Bốn kịch bản chiến tranh Ukraine và cái chết lần 2 của Liên Xô
Diễn tiến sắp tới của cuộc chiến tranh ở Ukraine sẽ ra sao ? Các chuyên gia đưa ra bốn giả thiết trên L’Express. Về phía Moskva, các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ngày càng giữ khoảng cách xa hơn với một nước Nga không còn "quyền lực mềm", cũng như sức mạnh quân sự để có thể thống trị khu vực.
Pháo binh Ukraine khai hỏa trong một cuộc giao tranh ác liệt với quân Nga gần Bakhmut, ngày 13/04/2023. Reuters – Kai Pfaffenbach
Đài Bắc trước móng vuốt Trung Quốc
Về Châu Á, Courrier International dịch bài viết của Financial Times giải thích "Vì sao cần phải giúp Đài Loan ‘thoát khỏi móng vuốt của Bắc Kinh’". Câu hỏi không hề trừu tượng : cuối tuần trước, Bắc Kinh đã tập trận oanh kích và bao vây hòn đảo. Tổng thống Joe Biden đã bốn lần khẳng định sẽ can thiệp nếu Trung Quốc tấn công. Tại sao một nước Mỹ đã chán ngán chiến tranh lại đe dọa sẽ chiến đấu với Trung Quốc, cũng là cường quốc nguyên tử ?
Ở Hoa Kỳ, có những ý kiến chỉ trích ý định này và tại Châu Âu, tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng hàm ý là không muốn dính líu vào một cuộc khủng hoảng không phải của mình. Thực tế chẳng có mấy ai chờ đợi các quân đội Châu Âu can dự trực tiếp vào một cuộc xung đột vì Đài Loan. Nhưng thái độ của các chính khách như ông Macron là quan trọng, vì Bắc Kinh sẽ phải cân nhắc cái giá về kinh tế và ngoại giao cho cuộc xâm lăng.
Ba lý do để bảo vệ Đài Loan
Bài viết đưa ra ba lý do cho việc bảo vệ Đài Loan : tương lai của tự do chính trị, cân bằng lực lượng, và kinh tế thế giới. Đảng cộng sản lập luận rằng chế độ độc đảng là lý tưởng cho Trung Quốc, các giá trị tự do dân chủ mà Hoa Kỳ quảng bá sẽ là thảm họa trong một nền văn hóa cộng đồng Trung Hoa. Nhưng Đài Loan, xã hội phát triển và thịnh vượng là bằng chứng sống động cho thấy văn hóa Trung Hoa tương thích với nền dân chủ. Sự hiện diện của đảo quốc giúp hình dung ra một cung cách quản trị khác trong tương lai cho Hoa lục.
Bắc Kinh đã đè bẹp khát vọng dân chủ của Hồng Kông. Nếu để cho Tập Cận Bình hành động tương tự với Đài Loan, độc tài sẽ được tăng cường đối với tất cả cộng đồng người Hoa, giúp Hán hóa về chính trị trên toàn thế giới. Khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương có nhiều nước dân chủ thịnh vượng như Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc ; tất cả lệ thuộc vào việc bảo vệ an ninh của Hoa Kỳ. Nếu Trung Quốc chiếm Đài Loan, sẽ là đòn khủng khiếp cho sức mạnh Mỹ trong vùng.
Sự thống trị của Bắc Kinh tại Ấn Độ-Thái Bình Dương sẽ tác động lên toàn cầu, vì khu vực này chiếm 2/3 dân số và GDP thế giới. Trung Quốc hoàn toàn có thể vượt qua Hoa Kỳ, trở thành đại cường số một trên hành tinh. Châu Âu vốn đang dựa vào sự trợ giúp của Mỹ để đối phó với Nga, không thể bình an vô sự trước sự thay đổi này. Kiểm soát được việc sản xuất chất bán dẫn tân tiến nhất hiện nay, Bắc Kinh có thể bóp nghẹt kinh tế thế giới. Financial Times kết luận, không ai mong muốn chiến tranh diễn ra giữa Mỹ và Trung Quốc. Nhưng ngày nay, cũng như trong quá khứ, đôi khi cần phải chuẩn bị chiến tranh - để bảo đảm hòa bình.
Bắc Kinh tấp nập khách, Macron chịu búa rìu dư luận sau chuyến công du
L’Obs nhận thấy "Mọi nẻo đường đều dẫn đến Bắc Kinh". Khi tổng thống Pháp đang thăm thủ đô Trung Quốc, hai ngoại trưởng Saudi Arabia và Iran ký bình thường hóa bang giao dưới sự bảo trợ của ông Tập. Vài ngày trước đó, thủ tướng Tây Ban Nha rồi tới đồng nhiệm Malaysia thăm Trung Quốc dù đang bất đồng về chủ quyền trên Biển Đông. Ngoại trưởng Honduras cũng đến "trình diện" sau khi trở mặt với Đài Loan – một ví dụ mới nhất về "ngoại giao chi phiếu". Làm thế nào có sự nhộn nhịp như vậy sau ba năm Trung Quốc tự cô lập, Tập Cận Bình khẳng định tình hữu nghị với Vladimir Putin và căng thẳng với Mỹ về vụ khinh khí cầu gián điệp ?
Nghịch lý này là do sự xáo trộn lại trật tự quốc tế. Một Trung Quốc tân đế quốc không có đồng minh, chỉ có lợi ích. Với Putin, là cùng chống lại phương Tây ; với Châu Âu, nhân danh "đa cực" ; với các nước phương Nam nhằm phá vỡ con đê ngăn chặn của Mỹ. Và cuối cùng, Đài Loan là tâm điểm của tham vọng Bắc Kinh, như báo Nhân Dân vừa tái khẳng định. Với chiến lược ngoại giao đa diện này, Trung Quốc tung ra mọi công cụ gây ảnh hưởng, trước hết là sự thu hút của thị trường khổng lồ.
Về phía ông Emmanuel Macron tiếp tục bị chỉ trích sau chuyến công du Bắc Kinh. L’Express nói về "Đài Loan, sai lầm chiến lược của Macron". Cũng như không thể tỏ ra trung lập giữa Ukraine và kẻ xâm lăng Nga, cần phải chọn bên trong hồ sơ Đài Loan. Chính vì để tránh Châu Âu đi theo đường lối cứng rắn của Hoa Kỳ mà Tập Cận Bình đã trải thảm đỏ tiếp Macron trong suốt ba ngày.
The Economist cho rằng thật ra tổng thống Pháp có lý khi đi thăm Trung Quốc, nhưng sai lầm thứ nhất của ông là tạo điều kiện cho ý đồ chia rẽ Châu Âu với Hoa Kỳ, kế tiếp là làm ảnh hưởng đến sự ủng hộ của đồng minh dành cho Đài Loan. Ông ngỡ rằng có thể một mình bảo vệ được tự do dân chủ và các công nghệ mũi nhọn, nhưng đó là ảo tưởng. Sát cánh với nhau, Mỹ và Châu Âu được tiếp thêm sức mạnh, còn nếu hành động riêng rẽ, thì sẽ mở đầu cho một "thế kỷ Trung Hoa".
Việt Nam, khách hàng của Nga sẽ quay sang mua vũ khí Mỹ ?
Liên quan đến chuyến thăm Việt Nam của ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, The Diplomat nhận xét Hoa Kỳ muốn nâng cấp quan hệ, nhưng các nhà lãnh đạo Việt Nam tỏ ra thận trọng để đề phòng phản ứng từ Trung Quốc. Ông Blinken ghé Hà Nội trước khi đến Tokyo dự cuộc họp của nhóm G7, đây là chuyến thăm Việt Nam đầu tiên của ông kể từ khi tham gia chính quyền Biden. Trong chuyến công du nhân dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập "quan hệ đối tác toàn diện", ngoại trưởng Mỹ chính thức động thổ xây dựng khu phức hợp Đại sứ quán Hoa Kỳ trị giá 1,2 tỉ đô la, với thiết kế lấy cảm hứng từ Vịnh Hạ Long.
Trước thực tế quan hệ Mỹ-Việt đã được cải thiện đều đặn trong những năm gần đây, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh, các quan chức Việt Nam có thể cho rằng họ đã được hưởng lợi, vậy tại sao lại chọc giận Trung Quốc ? Nếu nâng cấp quan hệ, đó là do phía Việt Nam thấy rằng lợi ích nhiều hơn cái giá phải trả. Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao tháng trước nói rằng sự thay đổi sẽ diễn ra "vào thời điểm thích hợp".
Muốn giữ quan hệ bền chặt với phương Tây để làm đối trọng với sức mạnh kinh tế và quân sự của nước láng giềng phương Bắc, Hà Nội duy trì quan hệ với Bắc Kinh đồng thời liên kết với càng nhiều quốc gia khác càng tốt. Dù tranh chấp Biển Đông, đảng cộng sản hai nước có mối quan hệ chính trị lâu dài. Những gì Việt Nam mong đợi từ Hoa Kỳ (quyền tự chủ chiến lược, tăng trưởng kinh tế và duy trì sự cai trị của đảng) khác với những gì Hoa Kỳ mong muốn từ mối quan hệ với Việt Nam (một đối tác trong việc ngăn chặn sự bành trướng của Trung Quốc).
Dù được mang tên như thế nào đi nữa, quan hệ Mỹ-Việt có thể sẽ tiếp tục phát triển một cách thực chất trong các lĩnh vực đôi bên cùng quan tâm. Reuters dẫn lời chuyên gia Murray Hiebert, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) cho biết, hai nước có thể tăng cường hợp tác quân sự, kể cả việc Hoa Kỳ cung cấp vũ khí cho Việt Nam thay cho nguồn Nga lâu nay.
Thiếu lao động, Nhật Bản cởi mở hơn với nhân công nhập cư
Cũng tại Châu Á nhưng trên lãnh vực xã hội, L’Express cho biết "Do thiếu hụt nhân công, Nhật Bản đã chiều chuộng những di dân hiếm hoi như thế nào". Tuần báo dẫn lời Mai Thị Phương, một trong số chín nhân viên người nước ngoài trên tổng số 236 người của công ty xây dựng Ishikawa ở Ohta, miền trung nước Nhật. Được nhận vào làm ở bộ phận quan hệ công chúng từ năm 2020, cô rất vui vì công ty thường tổ chức nhiều sự kiện thú vị như thăm bảo tàng, picnic. Còn Phan Hữu Thiết, được tuyển từ năm 2018, công ty giúp lo visa, tìm chỗ ở và tài trợ cho khóa học tiếng Nhật. Ishikawa có văn phòng ở Thành phố Hồ Chí Minh, tuyển dụng trong giới sinh viên Việt Nam. Giám đốc điều hành Kazu Amagasa nói : "Người Việt giỏi hơn người Nhật về toán và khoa học, họ cũng có năng lực giao tiếp tốt".
Tokyo bắt đầu cởi mở đôi chút vào đầu thập niên 90, cấp visa cho con cháu những nông dân Nhật di cư sang Brazil và Pêru từ đầu thế kỷ 20. Những lao động này làm việc tại các dây chuyền lắp ráp xe hơi. Nhưng mỗi lần xảy ra khủng hoảng như năm 2008, họ lại lũ lượt kéo về nước. Huy động cả phụ nữ và người lớn tuổi vẫn không đủ, đến 2018 chính phủ Nhật Bản chấp nhận cho tuyển người nước ngoài trong những lãnh vực như y tế, nông nghiệp hay đóng tàu. Tháng Hai năm nay, thủ tục cấp quy chế thường trú cho các nhà nghiên cứu và kỹ sư ngoại quốc được giảm nhẹ. Đến cuối 2022, Nhật Bản có trên 3 triệu người nhập cư, gấp ba lần so với thập niên 90 nhưng vẫn chưa đủ cho nhu cầu.
Bốn kịch bản cho chiến tranh Ukraine
Về cuộc chiến tranh ở Ukraine, diễn tiến sắp tới sẽ ra sao ? L’Express cho biết các chuyên gia đưa ra bốn giả thiết.
Thứ nhất : Ukraine xuyên thủng được hàng phòng ngự của Nga sau nhiều tuần lễ nỗ lực. Đối với nhiều nhà quan sát, đây là kịch bản có khả năng diễn ra nhất. Tướng Ben Hodge, cựu chỉ huy lực lượng Mỹ tại Châu Âu lưu ý các xe tăng Leopard 2 và các vũ khí hạng nặng khác của phương Tây mà Kiev nhận được từ đầu năm đều lợi hại hơn vũ khí Nga. Hai nơi thuận lợi nhất để tấn công là Donetsk và bờ phía đông Kherson với trở ngại thiên nhiên là sông Dniepr, có thể kể cả Luhansk và Zaporijia. Nhà nghiên cứu Yohann Michel của IISS nhấn mạnh Kiev có thể tiến ở vùng bình nguyên này nhưng chỉ từng bước nhỏ. Tướng Dominique Trinquand, cựu trưởng phái đoàn Pháp tại Liên Hiệp Quốc nói thêm, cho dù không đến được biển Azov để cắt mặt trận Nga làm đôi, sự đột phá này cho phương Tây thấy vũ khí viện trợ mang lại lợi thế, và giúp lực lượng Ukraine lên tinh thần.
Thứ hai : Mặt trận Nga sụp đổ. Đây là kịch bản mơ ước của Kiev, họ có thể buộc quân Nga phải rút chạy như cuộc tấn công bất ngờ ở Kharkiv hồi tháng Chín, và tiến tới biển Azov. Sẽ là thảm họa cho Nga vì Crimea và các lãnh thổ chiếm đóng ở phía bắc chỉ có thể được tiếp tế thông qua cầu Kerch. Giáo sư Tomas Ries ở Stockholm cho rằng quân Nga có thể suy sụp, chế độ Kremlin rúng động. Vấn đề là liệu Putin có thể trụ lại được hay không. Tình hình này hoàn toàn thuận lợi cho tổng thống Volodymyr Zelensky với quyết tâm tái chiếm lãnh thổ kể cả Crimea, chiến thắng nằm trong tầm tay.
Thứ ba : Sa lầy, kịch bản này bất lợi cho Ukraine vì theo tướng Nicolas Richoux, cựu chỉ huy lữ đoàn thiết giáp số 7, "không loại trừ khả năng Nga phòng thủ giỏi hơn tấn công". Hơn nữa, sợ bị Kiev phản công, quân Nga đã ra sức xây đắp công sự từ mùa thu, với mìn, "răng rồng" (những trụ bê-tông chống xe tăng), chiến hào khắp các lãnh thổ chiếm đóng. Ông Tomas Ries lo rằng nếu bế tắc, một số nước phương Tây có thể thúc hối đàm phán với Nga, và Putin tìm cách áp đặt điều kiện. Còn theo tướng Richoux, "mối nguy lớn nhất là biến thành xung đột đóng băng như Donbass năm 2014", giúp Nga tạm nghỉ để củng cố và vài năm sau đánh tiếp.
Thứ tư : Nga thắng thế. Kịch bản trong mơ của Moskva ít có khả năng diễn ra nhất, theo các chuyên gia. Giáo sư Ries khẳng định giả thiết này khó thể thành sự thực trong ngắn hạn. Nga đã kiệt sức, không đủ quân số để tấn công quy mô, mất ít nhất 1.900 xe tăng nên phải vét kho đưa cả những chiếc T-54 và T-55 già nua ra trận. Còn nếu Trung Quốc tiếp sức cho Nga ? Tướng Trinquand bác khả năng này vì thiệt hại kinh tế cho Bắc Kinh rất nặng khi bị phương Tây trừng phạt. Tướng Richoux nhắc lại, từ 9 tháng qua quân Nga vẫn giậm chân tại chỗ ở Bakhmut. Tại thành phố nhỏ bé có 70.000 dân trước chiến tranh, có hơn 30.000 lính Nga đã bỏ xác hoặc bị thương.
Cái chết lần thứ nhì của Liên Xô
Les Echos cuối tuần phân tích "Putin và cái chết thứ hai của Liên bang Xô viết". Các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ngày càng giữ khoảng cách xa hơn với một nước Nga không còn "quyền lực mềm" cũng như sức mạnh quân sự để thống trị trong khu vực. Khi mèo Nga không còn nữa, những chú chuột khiêu vũ ! Ba mươi hai năm sau khi Liên Xô đột tử, người ta lại chứng kiến cơ cấu địa chính trị kế thừa của đế chế này qua đời. Vết rạn từ lịch sử đã trở nên nứt toác, khi cuộc xâm lăng Ukraine cho người dân và chính quyền các nước chư hầu cũ thấy được mặt thật của Putin.
Dù cuộc chiến kết thúc như thế nào đi nữa, Moskva đã "mất" hẳn Ukraine. Người dân nước này phải nhiều thế hệ nữa mới có thể tha thứ cho những tội ác của Kremlin. Sẽ không còn có chuyện buôn bán với quốc gia trước kia là đối tác lớn nhất : thương mại song phương đã giảm đi… 15 lần kể từ 2014. Và Kiev hy vọng gia nhập NATO, tổ chức đã có mặt 14 quốc gia từng là thành viên Hiệp ước Warszawa.
Không chỉ Ukraine, có đến 85% người dân Georgia (Gruzia) muốn nước mình là thành viên Liên Hiệp Châu Âu và Liên minh Bắc Đại Tây Dương. Moldova dù hết sức tránh làm phật lòng Moskva, nhưng vẫn bị dọa "cùng chung số phận với Kiev", thế nên bỗng chốc Chisinau muốn xin vào NATO. Kremlin chẳng khác nào một ông chồng đánh vợ rồi ngạc nhiên khi thấy cô ta đòi ly dị. Còn tại Trung Á, sân sau truyền thống, Moskva chừng như nếm mùi "khoảnh khắc Suez" như Anh-Pháp thập niên 50. Mặc dù trong tay vẫn còn những đòn bẩy như dầu khí, hợp đồng vũ khí, điện, viễn thông… nhưng Nga nay phải học cách sống không có chư hầu. Tuy nhiên ông chủ điện Kremlin vẫn cố thủ trong boong-ke của mình, cho rằng Liên Xô sụp đổ là "thảm họa địa chính trị lớn nhất thế kỷ 20".
Các vấn đề xã hội Pháp
Các tuần báo Pháp kỳ này tập trung vào thời sự trong nước. L’Obs chạy tựa "Sách Đen của Bolloré", chỉ trích nhà tỉ phú Vincent Bolloré đang có tham vọng "xây dựng một đế chế truyền thông phục vụ cho khuynh hướng cực kỳ bảo thủ". Le Point nói về "Vụ Polanski" : 46 năm sau khi bị đạo diễn nổi tiếng Roman Polanski cưỡng hiếp lúc mới 13 tuổi, tờ báo tổ chức cuộc đối thoại giữa nạn nhân Samantha Geimer và người vợ của thủ phạm, nghệ sĩ Emmanuelle Seigner. L’Express đưa ra một vấn đề gây tranh cãi trong giới khoa học : di truyền ảnh hưởng như thế nào lên sức khỏe, và cả giáo dục hay bất bình đẳng xã hội. Hồ sơ của Courrier International tuần này được dành cho "Người cao tuổi và tương lai trước mặt", họ đã về hưu nhưng rất năng động.
Thụy My