Chủ nghĩa Putin – sống trong sợ hãi
Cái chết của ông chủ tập đoàn bán quân sự Nga Wagner Yevgeny Prigozhin vẫn là chủ đề được tất cả các báo Pháp quan tâm nhất hôm 25/08/2023.
Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu nhân kỷ niệm 80 năm trận chiến Kursk trong Thế chiến thứ hai tại đài tưởng niệm ở làng Ponyri, gần Kursk, Nga, thứ Tư, ngày 23/08/2023. AP - Gavriil Grigorov
Tờ Le Figaro dành trang nhất và bài xã luận nói về việc bất kỳ ai đắc tội với tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ đều phải trả giá. Từ tổng thống Mỹ đến những người dân bình thường ở Nga, không ai "ngạc nhiên" trước cái chết của "đầu bếp điện Kremlin". Ở một nước Nga, trong đế chế của Vladimir Putin, cái chết của "kẻ phản bội" chỉ là vấn đề thời gian. Đối với chủ nhân điện Kremlin, mức độ trừng phạt dường như được áp dụng tùy theo từng loại tội : trại cải tạo (gulag) dành cho đối thủ chính trị, thuốc độc dành cho những kẻ phản bội, những cú ngã chí mạng hoặc "tự sát" dành cho những tài phiệt bất trung… Cái chết của Prigozhin thì được dàn dựng theo kịch bản chiến tranh, khi máy bay của ông dường như đã bị một trong những tên lửa phòng không bắn hạ.
Prigozhin, dù sống hay chết, là một minh chứng điển hình cho chủ nghĩa Putin. Các hoạt động phạm pháp của ông mang lại rất nhiều lợi ích cho tổng thống Nga mà không liên lụy trực tiếp đến chủ nhân điện Kremlin. Nhật báo thiên hữu nhận định rằng cái chết của Prigozhin nhắc nhở những người sống trong đế chế Putin phải luôn biết khúm núm. Le Figaro đặt câu hỏi về tương lai của một đất nước mà lãnh đạo một tổ chức bán quân sự còn nổi tiếng hơn cả thủ tướng, đi kèm với một chế độ sẵn sàng "nuốt chửng" chính những thành viên của mình…
Tín hiệu gửi tới giới tinh hoa Nga
Trang nhất và bài xã luận của Le Monde nhấn mạnh đến những tín hiệu gửi tới giới tinh hoa Nga thông qua cái chết của Prigozhin. Mặc dù cuộc nổi loạn do Prigozhin tiến hành không nhằm mục đích lật đổ chế độ Putin, nhưng chủ nhân điện Kremlin thực sự không thể "nhắm mắt" trước sự sỉ nhục nói trên. Theo một số nhà phân tích, số phận của "kẻ phản bội" đã được định đoạt ngay từ đầu. Le Monde cho rằng khoảng thời gian 2 tháng vừa qua, trong quá trình làm "suy yếu" đội quân Wagner, tổng thống Nga vì vậy vẫn phải "dùng" đến người từng là cộng sự trung thành của ông. Đồng thời, sự kiện tướng Sergei Surovikin, được cho là đồng minh của Prigozhin, bị gạt ra bên lề, là một dấu hiệu khác cho thấy điện Kremlin đang giành lại quyền kiểm soát.
Giờ đây, kẻ nổi loạn đã bị loại bỏ bất chấp những cống hiến to lớn, đặc biệt vào mùa đông vừa qua ở chiến trường Bakhmut. Ông Putin chắc chắn sẽ coi cái chết của Prigozhin và các phụ tá là sự củng cố quyền lực, vốn đã bị suy yếu nghiêm trọng sau cuộc nổi loạn hồi tháng 6. Đây là một lời cảnh báo đối với tất cả những ai ham muốn quyền lực ở Nga, họ cần rút ra được những bài học bổ ích thông qua sự kiện này. Tuy nhiên, Le Monde nhận định rằng cái chết của Prigozhin không phải là dấu hiệu cho thấy quyền lực của tổng thống Nga được củng cố. Ngược lại, nó là bằng chứng cho thấy sự bất ổn, mờ mịt và diễn biến ngày càng hỗn loạn của đế chế Putin, bị lung lay sau những tính toán sai lầm và tai hại về việc xâm lược Ukraine.
Vladimir Putin – một nhà độc tài đơn độc
Tờ Libération chú ý đến khía cạnh một nhà độc tài thích cai trị trong sự cô đơn. "Dọn dẹp" những cộng sự xung quanh, đe dọa những ai dám thách thức quyền lực với việc "giết họ trong tận nhà vệ sinh", như Vladimir Putin đã từng nói với người Chechnya rằng sẽ loại bỏ mọi kẻ thù bằng mọi biện pháp tồn tại trên đời – thuốc độc, những án tù chung thân, đạn lạc, rơi từ cửa sổ, tai nạn trực thăng hoặc máy bay tư nhân, và có lẽ là mọi chuyện vẫn chưa dừng ở đó. Tuy nhiên, nhật báo thiên tả cho rằng đến một thời điểm, nhà độc tài cũng sẽ cảm thấy cô đơn, khi họ luôn trong tình trạng nghi ngờ tất cả mọi người, từ những người rất thân thiết cho đến những đối thủ nguy hiểm nhất, khi họ không còn có thể trông cậy vào bất cứ ai, khi người bạn ngày hôm qua đã trở thành kẻ thù ngày hôm nay, giống như Prigozhin, một nhân vật "tài năng", nhưng đã phạm "sai lầm", theo lời tổng thống Putin.
Mặc dù Vladimir Putin dường như tỏ ra phấn khởi hôm 23/08, khi tham dự buổi hòa nhạc tưởng niệm 80 năm trận chiến Kursk, trong lúc mảnh vỡ của chiếc máy bay chở Prigozhin đang bốc khói, Libération cho rằng Putin chưa chắc cảm thấy nhẹ nhõm và có thể vui mừng trong thời gian dài. Với việc loại bỏ Prigozhin, Putin hiển nhiên đã trả được "mối thù" về sự sỉ nhục trước toàn thế giới khi thủ lĩnh Wagner tiến về Moskva cách đây 2 tháng, đồng thời chủ nhân điện Kremlin đã cho mọi người thấy uy quyền – khiến những kẻ thù của Putin phải "suy nghĩ kỹ" trước khi dám đắc tội với ông – nhưng về cơ bản, điều đó chỉ làm trì hoãn sự sụp đổ của đế chế cô độc này.
Libération kết luận rằng trong thế giới của Putin, không ai có thể yên ổn trong một thời gian dài. Tờ báo ví đế chế của Putin với những băng nhóm mafia đấu tranh giành quyền lực trong một xã hội không có luật pháp. Mafia thanh trừng đối thủ, và có thể là giết lẫn nhau.
Putin đến điểm "bất khả khứ hồi"
Xã luận của báo La Croix cho rằng dường như bạo chúa Putin đã phát động một cuộc chiến ở trong chính nước Nga sau khi "triệt hạ" Prigozhin. Giống như nhiều nhà độc tài, Vladimir Putin đã tiến vào chính trường một cách lặng lẽ. Trong thập kỷ đầu tiên kể từ khi làm tổng thống, ông chứng tỏ là một nhà dân chủ thực thụ. Trong thập kỷ thứ hai, ông vẫn cố duy trì một ảo ảnh về tầm vóc của một nguyên thủ quốc gia. Tuy nhiên, cuộc xâm lược Ukraine đã phá hỏng hình ảnh này, bởi Nga đã vi phạm các nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ và không tôn trọng chủ quyền quốc gia, vốn là nền tảng của quan hệ quốc tế. Cái chết của Yevgeny Prigozhin càng phá hỏng "hình ảnh đáng kính" của chủ nhân điện Kremlin.
Cách đây vài tháng, Vladimir Putin và ngoại trưởng của ông, Sergei Lavrov, đã phủ nhận mọi mối liên hệ với nhóm lính đánh thuê Wagner. Đối với Kremlin, đó chỉ là một công ty tư nhân không dính líu gì đến Nhà nước Nga. Nhưng kể từ tháng 6 vừa qua, vào thời điểm Prigozhin bị "thất sủng", Kremlin thông báo tiếp quản mọi hoạt động do Wagner thực hiện từ trước, đặc biệt ở Châu Phi. Điều đó cho thấy, rõ ràng là điện Kremlin có dính líu đến tập đoàn bán quân sự này – trong các chiến dịch cướp bóc tài nguyên ở một số quốc gia, trong các vụ thảm sát thường dân bị Liên Hiệp Quốc lên án.
Nhật báo công giáo chú ý đến những tác động tiêu cực trong việc thực thi quyền lực của Vladimir Putin. Nước Nga đang trở thành một quốc gia bất hảo mà nhà lãnh đạo chỉ có thể tại vị bằng cách loại bỏ các đối thủ của mình và gieo rắc nỗi sợ hãi cho những người thuộc chính phe tổng thống. Với cái chết của Prigozhin, La Croix nhận định rằng viên bạo chúa đã đi đến điểm "bất khả khứ hồi" trong một cuộc chiến khác, một cuộc chiến diễn ra ở trong chính nước Nga.
Hoạt động của Wagner tại Châu Phi sau cái chết của Prigozhin
Nhìn sang Châu Phi, tờ Le Figaro có bài viết nói về những hoạt động của Wagner tại châu lục sau cái chết của Prigozhin. Liệu sự kiện này có đẩy nhanh quá trình sắp xếp lại các quân bài của Nga trên châu lục hay không ? "Liệu Wagner có bị quốc hữu hóa hay liệu Bộ Quốc phòng Nga có đàm phán trực tiếp với các quan chức thân Wagner ở Châu Phi, như họ vừa làm với Khalifa Haftar ở Libya hay không ?", nhà nghiên cứu Samuel Ramani của đại học Oxford, Anh Quốc, tác giả cuốn sách Russia in Africa, đặt câu hỏi. Một số nguồn tin cho biết, 24 giờ trước khi máy bay chở Prigozhin bị rơi, thứ trưởng quốc phòng Nga Yunus-Bek Yevkurov đã đến Libya theo lời mời của lãnh chúa Khalifa Haftar để "trục xuất" những tay chân của Prigozhin.
Kể từ chiến dịch quân sự đầu tiên ở Châu Phi vào năm 2017, Wagner đã triển khai lính đánh thuê ở 5 quốc gia (Cộng hòa Trung Phi, Libya, Mali, Sudan và Mozambique), trong khi các nhóm lính đánh thuê khác của Nga đã xuất hiện ở nhiều quốc gia khác, tại hơn chục nước Châu Phi. Theo một báo cáo của tổ chức nghiên cứu Sáng kiến Toàn cầu vào tháng 02/2023, kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine, một số nhóm lính này đã được triệu hồi để hỗ trợ quân đội Nga, nhưng Wagner vẫn duy trì các hoạt động quân sự của mình ở Mali, Cộng hòa Trung Phi, Sudan, Libya, Burkina Faso, hay điển hình là Niger.
Trong bài phát biểu trực tuyến tại cuộc họp BRICS diễn ra ở Nam Phi vào hôm qua, tổng thống Vladimir Putin đã cho biết Nga có ý định "tăng cường mối quan hệ với các nước Châu Phi và duy trì đối tác đáng tin cậy trong việc cung cấp năng lượng và thực phẩm", hai lĩnh vực mà châu lục với nền kinh tế bị bất ổn do cuộc chiến ở Ukraine gây ra đang rất mong chờ.
Những khẳng định của Putin cho thấy chủ nhân điện Kremlin có ý định lợi dụng cái chết của Prigozhin để di chuyển những con tốt của ông ở Châu Phi. Trên thực tế, Viện Nghiên cứu Chiến tranh, có trụ sở tại Hoa Kỳ nhận định rằng trước cái chết của Prigozhin, quân đội Nga đã được triển khai để ngăn chặn toàn bộ hoạt động của Wagner ở Châu Phi. Kể từ vụ nổi loạn bất thành ở Nga hồi tháng 6, Wagner đã lơ là chiến trường Ukraine để tập trung vào các hoạt động của mình ở châu lục này. Viện nghiên cứu Mỹ tin rằng Kremlin đang có kế hoạch thay thế lính đánh thuê Wagner bằng 20.000 binh sĩ chính quy.
Một nguồn tin an ninh Pháp cũng xác nhận với Le Figaro rằng dường như Nga đang hướng tới việc thay thế các lực lượng lính đánh thuê tư nhân bằng các binh sĩ của quân đội Nga ở Châu Phi. Điều này có nghĩa là Moskva sẽ chính thức có mặt ở những quốc gia mà tập đoàn Wagner từng hoạt động. Tuy vậy, nhà nghiên cứu Ramani cho biết, hầu hết các chỉ huy và sĩ quan cấp trung của Wagner vẫn tiếp tục ở đó. Vì thế, hoạt động của Wagner ở Châu Phi sẽ không chấm dứt vì không có Prigozhin.
Phan Minh