Ở thế thượng phong hậu Kherson, chiến thắng trong tầm tay Ukraine ?
Sau khi giải phóng Kherson, Ukraine đang trên đà tiến, quân Nga trong tình trạng thảm hại. Phương Tây cần giúp thêm đạn dược cho Kiev, không để cho Moskva có thời gian lấy lại sức. Nhưng các đồng minh vừa không muốn chạm đến giới hạn trở thành bên tham chiến, lại vừa lo Nga mạnh lên sẽ lật ngược thế cờ. Hậu Kherson sẽ là gì ? Ba hướng tiến được dự báo, và ba kịch bản được đưa ra cho năm 2023.
Đoàn xe tăng và xe quân sự Ukraine trên một con đường ở Kherson, trong lúc Nga tiếp tục các cuộc oanh kích sau khi rút khỏi thành phố. Ảnh chụp ngày 18/11/2022. Reuters -–Stringer
Sau chiến thắng Kherson, Ukraine sẽ tấn công những nơi nào ?
L'Express đặt câu hỏi "Sau khi giải phóng Kherson, quân đội của Kiev sẽ còn tiến đến đâu ?". Rất nhiều ngày sau khi quân Nga đã rút đi hôm 11/11, cư dân Kherson tiếp tục tập hợp tại quảng trường Tự Do, phất những lá cờ màu xanh vàng mừng chiến thắng. Ukraine mong có được những cảnh vui tươi như vậy trong những tháng tới, sau khi đã giành lại được hơn phân nửa số diện tích bị chiếm từ sau ngày 24/02.
Trong bài phát biểu trước G20, tổng thống Volodymyr Zelensky khẳng định sẽ tiếp tục tiến công để ngăn trở Nga "tăng cường lực lượng". Cựu tướng Úc Mick Ryan nhận xét "Ukraine đang ngon trớn, ở thế chủ động và không muốn lãng phí. Tôi nghĩ rằng sắp tới sẽ có những cuộc tấn công. Mùa đông làm chậm lại chiến dịch, nhưng không ngăn được họ".
Khả năng vượt sông Dniepr khó thể diễn ra : sông rộng, những chiếc cầu đã bị phá, đạn pháo Nga từ bên kia sông. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh, quân đội Ukraine có thể tăng cường kiểm soát hữu ngạn, để lại đủ lực lượng để ngăn quân Nga đồng thời điều quân cho các mặt trận khác. Sau Kherson, Ukraine có ba hướng để nhắm đến : Donetsk, Lugansk và Zaporijia.
Cựu đại tá thủy quân lục chiến Pháp Michel Goya cho rằng hướng Donetsk rất khó khăn vì Nga đã củng cố từ 2014. Tại Lugansk tuy cũng không dễ dàng nhưng nếu chiếm được thành phố Statove, sẽ mở được hướng này. Ukraine cũng có thể nỗ lực hơn về phía Melitopol ở Zaporijia, vùng đất có địa hình bằng phẳng thuận lợi, chưa có cuộc tấn công lớn nào từ tháng Ba.
Kiev đang thắng thế trước quân Nga
Về phía Nga có thể tập trung cho Bakhmut. Andry Zagorodniuk, cựu bộ trưởng quốc phòng Ukraine cho rằng "Chỉ có lời hứa về một thắng lợi ở miền đông mới giúp tướng Surovikin thuyết phục được Putin cho rút quân khỏi Kherson. Ukraine phải chuẩn bị cho sự leo thang ở miền đông trong những tuần lễ tới". Theo Michel Goya, đợt đầu tiên Moskva sẽ điều ngay 100.000 tân binh tới giữ chân Ukraine và làm dê tế thần, trong khi 200.000 lính động viên còn lại được huấn luyện và trang bị.
Ông nói với L’Express : "Nga hy vọng nhờ đó sẽ tăng thêm sức mạnh, nhưng cần có cơ sở hạ tầng vững chắc, và tôi không tin vào điều này". Ông Goya nhận thấy từ tháng 8 Ukraine đã có nhiều đơn vị tác chiến hơn Nga và giỏi hơn về chiến thuật. "Thêm hai chiến thắng nữa trong mùa đông sẽ làm chấn động quân đội Nga, những thắng lợi tiếp theo vào mùa xuân có thể dẫn đến chế độ Moskva sụp đổ, như Đức năm 1918". Ngày càng thiếu tự tin, Nga bắt đầu đào công sự dọc theo các tuyến hướng về Crimea.
The Economist nhấn mạnh "Ukraine đang trong đà tiến sau Kherson, và đang cần đạn dược". Phương Tây nên giúp Kiev chiến đấu, không để cho Nga có thời gian lấy lại sức. Việc giải phóng Kherson chưa thể kết thúc cuộc chiến, Nga vẫn chiếm 70% diện tích tỉnh này ở bên kia sông Dniepr, chưa kể những phần lãnh thổ ở Zaporijia láng giềng cũng như Donetsk và Lugansk ở miền đông. Nhưng theo tổng thống Zelensky trên đường phố Kherson vừa sạch bóng quân địch, đây là "khởi đầu của hồi kết".
Tuần báo cho rằng quân đội Nga đang ở trong tình trạng thảm hại, thiếu đạn pháo nghiêm trọng, chẳng hạn trong kho chỉ còn 120 hỏa tiễn Iskander, theo tình báo Ukraine. Hồi tháng 3, mọi nhà phân tích giàu kinh nghiệm đều có thể chế giễu khi có ai nói rằng tám tháng sau, Ukraine vẫn đứng vững, rằng quân đội nước này loại ra khỏi vòng chiến 80.000 lính Nga, soái hạm Nga sẽ chìm xuống đáy Hắc Hải và không Ukraine vẫn hoạt động. Kiev đã vượt quá mọi sự chờ đợi và đang trên đà chiến thắng.
Thế lưỡng nan của phương Tây
Le Figaro cuối tuần cũng nhận định lực lượng của tổng thống Volodymyr Zelensky đang thắng Nga trên chiến trường, nhưng cần có thêm sự hỗ trợ của phương Tây. Chiến tranh kể cả ủy nhiệm ẩn chứa nhiều rủi ro. Từ khi khởi đầu cuộc xâm lăng, phương Tây luôn cố gắng không vượt qua giới hạn trở thành bên tham chiến, chỉ giúp để Kiev không sụp đổ và trừng phạt Moskva.
Nhưng nay quân đội Ukraine ở thế thượng phong, chiến thắng dường như không còn xa. Crimea sắp tới nằm trong tầm pháo của Ukraine, trong khi đối với Moskva, bán đảo này hết sức quan trọng. Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Lloyd Austin bối rối cho rằng vấn đề Crimea "do lãnh đạo Ukraine cân nhắc và quyết định".
Không thể áp đặt Ukraine phải đàm phán hay định ra các lằn ranh đỏ, khả năng duy nhất là "bày tỏ quan ngại" về nguy cơ leo thang. Phương Tây trong thế lưỡng nan. Kiev đang quá hăng hái, nếu giảm viện trợ để làm chậm lại, sẽ đối mặt với nguy cơ Nga phản công. Còn nếu Ukraine bại trận, cũng sẽ là thất bại của phương Tây, Putin ca khúc khải hoàn trước thế giới dân chủ. Một điều không thể chấp nhận được.
Theo tướng Milley, tổng tham mưu trưởng Mỹ, về quân sự Ukraine có thể đuổi được quân Nga trên toàn lãnh thổ và về chính trị, thời điểm đàm phán trên thế mạnh có thể đến sớm hơn với Kiev. Những lời khuyên nên hòa dịu khó thể được lắng nghe tại Ukraine, nơi người dân phải khóc thương những người đã thiệt mạng trong cuộc chiến. Tại Moskva cũng vậy, Vladimir Putin vẫn ngoan cố tiếp tục chiến tranh. Hòa bình không thể kết thúc bằng ủy nhiệm.
Ba kịch bản cho chiến trường Ukraine năm 2023
The Economist đưa ra ba khả năng cho năm tới. Kịch bản thứ nhất : Nga giành phần thắng vào phút chót. Quân Nga giữ được những chiến tuyến trong mùa đông, đồng thời lập ra các tiểu đoàn mới từ những tân binh được bổ sung. Trong khi đó đảng Cộng hòa chặn những gói quân viện mới cho Ukraine, viện trợ từ Châu Âu gần cạn. Kỹ nghệ quốc phòng Nga thiếu chip bán dẫn và phụ tùng chuyên biệt, nhưng sản xuất đủ xe bọc thép và các loại pháo căn bản để trang bị.
Đến mùa xuân các đơn vị mới của Nga bắt đầu tấn công, đẩy lùi lực lượng Ukraine đã mệt mỏi sau nhiều tháng chiến đấu, drone Iran tiếp tục tiêu hủy cơ sở hạ tầng của Ukraine. Ukraine đành rút lui vào mùa hè. Nga chiếm Kryvyi Rih, thành phố công nghiệp quan trọng ở bắc Kherson ; chiếm Sloviansk, Kramatorsk ở Donetsk. Phương Tây thúc giục Kiev chấp nhận ngưng bắn, tổng thống Zelensky đành chấp nhận. Trong những tháng, những năm sau đó, Nga ra sức tái vũ trang để đánh Ukraine lần nữa.
Kịch bản thứ hai nhiều khả năng diễn ra hơn : Ngõ cụt ! Nga huy động hàng trăm ngàn thanh niên, nhưng họ không thể chiến đấu hiệu quả. Tất cả những người huấn luyện đều phải ra trận, những binh sĩ dày dạn đều đã chết hay đang ở chiến trường. Tân binh được xếp vào những đơn vị bộ binh không có xe bọc thép và không thể chuyển sang tấn công, nhưng có thể đào hào cố thủ. Tại Kherson, dòng sông Dniepr chận đường khiến Ukraine tiến chậm, mỗi kilomet lãnh thổ tái chiếm đều phải trả giá đắt.
Không thắng nổi trên chiến địa, Vladimir Putin cố gắng kéo dài để kinh tế Ukraine suy sụp, đánh vào cơ sở hạ tầng dân sự nhằm làm người dân hoang mang và các đối tác nản chí. Châu Âu không kiếm đủ khí đốt dự trữ cho năm 2023, khiến phải cúp điện luân phiên trong mùa đông. Putin muốn dằng dai cho đến 2024, hy vọng Donald Trump chiếm lại Nhà Trắng và ngưng hỗ trợ Kiev. Nhưng như vậy ông đánh cược với dư luận Nga đang phản đối chiến tranh, kinh tế ảm đạm.
Kịch bản thứ ba tươi sáng hơn cho Ukraine, nhưng có lẽ cũng nguy hiểm hơn. Kiev giữ nguyên đà tiến, giáng những đòn nặng nề lên quân Nga rồi hướng Himars vào Crimea lần đầu tiên. Mặt trận Nga ở Lugansk bị vỡ, Ukraine tái chiếm Severodonetsk rồi nhanh chóng tiến sang miền đông. Số tử trận phía Nga tăng cao, lính mới từ chối chiến đấu. Phương Tây nhanh chóng cung cấp thêm nhiều hệ thống phòng không, làm giảm tác động chiến thuật khủng bố của Nga.
Đến mùa xuân, tổng thống Zelensky ra lệnh mở mặt trận mới ở Zaporijia. Năm lữ đoàn xuyên thủng phòng tuyến Nga, cắt đứt chiếc cầu sang Crimea, bao vây Mariupol vào mùa hè. Ukraine chuyển các giàn Himars sang miền nam, nhắm vào các cảng, căn cứ và kho hậu cần của quân Nga, đe dọa tiến vào Crimea. Putin ra tối hậu thư : hoặc ngưng lại hoặc sẽ dùng vũ khí nguyên tử. Chiến thắng trong tầm tay, nhưng cũng bao hàm nguy cơ.
Thủ lãnh Wagner : Từ đầu bếp thành tỉ phú nhờ Putin ưu ái
Cũng liên quan đến Nga, L'Express quan tâm đến việc "Prigozhin, thủ lãnh Wagner ra khỏi bóng tối". Bài viết mở đầu bằng câu trả lời của Yevgeny Prigozhin khi một nhà báo hỏi tại sao Wagner chiêu mộ quân từ các trại giam : "Hoặc là tù nhân, hoặc là con cháu các vị !". Câu nói biểu lộ sự hung hăng, hầu như dọa nạt của ông ta, thản nhiên đến trơ tráo về một sự việc bất hợp pháp. Đáng ngạc nhiên là Prigozhin không còn chối cãi mối quan hệ với công ty lính đánh thuê.
Vài ngày sau, ông ta còn đi xa hơn khi công khai nhìn nhận đã thành lập Wagner năm 2014, khi Nga can thiệp vào Donbass. Chỉ trong vài tuần lễ, Yevgeny Prigozhin đã bước ra ngoài ánh sáng để chứng tỏ mình là ngôi sao đang lên trong hệ thống Putin. Một sự trả thù của con người từng ngồi tù 9 năm trong thời Liên Xô vì tội trộm cắp, băng đảng và "xúi giục người vị thành niên bán dâm", trước khi lao vào làm ăn trong thập niên 90 và trở thành sở hữu chủ nhiều nhà hàng sang trọng.
Năm 2001, Vladimir Putin ăn trưa cùng với tổng thống Pháp Jacques Chirac trong một nhà hàng của Prigozhin, ông ta đích thân phục vụ và làm hài lòng tổng thống Nga. Đó là khởi đầu cho sự thăng tiến của Yevgeny Prigozhin. Công ty bếp ăn tập thể Concord Catering của ông nhận được nhiều trăm triệu rúp từ công quỹ để cung cấp bữa ăn cho các trường học và các bộ, rồi toàn quân đội. "Đầu bếp của Putin" trở thành tỉ phú, nhưng cũng thành mục tiêu điều tra của nhà đối lập Alexei Navalny. Vào thời đó Prigozhin muốn đứng sau cánh gà, tuy nhiên những hoạt động mới do Kremlin giao phó khiến ông ta dần lộ mặt.
Chủ công ty lính đánh thuê tìm kiếm tiền hay quyền lực ?
Bóp méo thông tin và đánh thuê là hai mặt của đế chế Prigozhin, trở thành cánh tay vũ trang ở những nơi Nga không muốn chính thức hiện diện, từ Trung Phi đến Syria, Libya và Donbass. Cuộc xâm lăng Ukraine đã dẫn đến sự thay đổi tầm vóc. Quân Wagner cố sống cố chết để chiếm bằng được Bakhmut nhằm gây tiếng vang. Theo nhà sử học Nicolai Mitrokhine, Wagner có từ 5.000 đến 10.000 quân trên chiến trường Ukraine, được trang bị xe tăng, pháo, trực thăng, thậm chí máy bay riêng, tóm lại là một quân đội tư nhân thực sự.
Prigozhin luôn xuất hiện với ba chiếc mề-đay trên ngực : huy chương Anh hùng Liên bang Nga, Anh hùng Cộng hòa Donetsk và Lugansk. Doanh nhân 61 tuổi không có danh khoản trên Twitter, Facebook… nhưng các tuyên bố của ông ta đầy khắp mạng xã hội nhờ mạng lưới truyền thông của ông và nhất là hàng mấy trăm tài khoản Nga, mô tả Prigozhin như chỉ huy quân sự duy nhất có tài. Sự thô bạo khiến ông ta nổi tiếng trong giới dân tộc chủ nghĩa cực đoan. Nhà chính trị học Nga Andrey Pertsev thắc mắc, tham vọng của ông ta là gì, kiếm nhiều tiền hơn hay được trở thành nhân vật quan trọng ?
Nhiều nguồn tin cho biết "Đầu bếp của Putin" không nằm trong vòng thân tín nhất của ông chủ điện Kremlin, chỉ là người thừa hành chứ không phải bạn bè. Trong môi trường "siloviki", những nhân vật xuất thân từ quân đội, công an, tình báo không ưa thái độ ngông nghênh, cách nói năng kiểu xã hội đen của ông ta. Còn về "hậu Putin" ? Prigozhin đừng hòng mơ tới quyền lực, giới tinh hoa không bao giờ bầu cho ông. Nhưng ngược lại ông ta là đồng minh nặng ký của các ứng cử viên kế nhiệm như Dimitri Medvedev hay chủ tịch đảng cầm quyền Andrei Tourchak.
Tác giả nhật ký ZOV : Tham nhũng bào mòn quân đội Nga
Nhắc đến Prigozhin trong cuộc trả lời phỏng vấn L'Express, Pavel Filatiev, người lính dù Nga tác giả cuốn nhật ký ZOV đang tị nạn chính trị tại Pháp, nói về nạn tham nhũng trong quân đội Nga.
Tham nhũng có ở mọi cấp, nhưng ở tầm mức của mình, Filatiev chỉ đưa ra vài ví dụ. Chẳng hạn ở căng-tin, người lính được nhận cơm nguội với phân nửa suất xúc-xích, vì phân nửa kia đã bị lấy cắp : Việc cung cấp bữa ăn cho quân đội do công ty của Yevgeny Prigozhin phụ trách. Quân phục cũng vậy, không bao giờ tìm được đúng kích cỡ, và chất lượng rất tồi. Thế nên lính hợp đồng phải tự mua cho phù hợp. Xe cộ hay hư hỏng nhưng thiếu phụ tùng, cũng người lính tự lo để có thể sống sót.
Với tư cách công dân, anh cho rằng cần một quân đội mạnh, chuyên nghiệp để bảo vệ người dân, bảo vệ đất nước chứ không phải để đi xâm lăng nước khác. Cuộc chiến với Ukraine là vô nghĩa : tại sao phải làm như vậy trong khi Nga còn vô số vùng đất chưa khai thác hết ? Theo Pavel Filatiev, đúng ra quân đội Nga cần chuẩn bị cho một cuộc xung đột với Trung Quốc. Cuốn sách của anh kêu gọi chấm dứt cuộc chiến ở Ukraine, hướng đến không chỉ người Nga mà với tất cả, vì ngay tại phương Tây cũng có những người ủng hộ Putin.
Giải Nobel Hòa bình Matviichuk : Putin vinh danh tội phạm chiến tranh ở Kremlin !
Cũng trên L’Express, giải Nobel Hòa bình Oleksandra Matviichuk nhấn mạnh, các tội ác chiến tranh đang được Vladimir Putin cổ vũ. Luật sư nhân quyền cùng với những cộng sự thuộc Trung tâm vì Dân chủ (CLC) từ 2014 thu thập bằng chứng tội phạm chiến tranh của Nga ở Ukraine từ sau vụ chiếm đóng Crimea và xúi giục ly khai ở Donbass. Trong nhiều năm qua, công việc tỉ mỉ này không được ai chú ý, cứ như tiếng kêu giữa sa mạc. Cho đến khi tổ chức phi chính phủ đặt ở Kiev được nhận giải Nobel Hòa bình 2022 cùng với nhà đấu tranh Ales Bialiatski (Belarus) và tổ chức Memorial (Nga).
Bài phỏng vấn dài không dành cho những người yếu tim, một số ví dụ về tra tấn rùng rợn được kể lại trong hàng ngàn câu chuyện đã được ghi nhận. Tại Bucha, nhiều nhà báo và người sống sót đã chứng kiến những xác thường dân trên đường phố, trong những khu vườn, những phòng tra tấn, hố chôn tập thể…Thế giới văn minh bị sốc. Thế nhưng Putin lại phân phát huy chương cho các đơn vị đóng ở Bucha, chẳng khác nào khuyến khích binh sĩ tra tấn, hãm hiếp, giết người.
Theo bà Matviichuk, Putin và đồng bọn không hề có ý niệm về tôn trọng phẩm giá con người. Ngay cả trong thời chiến, cũng không thể hãm hiếp phụ nữ đang mang thai, nhảy lên ngực một ông già đạp cho chết hẳn, rút móng tay người tù…như những bằng chứng mà CLC có được. Cuộc chiến ở Ukraine không phải là giữa hai Nhà nước mà là hai hệ thống độc tài và dân chủ. Không thể có thái độ trung lập trước nỗi đau của con người, vi phạm nhân quyền, tội ác chiến tranh. Những ai nói mình trung dung chỉ là những người vô cảm.
Cộng đồng người Nga tị nạn tại Gruzia, nước từng bị Moskva xâm lăng
Về những người Nga chạy trốn chiến tranh, Courrier International dịch bài viết của trang OKO ở Ba Lan cho biết tại Gruzia, một cộng đồng Nga mới ở thủ đô Tbilissi gây lo ngại cho người dân địa phương, vì Nga từng xâm lăng nước này. Đối với người Nga, đây là nơi thích hợp để sống vì an toàn, ở một năm không cần xin visa, có thể làm việc, mở tài khoản ở ngân hàng và lập công ty, giá sinh hoạt lại rẻ. Nhiều câu lạc bộ, quán xá dành cho người Nga xuất hiện ở Tbilissi. Một nữ nhà báo Gruzia đi nhầm vào một trong những quán cà phê loại này, người phục vụ không hiểu tiếng địa phương lẫn tiếng Anh khiến bà bất bình vì không sử dụng được ngôn ngữ nước mình ngay trên đất Gruzia.
Từ 01/03 đến 01/08 người Nga đã mở 45.000 tài khoản ngân hàng và nhận được 187 triệu đô la, mua 3.000 căn nhà ở đất nước nhỏ bé Gruzia. Tất nhiên là có những phản kháng. Câu lạc bộ nổi tiếng Basiani không cho người Nga vào, bar Deda Ena buộc đánh dấu vào một tờ khai gồm 8 điểm như : không bầu cho Putin, lên án cuộc chiến tranh ở Ukraine… và câu cuối cùng là "Slava Ukraini !" (Vinh quang cho Ukraine !).
World Cup ở Qatar, tình báo, tiền ảo : Tựa chính các tuần báo
Là nơi sắp diễn ra Cúp bóng đá thế giới, Qatar chiếm trang nhất hai tuần báo Pháp kỳ này. Courrier International chạy tựa "Qatar, hiệu ứng boomerang". Có thể nói đây là một trong những World Cup bị chỉ trích nhiều nhất trong lịch sử, sau Achentina 1978. L'Obs nói về Qatar với "những đồng đô la từ dầu lửa, thiệt hại môi trường, nô lệ thời hiện đại...". Hồi năm 2010 khi FIFA trao quyền tổ chức cho Qatar, ý thức về khủng hoảng khí hậu chưa cao, và những vụ vi phạm nhân quyền không thể cản trở "soft power" ngày càng lớn của đất nước vùng Vịnh. Mười hai năm sau, trước khi hồi còi khai mạc thổi lên ở Doha ngày 20/11, rất nhiều tiếng nói phê phán cuộc tranh tài trong sa mạc, ở những sân vận động trang bị điều hòa tối đa, với cái giá hàng ngàn sinh mạng lao động nhập cư. Nhưng vương quốc Hồi giáo đã đầu tư trên 200 tỉ đô la cho sự kiện, đã có hoạt động truyền thông rất thành công.
L'Express đặt vấn đề "Chiến tranh bí mật, Nga, CIA... tình báo Pháp liệu có xứng tầm", trước mối đe dọa đánh cắp bí mật kinh tế, tin tặc, thánh chiến, gián điệp Nga và Trung Quốc ? Le Point quan tâm đến việc tổng thống Pháp Emmanuel Macron tìm cách cứu vãn nhiệm kỳ bằng cách liên minh với cánh hữu. The Economist đưa tít lớn "Tiền ảo lao dốc". Phải chăng đây sẽ là hồi kết của tiền điện tử ? Việc FTX phá sản là thảm họa cho uy tín và tham vọng của đồng tiền kỹ thuật số.
Thụy My