Chiến tranh đã thay đổi nhà lãnh đạo Ukraine như thế nào ?
Căng thẳng. Nóng nảy. Thiếu ngủ. Bước vào thế giới không ngừng nghỉ của Volodymyr Zelenskiy, tổng thống thời chiến của Ukraine.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh NATO lần thứ 75 vào ngày 9/7/2024 tại Washington, DC
Người đàn ông 46 tuổi này cho biết tham vọng của ông khi đắc cử vào năm 2019 là giúp Ukraine trở thành một nền dân chủ hiện đại, trước khi sứ mệnh đó tan vỡ vì cuộc xâm lược của Nga vào năm 2022.
"Tất cả những gì tôi mong muốn cách đây 5 năm là một đất nước tự do với nền kinh tế tự do", Zelenskiy, một cựu diễn viên hài độc thoại, nói với Reuters trong một cuộc phỏng vấn vào tháng Năm nhân kỷ niệm năm năm ngày ông nhậm chức.
Tuần này, thay vào đó, ông tuyên bố muốn giết Tổng thống Nga Vladimir Putin khi ông bày tỏ sự tức giận và đau khổ trước một cuộc không kích của Nga nhằm vào bệnh viện nhi lớn nhất Ukraine.
Một Zelenskiy dày dạn kinh nghiệm chiến tranh, người đã khuyến khích các nhà lãnh đạo phương Tây hành động tại hội nghị thượng đỉnh NATO ở Washington trong những ngày gần đây, khác một trời một vực so với một chính trị gia chân ướt chân ráo trở thành tổng thống, chứ đừng nói đến một diễn viên hài nổi tiếng trong làng giải trí nhiều năm trước đó.
Ông thậm chí còn từng đoạt giải "Khiêu vũ với các vì sao ("Dancing with the Stars") phiên bản Ukraine.
Một Zelenskiy mày râu nhẵn nhụi, trẻ trung, tuyên thệ nhậm chức tổng thống ở Kyiv vào năm 2019, mặc một bộ vest sành điệu vừa vặn với thân hình mảnh khảnh của mình đã được thay thế bằng một nhân vật trầm ngâm, già hơn, nặng nề hơn, thường mặc trang phục bán quân sự với bộ râu chưa cạo và quầng thâm dưới mắt.
Zelenskiy phần lớn lảng tránh các câu hỏi về bản thân trong cuộc phỏng vấn với Reuters, thay vào đó tập trung vào sự thất vọng sâu sắc của ông với một số đồng minh thời chiến của Ukraine và quay trở lại thông điệp trọng tâm của mình : phương Tây phải làm nhiều hơn để giúp đỡ.
Reuters đã trò chuyện với tám quan chức Ukraine và nước ngoài hiện tại và trước đây đã từng làm việc với Zelenskiy, cũng như một số bạn bè và đồng nghiệp trước đây của ông.
Họ vẽ nên bức chân dung của một nhà lãnh đạo đã trở nên cứng rắn và quyết đoán hơn, ít chấp nhận sai lầm hơn và thậm chí dễ mắc chứng hoang tưởng khi đối mặt với căng thẳng và mệt mỏi suốt ngày đêm.
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Oleksii Reznikov của Zelenskiy nói : "Đây là một chế độ thiếu ngủ", đồng thời cho biết thêm rằng tổng thống thường xuyên di chuyển khắp Ukraine và có một "túi xách" đựng quần áo để thay và bàn chải đánh răng vì ông thường xuyên không biết tối nay ông sẽ ngủ ở đâu.
Ông Joe Biden, phải, và ông Volodymyr Zelenskiy tại cuộc gặp song phương trong Hội nghị thượng đỉnh NATO ở Washington hôm 111/7/2024
"Đây là cuộc sống hàng ngày của tổng thống - mất ngủ. Có những cuộc tham vấn vào ban đêm và phát biểu trước quốc hội, thượng viện... bất kể thời gian. Ông ấy ở trong tình trạng căng thẳng 24 giờ một ngày, bảy ngày một tuần – đó là một cuộc chạy marathon không bao giờ kết thúc", ông Reznikov nói.
Có rất ít sự khoan dung đối với những người không chuẩn bị kỹ lưỡng.
Zelenskiy sẽ yêu cầu các quan chức và cố vấn ra khỏi phòng nếu ông cảm thấy họ chưa hoàn toàn sẵn sàng, theo một thành viên trong đội ngũ của ông. Người này kể lại rằng tổng thống đã đuổi các trợ lý của mình ra ngoài trong sự bực bội tại một cuộc họp vào đầu năm nay.
Cuộc họp này nhằm bàn việc lên kế hoạch cho chiến dịch thông tin xung quanh việc huy động quân đội.
"Nếu ông ấy thấy mọi người không chuẩn bị hoặc mâu thuẫn với nhau, ông ấy sẽ nói, hãy ra khỏi đây. Tôi không có thời gian cho việc này", một thành viên (yêu cầu giấu tên) từng có mặt tại cuộc họp nói trên nói về Zelenskiy.
Nhiều người được phỏng vấn nói rằng họ rất ấn tượng trước sức chịu đựng, khả năng đảm đương vai trò tổng thống Ukraine, tổng tư lệnh thời chiến và là cầu nối với thế giới của ông Zelensky.
Reznikov nói : "Trí nhớ của ông ấy là một sức mạnh to lớn. Ông ấy lưu giữ một lượng lớn thông tin trong đầu, ông ấy nắm bắt rất nhanh các chi tiết. Khả năng trời phú này đã giúp ông ấy nhanh chóng thông thạo tiếng Anh - Tôi đã chứng kiến điều này".
Cựu Bộ trưởng Reznikov, người đã bị Zelenskiy cách chức vào tháng 9/2023 sau vụ bê bối tham nhũng tại Bộ của ông mà ông phủ nhận có bất kỳ mối liên hệ nào, đã bác bỏ mọi ý kiến cho rằng một cựu diễn viên hài truyền hình với ít kinh nghiệm địa chính trị có thể đối đầu với sức mạnh của Nga dưới thời Vladimir Putin, nơi có lực lượng áp đảo Ukraine cả về số lượng và hỏa lực.
Ông nói thêm : "Tôi sẽ áp dụng câu nói của Mark Twain cho Tổng thống Zelenskiy". "Vấn đề không phải là kích thước của con chó trong trận chiến ; mà là sự dũng cảm của con chó trong trận chiến"."
Đồng thời, Zelenskiy ngày càng trở nên "hoang tưởng" về những âm mưu được cho là của Nga nhằm ám sát ông và gây bất ổn cho công cuộc lãnh đạo Ukraine, theo một quan chức cấp cao Châu Âu đã hội đàm với nhà lãnh đạo này.
Chơi piano với...
Lời kêu gọi khẩn thiết của Zelenskiy tại hội nghị thượng đỉnh NATO tuần này đối lập hoàn toàn với những vở hài kịch từng khiến khán giả vỡ òa trong tiêng cười trước đây.
Một clip trên YouTube từ năm 2016 cho thấy nhà lãnh đạo tương lai của Ukraine đứng sau một cây đàn piano với chiếc quần dài đến mắt cá chân, "chơi" các giai điệu mặc dù tay ông không ở gần bàn phím, trước sự thích thú của đám đông.
Andriy Shaykan, người từng học với Zelenskiy tại Viện Kinh tế Kryvyi Rih từ năm 1995 đến năm 2000, cho biết : "Tất nhiên là ông ấy đã thay đổi trong 5 năm qua. Ông ấy ngày càng già đi, như một người phải chịu một gánh nặng đáng kinh ngạc. Đó là áp lực rất lớn".
Zelenskiy lớn lên vào những năm 1990 tại Kryvyi Rih, một thành phố sản xuất thép ở miền trung Ukraine, nơi bị tàn phá bởi bất ổn kinh tế và tội phạm tràn lan sau khi Liên Xô tan rã.
Ông đã tìm thấy vị trí thích hợp của mình trong lĩnh vực giải trí, xây dựng một đoàn hài kịch ăn khách - được đặt tên là Kvartal 95 theo tên quận quê hương của ông.
Đoàn hài kịch này đã giành chiến thắng trong chương trình tài năng truyền hình Nga KVN nổi tiếng khắp khu vực thuộc Liên Xô cũ.
Năm 2015, Zelenskiy đóng vai chính trong bộ phim sitcom truyền hình "Người đầy tớ nhân dân".
Ông đóng vai một giáo viên trung thực trở thành tổng thống Ukraine sau khi một bài phát biểu trong lớp về tham nhũng lan truyền trên mạng.
Vai diễn này đã gây ấn tượng mạnh với những người Ukraine đã chán ngấy với nạn hối lộ thời hậu Xô Viết.
Và, trong một trường hợp hiếm hoi "đời như phim", vai diễn đã giúp ông trở thành tổng thống trong một cuộc bỏ phiếu mà ông giành thắng lợi hiển háchách.
Artem Gagarin, cây bút của tờ Kvartal 95, thừa nhận ông cảm thấy bối rối khi ông chủ cũ quyết định ra tranh cử.
"Ông ấy là diễn viên hài hàng đầu của Ukraine, về cơ bản là doanh nhân hàng đầu. Tại sao ông ấy lại cần phải trở thành tổng thống ?"
Năm năm trôi qua, ông Artem Gagarin nói rằng ông rất biết ơn vì Zelenskiy đã chọn con đường này, vì ông ấy đã chứng tỏ mình là một nhà lãnh đạo bẩm sinh.
"Nếu không thì bây giờ chúng ta đang ở đâu ?"
'Một nhà lãnh đạo quân sự'
Zelenskiy chắc chắn không phải là người được lòng mọi người dân Ukraine
Zelenskiy chắc chắn không phải là người được lòng mọi người dân Ukraine.
Tỷ lệ tán thành của công chúng đối với ông tăng vọt lên 90% vào năm 2022 sau cuộc xâm lược, khi người Ukraine đoàn kết ủng hộ chính phủ.
Nhưng sau đó tỷ lệ này đã sụt xuống bởi sự mệt mỏi vì chiến tranh, một cuộc vận động tòng quân không được lòng dân, việc sa thải một vị tướng được kính trọng và viễn cảnh chiến trường nghiệt ngã khi quân Nga đang từ từ tiến lên ở phía đông trong những tháng gần đây.
Một tổng thống được bầu để cải tổ và làm trong sạch hệ thống chính trị - là một minh chứng mạnh mẽ cho nền dân chủ Ukraine - đã trở thành người lãnh đạo một đất nước đang trong tình trạng thiết quân luật.
Các đối thủ chính trị chính của Zelenskiy đã bị loại khỏi các quyết định quan trọng liên quan đến các vấn đề như chiến lược quân sự, quản lý và quan hệ quốc tế trong suốt cuộc chiến.
Nhiều người dân Ukraine đã bày tỏ sự bất bình trước sự tập trung quyền lực vào tay đội ngũ của ông Zelenskiy.
"Người dân hiện nay không còn nhìn nhận ông ấy như trước đây, như một chính trị gia chống lại giới cầm quyền, một cựu diễn viên hài", Anton Hrushetskyi, giám đốc điều hành của tổ chức thăm dò KIIS có trụ sở tại Kyiv, cho biết. "Họ xem ông ấy như một lãnh đạo quân sự và tất cả những hình ảnh hài hước của ông trước đây, họ để chúng lại trong quá khứ".
Hrushetskyi nói thêm, sự tán thành của công chúng đối với Zelenskiy đã ổn định ở mức khoảng 60%, tỷ lệ này là "cao nếu xét đến tình hình khó khăn chung" của một cuộc chiến đang kéo dài không hồi kết.
Ông Michael McCaul, chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện của đảng Cộng hòa, người đã gặp Zelenskiy nhiều lần ở Ukraine và ở Washington, nói với Reuters rằng ông Zelenskiy đã trưởng thành trong vai trò là một nhà lãnh đạo truyền cảm hứng trong thời chiến.
McCaul nói rằng quá trình đó bắt đầu khi ông từ chối lời đề nghị giúp đỡ ông sơ tán của phương Tây khi quân đội Nga bắt đầu tiến quân vào Kyiv.
Ông nói thêm : "Zelenskiy luôn nghiêm túc và đi thẳng vào vấn đề. Tôi nhớ đã gặp ông ấy và các tướng lĩnh của ông ấy và họ đưa cho tôi danh sách vũ khí mà họ muốn".
Thất vọng với đồng minh
Tổng thống Volodymyr Zelenskiy (trái) và Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk (phải) ngày 227/6/2024 tại Brussels, Bỉ
Mặc dù có những người ủng hộ như McCaul và Tổng thống Mỹ Joe Biden, Zelenskiy vẫn gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý của toàn cầu đối với hoàn cảnh khó khăn của Ukraine kể từ khi cuộc chiến Israel-Hamas nổ ra vào tháng 10 năm ngoái.
Những lời kêu gọi dai dẳng của ông để có thêm viện trợ của phương Tây thường thấm đẫm sự phẫn nộ rằng Ukraine đang phải trả bằng máu để bảo vệ thế giới dân chủ khỏi Nga.
Quan chức cấp cao Châu Âu cho biết : "Ông ấy lặp lại 15 lần những gì ông ấy cần, rằng chúng tôi cần phải làm nhiều hơn, nếu không sẽ phải đối mặt với hậu quả, và ông ấy không bỏ qua điều đó".
Nhà lãnh đạo Ukraine ngày càng trở nên thất vọng với các quốc gia phương Tây, theo một quan chức Châu Âu. Người này nói rằng ông được khuyên nên "cẩn thận" để tránh làm mất lòng các đồng minh cần thiết.
Tại các cuộc gặp và điện đàm với các quan chức nước ngoài, ông Zelenskiy cũng lặp lạ thông điệp tương tự, không ngừng thúc đẩy và bảo vệ mục tiêu của mình một cách quyết liệt, hai quan chức Châu Âu nói với Reuters.
Gần đây hơn, trong một sự thay đổi trọng tâm tinh tế nhưng đáng chú ý từ khi diễn ra một hội nghị tại Thụy Sĩ nhằm thu hút sự ủng hộ quốc tế và cô lập Nga, ông đã nhấn mạnh về sự cần thiết khẩn cấp của một giải pháp công bằng cho cuộc chiến.
Ông cũng đã đề cập đến một cuộc họp thượng đỉnh thứ hai vào cuối năm nay có thể bao gồm một đại diện từ Moscow.
"Chúng tôi không muốn kéo dài cuộc chiến này và chúng tôi phải đạt được hòa bình càng sớm càng tốt", ông nói tại Kyiv sau cuộc hội đàm với tổng thống Slovenia vào ngày 28/6.
Cố gắng tăng áp lực lên NATO vào năm ngoái, ông Zelenskiy đã chỉ trích liên minh quân sự này rằng thật "vô lý" khi không đưa ra cho Kyiv một thời gian biểu rõ ràng để gia nhập khối này.
Tại Washington tuần này, với mục tiêu đó vẫn chưa đạt được, giới lãnh đạo Ukraine đã bớt gay gắt hơn, khi chánh văn phòng của ông nói rằng ông hài lòng với kết quả này.
Bản thân Zelenskiy đã tránh né những câu hỏi về cách ông thể hiện trên cương vị lãnh đạo Ukraine trong những hoàn cảnh đặc biệt.
"Tôi không thể đánh giá hoạt động của mình, tôi nghĩ đánh giá như vậy không phù hợp lắm về mặt đạo đức", ông nói trong cuộc phỏng vấn với Reuters tại văn phòng của ông ở trung tâm Kyiv nhân kỷ niệm 5 năm nắm quyền.
"Tôi tự hào rằng tôi là tổng thống Ukraine - đây là thái độ của tôi trong suốt năm năm qua".
Nguồn : BBC, 15/07/2024