấy muốn là chia sẻ sự hưng phấn chung của dân chúng. Hai công chúa nhỏ cầu xin cha mẹ cho họ trốn thoát trong vài giờ và được chấp thuận, miễn là họ đi cùng với một "đoàn tùy tùng" kín đáo gồm mười sáu người.
Nữ hoàng tương lai mặc đồng phục và đoàn người vui vẻ băng qua cánh cổng vàng của điện Buckingham vào khoảng 9 giờ tối, hòa vào đám đông. Trên đường phố, người ta khiêu vũ, người ta vui cười, hôn nhau, ôm nhau. Bầu không khí thật phi thường. Trong một khoảnh khắc, Elizabeth và Margaret, ở giữa đám đông đang tụ tập trước cung điện hoàng gia, nhìn cha mẹ của họ, Vua George VI và Nữ hoàng Elizabeth, đang chào từ ban công của cung điện. Với những người khác, với những người bình thường, các cô vỗ tay, cười, thậm chí có thể hét lên "God save the King !"
Trong những khoảnh khắc ngắn ngủi này, nữ hoàng tương lai hòa thành một với thần dân tương lai của mình, cô ấy là họ và họ là cô ấy. Không ai nhận ra các công chúa và khoảng nửa đêm, quả bí ngô lại trở thành cỗ xe, họ trở về cung điện của mình. Cánh cửa đóng lại. Đây sẽ là lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng Elizabeth kết hợp ẩn danh với người Anh. Bà sẽ nói về đêm này như một trong những "đáng nhớ nhất trong cuộc đời".
Le Monde không bắt kịp thời sự
Nếu hầu như tất cả các tờ báo đều tập trung cho sự kiện nữ hoàng Anh từ trần, duy nhất tờ Le Monde, vì ra vào buổi trưa hôm qua, cho nên đã không đưa tin kịp mà đã dành trang nhất cho thời sự chính trị Pháp
Dưới hàng tựa lớn "Hội đồng cải cách quốc gia : Macron đối mặt với những hoài nghi", Le Monde nhắc lại rằng nguyên thủ nhà nước Pháp đã thành lập cơ chế mang tên Hội Đồng Cải Cách Quốc Gia (Conseil National de la refondation (CNR) vào thứ Năm, mà các đề xuất, theo ông, có thể "dẫn đến trưng cầu dân ý".
Theo tờ báo, đây là một công cụ thuộc diện gọi là "dân chủ cộng đồng (démocratie participative)" với những đường nét còn mơ hồ, vừa bị phe đối lập tẩy chay vừa làm dấy lên những câu hỏi từ phe đa số.
Các nghị sĩ thuộc đảng của ông Macron rất miễn cưỡng với cơ chế mới này, vì sợ rằng nó sẽ qua mặt một Nghị Viện đã trở lại trung tâm của cuộc chơi.
Le Monde ghi nhận : CNR đặc biệt sẽ kiểm tra sự tương ứng của các chỉ số tăng trưởng của Pháp với các cú sốc về khí hậu và năng lượng.
Trọng Nghĩa