"Phương Nam" tìm kiếm hòa bình cho Ukraine hay để đánh bóng tên tuổi ?
Liên quan đến chiến tranh Ukraine, Le Monde đặt câu hỏi : "Kế hoạch hòa bình của các nước phương Nam giúp ích được gì và có lợi cho ai ?".
Cựu thủ tướng Uganda, Ruhakana Rugunda, tổng thống Zambia Hakainde Hichilema, tổng thống Senegal Macky Sall, tổng thống Comoros Azali Assoumani, tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa và thủ tướng Ai Cập Mustafa Madbuly thăm đài tưởng niệm ở Bucha, Ukraine ngày 16/06/2023. Reuters – Valentyn Ogirenko
Những "giải pháp hòa bình" mang hơi hướng giọng điệu Nga
Cứ thêm một đề nghị được đưa ra là lại thêm một thất bại. Bốn tổng thống Châu Phi đến Kiev rồi Moskva để trình bày "giải pháp ngoại giao" đều bị từ chối, và chắc rằng họ không ngạc nhiên vì thời điểm hiện nay là của tiếng súng.
Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, trưởng phái đoàn Châu Phi, vốn là nhân vật thân thiết với Moskva. Việc ông từ chối lên án kẻ xâm lăng - kể cả khi đi thăm Bucha, nơi diễn ra việc lính Nga thảm sát thường dân Ukraine - khó thể khiến nước chủ nhà chấp nhận. Ramaphosa kêu gọi "xuống thang" nhưng không nói đến sự hiện diện của quân Nga trên đất Ukraine, không nhắc nhở phải tôn trọng nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ.
Hai tuần trước đó, bộ trưởng quốc phòng Indonesia, Prabowo Subianto, nhân hội nghị an ninh thường niên Châu Á-Thái Bình Dương ở Singapore đã đưa ra một kế hoạch hòa bình khác. Đề nghị này dựa trên cơ sở "ngưng bắn tại chỗ", và lập tức bị đồng nhiệm Ukraine gọi là "kế hoạch của Nga". Việc tổ chức trưng cầu dân ý "tại những vùng tranh chấp" dưới sự chủ trì của Liên Hiệp Quốc, cũng khiến người ta nhớ đến cái gọi là "trưng cầu dân ý" sau khi Nga chiếm Crimea tháng 3/2014 và hồi tháng 9/2022 tại bốn vùng bị Moskva sáp nhập.
Tháng Tư, tổng thống Brazil, Luiz Inacio Lula da Silva đề nghị một cuộc trao đổi : Moskva từ bỏ Donbass còn Kiev không đòi lại Crimea, nhưng không được bên nào chú ý. Le Monde nhắc lại : Brazil bỏ phiếu chống Nga ở Liên Hiệp Quốc nhưng lại từ chối tố cáo thủ phạm xâm lăng. Trước đó vào tháng Hai, Trung Quốc mở đầu với kế hoạch 12 điểm, cũng kêu gọi "xuống thang", "ngưng bắn", "đối thoại", cứ như là chưa hề có hai thỏa thuận Minsk ; hàng mấy chục ngàn người chết, hàng tỉ đô la tài sản bị phá hủy.
Giải quyết xung đột hay đánh bóng tên tuổi ?
Theo tờ báo, những "sáng kiến ngoại giao" mơ hồ này nhằm thể hiện tham vọng của người đưa ra thay vì để giải quyết xung đột, hầu hết là lần đầu tiên muốn đứng ra làm trung gian hòa giải. Lula nêu ra những nước muốn hợp tác để tìm ra giải pháp cho cuộc chiến Ukraine : Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia. Tổng thống Nam Phi Ramaphosa tự khen đây là lần đầu đối với các nhà lãnh đạo Châu Phi. Bộ trưởng quốc phòng Indonesia cố giảm nhẹ cuộc tấn công của Nga : "Hãy hỏi những người anh em Việt Nam, Cam Bốt xem họ đã từng bị xâm lăng bao nhiêu lần".
Những điểm giống nhau giữa các nước này là họ coi đó là một cuộc xung đột giữa Nga và phương Tây, y như luận điệu của Vladimir Putin, chứ không phải là xâm lăng một quốc gia láng giềng có chủ quyền. Bế tắc này cho thấy cuộc chiến diễn biến thuận lợi cho Ukraine, trong lúc các nước phương Nam hiện đang hòa giọng vào trò chơi của Moskva.
Le Figaro cũng nhận thấy "được Bắc Kinh và Moskva cổ vũ, ‘các nước phương Nam’ thách thức phương Tây". Là phiên bản mới của "phong trào không liên kết", các nước này coi cuộc chiến tranh ở Ukraine là chuyện của Châu Âu nhưng họ phải chịu ảnh hưởng ; cáo buộc Pháp về thời kỳ Châu Phi là thuộc địa, và Mỹ can thiệp vào Iraq.
Tuy các nhà lãnh đạo độc tài của "phương Nam toàn cầu" thiên về Moskva và Bắc Kinh, nhưng người dân các nước này mong muốn được hưởng dân chủ, như trường hợp Iran. Đến bao giờ người dân Châu Phi mới hiểu Nga và Trung Quốc lợi dụng lá phiếu của nước mình ở Liên Hiệp Quốc và khai thác tài nguyên, đồng thời ủng hộ các nhà độc tài luôn duy trì họ trong tình trạng nghèo khổ ?
Đang chiến tranh, người Ukraine không quên "văn hóa đọc"
Trên lãnh vực văn hóa, La Croix cho biết, tuy đất nước đang bị xâm lăng, Liên hoan quốc tế sách ở Kiev vẫn mở ra từ ngày 22 đến 25/06. Đây là bằng chứng cho sức kháng cự của lãnh vực xuất bản và thói quen đọc sách của người Ukraine.
Trong bốn ngày Liên hoan, công chúng có thể mua những cuốn sách bán chạy hàng đầu như "Cuộc ngưng bắn kéo dài", tiểu thuyết mới nhất của tác giả Andriy Kokotukha, hay "Một câu chuyện về NATO và trật tự toàn cầu hậu chiến" của nhà sử học Canada Timothy Andrews Sayle. Độc giả cũng gặp được các nhà văn viết cho trẻ em, theo dõi tranh luận về "dân chủ và chiến tranh", nghe đọc thơ... Tóm lại, có rất nhiều chọn lựa tại sự kiện từ 12 năm qua đã trở thành cuộc hẹn không thể thiếu trong đời sống văn hóa Ukraine.
Năm 2022, Liên hoan không thể tổ chức được vì quân Nga vừa tràn sang, nhưng năm nay không thể lỗi hẹn, vì theo nhà điều phối Yulia Kozlovets, "văn hóa và bản sắc của chúng tôi là mục tiêu tấn công của Nga, vinh danh sách vở chính là một cách kháng chiến". Các nhà xuất bản đã đạt được mức hoạt động trước chiến tranh. Từ tháng 6/2022, trên 1.300 cuốn sách mới đã được trình làng, gồm đủ thể loại.
Sách Nga biến mất, các tác giả Ukraine lên ngôi
Do gần 80% cơ sở xuất bản - văn phòng, nhà in, kho - đều năm ở Kharkiv gần biên giới Nga, một số đã bị hư hại vì oanh kích. Nhà xuất bản Fabula cho dời các kho sang nhiều địa điểm khác nhau ở miền tây, nhiều đồng nghiệp khác cũng vậy, những cộng sự làm việc từ xa như ở Kiev, Lviv, Thụy Điển, Đức. Giá thành phải tăng vì giá giấy, năng lượng, vận chuyển đều tăng, nhưng được bù đắp một phần nhờ nhu cầu cao. Mạng lưới phân phối cũng rất tích cực, chỉ sau 24 giờ là người đọc ở Kiev đã nhận được sách từ Kharkiv.
Chiến tranh in dấu lên khuynh hướng của độc giả, sách kinh điển Ukraine bán chạy hơn so với trước kia. Chẳng hạn "Misto" (Thành phố) của Valerian Pidmohylny, nói về phong trào trí thức Ukraine bị Stalin đàn áp, trước đây chẳng mấy ai đọc ngoài chương trình giáo khoa. Nay mong muốn tìm về với bản sắc dân tộc khiến nhu cầu sách lịch sử tăng vọt, nhất là về thời kỳ Ukraine còn là thành viên Liên bang Xô viết.
Hệ quả trực tiếp khác của cuộc xâm lăng : sách tiếng Nga hầu như không còn tìm thấy, trong khi trước đây chiếm phân nửa thị trường. Nhà văn Halya Shayan cho biết, trong thập niên 90, giới văn chương Ukraine bị chìm khuất phía sau Nga, chỉ có khoảng 20 tác giả, nhưng nay đã xuất hiện những tên tuổi mới. Theo nhà nghiên cứu độc lập Anna Skorina, kể từ 2014 đã có trên 1.200 tựa sách nói về chiến tranh với Nga, trong số đó có 220 cuốn do các quân nhân viết ra.
Hunter Biden, điểm yếu của tổng thống Dân chủ Mỹ
Tại Hoa Kỳ, Le Figaro nói về "Hunter Biden, người con gây rắc rối cho tổng thống Mỹ". Bị dính vào một loạt xì-căng-đan, con trai ông Joe Biden đã thỏa thuận được với tư pháp để tránh phải vào tù và một vụ án chính trị ồn ào, tuy nhiên vẫn ảnh hưởng đến việc tranh cử của người cha. Thỏa thuận này là bình thường trong hệ thống tư pháp Mỹ, nhưng trong không khí chính trị hiện nay lại gây ra những tranh cãi mới. Đảng Cộng hòa tố cáo tòa án khoan hòa với con trai tổng thống Dân chủ nhưng lại truy bức cựu tổng thống Donald Trump.
Hunter lợi dụng tên tuổi của cha để làm ăn. Và khi Joe Biden trở thành phó tổng thống của Barack Obama, Hunter có chân trong hội đồng quản trị của một số doanh nghiệp như công ty khí đốt Burisma của Ukraine, hay những tham gia thủ thuật tài chánh cùng với các tài phiệt Trung Quốc. Một cuộc điều tra liên bang được mở ra năm 2018. Dù phi đạo đức, công tố viên không tìm thấy điểm nào bất hợp pháp trong những mối quan hệ này. Tuy nhiên, tư pháp nhanh chóng phát hiện Hunter không khai báo đầy đủ những món lợi béo bở, không đóng thuế cho số thu nhập 1,5 triệu đô la. Hunter Biden cũng khai gian là không dùng ma túy, khi mua một khẩu súng Colt Cobra.
Năm 2020, tai tiếng nổ ra trở lại khi nội dung máy tính cá nhân của Hunter với vô số email, nhiều hình ảnh ăn chơi được tiết lộ, chiếc máy này bị bỏ lại nơi một cửa tiệm sửa chữa. New York Post đăng một số ảnh, liền bị Twitter khóa tài khoản. Những cố gắng của đảng Dân chủ nhằm bóp nghẹt vụ này chỉ làm trầm trọng thêm vấn đề.
Các luật sư của Hunter Biden có lẽ hơi vội vã khi loan báo hồi kết của những rắc rối với pháp luật. Công tố viên David Weiss cho biết vẫn tiếp tục điều tra, và nhất là phe Cộng hòa vẫn cho rằng Hunter chỉ là bức bình phong cho các hoạt động bị nghi là "tham nhũng" của người cha. Hunter Biden là một trong những điểm yếu cho cuộc tranh cử sắp tới của tổng thống đương nhiệm.
Thảm kịch tàu lặn Titan
Nhìn sang Bắc Đại Tây Dương, câu chuyện chiếc tàu lặn Titan mất tích khi đi tham quan xác chiếc tàu khổng lồ Titanic huyền thoại đang chìm dưới độ sâu 4.000 mét, được các báo dành nhiều đất để đưa tin. Le Figaro nhận định cơ hội để tìm thấy những người sống sót thu hẹp dần, vì dưỡng khí trên tàu chỉ còn đủ đến trưa nay theo giờ Paris.
Những người cứu hộ phải chạy đua với thời gian, trước mắt là phải chắc chắn những tiếng động nghe được là từ tàu Titan, nhưng khó thể xác định nổi. Do chiếc Titanic bị phân ra thành nhiều mảnh kim khí nằm rải rác trên nhiều cây số vuông, những tiếng vọng kim loại từ khu vực này đều có thể nghi là của tàu ngầm Titan. Ngay cả khi dùng sonar, việc định vị âm thanh vẫn như đi tìm cây kim trong đống cỏ.
Một khi tìm được, vẫn cần có thời gian, nên tốt nhất là điều những phương tiện ở gần đó. Tàu thám hiểm đại dương Atalante của Pháp có trang bị robot cáp (ROV) Victor 6000, có thể lặn sâu 6.000 mét, được thả xuống sáng nay, hợp sức với hai robot khác. Nhờ hai cánh tay linh hoạt, Victor 6000 có khả năng giải thoát chiếc tàu lặn nếu nó bị kẹt trong xác tàu Titanic, hay nối cáp vào phao để kéo lên mặt nước. Nhưng mỗi một phút trôi qua là cơ hội sống ít dần cho năm người trong tàu ngầm, dù cố gắng tiết kiệm oxygène, và nhiệt độ từ 1 đến 4°C dưới đáy biển.
Thảm kịch có thể tránh được hay không ? Năm 2018, David Lochridge, cựu giám đốc của OceanGate Expeditions, công ty tổ chức chuyến đi, đã từng cảnh báo về an toàn và sau đó bị sa thải. Lochridge cho biết ông được cho chỉ có mười phút để thu dọn đồ đạc và rời khỏi công ty. Hai tháng sau, nhóm Marine Technolody Society, gồm các nhà chuyên môn về đại dương, gởi thư cho Stockton Rush, chủ nhân OceanGate, để bày tỏ nỗi lo, nhưng ông này bỏ ngoài tai.
(Tin giờ chót cho hay cả năm hành khách đều đã qua đời. Thông cáo của OceanGate cho biết như trên, và lực lượng tuần duyên Hoa Kỳ cũng xác nhận những mảnh vỡ của tàu ngầm Titan đã được một ROV tìm thấy ở gần chiếc tàu Titanic nổi tiếng bị chìm cách đây 111 năm).
Thượng đỉnh Bắc-Nam : Tựa chính báo Pháp
Sự kiện khoảng 50 nhà lãnh đạo các nước họp tại Paris theo sáng kiến của tổng thống Pháp được Le Monde gọi là "Một hội nghị thượng đỉnh để xem lại quan hệ Bắc-Nam", La Croix cho rằng "Khí hậu, sự tương trợ cần thiết". Ngược lại Libération thiên tả tố cáo "Macron, người phá hoại sinh thái" vì đã giải tán phong trào "Những người nổi dậy vì Trái Đất". Les Echos quan tâm đến việc các tập đoàn hàng đầu thuộc nhóm CAC 40 của Pháp đạt doanh số kỷ lục trong năm qua. Le Figaro chạy tựa trang nhất "Trí thông minh nhân tạo đã làm đảo lộn nền kinh tế".
Thụy My