Chống tham nhũng, một cuộc chiến khác của Zelensky
Le Point nhận định về "Một cuộc chiến khác của Zelensky", đó là cuộc chiến chống tham nhũng. Tổng thống Ukraine vừa phải đẩy lùi quân xâm lăng Nga, lại vừa cải cách đất nước, một nhiệm vụ hết sức nặng nề.
Tổng thống Volodymyr Zelensky phát biểu trong một kỳ họp của Quốc hội Ukraine, ngày 28/06/2023. via Reuters – Ukrainian Presidential Press Service
Zelensky, một định mệnh tỏa sáng trong thời chiến
Hiện thời, vầng hào quang nơi Volodymyr Zelensky đang thu hút, kể cả những người đối lập với tổng thống 45 tuổi. Ivanna Klympouch-Tsintsadzé, phó thủ tướng thời tổng thống tiền nhiệm nhìn nhận "Ông ấy làm truyền thông hết sức ấn tượng". Andriy Osadchuk, dân biểu đảng đối lập Holos nói thêm : "Ông làm việc cật lực, vì vậy tôi rất tôn trọng".
Nhà báo Alyona Nevmerzhytska thổ lộ : "Đôi khi tôi thức giấc và hoảng sợ tự hỏi, ai sẽ thay thế được nếu Zelensky bỗng dưng biến mất". Trên đường phố cũng vậy, Olha, một người về hưu nói với phóng viên báo Pháp : "Thượng đế đã gởi ông ấy đến cho chúng tôi".
Zelensky miệt mài từ 7 giờ sáng đến 23 giờ ở Dinh Tổng thống trên đường Bankova. Đầu giờ sáng, ông kiểm lại vũ khí được giao, rồi liên tục gọi điện, họp qua mạng ; và hai ngày một lần họp với bộ chỉ huy quân sự. Tổng tham mưu trưởng Valery Zaloujny, 50 tuổi là nhân vật kiệm lời nhưng rất được người dân yêu mến, ông không bao giờ xóa đi số điện thoại của những thuộc cấp đã tử trận.
Trong ngày, Zelensky cũng phải chuẩn bị những bài diễn văn. Ông có hai trợ lý là cựu nhà báo Dmytro Lytvyn và cựu biên kịch Yuri Kostyuk, nhưng Zelensky luôn chỉnh lại. Ban đêm tổng thống ở đâu là cả một bí mật. Mỗi đêm Zelensky nghỉ tại một nơi khác nhau, bỏ rơi chiếc giường đơn gần văn phòng và boong-ke dưới tầng hầm, dù vợ con đã trở về Kiev.
Không chỉ có việc quân. Mười bảy tháng sau khi quân Nga tràn sang, những khuôn mặt đã thay đổi ở chính phủ, Quốc hội, cơ quan tình báo, thống đốc vùng, tòa thị chính, và mới nhất là toàn bộ những người đứng đầu cơ quan tuyển quân cấp vùng. Vì những lý do khác nhau : phân bố không hợp lý công quỹ, nhận hối lộ, hợp tác với địch, cư xử đi ngược lại lợi ích đất nước…
Vấn nạn tham nhũng : Đã "giặc ngoài", còn "thù trong"
Trường hợp tiêu biểu là dân biểu Yuri Aristov thuộc đảng của tổng thống, phải từ chức sau chuyến đi nghỉ cùng gia đình ở Maldives, ngụ tại một khách sạn năm sao giá 3.500 euro một đêm. Volodymyr Zelensky cần tạo được lòng tin nơi các đồng minh đã giúp đỡ rất nhiều : Hoa Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu (EU), mỗi bên đều đã viện trợ gần 80 tỉ euro. Đó còn là uy tín của ông nơi 43 triệu dân Ukraine đã bầu một diễn viên làm tổng thống, gây bất ngờ lớn.
Daria Kaleniouk, giám đốc Trung tâm Hành động Chống tham nhũng công nhận, tình hình khác hẳn với mười năm trước. Việc số hóa dịch vụ công đã xóa đi nạn phong bì. Hồi tháng 5 trong hội nghị thượng đỉnh G7 ở Nhật Bản, tổng thống Mỹ Joe Biden đã trao cho Zelensky một tài liệu, trong đó có những vụ biển thủ công quỹ. Khoảng 100 nhân viên CIA được điều đến, chủ yếu để giám sát luồng tài chánh.
Xì-căng-đan tai tiếng nhất liên quan đến việc cung ứng thực phẩm cho quân đội, giá cả được kê lên có khi đến 40%, một hợp đồng vũ khí 870 triệu euro chưa hề được giao… Bộ trưởng quốc phòng Oleksiy Reznikov hứa sẽ lập một cơ quan dân sự chuyên giám sát việc mua hàng của quân đội. Zelensky vẫn để Reznikov tại vị, nhưng cách chức bốn thứ trưởng. Chưa hết. Chủ tịch Tòa án Tối cao Vsevolod Kniazev bị các nhà điều tra của Cơ quan quốc gia chống tham nhũng (NABU) cho bắt giữ, vì nhận hối lộ 2,7 triệu đô la từ một tài phiệt.
Nếu trước tháng 2/2022 Volodymyr Zelensky không thực hiện được hai lời hứa khi tranh cử là mang lại hòa bình cho Donbass và diệt trừ tham nhũng, thì mỉa mai thay, cuộc xâm lăng đã giúp ông tăng tốc. Nhưng đối đầu cùng lúc với hai kẻ thù, là Nga trong cuộc chiến tổng lực, và nạn tham nhũng đã bắt rễ từ nhiều thập niên, là việc cực kỳ khó khăn.
Chamane, biệt đội chuyên đột kích vào hậu phương Nga
Chiến trường nay không chỉ gói gọn trên đất Ukraine. Courrier International dẫn bài viết của nhật báo Anh "The Times" về "Chamane, đơn vị đặc nhiệm Ukraine đã "xuất khẩu" chiến tranh sang Nga". Phát ngôn viên của GUR (tình báo quân đội Ukraine) khi được hỏi cũng xác nhận sự hiện hữu của đơn vị cực kỳ bí mật phụ trách các hoạt động ở hậu phương của địch.
Chamane tức Pháp sư là biệt danh được đặt cho biệt đội đặc nhiệm số 10. Đây là đơn vị tấn công và thám báo, chỉ chấp nhận những chiến binh đã vượt qua được các bài kiểm tra về sức chịu đựng và khả năng sinh tồn khắc nghiệt nhất. Họ vừa là người nhái, lính nhảy dù và người leo núi ; được cho là chuyên về các hoạt động phá hoại và đôi khi là ám sát một số sĩ quan Nga cao cấp. The Times đã trò chuyện với ba thành viên có bí danh là "Hai mươi hai", "Đẹp trai" và "Thông minh". "Chúng tôi đã gia tăng số vụ xuất kích tại Nga nhắm vào những mục tiêu đặc biệt, chẳng hạn các tòa nhà nơi có một tướng lãnh hay đại loại như thế" - "Thông minh", người chỉ huy thận trọng giải thích.
Thường thì tình báo quân đội Ukraine không bình luận về những hành động được báo chí gán cho. Nhưng cứ mỗi lần xảy ra "sự cố" đáng ngờ trên đất Nga - một nhà máy lọc dầu bị nổ, một cơ xưởng vũ khí bị phá hoại, hay một "tuyên truyền viên" bị đột tử, mọi cái nhìn đều hướng về GUR. Riêng về các vụ tiêu diệt tướng lãnh và sĩ quan cao cấp Nga, phát ngôn viên Andrei Youssov không phủ nhận, chỉ nói rằng người ta "sẽ biết nhiều hơn trong cáo phó của họ". "Họ biết rằng sẽ không tránh khỏi bị trừng trị, có thể bị tìm ra nơi trú ẩn", nhắc lại rằng các vụ tự sát nơi những kẻ chiếm đóng đã tăng lên đáng kể trong thời gian gần đây.
Cuộc đấu tranh đơn độc của những người Nga phản chiến
Tại Nga, L'Express nói về "Cuộc chiến đơn độc của những nhà hoạt động chống chiến tranh". Ít được thông tin hơn so với những phiên xử các lãnh tụ đối lập, hàng ngàn người Nga phải ra tòa vì đã biểu tình phản đối cuộc chiến với Ukraine hay vẽ khẩu hiệu lên tường. Họ đơn thương độc mã trước chế độ.
Ông Anatoly Roshine 75 tuổi ở ngoại ô Moskva cho biết khi FSB đến khám nhà, họ đã nắm được mật khẩu của ông. "Họ đặc biệt lười biếng, ngoài điện thoại và máy tính, họ chỉ tìm được lá cờ Ukraine của tôi", trong khi ông giấu gói khẩu hiệu trên đầu tủ. Roshine bị truy tố với tội danh "làm mất uy tín quân đội" do ông gọi đúng tên "chiến dịch quân sự đặc biệt" của Kremlin là "chiến tranh", "xâm lược", tố cáo "chính sách phát-xít".
Hồi tháng 5 trong phiên sơ thẩm, chỉ có một thanh niên người Belarus sống gần tòa án đến dự để ủng hộ ông. Rốt cuộc chủ tọa tuyên bố hoãn lại phiên tòa vì luật sư không đến được. Chưa biết số phận sẽ ra sao, nhưng người kỹ sư hàng không về hưu dù vậy không hề hối tiếc. Ông là một người Nga yêu nước thực sự, từng tham gia chế tạo Mi-26, kiểu trực thăng hạng nặng chưa từng có trên thế giới, được quân đội Nga thường xuyên sử dụng.
Theo OVD Info, tổ chức phi chính phủ chuyên thống kê tất cả các vụ bắt bớ và xét xử, gần 20.000 người Nga đã bị bắt kể từ tháng 2/2022 vì phản đối chiến tranh, như Anatoly Roshin. Trung bình mỗi tuần tòa xử 80 vụ. Chẳng hạn Ludmila Razumova và Alexander Martinov, hai cư dân ở Tver cách Moskva 150 kilomet, bị xử 6 năm rưỡi và 7 năm tù giam vì viết lên các ngôi làng xung quanh dòng chữ "Putin = Hitler". Họ không thể nào hiểu nổi bản án nặng nề này.
Vua Duy Tân, tướng De Gaulle và cơ hội độc lập bị bỏ lỡ
Liên quan đến Việt Nam, Le Point có bài viết về vua Duy Tân với tựa đề "Hoàng đế mà tướng De Gaulle mong muốn cho Đông Dương". Noel năm 1945, một chiếc phi cơ rơi xuống rừng cây Oubangui-Chari của Trung Phi và bốc cháy. Khi tin này đến với Paris, tướng De Gaulle bàng hoàng than : "Quả thật là nước Pháp không may !", và ra lệnh mở điều tra.
Đó là thảm họa cho chính sách Pháp, không phải ở Châu Phi mà tại Đông Dương. Trong số những hành khách trên chiếc Lockheed có thái tử Vĩnh San, 46 tuổi, người thừa kế hợp pháp duy nhất của hoàng tộc nhà Nguyễn. Ông vừa được De Gaulle chọn làm lá bài quan trọng để giải quyết tình hình đang rất hỗn loạn ở Việt Nam sau "Cách mạng tháng Tám". Trước phong trào Việt Minh đang nổi lên, tướng De Gaulle muốn giải quyết vấn đề Đông Dương bằng cách đưa thái tử Vĩnh San bị chính quyền Vichy lưu đày ở đảo Réunion về nước.
Được dân chúng yêu mến, vua Duy Tân sẽ là con đường thứ ba thay cho giải pháp quân sự và chế độ cộng sản, hoàn toàn phù hợp với chủ trương của De Gaulle là về lâu về dài sẽ trao trả độc lập cho Đông Dương một cách hòa bình như trường hợp Morocco. Vua Duy Tân và De Gaulle cùng đồng ý về một vương quốc Việt Nam dân chủ trong Liên hiệp Pháp. Trước khi về Huế, ông quay lại Réunion để giải quyết việc gia đình và tai nạn bí ẩn đã xảy ra, mất đi cơ hội độc lập không đổ máu cho cả Việt Nam và Pháp.
Vì sao Biden tiếp lãnh đạo Nhật, Hàn tại Trại David ?
Ở khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương, The Economist lý giải "Tại sao Joe Biden chuẩn bị tiếp hai nhà lãnh đạo Nhật Bản và Hàn Quốc tại Trại David ?". Đó là vì Washington muốn thể chế hóa mối quan hệ với hai đồng minh quan trọng ở Châu Á. Trại David là nơi từng diễn ra các cuộc gặp lịch sử như cuộc họp thời chiến giữa Franklin Roosevelt với Winston Churchill, hòa đàm giữa Israel và các láng giềng Ả Rập.
Ngày 18/08 tới, ông Biden sẽ tiếp thủ tướng Kishida Fumio và tổng thống Yoon Suk-yeol trong cuộc họp thượng đỉnh ba bên đầu tiên tại đây. Sự hung hăng của Trung Quốc và Bắc Triều Tiên đã giúp ba nước xích gần lại với nhau. Các bên sẽ bàn bạc về việc siết chặt hơn quan hệ quốc phòng, công nghệ, chuỗi cung ứng và chất bán dẫn. Cho dù không phải là một liên minh chính thức, đây là một thay đổi mang tính chiến lược cho khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương.
Dưới thời người tiền nhiệm cánh tả Moon Jae-in, hợp tác an ninh đã bị ngưng lại, Nhật và Hàn tranh cãi về những tội ác thời thuộc địa trong sự hài lòng của Bắc Kinh và Bình Nhưỡng. Nhưng từ khi nhậm chức năm 2022, tổng thống Yoon đã gác sang một bên vấn đề lịch sử, giúp cải thiện hẳn quan hệ Nhật-Hàn. Chuyên gia Christopher Johnstone của CSIS cho biết, khi ba nước bàn bạc, không chỉ nói về bán đảo Triều Tiên mà cả về Ấn Độ-Thái Bình Dương, vì cùng tìm cách ngăn chặn Trung Quốc.
Liên minh tay ba khiến Trung Quốc tức tối
Các quan chức Bắc Kinh bèn gây áp lực để tái thúc đẩy thương lượng cấp cao giữa Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Vương Nghị nói tại diễn đàn Thanh Đảo : "Dù quý vị có nhuộm tóc vàng hay sửa mũi cũng không bao giờ trở thành người Châu Âu hay người Mỹ". Những lời lẽ thô thiển kiểu này khó lôi kéo được Tokyo và Seoul tránh xa Mỹ, có điều vẫn còn hố ngăn cách giữa Nhật và Hàn. Hiến pháp Nhật khiến khó thể hình thành các liên minh mới, và sự hiện diện quân sự của Nhật Bản trên bán đảo sẽ gây tranh cãi. Ưu tiên của Seoul là Bắc Triều Tiên, còn Tokyo lo lắng về Trung Quốc và vấn đề Đài Loan.
Về đối nội, mỗi nước cũng có những khó khăn riêng. Bị áp lực từ cánh bảo thủ dân tộc chủ nghĩa, ông Kishida khó thể nhượng bộ thêm, và nếu một ứng cử viên thuộc phe ông Moon được bầu lên năm 2027, những nỗ lực của ông Yoon sẽ thành công cốc. Một nhiệm kỳ thứ hai của ông Donald Trump vốn ngờ vực các đồng minh cũng sẽ bất lợi. Thế nên mục tiêu cuộc gặp tay ba sắp tới là thể chế hóa mối quan hệ, lập kế hoạch những cuộc họp định kỳ, thậm chí lập đường dây nóng chính thức, để các nhà lãnh đạo tương lai khó thể thay đổi tùy tiện.
Bói toán được mùa tại Pháp
Ở nước Pháp trên phương diện xã hội, L'Express cho rằng "Trước phong trào tin tưởng vào những điều phi lý đang gia tăng, cần phải bảo vệ lý trí và sự tiến bộ". Khác với thế hệ baby-boomer từng chứng kiến những bước chân đầu tiên của con người trên Mặt Trăng, lớp trẻ đắm trong không khí ma thuật như Harry Potter, Twilight, Avatar… lại nhìn thấy mặt trái của tấm huy chương, từ Tchernobyl đến Fukushima.
Hiện nay có đến 1/4 người Pháp tin là có ma, trong khi tỉ lệ này hồi thập niên 80 chỉ có 5%. Thầy bói, chiêm tinh gia, pháp sư, phù thủy, người nổi tiếng trên mạng xã hội và cả các nhà xuất bản… coi đây là cơ hội hái ra tiền. Tuần báo nêu ra một ví dụ : Hôm 10/06, sự kiện mang tên "Trải nghiệm độc đáo" ở Paris thu hút đến 2.800 người chưa kể 600 người trong danh sách chờ. Qua đó họ có thể tiếp xúc với những người thân đã khuất thông qua cô đồng Anne Tuffigo, đoán tương lai với nhà văn viễn tưởng Bernard Werber…
Nhà xã hội học Damien Karbovnik nhận xét, trong một xã hội nhiều khủng hoảng, chủ nghĩa cá nhân cao độ và niềm tin tôn giáo yếu đi, không ít người tìm đến những biện pháp mang tính thần bí, tâm linh để được trấn an, nhưng một khi bắt đầu họ ít có khả năng dừng lại. "Bạn chú ý đến bói bài, hai năm sau sẽ quan tâm đến chiêm tinh hay coi chỉ tay".
"Cold case" : Đi tìm công lý cho những nạn nhân yếu thế bị bỏ quên
Courrier International tuần này chạy tựa "Nước, tài sản chung của chúng ta", nhấn mạnh nước ngọt ngày càng hiếm, cần phải tránh chạy theo quy luật thị trường. Cũng về môi trường, Le Point quan tâm đến "Khí hậu, đa dạng sinh học, văn minh : Cây cối nói với chúng ta những gì". The Economist chú ý đến việc Saudi Arabia bỏ tiền ra mua những ngôi sao thể thao thế giới. Trên lãnh vực tư pháp, L'Obs nói về "Cuộc chiến của những người sống" : tìm ra thủ phạm trong các "cold case" - những vụ án bế tắc, từ lâu đã bị xếp hồ sơ. Trong số 82 "cold case" do tòa án Nanterre thụ lý, có 56 nạn nhân là phụ nữ.
Thường thì sau vài tháng điều tra không kết quả, tòa án bị tràn ngập với những vụ khẩn cấp hơn nên đành xếp xó những trường hợp phức tạp. Hơn nữa tư pháp luôn thiếu phương tiện vật chất và nhân sự. Nhưng giờ đây xã hội đã vào cuộc, không chấp nhận sự quên lãng những nạn nhân bình thường. Gia đình tìm kiếm nhân chứng, báo chí lên tiếng… Chẳng hạn thân nhân của một nạn nhân bị sát hại cách đây 36 năm đã đấu tranh không mệt mỏi, rốt cuộc nghi phạm bị thẩm vấn trở lại và thú nhận tội ác.
Về phía tư pháp, một bộ phận đã được thành lập với ba thẩm phán giàu kinh nghiệm ; lật lại hồ sơ những vụ giết người hàng loạt chưa tìm được hung thủ. Người đứng đầu bộ phận này là Sabine Khéris, nữ thẩm phán thứ tám đã kiên trì mở lại hồ sơ cô bé Estelle Mouzin mất tích, cuối cùng kẻ sát nhân hàng loạt Michel Fournier thú tội sau 17 năm gây án.
Thụy My