Đến Nga dự BRICS, tổng thư ký Liên Hiệp Quốc phá thế cô lập giúp Putin
Le Figaro ngày 24/10/2024 nhận xét "Liên Hiệp Quốc phá vỡ thế cô lập của Vladimir Putin". Tổng thống Nga không thể nào mơ tưởng nhiều hơn. Một người bị phương Tây tẩy chay, trừng phạt ; lại là chủ nhà hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Kazan, tiếp đón nhiều khuôn mặt tên tuổi.
Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres trong lễ đón tiếp tại phi trường khi đến dự hội nghị thượng đỉnh ở Kazan, Nga, ngày 23/10/2024. via Reuters - RU Host Photo Agency
Đích thân đến Kazan nhưng từ chối dự hội nghị hòa bình Ukraine
Tập Cận Bình, Erdogan, Modi, Pezechkian... đều có mặt để mừng "chiến thắng" ngoại giao của tổng thống Nga trước phương Tây. Nhưng ấn tượng nhất là một "con rối" cho sân khấu u ám của Kremlin - theo một nhà ngoại giao - trực tiếp đến từ phương Tây. Đó là Antonio Guterres, tổng thư ký Liên Hiệp Quốc, đã hội đàm với Vladimir Putin hôm nay về chiến tranh ở Ukraine và Cận Đông. Chế độ Kremlin còn tự cho phép thay mặt tổ chức quốc tế thông báo sự hiện diện của vị khách trước khi chuyến bay của Guterres cất cánh đi Moskva.
Đây là lần đầu tiên kể từ tháng 4/2022, tức hai tháng khi khi cuộc xâm lăng Ukraine bắt đầu, ông Antonio Guterres gặp tổng thống Nga. Lần ấy ông đã bị Putin cho đi tàu bay giấy khi ỡm ờ về một "lối thoát tích cực". Bộ trưởng quốc phòng Ukraine thời đó, Oleksiy Reznikov trên Wall Street Journal bình luận, Liên Hiệp Quốc là "chất xúc tác cho tội phạm chiến tranh bằng sức ì và sự bất lực trong việc trừng phạt Nga".
Hai năm rưỡi sau, chuyến đi Moskva thứ hai của Guterres tiếp tục gây bất bình ở Kiev. Ngoại trưởng Andrii Sybiha lấy làm tiếc vì Antonio Guterres cất công đến dự thượng đỉnh BRICS ở Kazan nhưng lại từ chối tham gia hội nghị thượng đỉnh đầu tiên vì hòa bình cho Ukraine được tổ chức tại một quốc gia trung lập. Thái độ này làm tổn hại cho danh tiếng của Liên Hiệp Quốc.
Guterres "bình thường hóa" Putin, làm ICC yếu đi
Đến Kazan, ông Antonio Guterres thăm một tổng thống đang bị truy nã vì tội ác chiến tranh theo lệnh của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) - một định chế của Liên Hiệp Quốc. Chuyến thăm này được coi như chính danh hóa chế độ Moskva. Là người lãnh đạo tổ chức Liên Hiệp Quốc có nhiệm vụ bảo đảm việc tôn trọng luật pháp quốc tế và nhân quyền, ông tổng thư ký đã giúp phá thế cô lập cho Vladimir Putin.
Antonio Guterres muốn đóng vai nhà hòa giải của một cuộc chiến mà rất nhiều người muốn chấm dứt. Một nhà ngoại giao Pháp đặt câu hỏi : "Nói chuyện với Putin trong tư cách tổng thư ký Liên Hiệp Quốc, tại sao không. Nhưng liệu có phải đến tận Kazan ? Hơn nữa, cuộc chiến không phải được định đoạt ở Liên Hiệp Quốc mà tại Washington ngày 05/11 tới". Nhà trí thức Orhan Gragas viết : "Câu lạc bộ các nhà độc tài không phải là nơi dành cho người lãnh đạo một định chế toàn cầu nhằm bảo vệ hòa bình, công lý".
Khi đứng cạnh Vladimir Putin, Antonio Guterres gởi một thông điệp nhập nhằng đến tất cả những nước muốn giải quyết bất đồng với láng giềng bằng vũ lực. Sự bất lực của Liên Hiệp Quốc chưa bao giờ nổi bật đến thế. Libération dẫn bình luận của The Guardian : "Dù mục đích là gì đi nữa, Guterres đã bình thường hóa Putin và làm ICC yếu đi, vào lúc mà luật pháp quốc tế cần được tăng cường".
Quân Nga san bằng làng mạc, nhiều người Ukraine thành vô gia cư
Tại Ukraine về mặt xã hội, Les Echos cho biết mùa đông càng đến gần thì nhu cầu nhà ở và thực phẩm càng cấp bách. Gần 1/4 người vô gia cư hiện nay là người chạy loạn - theo báo cáo mới nhất của tổ chức phi chính phủ Depaul Ukraine. Sau khi san bằng Mariupol, Bakhmut, Vugledar, quân Nga tiếp tục hủy diệt Vovtchansk, thành phố có 17.000 dân trước chiến tranh thuộc tỉnh Kharkiv và nằm gần biên giới Nga. Những hình ảnh được drone thu nhận đang lan truyền trên mạng xã hội những ngày gần đây cho thấy chỉ còn lại tro tàn và khói. Hầu như tất cả cư dân đều bỏ chạy, để lại nhà cửa và tài sản cả đời của họ.
Cuộc xâm lăng quy mô của Moskva đẩy Ukraine vào khủng hoảng nhân đạo chưa từng thấy tại Châu Âu kể từ Đệ nhị Thế chiến. Trên 6,5 triệu người di tản ra nước ngoài, nhiều triệu người khác sơ tán trong nước. Tổ chức Depaul Ukraine chuyên trợ giúp người vô gia cư báo động nhiều người chạy loạn sẽ trở thành kẻ không nhà : 2 triệu căn nhà đã bị phá hủy, và 95% những người phải sống ngoài đường đã chịu đựng cảnh này từ hơn một năm qua.
Mùa đông khắc nghiệt sắp đến. Ngân sách Nhà nước hao hụt nặng vì chiến tranh, trợ cấp xã hội sang năm phải giảm xuống, nhưng chính phủ vẫn gia hạn đến tháng 2/2025 trợ cấp nhà ở cho những người sơ tán "dễ tổn thương", tuy lẽ ra đã kết thúc vào tháng 8. Theo Depaul, trợ giúp của Nhà nước không đáp ứng đủ nhu cầu, 81% người được hỏi coi trợ cấp thực phẩm là quan trọng nhất, nhà ở lâu dài chiếm 33%. Các cựu chiến binh chịu ảnh hưởng nhiều nhất, đặc biệt là thương binh hoặc bị sang chấn thương tâm lý.
Một cựu chiến binh vô danh cho biết, căn nhà của anh ở Irpin, ngoại ô Kiev đã bị phá sập từ đầu chiến tranh. Bị thương trong chiến đấu, sau khi trị liệu nay anh ở trại tạm cư. Những tháng tới, sẽ có thêm nhiều người Ukraine phải ở ngoài đường. Quân Nga tiếp tục tiến lên từ từ tại miền đông, đồng thời oanh kích cơ sở hạ tầng điện và hệ thống sưởi của Ukraine.
Đối ngoại : Những vấn đề không thay đổi dù là Trump hay Harris
Tình trạng bạo lực nơi lứa tuổi vị thành niên, những chuyến tàu di dân vượt biển Manche bất hợp pháp ngày càng nguy hiểm với thêm 2 người thiệt mạng hôm qua, phiên tòa Pelicot là những vấn đề thời sự Pháp trên trang nhất hôm nay. Về quốc tế, đó là "Gaza một năm dưới mưa bom", "Wall Street và thách thức Trump" : thị trường chứng khoán New York bắt đầu tin vào chiến thắng của ứng cử viên Cộng Hòa.
Riêng về bầu cử tổng thống Mỹ, theo phân tích của Les Echos thì những vấn đề trong chính sách đối ngoại sẽ không thay đổi, dù người đắc cử là Trump hay Harris. Chủ nhân mới của Nhà Trắng sẽ phải chận đứng cuộc chiến ở Ukraine, tránh rơi vào cuộc xung đột Cận Đông và bảo đảm gia tăng sức mạnh Mỹ.
Alexandra de Hoop Scheffer, chủ tịch German Marshall Fund nhấn mạnh có những vấn đề quan trọng vẫn phải được giữ nguyên. Một chuyên gia nói thêm, đối với người Mỹ, an ninh quốc gia được khẳng định thông qua an ninh kinh tế : đối đầu với Trung Quốc và gia tăng cạnh tranh với Châu Âu. Với Kamala Harris, điều này có nghĩa tái kỹ nghệ hóa là trung tâm, trong những lãnh vực giàu sáng tạo như không gian, chip bán dẫn, xe điện, dược phẩm... Còn Donald Trump coi thuế quan là vũ khí tối thượng, bất chấp ảnh hưởng đến sức mua của người tiêu thụ.
Đài Loan, Ukraine, Trung Đông : Những hướng chính
Laurence Nardon của IFRI dự báo trên Les Echos, cả hai đều tìm cách duy trì quan niệm nhập nhằng về Đài Loan. Một nhà quan sát cho rằng Donald Trump có thể ngăn chặn áp lực Trung Quốc bằng cách tăng cường các căn cứ xung quanh như ở Philippines, đầu tư vào Hải quân để củng cố kỹ nghệ quốc phòng. Chính sách đối ngoại của Trump tùy theo cán cân thương mại với từng nước. Với chính quyền Dân Chủ cũng không khá hơn, dù có thể an tâm phần nào với sự hiện diện của Philip Gordon, một người thông thạo Châu Âu làm cố vấn cho bà Harris.
Trong hồ sơ Ukraine, hai đảng đều muốn giảm bớt cam kết vì Trung Quốc vẫn là mục tiêu chính. Theo Alexandra de Hoop Scheffer, Mỹ vẫn viện trợ cho Ukraine với điều kiện Châu Âu đứng về phía Washington trong việc đối phó với Trung Quốc. Một chuyên gia khác cho rằng Trump sẽ gây sức ép lên Kiev và Châu Âu để nhượng bộ Putin. Nhà nghiên cứu Maud Quessard của IRSEM nhấn mạnh, Trump không ưa đa phương, không coi Châu Âu là đối tác. Tuy nhiên Hoop Sheffer cho rằng ứng cử viên "Make America Great Again" không phải là người theo chủ trương cô lập, ông có thể gây ngạc nhiên. Lực lượng trong NATO đã tăng cao trong nhiệm kỳ Donald Trump, và ông đã can thiệp quân sự vào Syria. Một chuyên gia khác lưu ý : "Trump tin vào hòa bình bằng sức mạnh. Tuy có cảm tình với Putin nhưng nếu quá tham lam, tổng thống Nga sẽ làm ông Trump tức giận".
Để giải quyết xung đột Cận Đông, cử tri bảo thủ tin vào chính quyền Cộng Hòa hơn. Donald Trump sẽ ủng hộ chính phủ Netanyahou, thân thiết với Saudi Arabia và luôn thù địch với Iran. Thái độ của ông rõ ràng hơn bà Kamala Harris. Theo Maud Quessard, chính quyền Dân Chủ sẽ có chính sách thực dụng, tránh xung đột kéo dài. Harris sẽ củng cố các đối tác chiến lược, trước hết ở Ấn Độ-Thái Bình Dương ; đầu tư nhiều hơn vào Châu Đại Dương, Châu Phi, các nước phương Nam. Một cách để tạo điều kiện hợp tác tình báo, chống lại tham vọng đế quốc của Nga và Trung Quốc.
Thời cơ hiếm có để đập tan chế độ thần quyền Iran
Cũng liên quan đến Trung Cận Đông, triết gia Pascal Bruckner trên trang Ý kiến của Le Figaro nhận định tương lai của các nền dân chủ phương Tây được đặt cược vào thái độ cứng rắn trước Moskva và Tehran. Ông cho rằng hiện nay là thời cơ duy nhất để "giải thể" chế độ của các giáo sĩ, nếu trì hoãn thế hệ con cháu sẽ phải trả giá gấp trăm lần.
Nhà trí thức kể ra "bốn nhà độc tài cộng một" : đại đế Tập Cận Bình, tay găng-tơ Vladimir Putin, chú hề Kim Jong-un, giáo sĩ choàng khăn Khamenei, cộng thêm Recep Tayyip Erdogan. Điểm chung duy nhất của họ là sự thù địch với phương Tây và nuối tiếc đế chế cũ. Những khuôn mặt này đang hình thành một trục quân sự-kinh tế nhằm bao vây các quốc gia dân chủ và phá hoại các nguyên tắc lâu nay. Họ luôn căm ghét giá trị tự do, bình đẳng, đa phương ; tự cho là người bảo vệ "các nước phương Nam" - tên gọi mới của thế giới thứ ba – chống lại chủ nghĩa đế quốc Châu Âu. Họ bóp méo lịch sử, coi chủ nghĩa thực dân là đáng nguyền rủa hơn phát-xít hay stalin-nít.
Liên minh này nay có một mắt xích yếu là Tehran – Hamas bị phá vỡ, Hezbollah bị trảm, kinh tế bị trừng phạt và người dân nổi lên chống lại. Trái đã đủ chín để rụng, Iran đang chao đảo như Liên Xô năm 1989. Theo ông Bruckner, một cuộc phối hợp tấn công giữa Israel và Mỹ có sự hỗ trợ của Pháp, Anh và các vương quốc Ả rập sẽ là đòn quyết định cho chế độ khủng bố đã treo cổ các phụ nữ, tra tấn đối lập, đàn áp thiểu số, gieo rắc cái chết trong toàn khu vực.
Khó khăn đến từ chính nội bộ nước Mỹ : Sau Việt Nam, Iraq và Afghanistan, công chúng không còn muốn thấy một quân nhân Mỹ nào phải chết để bảo vệ một nước khác. Cơ hội để chấm dứt mối đe dọa từ chế độ thần quyền áp đặt lên Tehran từ 1979, chỉ có thể là một quyết định lưỡng đảng, cần sự táo bạo - đang thiếu vắng ở cả hai bên. Khối ung thư Hồi giáo từ thập niên 80 đã sinh sôi mạnh mẽ với Al-Qaeda, tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo, Huynh đệ Hồi giáo... Lòng căm thù "Đại Satan" Hoa Kỳ, Israel, Châu Âu mạnh mẽ hơn những chia rẽ giữa Shia và Sunni. Hai quốc gia đang cứu vãn danh dự của thế giới dân chủ là Ukraine và Israel. Nếu chẳng may Iran thoát được với vài vết trầy xước, Ukraine thất trận, NATO sẽ sụp đổ và Châu Âu có nguy cơ bị tất cả thú dữ xúm vào xơi tái từng mảng một.
Thụy My