Putin sẽ cùng chung số phận với các nhà độc tài bại trận ?
Lịch sử cho thấy các chế độ độc tài rất dễ tổn thương khi bị bại trận : Đệ nhất lẫn Đệ nhị Đế chế Pháp, cũng như Đức quốc xã đều sụp đổ sau cuộc chiến. Nga thua Nhật năm 1905 do đánh giá quá thấp đối thủ, còn năm 2022 sau khi gây chiến với Ukraine, số phận Putin sẽ ra sao ?
Một ảnh chân dung của tổng thống Nga Vladimir Putin được tìm thấy tại một địa điểm quân Nga dùng để giam cầm và tra tấn người Ukraine trước khi rút khỏi Kherson, ngày 15/11/2022. Reuters - Valentyn Ogirenko
Nhật Bản 1905, Ukraine 2022 : Nga thất bại vì khinh địch
Bài phân tích của Les Echos khẳng định "Các nhà độc tài không thể sống sót sau những cuộc chiến thất bại". Tác giả bài viết mạnh dạn so sánh chiến tranh Nga-Nhật năm 1905 và cuộc chiến ở Ukraine năm 2022. Đã có biết bao thay đổi trong 117 năm qua, về quân sự lẫn địa chính trị. Nhưng trong cả hai trường hợp, Nga đã chọn lựa chiến tranh với một đối thủ được cho là yếu hơn rất nhiều, và cả hai cuộc phiêu lưu quân sự đã diễn ra rất tệ hại - cho dù kết luận này có phần vội vã trong cuộc xâm lược Ukraine.
Trận hải chiến Tsushima là chiến thắng đầu tiên của một hạm đội Châu Á trước Châu Âu trong lịch sử hiện đại. Hải quân Nhật chiến đấu theo kiểu Anh, mạnh hơn và nhất là được chỉ huy tốt hơn Nga. Năm 2022, không thắng nổi Kiev coi như Moskva đã thất bại, trong khi người Nga vẫn tự cho mình là thượng đẳng so với người Ukraine.
Các chính quyền toàn trị rất dễ tổn thương khi bị bại trận. Cả Đệ nhất lẫn Đệ nhị Đế chế Pháp, cũng như Đức quốc xã đều không tránh khỏi số phận này. Năm 2022, chiến xa Ukraine chưa và sẽ không tiến vào cửa ngõ Moskva như xe tăng Liên Xô vào Berlin, nhưng việc Putin có sống sót về chính trị hay không đã được bàn luận. Cuộc chiến tranh là cuộc chiến "của Putin". Chính ông ta đã quyết định, đã tiến hành và đã "thua", Putin là người trực tiếp chịu trách nhiệm về cái chết của hàng trăm ngàn người, và việc hàng triệu người khác phải di tản.
Chính Putin là mối đe dọa của nước Nga
Tác giả bài viết những ngày gần đây tại Berlin đã có dịp lắng nghe tranh luận của những người Nga đã buộc lòng phải chạy khỏi một đất nước không còn nhận ra được. Đa số cho rằng không nên nói đó là chiến tranh giữa Nga và Ukraine, mà là một cuộc chiến do Putin tiến hành chống lại Ukraine. Họ cũng bi quan dự báo có lẽ phải lưu vong chừng mười năm hoặc hơn nữa.
Không thể không liên tưởng đến câu nói của tổng thống Emmanuel Macron "bảo đảm an ninh cho Nga". Ai có thể đe dọa nước Nga ngày nay ? Chẳng lẽ là sự kháng cự của quân đội Ukraine, hay sự hiện diện ở biên giới của NATO, một liên minh phòng vệ ? Ngược lại, chính cách suy nghĩ và tính toán của ông chủ điện Kremlin mới nguy hiểm cho nước Nga, một lối suy nghĩ chừng như hoang tưởng. Tóm lại, mối đe dọa chính đang đè nặng lên cả nước là bản thân ông Putin.
Năm 1905, hội nghị San Francisco đã kết thúc cuộc xung đột Nga-Nhật. Chiến thắng của hạm đội Nhật Bản trước Nga đã tạo cơ hội cho nước Mỹ của tổng thống Theodore Roosevelt bước vào sân chơi của các "ông lớn", áp đặt giải pháp ngoại giao cho hai bên tham chiến. Emmanuel Macron ngày nay muốn đóng vai trò của Roosevelt xưa kia, Paris cũng là một San Francisco cho một hội nghị hòa bình mang tính quyết định ? Một tham vọng đáng quý, nhưng nước Pháp năm 2022 không phải là nước Mỹ năm 1905. Đó là một cường quốc mà những đề nghị lưng chừng bị phản đối ngay trong nội bộ.
Ukraine : Không có quốc gia nào mong muốn hòa bình hơn chúng tôi
Về khả năng đàm phán, La Croix dẫn lời ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kouleba nói với báo chí hôm 09/12 "không có quốc gia nào mong muốn hòa bình hơn chúng tôi". Tương tự đối với Oleksandra Matviïchuk, chủ tịch Trung tâm Ukraine vì các quyền tự do dân sự (CCL) trong lễ nhận giải thưởng Nobel Hòa bình ở Oslo hôm 10/12. Cả hai nhân vật trên đều khẳng định các điều kiện để biến khao khát hòa bình thành hiện thực hãy còn xa vời, cho dù Vladimir Putin nhìn nhận "rốt cuộc, cần phải tìm ra một thỏa thuận". Nhưng tổng thống Nga nói về "thỏa thuận", "dàn xếp" chứ không phải hòa bình.
Trên thực tế, không thể có hòa bình không công lý, và việc chiếm đóng một phần lãnh thổ Ukraine rõ ràng cản trở yêu cầu này. Cũng như không có hòa bình không sự thực, một sự thực mà tới nay không có quyền đề cập đến tại Nga. Tòa án bỏ tù tất cả những ai chỉ trích cuộc chiến tranh ở Ukraine hay bảo vệ nhân quyền. Trong bối cảnh đó, hầu như chỉ có Giáo hoàng là còn tin vào hòa bình, khiến Kiev bất bình vì Moskva vẫn tiếp tục tấn công Ukraine. Theo tờ báo, có những tiếng kêu trong sa mạc, đến một ngày nào đó cũng sẽ được lắng nghe.
Nga : Bản án kịch khung cho nhà đối lập tố cáo chiến tranh Ukraine
Le Monde nói về bản án tám năm rưỡi tù giam mà tòa án Moskva vừa tuyên hôm thứ Sáu tuần trước đối với nhà đối lập 39 tuổi Ilya Yashin vì phổ biến "thông tin sai lạc" về quân đội Nga. Đây là bản án nặng nhất về tội danh này, dành cho một trong những khuôn mặt cuối cùng chống lại chế độ Vladimir Putin. Được chất vấn trong cùng ngày, bên lề một hội nghị ở Kyrgyzstan, ông Putin làm ra vẻ ngơ ngác : "Ai vậy ? Một blogger à ?". Y như thái độ trong nhiều năm trời đối với nhà đối lập Alexei Navalny. Trong khi Yashin là nhà đấu tranh thân cận với Boris Nemtsov, bị ám sát ngay trước điện Kremlin tháng 2/2015.
Yashin tố cáo "công tố thời Stalin" và tuyên bố : "Chính quyền muốn đe dọa nhưng chỉ bộc lộ sự yếu kém", ông nhắc lại câu nói lúc bị bắt "Tôi không sợ !". Trong phiên tòa trước đó, ông thẳng thừng lên án Putin : "Vladimir Vladimirovitch (...). Tên ông nay gắn liền với chữ "chết chóc" và "hủy diệt". Ông đã gây đau thương khủng khiếp cho nhân dân Ukraine, họ sẽ không bao giờ tha thứ cho chúng ta (...). Ông đưa hàng trăm ngàn người Nga vào chỗ chết, nhiều người sẽ chẳng bao giờ còn được trở về nhà. Nhưng đối với ông đó chỉ là những con số thống kê".
Le Monde cho biết hôm 07/04 trong một video dài ba tiếng đồng hồ trên YouTube (1,4 triệu lượt xem), Ilya Yashin đã đưa những hình ảnh về vụ thảm sát Bucha cùng với những phát biểu chính thức của quân đội Nga, tình trạng tang thương của thành phố Mariupol. Không chịu di tản theo lời khuyến cáo của những người thân, hai tháng sau, ông bị bắt.
Cuộc sống dưới hầm và trong bóng tối vì bom Nga
Về tình hình Ukraine, bài phóng sự của Le Figaro tả lại "Cuộc sống trong lòng đất ở Avdiivka, trong tiếng gầm thét của bom đạn". Thành phố 30.000 dân nay chỉ còn 3.000. Họ sống trong những căn hầm vốn là kho hàng của siêu thị hay những tòa nhà lớn, sưởi ấm bằng củi, chỉ leo lên mặt đất để mua thức ăn và gọi điện cho người thân, niềm vui duy nhất là thăm viếng từ boong-ke này đến boong-ke khác. Nhà máy than cốc của thành phố có 4.000 công nhân thường trực nay phải ngưng hoạt động, bị lãnh đến 500 quả đạn pháo kể từ khi Putin bắt đầu cuộc xâm lăng. Dân biểu Musa Magomedov cho biết Avdiivka nằm cạnh Donetsk, là "cục xương trong cổ họng" kẻ thù, nên quân Nga muốn chiếm bằng mọi giá.
"Tại Kherson, hy vọng tìm được bằng chứng nơi những thi thể", đó là tựa bài phóng sự của Le Monde. Các đặc phái viên tờ báo tường thuật một số cuộc khai quật tại làng Tavriska và Nova Zorya nhằm chuẩn bị hồ sơ cho vụ kiện tương lai về tội ác chiến tranh của Nga. Tư pháp Ukraine tuân thủ mọi quy trình cần thiết. Nhà báo Pháp chứng kiến việc quật mồ bà Anna Manzirokha và người anh họ Guennadi Vengrenovski. Cách đây 8 tháng, trên đường di tản chiếc xe của họ gặp một đoàn xe tăng Nga. Để tiêu khiển, lính Nga xả súng vô cớ vào dòng xe cộ, xe của Anna trúng hơn 50 phát đạn cỡ lớn khiến cả hai thiệt mạng. Ít lâu sau, một xe tăng Nga cán bẹp chiếc xe dưới bánh xích và đẩy vào một chiếc hố.
Ngay tại thủ đô Kiev, thông tín viên La Croix mô tả cuộc sống thường nhật với những vụ cúp điện từ hơn một tháng qua, được minh họa bằng bức ảnh một phụ nữ ngồi co ro trong bóng tối, ánh sáng duy nhất được hắt ra từ một món đồ trang trí dùng đèn led, chạy bằng bình điện xe hơi. Paris ngày mai tổ chức một hội nghị nhằm giúp người dân Ukraine vượt qua mùa đông khó khăn này, với sự tham dự của 47 nước và 22 tổ chức quốc tế, có sự hiện diện của phu nhân tổng thống Olena Zelenska. Trên 500 doanh nghiệp Pháp đã đăng ký tham gia hội thảo về tái thiết Ukraine.
Phó chủ tịch Nghị Viện Châu Âu bị bắt : Xì-căng-đan gây rúng động
Khoảng 20 vụ khám xét, 6 người bị câu lưu tại Bruxelles và 2 tại Ý. Nghị Viện Châu Âu từ thứ Sáu 09/12 trở thành trung tâm một vụ tham nhũng lớn. Một bên là Qatar, quốc gia dầu lửa giàu có đang là nước chủ nhà World Cup 2022, bên kia là một số nghị sĩ Châu Âu. Tư pháp Bỉ nghi ngờ Qatar muốn "gây ảnh hưởng lên các quyết định chính trị và kinh tế của Nghị Viện Châu Âu" bằng tiền bạc và những món quà giá trị lớn. Đến Chủ nhật 11/12 bốn người bị tạm giam trong đó có phó chủ tịch Eva Kaili người Hy Lạp, thành viên nhóm Xã hội-Dân chủ.
Từng là người dẫn chương trình truyền hình, bà Kaili, 44 tuổi không được hưởng quyền đặc miễn vì phạm pháp quả tang. Một số tiền mặt lớn được tìm thấy tại nhà bà. Trong số những người bị bắt còn có Francesco Giorgi, người bạn đời của bà Kaili và là cố vấn về Trung Đông & Bắc Phi của Nghị Viện ; cựu nghị sĩ Pier-Antonio Panzeri với nhiều chiếc túi đựng 600.000 euro tại nhà. Vụ này gây khó khăn lớn cho nhóm Xã hội-Dân chủ.
Tất cả các báo đều có bài bình luận, chỉ riêng nhật báo thiên tả Libération đặt nghi vấn vì cho rằng ảnh hưởng của Nghị Viện Châu Âu rất hạn chế. Trả lời Les Echos, chuyên gia Olivier Costa nhận định, đã từng có những ca xung đột lợi ích nhưng tinh tế hơn. Còn trong vụ này, nhận tiền của một nước thứ ba để bán đứng lợi ích của Liên Hiệp Châu Âu đã nằm trong ranh giới giữa gián điệp và phản quốc.
Uy quyền Tập Cận Bình lung lay trước làn sóng phản kháng
Nhìn sang Châu Á, xã luận của Le Monde nhận định về "Chiến thắng của thực dụng và các công dân tại Trung Quốc". Đại hội đảng 20 vừa vinh danh một Tập Cận Bình "bất khả chiến bại", thì vài ngày biểu tình chưa từng thấy và những lời kêu gọi từ chức đầu tiên, đủ để chế độ phải từ bỏ chính sách zero Covid khắc nghiệt. Tờ báo cho rằng dù có mù quáng nhưng chế độ cũng chưa đến nỗi mù hẳn, trước sự cần thiết phải lắng nghe người dân và để cho họ được bày tỏ ý kiến. Mặc cho việc kiểm soát gắt gao từ hơn một thập niên qua, xã hội dân sự bị bịt miệng, dân Hoa lục đã vượt qua được nỗi sợ.
Cũng theo Le Monde, "Trung Quốc đang tìm kiếm một mô hình tăng trưởng mới", vì bên cạnh Covid, nước này đang đứng trước nạn lão hóa dân số và nhu cầu tự chủ được công nghệ. Bắc Kinh muốn tăng cường quan hệ với các nước đang phát triển nhất là Châu Á để chủ động nguyên liệu và bán hàng, nhưng sự cứng rắn về ý thức hệ đã làm hại chủ trương này. Tham vọng quốc tế hóa đồng nhân dân tệ cũng thất bại. Dù được Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ưu ái, đồng tiền Trung Quốc chưa bao giờ vượt quá 3% dự trữ của các ngân hàng trung ương cũng như trong thanh toán. Chất độc khủng hoảng địa ốc đang ngấm dần : vụ phá sản của Hằng Đại (Evergrande) lây lan ra toàn bộ nền kinh tế ; cả cung và cầu đều suy sụp.
Le Figaro nhận định "Uy quyền tối thượng của Tập Cận Bình bị phong trào biểu tình chống phong tỏa làm lung lay". Hoàng đế đỏ ngạo mạn bỗng chạm trán với thực tế phũ phàng, phải quay lui 180 độ, một thất bại vô cùng cay đắng. Theo nhà phân tích độc lập Lôi Cường (Wu Qiang) ở Bắc Kinh, việc đột ngột thay đổi chiến lược dưới áp lực của phong trào nổi dậy là chưa từng thấy. Mục tiêu là để tránh cho quyền lực của Tập Cận Bình và đảng cộng sản không bị thách thức nhiều hơn nữa. Một sự thối lui thực dụng, đầy ý nghĩa chính trị, và điều này có nghĩa chiến lược của ông Tập là sai lầm.
World Cup : Pháp-Maroc, trận đấu gay go
Trận bán kết World Cup giữa đội tuyển Pháp và Maroc được tất cả các báo chú ý, vì trận cầu này còn mang ý nghĩa chính trị, diễn ra một năm sau căng thẳng giữa hai nước về vấn đề visa. Tổng thống Emmanuel Macron sẽ có mặt ở Qatar để cổ vũ đội nhà, cùng với bộ trưởng thể thao Amélie Oudéa-Castéra. Cuộc đối đầu giữa đội Maroc – đội tuyển đang là niềm hy vọng của cả Châu Phi và thế giới Ả Rập - với cường quốc thực dân cũ vượt quá lãnh vực thể thao : cộng đồng người Maroc thuộc loại đông đảo nhất nước Pháp.
Le Figaro nhắc nhở, hôm thứ Bảy 10/12 Paris đã tưng bừng mừng chiến thắng của… Maroc trước Bồ Đào Nha. Hai chục ngàn người xuống đường reo hò, nhưng bên cạnh không khí vui tươi còn có cả bạo lực. Các thanh niên gốc Bắc Phi nhảy múa, xe cộ bóp còi… Đụng độ với cảnh sát xảy ra vào khoảng 22 giờ, đến 3 giờ rưỡi sáng tình hình mới yên tĩnh trở lại. Có 19 nhân viên công lực bị thương, 108 người bị câu lưu. Trận thi tài tối thứ Tư tới có lẽ lại càng dễ xảy ra những vụ lộn xộn, dù Maroc thắng hay bại.
Covid, Ukraine : Trang nhất báo Pháp
Tựa chính các báo Paris hôm nay tập trung cho thời sự trong nước. Le Figaro nhận thấy "Bệnh viện căng thẳng dù làn sóng Covid hạn chế", Le Monde kêu gọi nên ý thức đi chích ngừa Covid và cúm. Nhật báo kinh tế Les Echos chạy tựa "Ukraine, năng lượng, môi trường : Kỹ nghệ đứng trước cú sốc", Libération dẫn lời nữ dân biểu Clémentine Autain của đảng Nước Pháp Bất Khuất cho rằng cần phải "dân chủ hóa" đảng này. Riêng nhật báo công giáo La Croix đăng ảnh một phụ nữ lớn tuổi với ánh nến lập lòe trong bóng đêm đen, và dòng tít lớn "Ukraine trong đêm".
Thụy My