Cuộc can thiệp quân sự của Nga tại Ukraine sắp bước sang năm thứ ba. Quân đội Nga không giành chiến thắng sau một cuộc can thiệp ngắn, nhưng cũng không thảm bại như hy vọng của những người ủng hộ cuộc kháng chiến của Ukraine. Trong năm 2024 này, giới quan sát chỉ ra nhiều yếu tố cho phép tổng thống lạc quan về khả năng duy trì được thế thượng phong, tuy không có khả năng giành được thắng lợi quyết định.
Tổng thống Nga Putin tại điện Kremlin vào thời điểm phát động chiến tranh chống Ukraine, Moskva, Nga, tháng 2/2022. © via Reuters - Sputnik
Tuần báo Pháp L’Express cuối năm có chương trình giới thiệu về chủ đề này với tiêu đề "Vladimir Putin : 2024 phải chăng là năm của mọi thắng lợi với chủ nhân điện Kremlin ?". L’Express tổng hợp bốn lý do chính khiến ông Putin có thể lạc quan.
Đè bẹp đối lập trong nước
Thứ nhất là về mặt đối nội. Tháng 12 vừa qua, người cầm quyền tại Nga từ 23 năm nay thông báo sẽ ra tái ứng cử tổng thống vào tháng 3/2024. Việc ông Putin thay đổi Hiến pháp Nga cho phép chủ nhân điện Kremlin cầm quyền đến năm 2036, và nếu điều này xảy ra thì thời gian trị vì của Putin sẽ vượt quá nhà độc tài Stalin. Putin không lo thất cử tại một đất nước mà xã hội dân sự hoàn toàn bị bị miệng. Tất cả các nhà đối lập chủ chốt đều đã phải chạy ra nước ngoài, hoặc trong tù, như Alexei Navalny, đối thủ số một của Putin.
Hậu thuẫn phương Tây giảm, chiến tranh Cận Đông, và viễn cảnh Trump trở lại
Về mặt quốc tế, có ba yếu tố có lợi cho tổng thống Nga. Thứ nhất là cuộc phản công của Ukraine bị dậm chân tại chỗ, hậu thuẫn quân sự của phương Tây cho Kiev bắt đầu có dấu hiệu sụt giảm mạnh, với ngăn căn của phe đối lập tại Mỹ, và tại Châu Âu, cho dù đàm phán Ukraine gia nhập Liên Âu đã được mở, nhưng lập trường của quốc gia thành viên Liên Âu Hungary có thể khiến hậu thuẫn cho Ukraine bị suy yếu.
Cuộc chiến tại Cận Đông giữa Israel và tổ chức Hamas, bùng lên từ ngày 07/10 năm ngoái, hứa hẹn sẽ kéo dài trong năm nay. Cuộc chiến tranh tàn khốc, và chưa có lối ra này, thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế, có thể làm suy giảm mạnh mẽ sự ủng hộ của phương Tây đối với Kiev, cũng như làm sụt giảm thiện cảm với phương Tây tại nhóm các quốc gia phương Nam. Cuộc chiến Israel – Hamas với các đồng minh của tổ chức Hồi giáo Palestine đặc biệt làm gia tăng sự đối đầu trong chính giới Hoa Kỳ, giữa một bên muốn dồn sự ủng hộ cho Israel và bên kia muốn tiếp tục viện trợ cho Ukraine. Theo nhiều nhà quan sát, viễn cảnh cựu tổng thống Donald Trump – người được coi là có lập trường mềm mỏng với Nga - chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 11 tới là điều mà lãnh đạo Nga Putin nóng lòng trông đợi.
Chế độ Putin siết chặt quyền kiểm soát nước Nga, hậu thuẫn quân sự phương Tây cho Ukraine sụt mạnh, chiến tranh Cận Đông kéo dài và lan rộng, Donald Trump trở lại nắm quyền. Tất cả những yếu tố trên được L’Express ví với điều tạm gọi là "các điều kiện thiên thời địa lợi" đồng loạt hội tụ cho phép tổng thống Nga lạc quan.
Kinh tế thời chiến Nga
Nhật báo Pháp Le Figaro cuối năm cũng có bài phân tích nhan đề "Điều khiến Vladimir Putin lạc quan về năm 2024’’, bên cạnh các yếu tố nói trên, có thêm ghi nhận là nền kinh tế chiến tranh của Nga hiện nay đang vận hành hết tốc lực là một yếu tố khác giúp cho ông Putin có khả năng duy trì được thế thượng phong tại Ukraine trong năm 2024 này. Nền kinh tế thời chiến của Nga đã tỏ ra có khả năng kháng cự mạnh trước các trừng phạt quốc tế, và cho thấy các kết quả tốt hơn dự kiến, đặc biệt do giá cả dầu mỏ gia tăng, cho dù về mặt cấu trúc, kinh tế Nga đang thời vào tình trạng "mất cân bằng sâu sắc".
Le Figaro cũng tóm lược về thái độ lạc quan thể hiện khá rõ của tổng thống Nga. Ngược hẳn lại với trước mùa hè vừa qua, khi quân đội Ukraine bắt đầu chiến dịch phản công với tương lai chưa rõ ràng, tổng thống Nga sẽ giờ đây dường như đã tự tin hơn, các đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân được đưa ra ít hơn nhiều. Theo nhà chính trị học Tatiana Stanovava, điều hành trang mạng Politik.ru, ông Putin tự tin là "ở thế thượng phong so với đối thủ, thượng phong về mặt quân sự đối diện với Ukraine, và thượng phong về mặt đạo lý, lịch sử và chính trị khi đối diện phương Tây".
Ác mộng tổng động viên và "binh biến Wagner" lùi xa
Mùa thu năm 2022, ông Putin đã buộc phải tiến hành đợt động viên binh sĩ quy mô lớn sau thất bại trong cuộc phản công đầu tiên của Ukraine. Đợt động viên đã khiến hàng trăm nghìn người Nga chạy ra nước ngoài để tránh bị đưa sang chiến trường Ukraine. Ngay trước cuộc phản công thứ hai của quân đội Ukraine, điện Kremlin phải đối mặt với "cuộc binh biến" chưa từng có, của lãnh đạo công ty lính đánh thuê Wagner, Yevgeny Prigozhin, vốn một thời là tay chân thân tín của tổng thống Nga. Giờ đây, Yevgeny Prigozhin đã bị loại trừ. Điện Kremlin không phải tiến hành thêm đợt động viên lần thứ hai. Theo Moskva, quân số Nga tại các chiến trường Ukraine hiện tại lên đến hơn 600.000, tức gấp đôi so với số lượng hơn 300.000 quân bị loại khỏi vòng chiến đấu trong gần hai năm chiến tranh, theo một số nguồn tin phương Tây.
Theo nhà chính trị học Tatiana Stanovava, lãnh đạo Nga tin tưởng năm 2023 là "một bước ngoặt trong cuộc chiến tranh chống Ukraine", cả Kiev cũng như phương Tây đều không có khả năng thay đổi cục diện trên chiến trường "bằng các phương tiện quân sự". Cuối tháng 12/2023, trong một cuộc họp báo (ngày 14/12), lãnh đạo Nga đã có thái độ "bình thản đáng kinh ngạc", khác hẳn với thông thường. Theo nhà chính trị học Tatiana Stanovava, tổng thống Nga tìm kiếm "một giải pháp chính trị" với Mỹ trong việc tìm giải pháp cho xung đột.
"Chiến tranh dài hơi, cường độ thấp" hướng đến lật đổ chính quyền dân cử Ukraine
Tuy nhiên, theo nhiều nhà quan sát, thế thượng phong của nước Nga Putin trên chiến trường Ukraine chỉ là tương đối. Trên L’Express, nhà báo, nhà địa chính trị Frédéric Encel nhấn mạnh đến triển vọng thắng lợi hạn chế của tổng thống Nga : "Nhìn chung, nếu thế trận dừng ở đây Putin coi là đã giành được chiến thắng. Tuy nhiên, nếu là chiến thắng, thì đó là một chiến thắng mang tính chiến thuật, chứ không phải chiến lược. Thắng lợi về chiến thuật là bởi ông ta đã chiếm được 20% lãnh thổ Ukraine. Tuy nhiên, cần thấy rằng mục tiêu chiến lược của Putin không dừng ở đây. Mục đích của ông ta là thay Zelensky, thế vào đó là một lãnh đạo bù nhìn, và như vậy Moskva sẽ kiểm soát toàn bộ Ukraine. Tuy nhiên từ đây đến đó còn xa. Đây là một cuộc chiến dài hơi, và với cường độ thấp".
Không lật đổ được chính quyền của tổng thống Zelensky, ông Putin không thể biến thắng lợi chiến thuật thành thắng lợi chiến luợc. Đàm phán để tìm giải pháp thỏa hiệp giữa điện Kremlin và chính quyền dân cử Kiev là điều bất khả, bởi theo theo nhà chính trị học Tatiana Stanovaya, đối với Putin, dường như điều kiện tiên quyết cho mọi thương lượng trực tiếp là Zelensky phải ra đi.
Le Figaro cũng trong bài phân tích nói trên chỉ ra hàng loạt yếu tố khác thách thức tham vọng của tổng thống Nga. Nền kinh tế Nga bị các trừng phạt phương Tây cắt đứt với hàng loạt công nghệ mũi nhọn và nhiều mảng của hệ thống tài chính toàn cầu. Các "đối tác" phương Nam của Nga, như Ấn Độ, Nam Phi, Brazil… "còn xa mới chọn bên đứng về phía Nga (và Trung Quốc) chống lại phương Tây". Năm 2024 cũng sẽ tiếp tục là một năm khó khăn của tổng thống Nga trong các hoạt động quốc tế khi điện Kremlin phải đối mặt với vấn đề đau đầu liên quan đến các di chuyển ra nước ngoài của người đang bị Tòa án Hình sự Quốc tế truy nã về tội ác chiến tranh.
Ẩn số Trung Quốc và lời hứa "5 năm chiến tranh" của Putin với Tập Cận Bình
Một ẩn số tương đối ít được nói tới trong viễn cảnh tương lai của Nga trong cuộc can thiệp quân sự tại Ukraine là vai trò của Trung Quốc. Những ngày cuối năm 2023, truyền thông quốc tế loan tải thông tin về một cam kết của tổng thống Nga Putin trong cuộc hội đàm với lãnh đạo Trung Quốc hồi tháng 3/2023, trong đó ông Putin cam kết sẽ duy trì cuộc chiến tranh tại Ukraine trong 5 năm, và bảo đảm sẽ giành thắng lợi cuối cùng (bài "Duy trì 5 năm chiến tranh tại Ukraine : Putin hứa với Tập Cận Bình", Nikkei Asia, ngày 28/12/2023). Tiến hành "một cuộc chiến tranh dài hơi với cường độ thấp", để hướng đến mục tiêu lật đổ chính quyền dân cử Ukraine, chứ không phải các đàm phán thỏa hiệp, dường như là mục tiêu thực sự của điện Kremlin. Bắc Kinh sẽ ứng xử ra sao với mục tiêu chiến lược nói trên của tổng thống Nga là câu hỏi còn để ngỏ.
Trọng Thành