Ukraine đẩy nhanh việc di tản thường dân gần chiến tuyến miền đông

Thùy Dương, RFI, 25/02/2023

Gần đến 24/02/2023, tròn một năm ngày Putin phát động cuộc chiến xâm lược nước láng giềng Ukraine, các vùng nằm gần chiến tuyến miền đông Ukraine càng cảm thấy áp lực trước nguy cơ bị quân Nga ồ ạt tấn công trở lại. Tại vùng Kharkiv, nơi đã được giải phóng từ hồi tháng 09/2022, gần Koupiansk, tình hình những ngày qua rất căng thẳng, việc di tản thường dân được đẩy nhanh, nhưng không phải ai cũng đành lòng ra đi, cho dù ở lại là đối mặt với đạn pháo của kẻ thù.

Anh Oleksij, một tình nguyện viên lái xe đưa người dân di tản, Koupiansk, Ukraine, ngày 22/02/2023. © Boris Vichith / RFI

Ngày 23/02, đặc phái viên Anastasia Becchio và Boris Vichith gửi về bài phóng sự :

"Chiếc xe bus nhỏ của các tình nguyện viên ra dấu báo hiệu là xe đã đến sân trong của tòa nhà. Vài phút sau, một người phụ nữ lớn tuổi với nước da bợt bạt, được hai người đàn ông đỡ lên xe. Khi các vụ pháo kích xảy ra gần hơn, anh Aleksei, con trai bà cụ, cuối cùng đã thuyết phục được bà đến bệnh viện ở Kharkiv. Anh nói : "Pháo kích rất dữ dội. Thật là đáng lo. Ai cũng sẽ thấy sợ thôi, đó cũng là điều bình thường".

Người lái xe là anh Oleksij Reutskij, một tình nguyện viên. Anh cho biết các đề nghị được đi sơ tán đã tăng. Oleksij kể : "Cách nay 1 tháng, mỗi tuần chúng tôi di tản khoảng 20 người. Giờ đây, chỉ riêng trong ngày hôm nay chúng tôi phải đưa 11 người rời khỏi đây. Hầu như ngày nào chúng tôi cũng đến đây. Tình hình đang căng thẳng : Người dân nghe nói là các vụ pháo kích ngày càng dữ dội hơn, ngày càng có nhiều trận giao tranh hơn và kẻ thù đã tiến đến gần".

Trước khi đi đón những hành khách khác, Oleksij đến gặp cha mình, người từ chối rời khỏi một khu vực đặc biệt nguy hiểm. Ông nói : "Tôi sinh ra và được rửa tội ngay ở đây. Còn cha mẹ tôi yên nghỉ phía bên kia con đường". Oleksij than thở : "Thật khó để đưa ông ấy ra khỏi đây, nhưng chúng tôi đang cố thuyết phục ông rời đi trong vòng hai tuần lễ, cho qua cái khoảng thời gian xung quanh ngày 24/02, bởi vì tất cả mọi người đều đang lo sợ điều gì đó xảy ra".

Đúng lúc đó, có tiếng đạn pháo vang lên không xa, Oleksij đứng dậy, nói thêm : 'Ấy thế mà ông ấy không muốn rời đi'".

Trường học thời chiến : Học sinh đã quen với còi báo động và hầm trú ẩn

Trong khi đó, ngay tại thủ đô Kiev, suốt thời gian qua, mặc dù điện liên tục bị cúp và có nhiều vụ nổ xảy ra, nhưng mọi người vẫn làm hết sức để trẻ em được đến trường. Tuy nhiên, vào cuối tuần này, tại vùng Kiev, các trường học phải đóng cửa. Nhà chức trách khuyến nghị các trường tổ chức cho học sinh học từ xa vì lo ngại quân Nga tăng cường các đợt oanh kích vào dịp tròn một năm xâm lược Ukraine.

Đặc phái viên Julien Boileau và Sylvie Noël hôm thứ Năm 23/02 đã đến trường 49 ở Kiev, gặp hiệu trưởng, nghe bà hồi tưởng về dấu mốc 24/02 và cách trường học thích nghi với thời chiến :

"Bà Alla Souleymanova, hiệu trưởng của trường kể lại là hôm 24/02/2022, bà đến trường từ rất sớm. Lúc đó mới là 6 giờ sáng và hiệu trưởng trường 49 ở Kiev bắt đầu các cuộc gọi điện thoại cho hiệu trưởng của các trường học ở Pháp mà bà đã lập quan hệ đối tác, trao đổi trong suốt nhiều năm qua. Việc cấp bách khi đó là đưa các em học sinh đến chỗ an toàn.

Tất cả những ai có thể đều ra đi. Mẹ của một học sinh lớp 12 đi đến Paris và chở theo 8 đứa trẻ trong xe của mình, các em ngủ lăn lóc chèn cả vào người nhau.

Ở lại Kiev, vượt qua những thời khắc hoang mang, sợ hãi, cô hiệu trưởng Alla Souleymanova bắt tay vào tổ chức trường học thời chiến. Bà nói : "Anh chị biết đấy, Covid là một nỗi bất hạnh, nhưng cũng nhờ thế mà chúng tôi có các công cụ, các nền tảng dạy học. Và thế là chúng tôi bắt đầu tổ chức dạy học từ xa trên khắp thế giới, vì mọi người đều đã ra đi, đến bất cứ nơi nào họ có thể".

Kể từ tháng 9 năm ngoái, các lớp học tại trường đã được mở trở lại, nhưng việc dạy học trực tuyến vẫn tiếp tục được tổ chức cho các học sinh đã di tản đến những nơi khác ở Ukraine hoặc cho những học sinh đang sống tị nạn ở nước ngoài. Đối với những ai đến trường học, có một khu trú ẩn rộng rãi, thoải mái đã được tạo ra ở tầng hầm của trường. Mỗi khi có báo động, tất cả các lớp đều xuống ẩn náu ở đó và buổi học lại tiếp tục.

Cô hiệu trưởng Alla Souleymanova kết luận : "Nhưng sẽ vẫn tốt hơn nếu chúng tôi không cần nơi trú ẩn này".

Mỗi ngày có gần 20.000 người Ukraine vượt biên giới Ba Lan trở về nước

Nhìn tới vùng biên giới giữa Ukraine và Ba Lan, vào thời điểm có nhiều đồn đoán về việc Nga sẽ ồ ạt tấn công Ukraine vào dịp 24/02, nhiều người Ukraine tị nạn ở Ba Lan vẫn tìm cách đi tàu trở về Ukraine, nhất là đến miền tây, dù chỉ để lưu lại trong một ngày nghỉ cuối tuần, một tuần hay vài tháng. Mỗi ngày có gần 20.000 người vượt biên giới Ba Lan về thăm quê.

Từ Przemysl, một trong những thị trấn của Ba Lan nằm gần Ukraine nhất, thông tín viên Martin Chabal gửi về bài phóng sự :

"Trong tiết trời tháng Hai, nhiệt độ xuống dưới 0 độ C, hàng trăm người đang đợi để lên chuyến tàu đi Ukraine.

Izabel cùng các con và gia đình của chị gái cô từ Anh trở về nước trong kỳ nghỉ của học sinh. Izabel nói : "Chúng tôi trở về vì muốn gặp lại chồng của chúng tôi. Còn họ đang nóng lòng được gặp lại bọn trẻ". Thế nhưng, đằng sau nụ cười của Izabel vẫn là nỗi lo lắng về tình hình quê nhà ở Dnipro. Izabel nói tiếp : "Dẫu sao chúng tôi cũng vẫn sợ khi trở về Ukraine bây giờ. Trong trận pháo kích đầu tiên nhắm vào Dnipro, ngôi nhà cạnh nhà của chị gái tôi đã bị phá hủy".

Những người khác ít kiên nhẫn hơn Izabel. Đây là lần thứ hai Lera trở lại kể từ đầu năm đến nay. Cô rất vui khi được trở về Odessa. Lera chia sẻ : "Tôi rất vui khi được trở về. Tôi đã chờ suốt cả tháng nay rồi, chỉ để ở Odessa và có một khoảng thời gian thật vui ở đó".

Còn Vitalii đến Ba Lan là để thăm mẹ. Bây giờ cậu trở về sống ở Dnipro. Vitalii cho biết : "Tôi mới 17 tuổi nên tôi có thể dễ dàng sang Ba Lan rồi lại trở về". Nhưng đến tháng Tư tới đây, Vitalii sẽ tròn 18 tuổi và cậu ấy sẽ không thể rời khỏi đất nước được nữa. Vitalii nói tiếp : "Tôi không biết mình sẽ phải làm gì. Tôi hy vọng chiến tranh sẽ kết thúc, nhưng tôi không sợ".

Mỗi ngày, có 3 chuyến tàu khởi hành từ thị trấn nhỏ này của Ba Lan để đến miền tây Ukraine. Còn người tị nạn đổ về đây từ khắp Châu Âu để nắm lấy cơ hội về thăm đất nước mà họ đang rất nhớ thương".

Bất chấp chính sách trung lập về quân sự, Ireland quyết định huấn luyện binh sĩ Ukraine rà phá mìn

Chính phủ Ireland vừa chính thức thông báo sẽ có chương trình huấn luyện binh sĩ Ukraine rà phá mìn. Ý tưởng này được đưa ra vào cuối năm ngoái. Ireland trước đây đã từng tham gia các sứ mệnh gìn giữ hòa bình, nhưng chưa bao giờ can dự vào một cuộc xung đột giữa hai quốc gia. Thông báo này đương nhiên không được phe đối lập ủng hộ, vì họ muốn duy trì tình trạng trung lập quân sự của đất nước. Quyết định của Ireland đương nhiên cũng vấp phải sự phản đối của Nga.

Từ Dublin, thông tín viên Laura Taouchanov ngày 22/02 gửi về bài tường trình :

"Sau nhiều tháng gửi hàng viện trợ y tế hoặc cứu trợ nhân đạo, nhưng luôn từ chối viện trợ quân sự, chính phủ Ireland nay đã thay đổi ý kiến. Khoảng 30 binh sĩ Ireland sẽ huấn luyện cho binh lính Ukraine cách rà phá mìn. Đó là một thế mạnh của quân đội Ireland và họ đã từng thực hiện một số khóa huấn luyện kiểu như vậy, chẳng hạn như ở Mali.

Mục tiêu là tăng cường năng lực quân sự của Ukraine, giúp họ bảo vệ tốt hơn lãnh thổ Ukraine và bảo vệ dân thường. Đã có hàng trăm chương trình như vậy ở Châu Âu, nhưng điểm khác biệt là Ireland vốn vẫn duy trì tình trạng trung lập về quân sự.

Hòn đảo này không tham gia trực tiếp vào Đệ Nhị Thế Chiến và chưa bao giờ gia nhập NATO. Do vậy, đây sẽ là lần đầu tiên trong lịch sử, Ireland đóng góp vào việc huấn luyện một lực lượng của một nước đang có chiến tranh với một nước khác.

Quyết định này đang gây tranh cãi trong hàng ngũ phe đối lập, đặc biệt là đảng Sinn Fein. Đối với đảng này, tính trung lập không chỉ là một quan điểm lịch sử, mà còn là mong muốn của nhân dân hiện nay. Đại sứ Nga tại Ireland cũng khẳng định khi đưa ra quyết định như vậy, coi như Ireland trực tiếp tham gia vào cuộc xung đột này".

Thùy Dương

Nguồn : RFI, 24/02/2023

************************

Bốn kịch bản tiếp theo của chiến tranh Ukraine

Thanh Phương, RFI, 24/02/2023

Đúng một năm kể từ khi tổng thống Nga Putin phát động cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine, xung đột không biết bao giờ mới chấm dứt, bên nào cũng tuyên bố sẽ đánh đến cùng để giành chiến thắng, chứ không hề tỏ ý muốn đàm phán hòa bình.

Một người đàn ông hóa trang thành chim bồ câu hòa bình đứng trước đại sứ quán Nga ở Berlin, Đức, trong cuộc biểu tình đánh dấu một năm ngày Nga xâm lược Ukraine, ngày 24/02/2023. AP - Markus Schreiber

Quân đội hai nước nay giao tranh với nhau trên một chiến tuyến dài đến hơn 1.000 km ở miền đông Ukraine, giành giật nhau từng tấc đất tại những thành phố nay chỉ là những đống đổ nát. Chiến tranh Ukraine giờ đã trở thành một cuộc chiến tranh hao mòn. 

Như vậy, cuộc xung đột Nga-Ukraine có thể sẽ tiếp diễn như thế nào, các chuyên gia được tuần báo Pháp L’Obs trích dẫn hôm qua dự báo bốn kịch bản.

Thứ nhất là Ukraine giành chiến thắng. Từ khi lực lượng của Kiev mở cuộc phản công vào tháng 9, chỉ trong vài ngày giành lại quyền kiểm soát 2.500 km2, kịch bản Ukraine giành chiến thắng đã trở thành một trong những giả thuyết được xem là có khả năng xảy ra. Tuy nhiên, theo chuyên gia quân sự Thibault Fouillet thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược (FRS), chiến thắng trên chiến trường không đồng nghĩa với việc đạt được các mục đích của chiến tranh mà Kiev đã đề ra, đó là giành lại toàn vẹn lãnh thổ và đạt được những bảo đảm an ninh lâu dài. Hơn nữa, theo ghi nhận của nhà nghiên cứu Céline Marangé tại Viện Nghiên cứu Chiến lược của Trường Quân sự (IRSEM), chính người dân Ukraine đòi hỏi là bất cứ giá nào cũng phải giải phóng toàn bộ các vùng mà Nga chiếm đóng hoặc sát nhập, kể cả vùng Crimea. 

Hiện giờ, quân Ukraine đang "thừa thắng xông lên" chủ yếu là nhờ nguồn vũ khí dồi dào do phương Tây viện trợ. Nhưng Mỹ, Anh, Pháp, Đức hay Ba Lan không thể nào cung cấp súng đạn, xe tăng lâu dài cho Kiev. Đến một lúc nào đó, nguồn vũ khí viện trợ sẽ cạn dần, liệu sức kháng cự của quân Ukraine có sẽ bị suy giảm hay không ?

Cho nên, không loại trừ khả năng xảy ra kịch bản thứ hai, đó là Nga giành chiến thắng. Moskva đã nêu rõ mục đích của họ khi mở cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine : Thay đổi chế độ "phát xít" ở Kiev và đặt Ukraine dưới sự giám hộ của Nga. Tuy nhiên, trước mắt, chế độ Kiev khó mà bị lật, trừ phi bộ máy quân sự của Ukraine bị sụp đổ hoàn toàn. Đúng là Moskva có thể ban hành các lệnh động viên mới để gầy dựng lại các lực lượng đã bị tiêu hao ở Ukraine, hoặc điều quân chính quy và lính đánh thuê từ Syria và Châu Phi về, để áp đảo quân Ukraine về số lượng. Nhưng quân Nga vẫn còn gặp nhiều vấn đề về thiết bị quân sự và đạn được.

Do cả hai bên đều khó mà giành chiến thắng dứt điểm, nên có thể Nga và Ukraine rồi sẽ đàm phán với nhau để chấm dứt chiến tranh. Nhưng kịch bản thứ ba này khó mà xảy ra trong những tháng tới, vì theo nhận định của chuyên gia Thibaut Fouillet, chiến tranh Ukraine hiện giờ là một cuộc chiến tranh hao mòn, "khi nào mà hai bên tham chiến đều hy vọng giành được thêm đất, thì cả hai đều thấy không cần phải thương lượng với nhau". Hơn nữa, theo nhà nghiên cứu Céline Marangé, đối với tổng thống Zelensky, ngồi vào bàn đàm phán với Nga sẽ làm sụt giảm uy tín chính trị của ông, vì dân Ukraine không chấp nhận bất cứ một nhân nhượng nào với Nga.

Cả ba kịch bản nói trên đều khó có khả năng xảy ra về ngắn hạn, cho nên không thể loại trừ kịch bản thứ tư, đó là nguy cơ leo thang, tức là Nga sử dụng vũ khí nguyên tử, hay chiến tranh Ukraine lan sang các nước khác. Tuy nhiên, theo đa số các chuyên gia, nguy cơ Moskva dùng đến các vũ khí không quy ước là rất thấp, vì đối với Nga, cái giá phải trả cho việc dùng vũ khí hạt nhân sẽ rất là cao, trong khi kết quả thu được ở chiến trường Ukraine rất thấp.

Nguy cơ xung đột lan sang các nước láng giềng của Ukraine như Ba Lan cũng khó xảy ra trong lúc này. Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Céline Marangé nhấn mạnh, có hai lằn ranh đỏ mà Ukraine và các đồng minh không nên vượt qua : "Nếu chế độ bị đe dọa hoặc nếu lãnh thổ quốc gia bị tấn công, Putin có thể cảm thấy bị dồn đến đường cùng". Chính vì không muốn xâm phạm toàn vẹn lãnh thổ của Nga, nên cho đến nay, Hoa Kỳ vẫn không chấp nhận giao cho Ukraine các tên lửa tầm xa có thể bắn tới mục tiêu cách 300 km, tức là tới các mục tiêu sâu trong lãnh thổ Nga. 

Thanh Phương

**********************

Đúng một năm Nga xâm lược, Zelensky tuyên bố Ukraine sẽ cố giành chiến thắng năm nay

Thanh Phương, RFI, 24/02/2023

Hôm 24/02/2023, là đúng một năm ngày tổng thống Vladimir Putin phát động cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine. Phát biểu với quốc dân, tổng thống Volodymyr Zelensky tuyên bố Ukraine sẽ cố hết sức để giành chiến thắng trong năm nay.

Tổng thống Volodymyr Zelensky trong buổi họp báo với thủ tướng Ý Giorgia Meloni tại Kiev, Ukraine, ngày 21/02/2023. AFP – Genya Savilov

Trong bài phát biểu dài gần 15 phút, được phát trên các mạng xã hội, tổng thống Zelensky nói : "Ukraine đã làm thế giới bất ngờ. Ukraine đã gợi cảm hứng cho thế giới. Ukraine đã đoàn kết thế giới". Ông nói thêm là người dân Ukraine "sẽ không bao giờ ngơi nghỉ khi nào mà những tên sát nhân Nga không bị trừng trị".

Một năm sau khi tổng thống Putin phát động cuộc chiến tranh xâm lược, người dân Ukraine tin tưởng vào chiến thắng, theo tường trình của đặc phái viên Emmanuelle Chaab từ Kiev :

"Vào đầu năm nay, đúng là người dân Ukraine lo ngại về một chiến dịch tấn công mới của quân Nga trên bộ, cuộc tấn công mùa Xuân, và dĩ nhiên viễn cảnh một cuộc tấn công từ nước Belarus láng giềng vẫn còn trong tâm trí mọi người.

Hiện giờ các cuộc giao tranh trên bộ chủ yếu tập trung ở miền đông và nhưng bây giờ không còn yếu tố bất ngờ nữa. Trong tuần này, tuần đánh dấu một năm quân Nga tiến gần đến thủ đô Ukraine, nhiều người vẫn chờ đợi là sẽ xảy ra một cuộc đảo chính, nhất là vì Kiev vẫn luôn bị không kích bằng tên lửa, bằng drone tự sát, mà đa số bị hệ thống phòng không của Ukraine bắn chặn.

Tuy vậy, khi nói chuyện với những người dân Ukraine sau một năm đầy thử thách, tôi thấy ai cũng tin tưởng vào chiến thắng của Ukraine dù có phải mất nhiều thời gian đến đâu. Hiện giờ người ta nói nhiều đến Bakhmut. Bộ tổng tham mưu quân đội Ukraine đã thống kê là từ tháng 2/0222, chỉ riêng thành phố này đã bị tấn công 380 lần. Nên nhớ rằng tại vùng này chiến tuyến dài đến hơn 1.000 km. 

Hôm qua, Kherson lại bị oanh kích. Dù đã được giải phóng từ tháng 11 năm 2022, thành phố này vẫn tiếp tục sống dưới đạn pháo của Nga".

Về phía Nga, cựu tổng thống Dmitri Medvedev hôm nay cũng khẳng định là Nga "sẽ giành chiến thắng ở Ukraine và sẵn sàng tiến đến sát biên giới Ba Lan".

Trong khi đó, lãnh đạo các nước phương Tây vẫn ủng hộ Kiev. Khối NATO hôm nay ra thông cáo bày tỏ "quyết tâm trợ giúp Ukraine chống lại Nga" và cho rằng Moskva "đã thất bại trong nỗ lực phá vỡ ý chí kiên cường của nhân dân Ukraine". Tổng thống Emmanuel Macron khẳng định Pháp sẽ luôn sát cánh với Ukraine và cầu chúc cho Ukraine giành được chiến thắng và đạt đến hòa bình. Thủ tướng Đức Olaf Scholz thì tin tưởng là tổng thống Putin "sẽ không đạt được các mục tiêu đế quốc chủ nghĩa" của ông ở Ukraine.

Thanh Phương

Nguồn : RFI, 24/02/2023

Càng tiến sâu vào thế kỷ 21, thế giới càng biến động mạnh với ma trận quyền lực chuyển đổi khó lường. Chuyển đổi quyền lực không đợi đến thế kỷ 21 mới diễn ra, nhưng quá trình này ngày càng đầy kịch tính vì những biến số khó lường. Có thể nói chuyển đổi quyền lực vừa là nguyên nhân vừa là hệ quả của những diễn biến bất ngờ trong các lĩnh vực chính trị-xã hội cũng như khoa học-công nghệ. Bài này sẽ cố gắng lý giải hiện tượng và bản chất của quá trình chuyển đổi quyền lực trong thế kỷ 21 để rút ra các bài học cần thiết.

Càng tiến sâu vào thế kỷ 21, thế giới càng biến động mạnh với ma trận quyền lực chuyển đổi khó lường.

Biến động khó lường

Hai năm qua, đại dịch Coronavirus đã làm loài người điên đảo và các siêu cường có vũ khí hạt nhân cũng bất lực, với hơn 6,2 triệu người thiệt mạng, riêng Mỹ đã hơn một triệu. Có thể nói chống dịch là một cuộc chiến tranh kiểu mới chống lại con virus vô hình nhưng có khả năng giết người hàng loạt. Để đối phó với tai họa do Coronavirus hay biến đổi khí hậu, con người phải liên kết và khôn ngoan hơn. Nhưng cuộc chiến Ukraine chứng tỏ các thế lực cực đoan và cuồng tín vẫn tiếp tục xô đẩy loài người vào thảm họa chiến tranh.

Các nhà khoa học ngày nay có thể bào chế được vaccines và thuốc đặc trị phòng chống virus. Nhưng loài người chưa có vaccines và thuốc đặc trị cho các thế lực cực đoan và cuồng tín. Trong lúc quẫn bách, các lãnh đạo cực đoan và cuồng tín bất bình thường có thể ra lệnh tấn công bằng vũ khí hóa học và sinh học hay vũ khí hạt nhân, làm hàng triệu người chết, phá hủy nhiều thành phố lớn, và làm đảo lộn nền văn minh nhân loại. Đó không phải là một bộ phim khoa học viễn tưởng, mà là nguy cơ hiện hữu đang đe dọa loài người.

Cách đây hơn ba thập kỷ, nhà tương lại học Alvin Toffler đã viết cuốn "Thăng trầm Quyền lực" (Powershift : Knowledge, Wealth and Violence in the 21st Century, 1990). Đó là cuốn thứ ba trong bộ ba tác phẩm (trilogy) dự báo về tương lai của thế kỷ 21, gồm "Cú sốc Tương lai" (Future Shock, 1970) và "Làn sóng Thứ ba" (The Third Wave, 1980). Những cuốn sách đó của Alvin Toffler đã làm dư luận sôi nổi một thời như một hiện tượng, nhưng nay cũng bị quên lãng trên các giá sách thư viện hay trong ký ức của một thế hệ.

Cuốn "Powershift" đề cập đến "cuộc chiến tranh thông tin" (info-wars) trong tương lai và khái quát một hệ thống mới tạo ra của cải dựa trên chủ nghĩa cá thể (individualism), đổi mới công nghệ (innovation) và thông tin (information). Theo Toffler, chuyển đổi của thế giới mới không phải giữa Đông và Tây hay Bắc và Nam, mà là "giữa Nhanh và Chậm". Trí thức là nguồn gốc quyền lực dân chủ, không chỉ cho người giàu mà còn cho người nghèo. Chúng ta đang sống trong một nền văn minh trí thức đã được phổ cập qua internet.

Quyền lực đang chuyển đổi từ các đội quân lớn tổ chức chặt chẽ sang các lực lượng nổi dậy tổ chức lỏng lẻo (như Taliban), từ các đại công ty sang các nhóm khởi nghiệp, từ các lâu đài của tổng thống sang các quảng trường của dân chúng. Quyền lực đang chuyển từ Tây sang Đông, từ Bắc sang Nam, từ Nam sang Nữ. Quyền lực không chỉ chuyển đổi và phân tán mà còn đang suy tàn (decaying). Những người nắm quyền lực hiện nay bị giới hạn nhiều hơn và gặp nhiều rủi ro hơn trước. Quyền lực ngày càng khó vận dụng và dễ bị mất.

Hơn hai thập kỷ sau, sử gia Yuval Noah Harari đã viết bộ ba tác phẩm (trilogy) cảnh báo về những biến đổi lớn trong thế kỷ 21. Đó là "Lược sử Loài người" (Sapiens : A Brief History of Humankind, 2011), "Tương lai Loài người" (Homo Deus : A Brief History of Tomorrrow, 2015), và "21 Bài học Cho Thế kỷ 21" (21 Lessons for the 21st Century, 2018). Những cuốn sách của Harari không chỉ bán chạy (như bestseller) với hàng triệu cuốn tại 30 nước trên thế giới, mà còn được Barack Obama, Bill Gates, và Mark Zuckerberg bình chọn.

Theo Harari, thành tựu chính trị lớn nhất của nhân loại trong bảy thập kỷ qua là "sự suy tàn của chiến tranh", nhưng điều đó đang bị đảo ngược như toàn cầu hóa. Chiến tranh khó xảy ra khi "tri thức trở thành nguồn lực chủ yếu tạo ra của cải". Nhưng sự trỗi dậy của thế giới mạng, nền kinh tế do trí tuệ nhân tạo điều khiển, và việc quân sự hóa cả văn hóa, có thể mở ra một kỷ nguyên mới về chiến tranh còn tồi tệ hơn nhiều so với trước. Harari khẳng định "Hướng đi của lịch sử nhân loại đang được quyết định tại Ukraine". Nếu để độc tài xâm lược thắng thì tất cả chúng ta đều hứng chịu hệ quả. (Yuval Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history, Yuval Harari, Economist, February 9, 2022).

Moisés Naím (former Foreign Policy editor) đã viết cuốn "Sự Suy tàn của Quyền lực" (The End of Power : From Boardrooms to Battlefields and Churches to States, 2013) mà Mark Zuckerberg đã bình chọn. Moise Naim đề cập đến sự suy tàn của quyền lực không chỉ gồm lãnh đạo mà còn cả thể chế. Trong một bài viết gần đây, Moises Naim đã cảnh báo về sự suy thoái của nền dân chủ và sự trỗi dậy của "thế hệ độc tài mới" theo chủ nghĩa dân túy, trong đó có Putin (ở Nga), Tập Cận Bình (ở Trung Quốc), và Donald Trump (ở Mỹ).

Có thể so sánh cuốn "The End of Power" của Moises Naim với cuốn "The End of History and the Last Man" của Francis Fukuyama. Tuy phân tích của họ quan trọng và đúng lúc, nhưng cũng có những vấn đề gây tranh cãi. Có người cho rằng Moises Naim chưa nắm bắt hết các cung bậc của vấn đề và nhận ra tập trung quyền lực là một đặc điểm của hiện đại hóa. Có những lúc quyền lực suy tàn, nhưng luôn tìm cơ hội để phục hồi. Tuy dân chủ đang thoái trào nhưng vẫn có hơn nửa dân số thế giới sống trong các xã hội dân chủ.

Theo Moisés Naím, trong thế kỷ 21, muốn giành quyền lực không khó nhưng sử dụng quyền lực khó hơn và đánh mất quyền lực rất dễ (power is easier to get, harder to use and easier to lose). Trong bối cảnh hiện nay, các nhà độc tài theo chủ nghĩa dân túy thường tìm cách tập trung quyền lực vào tay mình, tấn công các thể chế dân chủ, tuyên chiến với báo chí, và bãi bỏ các luật lệ hạn chế quyền lực của họ. (The Dictator’s New Playbook : Why Democracy Is Losing the Fight, Moisés Naím, Foreign Affairs, March/April 2022).

Facebook là một trường hợp điển hình (test case) để minh họa cho cuốn sách mà Moises Naím đã mô tả một cách sinh động và cổ vũ cho những chuyển đổi gần đây làm cho quyền lực truyền thống như chính trị, kinh tế, hay văn hóa, đều bị tổn thương trước các thách thức của các thực thể nhỏ hơn và khôn ngoan hơn. Moisés Naím đã làm rõ cuộc đấu tranh giữa các "siêu quyền lực" (megaplayers) đã từng thống trị và "vi quyền lực" (micropowers) đang nổi lên để thách thức trong mọi lĩnh vực hoạt động của xã hội loài người.

Moises Naím cho thấy sức mạnh của các "vi quyền lực" chống lại các "siêu quyền lực" như "Châu chấu đá voi", để lật đổ các bạo chúa (tyrants), xóa bỏ độc quyền (monopolies) và mở ra những cơ hội mới khác biệt. Moises Naím đã khéo léo mô tả những thay đổi rung chuyển (seismic changes) đang diễn ra trong kinh doanh, khoa học, giáo dục, trong gia đình và trong mọi lĩnh vực của chiến tranh và hòa bình. Đó là một cách nhìn có tính đổi mới trước sự suy tàn tất yếu của quyền lực đang làm thay đổi thế giới chúng ta.

Lý giải thực tế mới 

Có những "góc khuất" (blind spots) cần lý giải, liên quan đến cuộc chiến Ukraine hiện nay cũng như Việt Nam và Afghanistan trước đây. Trong trường hợp Afghanistan, người Nga và người Mỹ đã phải rút quân khỏi Afghanistan và chấp nhận thất bại (Nga vào tháng 2/1989 và Mỹ vào tháng 8/2021). Nước Nga dưới thời Putin đang lặp lại sai lầm đó. Những cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái của Nga và Mỹ tại Afghanistan trước đây, hay của Nga tại Ukraine hiện nay không làm thay đổi cục diện chiến tranh.

Ukraine là một bài toán đố khó giải, với cả các học giả như Francis Fukuyama (the end of history) và Samuel Huntington (clash of civilizations) hay John Mearsheimer (realism). Học thuyết của họ nay không đủ lý giải Ukraine. Khi lý thuyết sai thì kết cục không còn là chuyện học thuật. Học trò của Fukuyama và Huntington tin rằng học thuyết điều khiển thế giới, nhưng là thế giới nào ? Những ai cho rằng Fukuyama ngây thơ thường tìm đến "chủ nghĩa hữu dụng" (essentialism) của Huntington, nhưng không đủ. (No grand theory can explain the Ukraine crisis, Janan Ganesh, Financial Times, April 12, 2022).

Theo Derek Crossman (RAND), Trung Quốc và Nga đang gắn kết chặt chẽ, làm cho nhiều nước không muốn ra mặt ủng hộ phương Tây để tránh rủi ro. Đối đầu giữa Nga và phương Tây càng làm căng thẳng hơn tranh chấp Mỹ-Trung tại Indo-Pacific. Nay Nga và Trung Quốc công khai phối hợp chặt chẽhống lại phương Tây, làm các nước nhỏ hơn phải tránh chọn phe để không bị hai nước lớn là Nga và Trung Quốc trừng phạt. (Why Most of the Indo-Pacific Tiptoes Around Russia, Derek Grossman, Foreign Policy, 6 April 2022).

Nhiều nước khu vực giữ trung lập vì đi theo phương Tây lợi bất cập hại. Không phải chỉ có Ấn Độ mua nhiều vũ khí, lương thực, và hợp tác dầu khí với Nga. Việt Nam tuy đang nổi lên như một đối tác quan trọng của Mỹ, nhưng bỏ phiếu trắng tại Liên Hợp Quốc vì phụ thuộc vào vũ khí của Nga để hiện đại hóa quân đội, nên không muốn làm mất lòng Nga. Việt Nam và Nga có quan hệ truyền thống, có chế độ chính trị tương đồng, và nghi ngại phương Tây dân chủ. Gần đây, Indonesia đã quyết định mua dầu ăn của Nga với giá rẻ.

Tuy hiểm họa từ Nga và Trung Quốc khác nhau, nhưng họ đều khai thác các điểm yếu của phương Tây như ngộ nhận, ngạo mạn, dễ thỏa mãn, nhát và tham. Nhưng Ukraine làm cho phương Tây bừng tỉnh. Các nước trung lập như Thụy Sỹ, Thụy Điển, Phần Lan đã thay đổi thái độ. Đức phải tăng gấp đôi ngân sách quốc phòng và giảm phụ thuộc vào Nga. Nhưng các vấn đề đối với Nga vẫn còn kém xa các vấn đề với Trung Quốc. (If you thought Russia was bad, just try China, Edward Lucas, Times of London, April 11, 2022).

Trung Quốc cũng đang chuẩn bị cho cuộc đối đầu này bằng cách tăng cường thực lực của mình về các lĩnh vực công nghệ cao như hàng không vũ trụ (aerospace) và bán dẫn (semiconductors). Tiềm lực và tham vọng của Bắc Kinh làm cho Tập Cận Bình trở thành một đối thủ đáng gờm hơn nhiều so với Putin. Trong khi đó, phương Tây đang nỗ lực làm cho nền kinh tế của họ có sức sống dẻo dai hơn (resilience). Nhưng dù muốn hay không thì cái giá phải trả rất lớn, vì Nga và Trung Quốc đang liên kết chống lại phương Tây.

Bài học đầu tiên về Ukraine là phải ngăn chặn không để xâm lược diễn ra. Khi Nga chiếm Crimea (2014), nếu Ukraine cứng rắn hơn và được phương Tây hỗ trợ mạnh hơn như hiện nay để ngăn chặn (denial strategy) thì Putin có thể chùn bước. Liên hệ tới Đông Á nơi cán cân lực lượng đang nghiêng về Trung Quốc, thì bài học này là sống còn với Đài Loan. Chắc không ai muốn vài năm sau nhìn lại và nghĩ rằng lẽ ra phải mạnh tay hơn để răn đe Trung Quốc. Vì vậy, bây giờ là lúc phải hành động ngay và hành động nhanh.

Khi xâm lược đã xảy ra rồi thì phải kháng cự có hiệu quả và linh hoạt để có kết cục như mong muốn. Có năm mục tiêu chính. Một là phải hạn chế tổn thất (limit damage). Hai là phải chặn bước tiến xâm lược (stop the aggressor’s advance). Ba là phải khôi phục nguyên trạng (restore the status quo ante). Bốn là phải trừng phạt kẻ xâm lược (punish the aggressor), Năm là phải tiêu diệt xâm lược nếu sự tồn tại của nó không thể chấp nhận được (unacceptable). (Ukraine After the invasion, what ? PacNet Forum #17, March 22, 2022).

Theo các nguồn báo chí, sau hơn một tháng chiến đấu, Ukraine vẫn đứng vững bất chấp các dự báo bi quan trước đó. Rõ ràng Nga đã sai lầm cơ bản khi đánh giá quá thấp khả năng kháng cự của Ukraine và đánh giá quá cao thực lực của Nga. Theo quy luật, nước nào sống sót sau đòn tấn công đầu tiên thì xác suất chiến thắng của họ cao hơn. Khi chiến tranh kéo dài thì nước phòng thủ sẽ tăng cường sức mạnh nhanh hơn và nhiều hơn so với nước tấn công. Nếu nước phòng thủ có tinh thần cao hơn thì khả năng chiến thắng sẽ nhiều hơn,

Andriy Zagorodnyuk (cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine, 2019-2020) đã từng giám sát cải cách trong quân đội Ukraine, chủ yếu là thay đổi học thuyết quân sự. Mặc dù quân đội Nga đã hiện đại hóa dưới thời Putin, nhưng họ chưa bao giờ chấp nhận cơ cấu chỉ huy phi tập trung, là đặc điểm nổi bật của quân đội NATO, trong khi quân đội Ukraine đã áp dụng. Người Nga không trao quyền cho binh lính nên lính Nga không biết họ đang làm nhiệm vụ gì. Quân đội Nga phụ thuộc quá nhiều vào hỏa lực pháo binh như "thần chiến tranh".

Theo Zagorodnyuk, tinh thần là động lực và yếu tố quan trọng nhất trong chiến tranh. "Chúng tôi đang chiến đấu vì cuộc sống của gia đình mình, cho người dân mình và cho ngôi nhà của mình". Sức mạnh của quân đội Ukraine bắt nguồn từ chủ nghĩa dân tộc. Đây là một cuộc chiến tranh ủy nhiệm (proxy), nên càng kéo dài Nga càng khó khăn. Bộ quốc phòng Nga cho biết họ có hai lựa chọn : Một là phải chiếm được toàn bộ Ukraine (đã thất bại), và hai là phải tập trung chiếm được Donbas (đang diễn ra, có ý nghĩa quyết định).

Theo Bộ Quốc phòng Nga, sau hơn một tháng, thương vong của quân Nga là 1.351 người chết và 3.825 người bị thương (chắc con số thực cao hơn nữa). Trong khi đó, các nguồn tin quân sự của Ukraine ước tính thương vong của quân đội Nga vào khoảng 15.000 người (cả chết và bị thương). Đến nay, ít nhất có 7 tướng Nga đã bị thiệt mạng. Đây là một tỷ lệ thương vong rất cao so với các cuộc chiến tranh trước đó. Theo UNHCR, đến nay có khoảng 3,6 triệu người Ukraine phải tị nạn, chủ yếu tại các nước láng giềng như Ba Lan.

Các nhân tố mới 

Trong lịch sử có một số người "ngoại đạo" đã trở thành nguyên thủ quốc gia. Tổng thống Mỹ Reagan vốn là một diễn viên điện ảnh và Tổng thống Trump vốn là một doanh nhân. Tổng thống Pháp Macron vốn là một "quân xanh" vô danh tiểu tốt. Nhưng hiếm ai trở thành "huyền thoại đúp" như Tổng thống Zelensky của Ukraine. Zelensky sẽ đi vào lịch sử không chỉ như một danh hài đột nhiên trở thành tổng thống như trong bộ phim "Kẻ Đầy tớ của Nhân dân", mà còn bất ngờ trở thành người hùng trong cuộc chiến tranh vệ quốc.

Hình ảnh Zelensky đã trở thành một biểu tượng như David nhỏ bé chống lại Goliath khổng lồ trong một cuộc chiến bất cân xứng (asymmetrical fight) như "Châu chấu đá voi". Biểu tượng Zelensky cũng đẹp và lãng mạn không kém huyền thoại Che Guevara. Cũng như Winston Churchill dũng cảm lãnh đạo người Anh chống Đức xâm lược, Zelensky đang nổi lên như một anh hùng áo vải dũng cảm lãnh đạo người Ukraine chống lại Nga xâm lược. Nói cách khác, Zelensky là một biểu tượng của thế giới đang chuyển đổi. 

Volodymyr Fessenko (một nhà khoa học chính trị) nói : "Có một cái gì đó như tập thể Zelensky". Phải chăng ông đại diện cho một xu hướng mới trong thế kỷ 21 khi loài người đang phải trải qua những biến cố lớn lao làm sụp đổ những định kiến cũ và xác lập những giá trị mới. Hình ảnh Putin của Nga với tài sản khủng hàng trăm tỷ USD đang sụp đổ và được thay thế bằng biểu tượng Zelensky bình dân và yêu nước như một tấm gương. Ông không chỉ dũng cảm mà còn là một tài năng truyền thông thế hệ mới, có sức lôi cuốn mạnh, không chỉ với người Ukraine, mà còn với người Nga, và công chúng các nước phương Tây. 

Ihor Novikov (cựu cố vấn cho Zelensky) nói : "Anh ấy hành động một cách có hệ thống và nhanh nhậy. Cuối cùng anh ấy cũng có cơ hội trở thành chính mình". Tuy Zelensky vồn không phải là một chính khách, nhưng ông đã hành động như một chính khách. Những bài diễn văn của Zelensky trước Quốc hội các nước phương Tây là những kiệt tác truyền thông đáng được giải Oscar. Rõ ràng Zelensky nắm vững tình hình đang diễn ra, biết rõ mình là ai và phải làm gì. Nói cách khác, Zelensky là một chính khách. Người ta nói rằng chính khách được đánh giá không phải do việc anh ta làm, mà bởi hệ quả của việc anh ta làm.

Zelensky tuy không có ý định tranh cử tổng thống khi đang làm bộ phim "Kẻ đầy tớ của nhân dân", nhưng bộ phim đó đã vô hình trung trở thành công cụ tranh cử hiệu quả nhất, tới mức ông đã dùng tên của bộ phim đó để đặt tên cho Đảng của mình. Đó không phải là một kế hoạch được sắp đặt từ trước, mà là "hệ quả không định trước" (unintended consequence). Liệu đó là một sự tình cờ hay là một định mệnh "theo ý trời" ? Có thể nói đó là sự kết hợp rất thành công của cả ba yếu tố "thiên-địa-nhân", mà Zelensky là sự lựa chọn đúng của người dân Ukraine và ông đúng là một "tổng thống diễn xuất" (showman president).

Theo David Brooks (New York Times) người Ukraine đã đứng lên chống Nga xâm lược như một hiện tượng "Thức tỉnh văn hóa" (cultural inspiration) trong "Tuần lễ thức tỉnh thế giới". Không ai ngờ một danh hài chưa từng có kinh nghiệm chính trị và chiến trường lại có thể lãnh đạo Ukraine đối đầu với đội quân xâm lược mạnh hơn nhiều lần của Nga một cách xuất sắc như vậy. Sự kiện Tổng thống Zelensky lãnh đạo người Ukraine chống xâm lược Nga đã trở thành một huyền thoại có thật như câu chuyện "Châu chấu đá voi".

Theo báo chí phương Tây, trong vòng một tuần vào tháng 3/2022, Mỹ và đồng minh NATO đã chuyển 17.000 vũ khí chống tăng bao gồm tên lửa Javelin cho Ukraine. Trong vòng một tháng, quân đội Nga đã bị thiệt hại nặng nề không thể ngờ khi hàng chục ngàn quân Nga đã bị tiêu diệt, trong đó có 7 tướng. Theo số liệu cập nhật của cả hai bên, hàng ngàn xe tăng và xe bọc thép và hàng trăm máy bay của Nga đã bị tiêu diệt bởi súng chống tăng vác vai cơ động như "Javelin, Stinger, và Startreak" cũng như máy bay không người lái.

Tỷ phú Elon Musk (chủ tập đoàn Tesla) đã khởi động dịch vụ truyền tin băng thông rộng qua vệ tinh SpaceX để cung cấp internet tốc độ cao cho Ukraine sau khi một quan chức Ukrainian dùng tweeter đề nghị ông giúp đỡ vì Nga đã cắt đứt Ukraine với thế giới về thông tin. Ngoài ra, còn một đội quân biệt động mạng (cyberwarriors) có thể tham gia chiến đấu chống Nga ở bất cứ đâu. Có thể nói, Volodymyr Zelensky và Elon Musk là những nhân tố mới đang làm thay đổi cuộc chơi (game changers) trong bàn cờ thế của thế kỷ 21.

Gần đây, Elon Musk đã qua kênh Twitter để "thách đấu tay đôi" với Tổng thống Putin. Tuy câu chuyện thách đấu này có vẻ lãng mạn như giả tưởng, nhưng kế hoạch Starlink là thật, và có thể "biến điều không thể thành có thể". Elon Musk dự kiến sẽ phóng khoảng 12.000 vệ tinh lên quỹ đạo trái đất từ năm 2019 đến năm 2024, nhằm sắp đặt một mạng lưới vệ tinh khổng lồ gồm 3 lớp trên quỹ đạo tính từ mặt đất (340km, 550km, và 1,150km) để cung cấp các dịch vụ Internet vệ tinh tốc độ cao, chi phí thấp, trong mọi điều kiện thời tiết. 

Theo kế hoạch Starlink, số vệ tinh trong tương lai sẽ tăng lên đến 42.000 để tạo thành một mạng Internet toàn cầu. Ngoài chức năng phục vụ viễn thông, các vệ tinh trên quỹ đạo thấp có giá trị quân sự cao, vì thời gian quay ngắn hơn và tổn thất truyền dẫn trong không gian nhỏ hơn, có thể đảm bảo băng thông liên lạc rộng hơn, với tốc độ truyền nhanh hơn và hiệu quả trinh sát cao hơn. Gần đây, tên lửa Falcon 9 đã đưa 60 vệ tinh mới vào quỹ đạo. Đây là lô vệ tinh thứ 8 mà một khi hoàn chỉnh, sẽ đem lại lợi thế quân sự rất lớn cho Mỹ.

Trong tương lai, Starlink sẽ được vận dụng để tác chiến trong không gian. Một số vệ tinh sẽ được bố trí thành hệ thống giám sát và cảnh báo sớm tên lửa của đối phương, được kết nối với hệ thống đánh chặn "THAAD", hệ thống tên lửa "Aegis", và các tàu khu trục lớp Arleigh Burke trên biển. Theo các thí nghiệm đánh chặn được mô phỏng, Mỹ có thể đánh chặn 350 tên lửa xuyên lục địa với tỷ lệ thành công rất cao. Hệ thống vệ tinh đó có thể cung cấp thông tin cho máy bay không người lái (drones) với tốc độ 610 megabit/giây. 

Không phải ngẫu nhiên mà tháng 12/2019, Mỹ đã quyết định thành lập Bộ tư lệnh Tác chiến Không gian (Space Operations Command) gồm 9 đơn vị Deltas. Đây là lực lượng vũ trang độc lập thứ sáu bao gồm Lục quân, Hải quân, Thủy quân lục chiến, Cảnh sát biển và Không quân, nhằm bước đầu thiết lập vị thế độc lập của lực lượng vũ trụ. Thông qua các cuộc diễn tập quân sự bí mật và chiến đấu thực tế, các hoạt động vũ trụ của Mỹ đã được đẩy nhanh từ cấp chiến thuật lên cấp chiến lược, để cạnh tranh với Nga và Trung Quốc.

Hiện tượng hay bản chất

Theo Lê Hồng Hiệp (ISEAS) cuộc chiến Ukraine có mấy đặc điểm : Một là Nga quyết tâm theo đuổi các mục tiêu của mình ở Ukraine. Hai là Nga tự tin vào năng lực quân sự của mình có thể giành chiến thắng trong thời gian ngắn nhất với chi phí thấp nhất. Ba là Nga đánh giá thấp năng lực kháng cự của Ukraine. Bốn là Nga bất chấp dư luận quốc tế và tin rằng các nước EU phụ thuộc vào năng lượng của Nga. Nhưng diễn biến tình hình chiến sự Ukraine và phản ứng của cộng đồng quốc tế đã chứng tỏ rằng Nga đã tính toán sai. (Will Vietnam Be Able to Wean Itself Off Russian Arms ? Le Hong Hiep, Fulcrum, April 4 2022).

Do đặc điểm của hệ thống quan hệ quốc tế hiện nay, "bản năng gốc" của các quốc gia vẫn là sự cố gắng mưu cầu quyền lực, tìm kiếm an ninh, và tự cứu mình trong một môi trường đầy rủi ro. Trong bối cảnh đó, chính trị cường quyền đang lấn át xu hướng hợp tác. Đó là bản chất của chủ nghĩa hiện thực (realism) trong quan hệ quốc tế, về cơ bản phù hợp với việc lý giải nguồn gốc của cuộc chiến tranh Ukraine. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Nga đã bị suy yếu trong khi Trung Quốc trỗi dậy, làm cho thế giới chuyển sang cục diện "nhất siêu đa cường". Nhưng về thực chất, cấu trúc thế giới vẫn là đơn cực do Mỹ đứng đầu.

Tại Châu Âu, Mỹ và các nước đồng minh vẫn duy trì NATO và không ngừng mở rộng về phía Đông, tạo ra sự mất cân bằng quyền lực ở Châu Âu, làm cho Nga cảm thấy bị đe dọa về an ninh, nhất là khi các nước vốn được coi là vùng đệm trong khu vực ảnh hưởng của Nga như Ukraine nay cũng muốn gia nhập NATO. Đó là một trong những lý do chính thúc đẩy Nga xâm lược Ukraine để vô hiệu hóa mối đe dọa tiềm ẩn này. Dù đúng hay sai, đó là nhận thức về mối đe dọa an ninh (threat perception), phù hợp với chủ nghĩa hiện thực của Nga tại khu vực ảnh hưởng (spheres of influence) trong một môi trường quốc tế bất ổn. 

Theo Lê Hồng Hiêp, giải pháp tốt nhất để chấm dứt cuộc chiến Ukraine là Nga rút quân về vị trí trước ngày 24/2, trong khi Ukraine chấp nhận quy chế trung lập, và giảm bớt sức mạnh quân sự để đáp ứng yêu cầu an ninh của Nga. Vấn đề Crimea nên tạm thời để ngỏ, còn Donbass tiếp tục được giải quyết theo "Tiến trình Minsk". Tuy nhiên, chiến sự chắc còn kéo dài, tới khi nào một bên trên chiến trường thấy không đủ khả năng để tiếp tục cuộc chiến thì thương lượng mới đến lúc chín muồi. Nga có thể là bên bị cô lập và "mất máu" nhiều hơn, do chiến tranh ác liệt cũng như do lệnh cấm vận và trừng phạt của các nước phương Tây.

Kết cục là Nga bộc lộ nhiều điểm yếu và không mạnh như nhiều người tưởng. Một kết cục khác là Nga bị xô đẩy gần hơn với Trung Quốc, tuy vẫn là "đồng sàng dị mộng" và liên kết tạm thời chứ không phải đồng minh chiến lược. Thế giới vẫn chưa hội tụ đủ yếu tố để hình thành một trật tự quốc tế mới. Mỹ và phương Tây có thể được lợi nhiều hơn, vì làm Nga chảy máu suy kiệt, củng cố liên minh xuyên Đại Tây Dương và răn đe Trung Quốc. Trong bối cảnh đó, ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng cần đánh giá lại và điều chỉnh quan hệ với Nga trong bàn cờ mới, và đề cao vai trò của luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên Hiệp Quốc.

Đức và Nhật đang gia tăng sức mạnh quân sự, sau khi tăng gấp đôi ngân sách quốc phòng để tái vũ trang, làm thay đổi bàn cờ địa chiến lược tại Tây Âu và Đông Á. Tuy điều đó có thể tiềm ẩn thách thức đối với vai trò toàn cầu của Mỹ, nhưng với các ràng buộc về thể chế hiện nay, khi Đức là thành viên NATO và Nhật là đồng minh tin cậy của Mỹ, thì sự trỗi dậy về quân sự của Đức và Nhật mang hàm ý tích cực nhiều hơn là tiêu cực. Thay vì thách thức và làm Mỹ suy yếu thì Đức và Nhật có thể chia sẻ gánh nặng quân sự để cùng Mỹ đối phó hiệu quả với thách thức của Trung Quốc và Nga theo tầm nhìn chiến lược Indo-Pacific.

Bình luận về Putin xâm lược Ukraine, Noam Chomsky (nhà ngôn ngữ học nổi tiếng) nói : "Tại sao Putin làm như vậy ? Theo ông có hai cách lý giải. Một là quan điểm thịnh hành tại phương Tây cho rằng đầu óc của Putin bất bình thường và cố xác định xem điều gì đang diễn ra trong tâm trí ông. Hai là nhìn vào thực tế từ tháng 9/2021, khi Mỹ tuyên bố mạnh mẽ kêu gọi tăng cường hợp tác quân sự với Ukraine, tiếp tục gửi các loại vũ khí hiện đại cho Ukraine, và hứa cho Ukraine vào EU và NATO. (Noam Chomsky :"We’re approaching the most dangerous point in human history", George Eaton, New Statesman, April 6, 2022).

Dưới thời Tập Cận Bình, có nhiều dấu hiệu chứng tỏ Đảng cộng sản Trung Quốc muốn bóp nghẹt quyền tự do dân chủ vốn đã rất giới hạn dưới thời Đặng Tiểu Bình. Nay Đảng còn muốn kiểm soát chặt chẽ cả khu vực tư nhân (private enterprise), và nhắm vào thế lực các tập đoàn "tư bản đỏ" siêu giàu như Alibaba của Jack Ma. Đằng sau các chính sách đó là quan điểm của Đảng cho rằng mô hình phát triển của Trung Quốc ưu việt hơn phương Tây. Theo Tập Cận Bình, Bắc Kinh đang "soi đường cho các nước đang phát triển khác hiện đại hóa". (The Sources of Chinese Conduct, Odd Arne Westad, Foreign Affairs, September/October 2019).

Trong suốt 4 thập kỷ, phương Tây đã bị mờ mắt vì sự phát triển thần kỳ của kinh tế Trung Quốc, nên đã coi nhẹ một thực tế là Trung Quốc do độc Đảng cầm quyền. Lãnh đạo Trung Quốc cũng giống lãnh đạo Liên Xô coi Mỹ là kẻ thù. Thế giới không còn lưỡng cực (bipolarity) mà là đa cực (multipolarity). Nhưng khác với chiến tranh lạnh, xung đột giữa hai siêu cường hiện nay không dẫn đến lưỡng cực mà là một hình thái mới. Vai trò toàn cầu suy giảm của Mỹ và "Nguồn gốc Hành vi của Trung Quốc" (The sources of Chinese conduct) đã cho thấy một hình thái cạnh tranh mới khác với thời của George Kennan (1946-1947).

Khủng hoảng Ukraine cơ hội tốt để cải thiện quan hệ Trung-Mỹ nhưng Bắc Kinh đã bỏ qua. Liên kết Trung-Nga không đơn giản để duy trì "trục chuyên chế", mà tính toán của Tập Cận Bình phức tạp hơn nhiều, dựa trên phân tích được-mất (cost-benefit) để xác định lập trường của Bắc Kinh trong vấn đề Ukraine. Bắc Kinh phải điều chỉnh chiến lược trong một thế giới đa cực (multipolarity) để chống chủ nghĩa đơn phương (unilateralism) của Mỹ, ủng hộ Nga chống lại NATO mở rộng về phía Đông, và chống "tác động tiêu cực của chiến lược Indo-Pacific của Mỹ" cũng nguy hiểm như NATO mở rộng về phía Đông. (Why China Chose Russia on the Russo-Ukrainian War, Paul Heer, National Interest, April 8, 2022).

Nói cách khác, nguy cơ chiến tranh lớn tuy thấp hơn, nhưng rủi ro xung đột khu vực cao hơn như "vùng xám". Khả năng chủ nghĩa quốc gia xô đẩy các nước cạnh tranh và xung đột ngày càng lớn. Nhưng một trong các nhận thức sâu sắc nhất của George Kennan không liên quan đến đối ngoại, mà liên quan đến đối nội của Mỹ. Trong bài viết nổi tiếng của mình ("X" Article), Kennan nhấn mạnh "biểu hiện không quyết đoán (indecision), chia rẽ (disunity) và phân hóa nội bộ (internal disintegration) là nguy cơ lớn nhất của nước Mỹ".

Hàm ý cho Việt Nam

Theo Graham Allison (Harvard), sự trỗi dậy của Athens và lo ngại của Sparta làm chiến tranh trở nên tất yếu. Đó là cái "bẫy Thucydides" mà ông đã cảnh báo, dựa trên "nan đề của người tù" (prisoner’s dilemma). Cấu trúc của nan đề này phụ thuộc vào nhận thức cho rằng chiến tranh còn hơn là chịu khuất phục. Song vũ khí hạt nhân đã làm đảo lộn nhận thức đó vì sức hủy diệt của nó. Nhận thức này đã làm thay đổi cấu trúc tranh chấp bá quyền của trò chơi "nan đề của người tù" thành trò chơi "chọi gà" (chicken game). Nếu chiến tranh không tránh khỏi trong tranh chấp nước lớn theo cấu trúc trò chơi "nan để của người tù", thì hòa bình cũng có thể đạt được trong tranh chấp nước lớn theo cấu trúc trò chơi "chọi gà".

Alexander Vuving (APCSS) cho rằng trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung, vẫn có thể tránh được "bẫy Thucydides". Lý thuyết của Allison không đặt đúng chỗ (misplaced) vì dựa trên một giả định sai lầm căn bản (fundamentally flawed). Rủi ro chiến tranh tồn tại trong trò chơi "chọi gà" nhưng phụ thuộc vào sai sót của con người (hu­man errors), và lỗi của máy móc (machinery defects) hoặc các yếu tố phi cấu trúc khác (other non-structural factors) chứ không phải "bẫy Thucydides". (Great power competition : Lessons from the past, implications for the future, Alexander Vuving in Hindsight, Insight, Foresight : Thinking about Security in the Indo-Pacific, Alexander Vuving (ed), APCSS, October 2020).

Nhưng theo Derek Grossman (RAND), khả năng xảy ra xung đột giữa Trung Quốc và Việt Nam cao hơn là giữa Trung Quốc và Đài Loan. Điều đó có nghĩa Việt Nam chứ không phải Đài Loan có nguy cơ bị Trung Quốc xâm chiếm, cũng như Ukraine bị Nga xâm chiếm. Một sự cố trên biển Đông có thể lan tới đất liền trên biên giới Việt-Trung. Một kịch bản như vậy có nhiều khả năng hơn là Trung Quốc xâm chiếm Đài Loan. Việt Nam chủ trương "ba không", nên khi bị Trung Quốc tấn công, sẽ không có nước nào bảo vệ Việt Nam, vì Việt Nam không tham gia liên minh quân sự và không có hiệp ước phòng thủ chung. (Ukraine conflict echoes loudest in Vietnam, not Taiwan, Derek Grossman, Nikkei, March 21, 2022).

Tuy Việt Nam mua rất nhiều vũ khí của Nga, nhưng hai nước không có hiệp ước an ninh chung. Gần đây, tuy quan hệ Mỹ-Việt phát triển mạnh nhưng vẫn là "đối tác toàn diện", chưa phải là "đối tác chiến lược", thua xa quan hệ Việt-Nga, Việt-Trung và Việt-Ấn. Nếu xảy ra xung đột trên Biển Đông thì Việt Nam phải tự mình đương đầu với Trung Quốc. Trong khi đó, các chính quyền Mỹ dù Dân Chủ hay Cộng Hòa, đều ủng hộ Đài Loan trên cơ sở "Luật Quan hệ Đài Loan" (Taiwan Relations Act, 1979). Tổng thống Joe Biden đã hai lần khẳng định rằng Mỹ sẵn sàng bảo vệ Đài Loan nếu bị Trung Quốc tấn công và Mỹ đã cung cấp cho Đài Loan nhiều hệ thống vũ khí hiện đại để răn đe và tự vệ chống lại Trung Quốc.

Việt Nam là nước Đông Nam Á mua nhiều vũ khí nhất của Nga. Theo SIPRI, vũ khí của Nga chiếm 90% tổng giá trị nhập khẩu vũ khí của Việt Nam trong giai đoạn 1995-2014. Con số này đã giảm xuống 68,4% trong giai đoạn 2015-2021. Các nước khác (ngoài Nga) cung cấp vũ khí cho Việt Nam trong giai đoạn này gồm Isreal, Belarus, Hàn Quốc, Mỹ và Hà Lan. Việt Nam đã nhập vũ khí của Nga trị giá 7,4 tỷ USD, chiếm 81% tổng giá trị nhập khẩu vũ khí của Việt Nam. Chiến tranh Ukraine đang làm cho Việt Nam bị mắc kẹt, với những rủi ro tiềm ẩn như Nga liên kết với Trung Quốc, và thiếu phụ tùng cho tàu chiến và máy bay.

Các chuyên gia cho rằng Nga bị phương Tây cấm vận loại khỏi SWIFT sẽ gây khó khăn cho Việt Nam trong ngắn hạn để thanh toán các hợp đồng mua vũ khí. Đến nay, Mỹ vẫn ưu ái cho Việt Nam giảm dần việc mua vũ khí và thiết bị quân sự của Nga để tránh bị trừng phạt theo luật CAATSA. Nhưng nếu Việt Nam tiếp tục mua vũ khí của Nga sẽ tiềm ẩn rủi ro vì quan hệ Việt-Mỹ có thể bị ảnh hưởng bởi cấm vận của Mỹ. Đã đến lúc Việt Nam phải xem xét lại quan hệ quân sự với Nga và chọn cho mình chỗ đứng tốt hơn. Hy vọng Hội nghị TW5 là một cơ hội tốt để Việt Nam đổi mới một cách đột phá về cả đối nội và đối ngoại.

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Viet-studies, 15/04/2022

Tham khảo

1. The Sources of Chinese Conduct, Odd Arne Westad, Foreign Affairs, Sept/Oct 2019

2. Great power competition : Lessons from the past, implications for the future, Alexander Vuving in Hindsight, Insight, Foresight : Thinking about Security in the Indo-Pacific, Alexander Vuving (ed), APCSS, October 2020

3. Yuval Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history, Yuval Harari, Economist, February 9, 2022

4. Ukraine conflict echoes loudest in Vietnam, not Taiwan, Derek Grossman, Nikkei, March 21, 2022).

5. Ukraine After the invasion, what ? PacNet Forum #17, March 22, 2022

6. The Dictator’s New Playbook : Why Democracy Is Losing the Fight, Moisés Naím, Foreign Affairs, March/April 2022

7. Will Vietnam Be Able to Wean Itself Off Russian Arms ? Le Hong Hiep, Fulcrum, April 4 2022

8. We’re approaching the most dangerous point in human history", George Eaton, the New Statesman, April 6, 2022

9. Why Most of the Indo-Pacific Tiptoes Around Russia, Derek Grossman, Foreign Policy, April 6, 2022

10. Why China Chose Russia on the Russo-Ukrainian War, Paul Heer, National Interest, April 8, 2022

11. If you thought Russia was bad, just try China, Edward Lucas, Times of London, April 11, 2022).

12. No grand theory can explain the Ukraine crisis, Janan Ganesh, Financial Times, April 12, 2022).

Một Thế vận hội vô nghĩa tại Bắc Kinh và một Ukraine sôi sục

Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh và nguy cơ Nga xâm lăng Ukraine là hai chủ đề được các tuần báo Pháp kỳ này đề cập nhiều nhất.

Lễ khai mạc Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh ngày 04/02/2022.  Reuters – Brian Snyder

Nga từng tấn công Georgia và Crimea vào dịp Thế vận hội

Courrier International chạy tựa trang nhất"Bắc Kinh, Thế vận vô nghĩa". Tuần báo kể ra : tẩy chay ngoại giao, vận động viên bị trùm kín trong bong bóng dịch tễ trong khi những ổ dịch vẫn nảy sinh, bị kiểm duyệt, theo dõi…Hầu hết báo chí quốc tế được tuần báo Pháp trích dịch đều tự hỏi, có nên tổ chức một Thế vận hội mùa đông như thế ở Trung Quốc hay không.

Trong khi cộng đồng quốc tế dán mắt về phía Ukraine, Thế vận hội mùa đông khai mạc tại Bắc Kinh ngày 04/02, quả là kỳ quặc. Tờ Süddeutsche Zeitung của Đức viết :"Đó là chuyến đi đến một đất nước mà ta không được chào đón, không thể làm quen với ai và sống trong nỗi lo thường trực sẽ bị cách ly trong nhiều ngày". Thế nên nhiều người không hề háo hức, và chỉ mong nhanh chóng lên máy bay về nước. Vẫn có thể dời lại một năm như Nhật Bản đã làm, nhưng Bắc Kinh và Ủy ban Thế vận vẫn quyết giữ. Như vậy đại hội thể thao kỳ này không phải là lễ hội, mà là một sự kiện được tiến hành "bằng mọi giá".

Không chỉ có Covid, mà bối cảnh quốc tế cũng rất gay go. Trong lúc Châu Âu lo sợ một cuộc chiến tranh với Nga, Vladimir Putin đến Bắc Kinh từ 04 đến 06/02 gặp Tập Cận Bình. Liệu có thể tạm ngưng căng thẳng trong thời gian diễn ra Olympic hay không ? Chẳng có gì là chắc chắn. Nhật báo Nga Kommersant đặt vấn đề, hoặc đây là thời điểm xuống thang ở miền đông Ukraine, hoặc có thể là lúc những người cực đoan muốn chọn lựa để tấn công. Đã có những tiền lệ : năm 2008, Nga đánh vào Georgia trong thời gian diễn ra Thế vận hội…Bắc Kinh. Năm 2014, chính sau Thế vận hội mùa đông ở Sotchi mà Moskva xua quân sang chiếm Crimea.

Về mặt môi trường, đây là thảm họa. Nhật báo De Volkskrant của Hà Lan giận dữ viết trong bài xã luận, gần 200 triệu lít nước được dùng để tạo ra tuyết nhân tạo, trong khi các nhà tổ chức hứa hẹn sẽ là một sự kiện "sạch". Washington Post nói thêm, Bắc Kinh có thể thí nghiệm ở quy mô lớn công nghệ kiểm soát khí tượng để bầu trời thật xanh cho truyền hình quay phim.

Từ "Beijing Welcome You"2008 đến Bắc Kinh cao ngạo 2022

Tuy Ủy ban Thế vận (CIO) ca ngợi đây là "lễ hội của hòa bình", "phải vượt qua mọi bất đồng chính trị", nhưng nhà cầm quyền Bắc Kinh hôm 18/01 tuyên bố rõ là mọi chỉ trích về "tinh thần Olympic, đặc biệt là luật pháp và quy định Trung Quốc" có thể bị khởi tố hình sự. Không thành viên nào muốn gặp thêm rắc rối, Hội liên hiệp các vận động viên Đức khuyến cáo không bày tỏ chính kiến cho đến khi có chỉ thị mới. Đa số các nhà thể thao không quen với mệnh lệnh loại này, họ cảm thấy rất sốc.

Từ nhiều tháng qua, Thế vận hội Bắc Kinh đã bị kịch liệt phản đối vì Trung Quốc phạm nhân quyền, diệt chủng người Duy Ngô Nhĩ, đàn áp Tây Tạng, Hồng Kông. Nhiều nước, đứng đầu là Hoa Kỳ đã tẩy chay về ngoại giao. Một nhà nghiên cứu Singapore nhận xét, buổi lễ khai mạc với sự hiện diện của các nhà độc tài Kazakhstan, Turkmenistan, Kirghizistan, Saudi Arabia càng làm xấu thêm bộ mặt Trung Quốc.

The Guardian nhận định, Trung Quốc hồi năm 2008 không phải như bây giờ. Lúc đó Bắc Kinh khao khát được nhìn nhận trên trường quốc tế, bày ra khuôn mặt tươi cười, với bài hát chính thức "Beijing Welcome You" (Bắc Kinh chào đón quan khách), còn phương Tây cho rằng Trung Quốc sẽ phát triển một cách hòa bình. Mười bốn năm sau, bàn cờ đã thay đổi, Trung Quốc muốn chứng tỏ có thể đứng trên cao ngạo nghễ nhìn xuống một phương Tây đang yếu đi, và không có gì tốt hơn đại hội thể thao thế giới để chứng tỏ sức mạnh Đại Hán.

"Sự kiện 1972" đảo ngược : Hy sinh Ukraine để đối phó Trung Quốc ?

Tuần báo Le Point quan tâm đến"Bắc Kinh-Moskva, trục chống phương Tây". Cuộc gặp thượng đỉnh Vladimir Putin và Tập Cận Bình nhân Thế vận hội thuộc về một quan hệ đối tác, mà kẻ thủ lợi chủ yếu là Trung Quốc.

Vào lúc đỉnh điểm của chiến tranh lạnh, Mỹ và Châu Âu vẫn coi Liên Xô &Trung Quốc là một khối bất khả phân ly. Phải đến năm 1969, khi hai cường quốc cộng sản hầm hè nhau bên bờ vực chiến tranh, phương Tây mới vỡ lẽ. Tổng thống Mỹ Richard Nixon được Henry Kissinger cố vấn, nhân dịp này đã bắt tay với Mao năm 1972 để làm yếu đi Liên Xô. Đồng thời tìm cách rút chân khỏi cuộc chiến Việt Nam, mà The Economist trong bài"Chuyến thăm Trung Quốc của Nixon, 50 năm sau" nhắc nhở, với cái giá là sự phản bội đồng minh.

Nhiều nhà chiến lược ngồi trong văn phòng cho rằng lần này, phải theo mô hình 1972 nhưng đảo ngược : hy sinh Ukraine và liên minh với Moskva để chống lại Bắc Kinh. Nhưng nếu từng đánh giá thấp sự thù địch lẫn nhau giữa Trung Quốc và Nga cách đây nửa thế kỷ, giờ đây những ai nghĩ rằng có thể tách rời hai nước này đã coi nhẹ tính vững chắc của trục Nga-Trung.

Nga-Trung, hai đồng minh độc tài chống phương Tây

Hai bên đoàn kết với nhau vì cùng ác cảm với thế giới dân chủ và sức mạnh Mỹ, muốn đẩy mạnh chuyên chế, chia rẽ Hoa Kỳ với các đồng minh, ngăn cản mọi xu hướng tự do có thể làm lung lay chế độ. Nga-Trung làm hòa từ khi giải quyết tranh chấp biên giới năm 2005, và nhất là sau khi Vladimir Putin thách thức phương Tây qua việc nuốt chửng một phần lãnh thổ Ukraine năm 2014. Putin coi Liên Xô sụp đổ năm 1991 là thảm họa cho tham vọng đế quốc của Nga, còn Tập rút ra bài học là phải thẳng tay bóp nghẹt mọi khát vọng tự do.

Moskva giúp cải thiện năng lực quân sự và cung cấp nguồn dầu khí cho Trung Quốc luôn đói năng lượng, còn Bắc Kinh giúp giảm nhẹ tác động trừng phạt của phương Tây, tăng thêm vị thế địa chính trị cho Nga. Quân đội đôi bên tổ chức những cuộc tập trận chung ngày càng tinh tế, thương mại song phương đạt kỷ lục 140 tỉ đô la trong năm ngoái.

Tuy nhiên hai chế độ độc tài vẫn nghi kỵ lẫn nhau, đặc biệt Putin không thể nào hài lòng vì thế yếu trước người khổng lồ kinh tế. Theo AidData, Nga trở thành con nợ hàng đầu với 125 tỉ đô la, đầu tư Trung Quốc vào Siberia là đáng thất vọng. Bắc Kinh chưa bao giờ công nhận việc Nga sáp nhập Crimea, Moskva cũng không nhìn nhận chủ quyền Trung Quốc trên Biển Đông. Nước Nga thời Stalin hãnh diện làm "người anh cả" của nước cộng hòa nhân dân non trẻ thời Mao, nhưng giờ đây Nga đang dần dà trở thành chư hầu của Bắc Kinh.

Cựu tổng thống Pháp : Putin có thể gặm nhấm ít đất, nhưng không tiến vào tận Kiev

Về tình hình Ukraine, trang bìa Le Point là hình ảnh đoàn xe tăng dàn hàng trên mặt đất đầy tuyết trắng, chạy tựa lớn"Nga-Ukraine : Trò chơi chiến tranh", và dành đến 15 trang trong cho hồ sơ này.

Đặc phái viên của tuần báo tại Kiev mô tả quảng trường Maidan lịch sử với lá cờ sao của Liên Hiệp Châu Âu bay phấp phới bên cạnh quốc kỳ Ukraine, và biểu tượng NATO. Từ sau cuộc cách mạng màu cam năm 2004, ngôn ngữ Ukraine vốn chỉ dùng trên truyền hình trở thành phổ biến, và gần đây tiếng giày đinh đe dọa từ phía Nga khiến lực lượng quân dự bị tăng vọt.

Hồ sơ của tờ báo điểm qua "Những bóng ma lịch sử" của Ukraine, đất nước phải mất gần 1.000 năm mới trở thành quốc gia độc lập. Tuần báo cũng trích dịch bài viết dài lê thê của Vladimir Putin trên trang web điện Kremlin, giải thích "Nga và Ukraine là một dân tộc duy nhất". Đặc phái viên tại Moskva cho biết "Điện Kremlin tập cho giới trẻ làm quen với quân đội như thế nào" : từ những buổi cắm trại "ái quốc" đến các câu lạc bộ bán quân sự.

Trong bài trả lời phỏng vấn, cựu tổng thống Pháp François Hollande, người đã thương lượng được việc ngừng bắn với Ukraine năm 2015, cho rằng "Putin sẽ không tiến đến tận Kiev". Ông ta chỉ gặm nhấm một ít lãnh thổ của Ukraine, vì chiếm hẳn Ukraine sẽ là một khiêu khích trắng trợn với phương Tây, và đáp trả của Kiev sẽ mạnh mẽ hơn hồi năm 2014. Theo cựu tổng thống Pháp, cần phải tỏ ra cứng rắn với Vladimir Putin, không nên đánh giá quá cao ông ta.

Ukraine, tâm chấn mới của thế giới

Trong bài "Ukraine, tâm chấn mới của thế giới", L'Obs quay lại với thời điểm 1997, sáu năm sau khi Liên Xô sụp đổ và ba năm trước khi Vladimir Putin bước vào điện Kremlin, sự độc tôn của Mỹ là không thể tranh cãi. Cố vấn của tổng thống Jimmy Carter, ông Zbigniew Brzezinski, một trong những chuyên gia giỏi nhất về tương quan lực lượng thế giới, đã tiên đoán trong thế kỷ 21 Ukraine sẽ trở thành một cột trụ địa chính trị, tương lai sức mạnh Mỹ và thế giới được đặt cược ở đây.

Trong cuốn sách xuất bản cách đây 25 năm, Brezezinski giải thích vì sao Ukraine luôn ám ảnh Putin. Khi tuyên bố độc lập năm 1991, Ukraine đã kết thúc hơn 300 năm lệ thuộc, khiến nước láng giềng bỗng mất đi một nền kinh tế đầy tiềm năng kỹ nghệ, nông nghiệp và dân số 52 triệu người mà gốc gác, văn minh, tín ngưỡng gần gũi với người Nga. Moskva cũng mất vị trí thống trị ở Hắc Hải, vì cảng Odessa là nơi giao thương truyền thống với các nước Địa Trung Hải và xa hơn nữa. Tái lập được việc kiểm soát Ukraine, Nga có thể lại trở thành đế quốc hùng mạnh trải rộng từ Âu sang Á.

Vì vậy trong lá thư dài gởi các quân nhân Nga hồi tháng Bảy, Vladimir Putin khẳng định "Nga và Ukraine là một dân tộc duy nhất". Thế nhưng cứ 10 người dân Ukraine đã có đến 9 người bỏ phiếu ủng hộ độc lập năm 1991. Và từ khi Putin nắm quyền, họ đã hai lần cố thoát khỏi quỹ đạo Nga : cuộc cách mạng màu cam năm 2004 và cách mạng Maidan cuối 2013. Việc Nga xâm chiếm Crimea càng làm Ukraine mong muốn gia nhập NATO, ý hướng này năm 2020 được ghi vào Hiến pháp.

Tuần báo Pháp tiết lộ tổng thống Mỹ Bill Clinton từng đề nghị Boris Yeltsin chấp nhận để NATO mở rộng cho các cựu thành viên Hiệp ước Warszawa. Tổng thống Nga, đau yếu và uy tín đi xuống, lúc đó đang tranh cử nhiệm kỳ hai, rất cần sự ủng hộ của Nhà Trắng, để yên cho Hungary, Ba Lan và Cộng hòa Czech lần lượt gia nhập Liên minh Bắc Đại Tây Dương. Sau khi Putin lên thay, ba nước vùng Baltic cũng trở nên thành viên, tân tổng thống không có ý kiến thậm chí còn gợi ra việc Nga gia nhập NATO. Đến sau chiến tranh Iraq, ông chủ điện Kremlin mới coi NATO là mối đe dọa.

Nga và Mỹ, ai sẽ lùi bước ?

Vladimir Putin chuẩn bị đối đầu với Mỹ. Ông ta xóa sạch những mầm mống nội bộ chống lại quyền hành tuyệt đối của mình, tống Alexei Navalny vào tù sau khi đầu độc mà nhà đối lập không chết. Rồi lợi dụng đại dịch Covid, tháng 6/2020 Putin cho thông qua Hiến pháp giúp trị vì suốt đời. Song song đó, ông tăng cường binh lực. Theo New York Times, chỉ trong 10 năm quân đội Nga được bổ sung 1.000 chiến đấu cơ và các xe tăng T-72B3 phóng tên lửa, sở hữu hỏa tiễn siêu thanh mang đầu đạn nguyên tử có thể tránh được lá chắn tên lửa của Mỹ. Phương Tây đe dọa trừng phạt nặng nề nếu Nga xâm lăng Ukraine.

Cuối cùng ai sẽ nhường ai ? Đối với Putin, dừng lại nửa đường là từ bỏ tham vọng đế quốc đã dần dà vun đắp từ 20 năm qua, và nhất là gây nguy hiểm cho phe nhóm của mình. Nhưng tấn công Ukraine, kể cả bằng "chiến tranh phức hợp", có thể khởi động xung đột với siêu cường nguyên tử mà không ai biết được lối thoát sẽ như thế nào. Còn đối với Washington, lãnh đạo thế giới tự do, chấp nhận giảm sự hiện diện quân sự theo yêu sách của Nga sẽ làm yếu đi vị thế, tuy nhiên đối phó với Nga thì lại khó tập trung sức cho việc đối đầu với Trung Quốc – vốn đang rình rập. Hôm 27/01, lần đầu tiên Bắc Kinh lên tiếng bênh vực Moskva trong hồ sơ Ukraine, có thể để cảm ơn Putin quá bộ đến dự Olympic, hoặc nhằm đổi lấy lời hứa không tấn công Kiev trong thời gian Thế vận hội.

Dù sao đi nữa, hậu quả từ một bước lùi dù nhỏ của Washington tại Châu Âu sẽ rất lớn : Bắc Kinh sẽ dấn tới ở Châu Á đặc biệt là Đài Loan, một trụ cột khác của địa chính trị toàn cầu. Tập Cận Bình cho rằng quân đội Mỹ sẽ không bảo vệ đảo quốc, thời cơ của Trung Hoa vĩ đại đã đến. Và thế giới bước hẳn vào một kỷ nguyên khác !

Sớm muộn gì chiến tranh cũng diễn ra ở Ukraine ?

L'Obs đặt câu hỏi Cuộc chiến Ukraine sẽ xảy ra hay không ? Vladimir Putin là một nhà chiến lược tài ba, hay là kẻ kiêu căng hành động theo cảm tính ? Ông ta đã quyết định xâm lược Ukraine, hay còn để ngỏ cho ngoại giao ?

Tuy vậy không còn nghi ngờ gì nữa : việc Nga điều 100.000 quân đến biên giới Ukraine, sang Belarus và tại Hắc Hải, là dấu hiệu cho thấy một lần nữa vận mệnh Châu Âu lại đang bị đe dọa. Việc chiếm Crimea và khống chế miền đông chưa dẫn đến những thay đổi địa chính trị như Putin mong muốn, tiến trình Minsk sa lầy. Chẳng những không yếu đi, quân đội Ukraine còn lớn mạnh, và các drone Bayraktar của Thổ Nhĩ Kỳ chứng tỏ uy lực. Hơn nữa, từ khi Estonia gia nhập năm 2014, NATO chỉ cách Saint Petersburg hai tiếng đồng hồ xe chạy.

Phải nói rằng nếu Putin quyết định tấn công thì thật đúng thời điểm. Hoa Kỳ đã nói rằng sẽ không can thiệp quân sự, Nga đã chuẩn bị đối phó với trừng phạt kinh tế của phương Tây và liên kết với Trung Quốc, Châu Âu chia rẽ hơn bao giờ hết. Riêng Đức với đường ống Nord Stream 2 và kế hoạch đóng các nhà máy điện nguyên tử, lại càng lệ thuộc khí đốt Nga hơn. Như vậy NATO sẽ không tham chiến để giải cứu Ukraine, còn chính sách đối thoại giữa Emmanuel Macron và Vladimir Putin bắt đầu từ 2019 đã thất bại, tổng thống Pháp bị chỉ trích vì ngây thơ trước Kremlin.

Ngược với Ukraine luôn phải ở thế phòng thủ, Putin có vô số chọn lựa. Hoặc không kích để vô hiệu hóa các vũ khí của Ukraine mà không phải đổ quân sang, hoặc tấn công chớp nhoáng từ Belarus - có thể từ ngày 10 đến 20/02 nhân cuộc tập trận chung, hoặc chiếm luôn hai vùng ly khai Donetsk và Lugansk. Thậm chí triển khai lực lượng thủy quân lục chiến với thiết giáp đổ bộ vừa được tập trung gần đây để can thiệp tại miền nam Ukraine, từ Mariupol đến Odessa hoặc tận biên giới Romania. L'Obs kết luận, dù với dạng nào, chiến tranh Ukraine cũng sẽ diễn ra, và thực chất đã bắt đầu.

Thụy My

Âu- Mỹ tố cáo Nga đưa 100.000 quân đến biên giới Ukraine

Thụy My, RFI, 20/04/2021

Hoa Kỳ hôm 19/04/2021 tố cáo Nga ngăn chận tàu hải quân các nước đi qua một số khu vực ở Hắc Hải, đồng thời kêu gọi Moskva ngưng triển khai quân đội dọc theo biên giới Ukraine - mà theo Liên Hiệp Châu Âu (EU) thì số lượng lên đến 100.000 binh lính.

Nga ngăn chận một số tàu hải quân nước ngoài đi qua biển Caspian- Hắc Hải. Ảnh chụp hôm 13/04/2021.  © Handout Russian Defence Ministry/AFP

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price lên án việc Nga hạn chế các tàu quân sự và các tàu của chính phủ nước ngoài tại ba khu vực ở ngoài khơi Crimea, coi đây là "một sự leo thang tuy không khiêu khích" nhằm làm yếu đi và gây bất ổn Ukraine. Đồng thời bày tỏ "quan ngại sâu sắc" của Washington, trước số lượng đông đảo quân Nga tập trung dọc theo biên giới với Ukraine. Hoa Kỳ kêu gọi Nga ngưng sách nhiễu tàu nước ngoài và giảm bớt số quân đang uy hiếp nước láng giềng.

Thứ Sáu tuần trước, Nga loan báo tạm ngưng trong vòng sáu tháng (24/04-31/10) "việc các tàu quân sự và tàu của các chính phủ đi qua lãnh hải của Liên bang Nga". Trong ba khu vực liên quan đến lệnh cấm, có vùng biển ngoài khơi đảo Kertch nối Hắc Hải với biển Azov, rất quan trọng cho xuất khẩu ngũ cốc và thép của Ukraine. NATO vốn đã lo ngại về việc Nga tập trận trên biển, yêu cầu Moskva bảo đảm tự do được vào các cảng Ukraine ở biển Azov.

Lãnh đạo ngoại giao Liên Hiệp Châu Âu, Josep Borrell hôm qua trong cuộc họp các ngoại trưởng EU tuyên bố hiện có trên 100.000 quân Nga đóng dọc theo biên giới Ukraine và tại Crimea. Với số lượng quân Nga "đông đảo chưa từng thấy" này, nguy cơ leo thang đang hiển hiện. Tuy nhiên trước mắt Bruxelles chưa có ý định trừng phạt thêm, hay trục xuất các nhà ngoại giao Nga.

Hãng tin Ria hôm nay cho biết đại sứ Mỹ tại Nga, John Sullivan sẽ quay về Hoa Kỳ tuần này để tham vấn, trước khi diễn ra cuộc họp thượng đỉnh giữa tổng thống Mỹ Joe Biden và đồng nhiệm Vladimir Putin. Tuần trước, Moskva đòi hỏi 10 nhà ngoại giao Mỹ phải ra đi, để trả đũa việc Washington trục xuất 10 nhà ngoại giao Nga và áp đặt một loạt trừng phạt, do cáo buộc can thiệp bầu cử và tấn công tin học, có hành động thù địch với Ukraine.

Thụy My

Nguồn : RFI, 20/04/2021

*********************

Ukraine : Anh Quốc sẽ điều chiến hạm đến Biển Đen ?

Mai Vân, RFI, 19/04/2021

Vào lúc căng thẳng giữa Ukraine và Nga gia tăng, tờ báo Anh The Sunday Times, ngày 18/04/2021, tiết lộ rằng chính quyền Anh Quốc sẽ cho triển khai chiến hạm tại vùng Biển Đen vào tháng 5 tới đây.

Một chiếc trực thăng Chinook bay phía trên hàng không mẫu hạm Anh HMS Queen Elizabeth, trong lễ kỷ niệm 75 năm ngày đổ bộ D-Day, cảng Portsmouth, phía nam nước Anh, ngày 05/06/2019.  AFP - GLYN KIRK

Theo tờ Sunday Times, một khu trục hạm loại Type 45, trang bị tên lửa phòng không và một khu trục hạm khác, loại Type 23 chống tàu ngầm sẽ rời nhóm tác chiến tàu sân bay HMS Queen Elizabeth của Hải Quân Hoàng Gia Anh đang ở Địa Trung Hải để băng qua eo biển Bosphore tiến vào Biển Đen.

Theo tờ báo, việc triển khai tàu chiến là nhằm thể hiện tình đoàn kết với Ukraine và các đồng minh NATO của Anh.

Báo Sunday Times cho biết thêm, máy bay phản lực tàng hình F-35B Lightning và trực thăng săn ngầm Merlin của Không Quân Anh sẽ được đặt trong tình trạng sẵn sàng ứng chiến trên tàu sân bay Queen Elizabeth, để hỗ trợ các chiến hạm ở Biển Đen.

Một phát ngôn viên của Bộ Quốc phòng nói với tờ báo rằng chính phủ Anh đang hợp tác chặt chẽ với Ukraine để theo dõi tình hình và tiếp tục kêu gọi Nga giảm leo thang. Theo phát ngôn viên này, "Vương quốc Anh và các đồng minh quốc tế kiên định ủng hộ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine".

Căng thẳng giữa Moskva và Kiev đang gia tăng trong bối cảnh Nga tăng cường quân đội dọc theo biên giới với Ukraine, trong lúc xung đột nổ ra ở miền đông Ukraine giữa quân đội chính phủ và phe ly khai thân Nga. Hải Quân Nga cũng điều chiến hạm đến Biển Đen.

Khi quyết định phái chiến hạm đến Biển Đen, Luân Đôn duy trì thái độ cứng rắn vào lúc mà theo nguồn tin Thổ Nhĩ Kỳ, Hoa Kỳ đã hủy kế hoạch cho tàu chiến Mỹ đến vùng biển đang căng thẳng.

Mai Vân

*********************

Căng thẳng với Ukraine, Nga tăng cường hiện diện hải quân ở Biển Đen

Minh Anh, RFI, 18/04/2021

Hãng tin Reuters cho biết, hôm 17/04/2021, hai tầu chiến Nga ngày 17/04/2021, đã đi qua eo biển Bosphore, thẳng hướng Hắc Hải. Trước đó, 15 chiến hạm Nga cũng đã đến khu vực này. Những chuyển động quân sự này diễn ra vào lúc căng thẳng giữa Nga với phương Tây và Ukraine gia tăng.

Ảnh do bộ Quốc Phòng Nga cung cấp cho thấy : 2 tàu ngầm hạt nhân của Nga tại căn cứ quân sự Gazhiyevo, bán đảo Kola, Nga ngày 13/04/2021.  AP - Vadim Savitsky

Tổng thống Emmanuel Macron, cùng với thủ tướng Đức Angela Merkel và nguyên thủ Ukraine Volodymyr Zelensky có lời kêu gọi nước Nga rút bớt quân bổ sung được triển khai dọc theo biên giới với Ukraine và bán đảo Crimea.

Lời kêu gọi này được đưa ra sau cuộc hội kiến giữa tổng thống Ukraine và nguyên thủ Pháp tại điện Elysée hôm thứ Sáu 16/04. Cả ba lãnh đạo bày tỏ mối quan ngại chung trước việc Nga gia tăng các hoạt động quân sự.

Tổng thống Macron còn đi xa hơn khi trả lời phỏng vấn hãng tin Mỹ CBS còn cho rằng cần phải "xác định rõ ràng những lằn ranh đỏ với Nga". Ông khẳng định nước Pháp sẵn sàng có những biện pháp trừng phạt trong trường hợp Moskva có "thái độ không thể chấp nhận".

Tuy nhiên, chủ nhân điện Elysée nói thêm rằng chỉ có "trừng phạt thôi vẫn chưa đủ", và phương Tây cần phải có một cuộc "đối thoại mang tính xây dựng", một cuộc đối thoại mà ông Macron cho rằng là cần thiết nhưng phải "thẳng thắn và cởi mở với Nga".

Quan hệ giữa Nga và Mỹ cũng trở nên căng thẳng, sau khi Washington chỉ trích Moskva có thái độ thù địch đối với Kiev. Hai bên đã có những hành động trừng phạt, trục xuất các nhà ngoại giao lẫn nhau.

Reuters nhắc lại, Nga bị cáo buộc triển khai hàng chục ngàn binh sĩ gần biên giới với Ukraine và tại bán đảo Crimea, bị sáp nhập vào Nga năm 2014. Giao chiến giữa Ukraine và phe ly khai ở Đông Ukraine lại bùng lên sau vài tháng tạm lắng kể từ khi một lệnh ngừng bắn được ký kết hồi mùa hè năm 2020.

Minh Anh

***********************

Lãnh sự Ukraine tại Saint-Petersburg bị bắt vì cáo buộc làm gián điệp

RFI, 18/04/2021

Căng thẳng giữa Nga và Ukraine tiếp tục tăng thêm với thông báo lãnh sự Ukraine tại Saint-Petersburg bị an ninh Nga bắt ngày 17/04/2021. Đại điện ngoại giao của Ukraine bị cáo buộc đã nhận các tài liệu nhay cảm từ một người Nga và có thể sẽ bị trục xuất trong những giờ tới.

Thành phố Saint-Petersburg, Nga, ngày 29/03/2021. AP - Dmitri Lovetsky

Thông tín viên RFI tại Moskva, Paul Gogo cho biết thêm chi tiết :

Đã 10 năm, Alexander Sossoniuk đại diện cho Ukraine tại Saint-Petersburg. Sáng ngày thứ Bảy (17/04), nhà ngoại giao này bị lực lượng chống phản gián Nga FSB bắt. Vài giờ trước đó, một nhân viên lãnh sự quán Ukraine cũng đã bị câu lưu.

Trong một bản tin được phát đi, các nhà điều tra giải thích : Alexander Sossoniuk đã tiếp cận các thông tin mật trong hệ thống cơ sở dữ liệu của FSB. Đó là những thông tin được một công dân Nga cung cấp.

Vụ bắt giữ này tất nhiên có ý nghĩa trong cuộc chiến thông tin được tiến hành chống lại Ukraine, đặc biệt trong thời kỳ căng thẳng cao độ giữa hai nước như lúc này.

Lãnh sự Ukraine được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao và có thể ông sẽ bị tuyên bố là "nhân vật không được chào đón" tại Nga, tức sẽ bị trục xuất. Ukraine đã thông báo chuẩn bị các biện pháp trả đũa các nhà ngoại giao Nga.

Từ cuối tháng Ba, việc Nga đưa xe bọc thép, tàu chiến đến sát biên giới với Ukraine đã làm cho quan hệ giữa nga với Ukraine cũng như với Liên Hiệp Châu Âu và với Hoa Kỳ thêm căng thẳng.

Thái độ của Nga gây thắc mắc cho giới quan sát tại Nga cũng như tại Ukraine. Nhiều người không thể xác định liệu hành động biểu dương sức mạnh này có phải chỉ là để dọa dẫm hay Nga đang huẩn bị một cuộc tấn công thực sự vào Ukraine. 

Phản ứng của Ukraine

Hôm nay, 18/04, Kiev cho biết đại diện ngoại giao Ukraine bị giam giữ trong vòng nhiều giờ trước khi được thả và hiện đang ở trong lãnh sự quán tại Saint-Petersburg. Bộ Ngoại giao Ukraine đã lên án Nga có hành động " khiêu khích" đồng thời hản đối kịch liệt vụ bắt giữ lãnh sự Ukraine và cho biết sẽ trục xuất các nhà ngoại giao Nga trong 72 giờ tới để trả đũa. 

RFI tiếng Việt

Tổng thống Mỹ ban hành một loạt trừng phạt Nga, nhưng khẳng định hai bên cần hợp tác

Trọng Thành, RFI, 16/04/2021

Chỉ hai ngày sau cuộc điện đàm giữa hai nguyên thủ Nga-Mỹ, quan hệ song phương giữa Moskva và Washington vừa bắt đầu hơi ấm lên đã đột ngột giá lạnh trở lại. Hôm 15/04/2021, tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden bất ngờ ban bố một loạt các biện pháp nhắm vào Moskva, đặc biệt nhằm trả đũa việc Nga can thiệp vào quá trình bầu cử Mỹ. Tuy nhiên, tổng thống Mỹ cũng bày tỏ hy vọng là hai bên cần tiếp tục hợp tác để xuống thang căng thẳng.

Tổng thống Mỹ Joe Biden thông báo các biện pháp trừng phạt nhắm vào Nga tại Nhà Trắng, Washington, ngày 15/04/2021.  AP - Andrew Harnik

Cả một danh sách dài các trừng phạt. Theo Nhà Trắng, bộ Tài chính Mỹ sẽ trừng phạt 32 cá nhân và tổ chức, bị cáo buộc "can thiệp nhằm tác động đến cuộc bầu cử tổng thống 2020 tại Mỹ", để phục vụ cho lợi ích của chính quyền Nga.

Bộ Tài chính Mỹ cũng trừng phạt 6 tổ chức công nghệ Nga, bị cáo buộc ủng hộ các hoạt động tin tặc của tình báo Nga. Hơn 10 công dân Nga cư trú tại Mỹ, trong đó có nhiều nhà ngoại giao, sẽ bị trục xuất.

Về mặt thương mại, bộ Tài chính Mỹ, ra lệnh cấm các ngân hàng Hoa Kỳ trực tiếp mua trái phiếu công của Nga kể từ ngày 14/06 tới. Một giới chức cao cấp Nga cảnh báo là một phần các trả đũa là "bí mật", đồng thời để ngỏ khả năng phản công tin học.

Chính quyền Biden cũng trừng phạt 8 cá nhân và tổ chức liên quan đến việc chiếm đóng bán đảo Crimée (của Ukraine năm 2014), trong sự phối hợp với Liên Âu, Anh quốc, Úc và Canada. Theo giới quan sát, đây là một trong những loạt trừng phạt cứng rắn nhất của Mỹ đối với Nga, kể từ khi tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama trục xuất nhiều nhà ngoại giao Nga, vào cuối nhiệm kỳ.

Trong phát biểu tại Nhà Trắng, tổng thống Mỹ cảnh báo, Washington sẽ tiếp tục trừng phạt Moskva, "nếu Nga tiếp tục can thiệp vào nền dân chủ Hoa Kỳ". Ông Biden cũng nhấn mạnh sẽ bảo vệ các đồng minh, hậu thuẫn Ukraine trong việc "bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ".

Trừng phạt Nga, nhưng ông Joe Biden cũng tiếp tục để ngỏ cánh cửa đối thoại. Tổng thống Mỹ giải thích : "Tôi đã chọn một phản ứng tương thích. Hoa Kỳ không tìm cách khởi động một vòng leo thang và xung đột mới với nước Nga. Chúng tôi muốn một quan hệ ổn định" với Nga.

Nga cảnh báo : Trừng phạt bất lợi cho thượng đỉnh dự kiến

Chính quyền Nga ngay lập tức cho biết sẽ trả đũa, và cảnh báo là loạt trừng phạt nói trên "sẽ không có lợi" cho dự kiến tổ chức một thượng đỉnh Biden – Putin, mà tổng thống Mỹ đề xuất hôm 13/04 trong cuộc điện đàm với đồng nhiệm Nga.

Thông tín viên Jean-Didier Revoin tường trình từ Moskva :

"Đại sứ Hoa Kỳ tại Nga rời trụ sở bộ ngoại giao mà không đưa ra bất cứ bình luận này với báo giới. Theo người phát ngôn bộ ngoại giao Nga, đại sứ Mỹ đã được triệu mời để thảo luận về một chủ đề gai góc. Hiện không có chi tiết nào về cuộc trao đổi này lọt ra ngoài.

Đối với phát ngôn viên bộ ngoại giao Nga Maria Zakharova, chính quyền Nga chắc chắn sẽ trả đũa, bởi các trừng phạt của Washington cho thấy Hoa Kỳ vẫn không chấp nhận hiện thực khách quan của một thế giới đa cực hiện nay, khi nước Mỹ không còn nắm quyền bá chủ như trước. 

Ông Dmitri Peskov, người phát ngôn của tổng thống Nga, nhấn mạnh là các trừng phạt mới sẽ không tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức một cuộc gặp giữa nguyên thủ Nga với đồng nhiệm Hoa Kỳ, như Washington đề nghị cách nay hai hôm. Một số giới chức Nga thậm chí còn chế nhạo các biện pháp trừng phạt mới của Mỹ.

Thống đốc bán đảo Crimée thuật lại một số chuyện tiếu lâm, kể với bạn hữu. Có một câu chuyện như sau : người ta thường hỏi những ai không có mặt trong danh sách các nhân vật bị Hoa Kỳ trừng phạt, là họ đang làm việc cho cơ quan tình báo nước ngoài nào hay không. Đây là một cách để cho thấy quan hệ song phương Mỹ - Nga đã trở nên tồi tệ đến mức nào".

Trọng Thành

**********************

Căng thẳng Moskva – Kiev : Tổng thống Ukraine đến Pháp tìm hỗ trợ

Trọng Thành, RFI, 16/04/2021

Hôm 16/04/2021, tổng thống Ukraine công du Pháp trong bối cảnh căng thẳng với Nga gia tăng tại khu vực miền đông. Tìm sự hậu thuẫn của Pháp và Châu Âu là mục tiêu chính của chuyến đi này.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cùng phu nhân Brigitte Macron (phải) tiếp đồng nhiệm Ukraine Volodymyr Zelensky và phu nhân Olena Zelenska tại điện Elysée, Paris, ngày 16/04/2021.  © AP - Lewis Joly

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky có buổi làm việc với nguyên thủ Pháp Emmanuel Macron. Sau bữa ăn trưa, hai bên có cuộc thảo luận qua cầu truyền hình với thủ tướng Đức Angela Merkel.

Trả lời RFI, nhà chính trị Volodymyr Fessenko, ở Kiev, nhận định : "tổng thống Volodymyr Zelensky trông đợi tổng thống Pháp và thủ tướng Đức trước hết sẽ cùng gây áp lực với lãnh đạo Nga Putin, để Moskva không có các hành động gây hấn chống lại Ukraine. Thứ hai là, lãnh đạo Ukraine dự kiến sẽ thảo luận về tương lai của các đàm phán liên quan đến vùng miền đông Donbass, và nhu cầu làm sống lại công thức Normandie".

Từ nhiều tuần nay, nguyên thủ Ukraine liên tục yêu cầu tái lập các đàm phán theo công thức Normandie bốn bên gồm Pháp, Nga, Đức và Ukraine, khởi sự từ tháng 6/20214, nhằm tìm giải pháp cho xung đột miền đông Ukraine.

Tuy nhiên, cuộc gặp bốn bên theo công thức Normandie cuối cùng là vào tháng 12/2019. Kể từ đó, tổng thống Nga không còn chấp nhận đối thoại trực tiếp với đồng nhiệm Ukraine. Hai lãnh đạo Pháp và Đức có các cuộc làm việc trực tiếp riêng với lãnh đạo Nga, và lãnh đạo Ukraine. Paris và Berlin đóng vai trò trung gian truyền thông điệp của phía bên này cho phía bên kia.

Từ nhiều tuần nay, căng thẳng tại vùng Donbass, với việc Nga tập trung hàng chục nghìn binh sĩ tại vùng biên giới, gây nhiều lo ngại. Trước chuyến công du Pháp của tổng thống Ukraine, tại Kiev, hàng loạt cảnh báo được đưa ra. Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kouleba báo động việc nước Nga đe dọa "hủy diệt Nhà nước Ukraine".

Tổng thống Ukraine cũng muốn sử dụng chuyến đi này để thúc đẩy Pháp và Đức ủng hộ việc đẩy nhanh tiến trình Ukraine gia nhập Liên minh quân sự NATO. Kiev lo ngại Moskva tìm cách đẩy Ukraine đến chỗ phạm sai lầm, để biện minh cho việc tiến hành một chiến dịch quân sự.

Về chuyến công du của nguyên thủ Ukraine, người phát ngôn của điện Kremlin hôm nay yêu cầu tổng thống Pháp và thủ tướng Đức "sử dụng ảnh hưởng của mình" để giải thích với lãnh đạo Ukraine về việc cần thiết phải xuống thang căng thẳng.

Trọng Thành

Biển Azov : Mặt trận thứ ba của Nga và "chiến lược con lửng"

Thời sự quốc tế nổi bật nhất là về cuộc xung đột Nga - Ukraine.

Kiev tố cáo Moskva tấn công theo kiểu đặc trưng vốn có và nhấn mạnh là về mặt pháp lý, 3 chiếc tàu của Ukraine khi đó không đi trên vùng biển của Nga

Trong bài viết "Biển Azov, mặt trận thứ ba của Nga", Le Monde nhận định xung đột đóng băng có thể được làm nóng lên bằng cách mở ra mặt trận mới, và đó chính là điều Nga vừa mới thực hiện. Chủ Nhật 25/11, ba chiếc tàu của Ukraine ngoài khơi Crimea đã bị Nga nhắm bắn và bắt giữ.

Mọi việc sau đó, theo Le Monde, diễn ra đúng kiểu cổ điển. Nga tố cáo Hải quân Ukraine gây sự cố sau khi đã cân nhắc kỹ càng vì biết rằng những chiếc tàu của nước này sẽ bị Hải Quan Nga chặn xét. Trong khi đó, Kiev tố cáo Moskva tấn công theo kiểu đặc trưng vốn có và nhấn mạnh là về mặt pháp lý, 3 chiếc tàu của Ukraine khi đó không đi trên vùng biển của Nga. Ba trong số các thủy thủ Ukraine bị Nga bắt giữ đã xuất hiện trên truyền hình Nga tối hôm thứ Ba, 12 người bị xử tạm giam 60 ngày. Diễn tiến vụ việc kiểu này cũng khá quen thuộc.

Như vậy là 5 năm sau vụ ủng hộ phe nổi dậy ở quảng trường Maïdan, 4 năm rưỡi sau vụ sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine, rồi sau đó là cuộc chiến ở Donbass khiến 10.000 người thiệt mạng, nay Moskva đã mở mặt trận thứ ba trong cuộc chiến chống Ukraine. Lần này là nhằm thôn tính biển Azov, "không hơn, không kém".

Diễn tiến này không làm các nhà quan sát - vốn quan tâm đến tình hình ở thành phố cảng Mariupol, Ukraine - ngạc nhiên. Hồi tháng 10, đặc phái viên của báo Le Monde, Benoît Vitkine, đã mô tả cặn kẽ cách mà Nga siết chặt gọng kìm quanh các cảng biển Azov của Ukraine kể từ khi Moskva cho xây trái phép cây cầu nối từ Crimea đến Nga gần eo biển Kertch. Được khánh thành hồi tháng 05, với sự hiện diện của tổng thống Nga Vladimir Putin, chiều cao của cây cầu đã được tính toán kỹ để cản trở nhiều tàu vận chuyển hàng đến hai cảng của Ukraine hay đến đó nhập hàng.

Chiến lược của Nga rất rõ ràng : bóp nghẹt dần dần vùng lãnh thổ này của Ukraine bằng cách ngăn cản các hoạt động nhập hàng hay xuất khẩu qua đường biển, nhất là trong bối cảnh các trận chiến ở vùng xung đột phía bắc thành phố Mariupol khiến sân bay địa phương phải đóng cửa và vận chuyển đường bộ trở nên phức tạp.

Cách nay 2 tuần, tổ chức tư vấn European Council on Foreign Relations đã cử một nhóm công tác tới vùng biển Azov. Báo cáo của họ mang tính tiên liệu : Biển Azov có nguy cơ biến thành mặt trận thứ ba. Moskva dường như quyết tâm đẩy lui Ukraine khỏi vùng biển này, bằng cách khiến các các cảng của Ukraine ở biển Azov phải đóng cửa. Nguy cơ xảy ra một vụ đụng độ trực tiếp giữa Ukraine và Nga là có thực. Ukraine sợ rằng Nga sẽ tấn công quân sự từ phía biển, nơi mà Ukraine dễ tổn hại nhất, nhưng nguy cơ này lại không được quốc tế chú ý đúng mức.

Lời tiên đoán nói trên đã đưa ra, nhưng ngoài các nước vùng Baltic và Ba Lan, vốn thường rất nhạy cảm trước các hành động của Nga, thì "sự chú ý của quốc tế" vẫn chỉ là sự chờ đợi. Phương Tây kêu gọi hai bên xuống thang, giảm căng thẳng. Thủ tướng Đức Angela Merkel đã điện đàm kêu gọi nguyên thủ Nga Vladimir Putin và đồng nhiệm Ukraine Petro Porochenko hành động hợp lý.

Trong khi đó, tổng thống Ukraine Porochenko cho thông qua thiết quân luật một tháng tại các vùng miền nam nước này. Phản ứng khá chậm, nhưng tổng thống Mỹ Donald Trump hôm qua 28/11 đột nhiên dọa hủy cuộc gặp với đồng nhiệm Putin, dự kiến được tổ chức ở Buenos Aires, bên lề thượng đỉnh G20, vào cuối tuần này.

"Chiến lược con lửng"

Trong khi đó Nga lại cho rằng chẳng có gì xảy ra hết. Cần hòa giải ư ? Nhưng mà để làm gì ? Ngoại trưởng Nga phát biểu như vậy từ Paris hôm thứ Ba. Còn tại Berlin, trong một cuộc họp báo, Alexeï Pouchkov, chủ tịch một ủy ban của Quốc hội Nga, cho rằng cảm xúc mà vụ này tạo ra là "hơi thái quá một chút" và khẳng định "sau một tuần, mọi chuyện sẽ được quên đi".

Cách nay một năm, một chuyên gia Nga lưu ý trong một bài viết được tổ chức Carnegie ở Moskva đăng tải là chính sách đối ngoại của Nga là thực hiện "chiến lược con lửng". Con lửng vốn là loài vật "thông minh và hung dữ, nó dùng nanh và vuốt vượt quá cả sức mạnh thực sự của mình. Nó có thể tấn công các con vật ngay từ khi nhìn thấy nếu chúng là một mối đe dọa thực sự với nó, kể cả sư tử, hổ báo hay cá sấu Mỹ. Con lửng không thể giết những con vật đó, nhưng có thể đẩy lui chúng. Con lửng cũng có trí nhớ đáng ngạc nhiên : nó nhớ tất cả những con vật đã tấn công nó, và nó báo thù".

Thông điệp của tác giả nói trên cho thấy vụ việc giữa Hải quân Nga - Ukraine hôm 25/11 không phải là một sự cố. Việc Nga khám soát tàu của Ukraine là sự phô trương sức mạnh nhằm thể hiện rằng Moskva làm chủ lối vào biển Azov.

Quan chức Nga Pouchkov trấn an quốc tế rằng đó không phải là một giai đoạn thù hằn mới mà chỉ là "sự tiếp nối". Le Monde kết luận đó là một tin xấu cho Kiev và các đồng minh phương Tây của Ukraine, vì trong khi những nỗ lực của các nước này nhằm tìm kiếm một lối thoát cho cuộc xung đột ở Donbass vẫn giậm chân tại chỗ, thì Moskva không những không mở lối thoát mà ngược lại còn lao sâu hơn vào xung đột.

Đức : Nước xếp cuối bảng Châu Âu về hiến nội tạng

Trong lĩnh vực xã hội, nhìn sang nước Đức, báo công giáo La Croix cho biết "Đức muốn tăng mức cho hiến nội tạng" bằng cách thay đổi luật. Bộ trưởng Y tế Đức cho biết hiện có 10.000 bệnh nhân đang chờ được ghép nội tạng, trong khi cả năm 2017, Đức chỉ ghi nhận có 769 người đồng ý hiến nội tạng sau khi qua đời. Đức hiện đang đứng cuối bảng ở Châu Âu về tỉ lệ người hiến tặng nội tạng. Trong khi ở Tây Ban Nha và Pháp, lần lượt cứ 1 triệu dân thì có 40 người và 28 người đăng ký hiến nội tạng, thì con số này ở Đức chỉ là 9,3 người.

Theo luật hiện hành ở Đức, chính quyền chỉ cho phép dùng nội tạng của một người vừa qua đời cho các ca cấy ghép nếu khi còn sống người này đã đăng ký hiến nội tạng. Hiện mới chỉ có 36% người Đức đăng ký. Để cải thiện tình hình, bộ trưởng Y tế Đức đề xuất thông qua một đạo luật giống như đạo luật đang được áp dụng ở khoảng 20 nước Liên Hiệp Châu Âu, trong đó có Pháp, theo đó mỗi công dân được cho là đương nhiên sẽ hiến nội tạng sau khi qua đời, trừ khi là họ chủ động làm thủ tục ngay từ khi còn sống là sẽ không hiến nội tạng.

Đề xuất của bộ trưởng Y tế Đức sẽ được đưa ra thảo luận tại Quốc hội vào đầu năm 2019. Hiện nhiều người phản đối đề xuất của bộ trưởng Đức vì cho rằng làm như vậy là vi phạm "quyền tự quyết" của công dân. Sự phản đối ở các tổ chức công giáo Đức khá mạnh mẽ. Họ không muốn biến một hành động nhân văn thành một nghĩa vụ bắt buộc về pháp lý và một sự trói buộc về đạo đức. Nhiều tổ chức ủng hộ tăng ý thức về việc hiến nội tạng nhưng nhấn mạnh đó không thể là một sự bắt buộc.

Một nhóm dân biểu thì đề xuất là chính phủ phải cung cấp thông tin về việc hiến tạng, mỗi khi công dân làm một thủ tục hành chính quan trọng, chẳng hạn xin cấp lại thẻ căn cước, vừa đảm bảo công dân có quyền lựa chọn, nhưng cũng góp phần làm tăng tinh thần trách nhiệm và đạo đức của người dân.

Miến Điện : Bất cứ ai chỉ trích Aung San Suu Kyi đều bị tình nghi

Nhìn sang Châu Á, trong bài viết "Miến Điện : Bất cứ ai chỉ trích Aung San Suu Kyi đều bị tình nghi", đặc phái viên của báo Libération tại Rangun nhận định ba năm sau khi bà Aung San Suu Kyi đắc cử lãnh đạo đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ, niềm hy vọng của dân chúng đã tiêu tan, các vụ vi phạm quyền tự do ngày càng nghiêm trọng. Sự thiếu hành động của đảng của bà Aung San Suu Kyi có thể khiến bà phải trả giá đắt trong kỳ bầu cử vào năm 2020.

Vụ bắt hai nhà báo Reuters chỉ là một trong số nhiều vụ nhà báo bị bắt giam, quấy rối hay sát hại dưới chế độ của đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ. Theo Athan, một tổ chức phi chính phủ ở Miến Điện, số phóng viên và nhà hoạt động tranh đấu bị tư pháp quấy nhiễu dưới chế độ của bà Aung San Suu Kyi đã tăng gấp ba lần so với thời tổng thống Thein Sein (2011-2016).

Lãnh đạo Trung tâm Thanh niên và Kết nối xã hội cho rằng "quá trình chuyển giao dân chủ đang tụt lùi và Miến Điện đang tiến gần đến một chế độ phát-xít", làn sóng tôn giáo cực đoan đang dâng cao, trong khi không ai có thể chỉ trích các quan chức Nhà nước cấp cao.

Aung Min, đạo diễn, nhà làm phim có nhiều phim bị kiểm duyệt vì nói tới các đề tài nhạy cảm, cho đặc phái viên Libération biết : "Từ sau kỳ bầu cử 2015, Miến Điện bước vào thời tuyên truyền về dân chủ, bà Aung San Suu Kyi được coi là hiện thân của nền dân chủ, vì thế bất cứ ai chỉ trích bà đều bị xếp vào diện đáng nghi".

Chỉ có rất ít nhà đối lập dám chỉ trích nhà lãnh đạo Aung San Suu Kyivề sự thiếu vắng cải cách chính trị và sự thất bại của tiến trình hòa bình với các sắc tộc thiểu số. Những người ủng hộ khôi nguyên Nobel Hòa Bình 1991 thì biện minh rằng công cuộc cải cách đất nước gần như là điều không thể vì phe quân sự chiếm tới 25% số ghế ở Quốc hội.

Tuy nhiên, lãnh đạo Trung tâm Thanh niên và Kết nối xã hội khẳng định đảng của bà Aung San Suu Kyi vẫn chiếm đa số ở Quốc hội, nếu họ muốn thì vẫn có thể làm được nhiều điều, vấn đề là họ không chịu lắng nghe các nhà tranh đấu, nhất là giới trẻ, họ cho rằng họ biết nhiều hơn nhân dân.

Việc đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ mất lòng tin yêu của người dân, nhất là ở giới trẻ, đang bộc lộ ngày càng rõ nét. Không quá quan tâm đến các quyền tự do vốn bị nhiều người cho là trừu tượng, giới trẻ đặc biệt lo ngại về tình hình kinh tế, nhất là vì hệ thống ngân hàng, vốn đã có bước nhảy vọt dưới thời tổng thống Thein Sein, nay lại tụt hậu và cản trở các nhà đầu tư. Ngân sách cho quân đội còn cao hơn ngân sách cho giáo dục và chăm sóc sức khỏe.

Trang nhất các báo Pháp

Về trang nhất các báo Pháp, thời sự trong nước được nhiều tờ báo quan tâm. Phong trào đấu tranh "Áo Vàng" vẫn là đề tài đáng chú ý trên trang nhất báo Le Monde : "Tổng thống Macron khó thuyết phục phong trào Áo Vàng". Le Monde cũng giành trang nhất cho hồ sơ thiết bị cấy ghép y khoa đang làm rúng động dư luận, với câu hỏi "Giới công nghiệp len vào phòng phẫu thuật bằng cách nào ?" Còn báo công giáo La Croix chạy tít "Khi truyền thông trở thành một mục tiêu" và nhận định giới lãnh đạo chính trị và người biểu tình ngày càng tấn công nhiều nhà báo.

Trong khi đó, báo Libération nói về vấn nạn nhà cũ nát ở thành phố Marseille : "Marseille : Hoạt động kinh doanh nhà ổ chuột". Còn báo kinh tế Les Echos đề cập tới việc triển khai thu thuế tận gốc tại Pháp : "Thuế khấu lưu xuất hiện trên bảng lương". Số tiền thuế tạm truy thu từ gốc, kể từ tháng Giêng 2019, sẽ được ghi trên bảng lương tháng 11 của 8 triệu người làm công ăn lương.

Nhìn rộng ra Liên Hiệp Châu Âu, báo Le Figaro nhận định : "Di dân : dự án của Liên Hiệp Quốc gây chia rẽ Châu Âu".

Thùy Dương

Ukraine nói họ có bằng chứng cơ quan an ninh Nga tham gia vào vụ tấn công mạng vào các doanh nghiệp toàn thế giới tuần trước.

Virus này làm tê liệt máy tính trên toàn cầu cho đến khi một khoản tiền chuộc được gửi vào một tài khoản Bitcoin và người ta không thể truy được vết tích.

Cơ quan an ninh Ukraine (SBU) nói họ thu được dữ liệu dẫn tới một kết nối với một cuộc tấn công mạng xảy ra ở thủ đô Kiev hồi tháng 12.

Các công ty Ukraine là nơi đầu tiên báo cáo về vấn đề bị phần mềm độc cài vào xảy ra hôm thứ Ba trước khi lan tỏa ra những nơi khác.

Moscow bác bỏ dính líu và nói cáo buộc này là "vô căn cứ".

Virus này làm tê liệt máy tính trên toàn cầu cho đến khi một khoản tiền chuộc được gửi vào một tài khoản Bitcoin và người ta không thể truy được vết tích.

Tuy nhiên vụ tấn công cũng nhắm vào một số công ty lớn của Nga khiến giới nghiên cứu an ninh mạng cho rằng Moscow không đứng sau vụ này.

Hôm thứ Bảy SBU nói trong thông báo rằng họ tìm được virus có tên gọi là Petya mà họ nói việc yêu cầu trả tiền chỉ là cái vỏ che đậy bởi không có cơ chế nào đảm bảo thanh toán an toàn.

Ukraine dường như là nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong các vụ tấn công gần đây.

Các công ty Ukraine bao gồm và cả sân bay chính của Kiev bị tấn công là những nơi đầu tiên báo về vụ việc.

Hệ thống tàu điện ngầm ở thủ đô Kiev không nhận được thẻ trả tiền, và nhiều trạm xăng ngừng hoạt động.

Lò năng lượng hạt nhân Chernobyl phải giám sát thủ công mức độ phóng xạ sau khi bộ phận cảm biến sử dụng hệ điều hành Windows bị tắt.

Trong một thông cáo, Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ nói rằng các cơ quan chính phủ đang điều tra vụ tấn công và Hoa Kỳ "quyết tâm khiến thủ phạm phải chịu trách nhiệm".

Hãng phần mềm diệt virus Kaspersky Lab của Nga nói phân tích của hãng cho thấy có khoảng 2.000 vụ tấn công - hầu hết ở Ukraine, Nga và Ba Lan.

Tổ chức cảnh sát quốc tế Interpol tuần qua nói đang "giám sát chặt chẽ" tình hình và đang liên kết với các quốc gia thành viên.

Các chuyên gia cho rằng mã độc này cũng lợi dụng lỗ hổng giống như vụ tấn công Wannacry vào tháng trước.

"Nó xuất hiện như một dạng biến thể của loại mã độc tống tiền xuất hiện vào năm ngoái", nhà khoa học máy tính, giáo sư Alan Woodward nói.

"Mã độc tấn công năm ngoái được gọi là Petya và phiên bản nâng cấp là Petrwrap".

"Tuy nhiên, mã độc lần này thì vẫn không rõ lắm".

Ukraine mở chiến dịch truy quét tham nhũng "lớn chưa từng thấy" (RFI, 25/05/2017)

Trong chiến dịch bố ráp ngày 24/05/2017, hơn 20 nhân viên thuế Ukraine đã bị bắt giữ, do bị cáo buộc biển thủ những khoản công quỹ ước tính lên đến hơn 3 tỷ euro. Đây là một mẻ lưới chống tham nhũng lớn chưa từng thấy tại Ukraine.

Theo bộ trưởng Nội Vụ Ukraine Arsen Avakov, "đây là một chiến dịch chống tham nhũng lớn chưa từng có tại Ukraine". Ảnh tư liệu. REUTERS/Shamil Zhumatov

Tuy nhiên, theo nhận xét của thông tín viên Sébastien Gobert tại Kiev, người dân Ukraine tỏ vẻ hoài nghi về tính minh bạch của chiến dịch chống tham nhũng cũng như khả năng công lý được thực thi.

Từ Kiev, Sébastien Gobert tường thuật :

1700 cảnh sát và 500 kiểm sát viên quân sự đã được huy động để tiến hành 454 vụ khám xét tại 15 vùng của Ukraine. Đối với bộ trưởng Nội Vụ Arsen Avakov, đây là một chiến dịch chống tham nhũng lớn chưa từng có tại Ukraine. 23 công chức ngành thuế đã bị bắt giữ. Họ bị nghi ngờ thông đồng với nhiều quan chức dưới thời chế độ tham nhũng trước đây của tổng thống Viktor Yanukovich, móc ngoặc đến hàng tỷ euro.

Tại Kiev, chưởng lý Iouriy Lutsenko ca ngợi chiến dịch này, nhưng phải đối mặt với nhiều chỉ trích nghiêm khắc. Tại sao chỉ là 23 công chức này mà không là những người khác ? Tại sao không một quan chức cao cấp nào của chế độ cũ bị đưa ra xét xử ngay khi cựu tổng thống đào thoát năm 2014 ?

Chưởng lý cũng bị nghi ngờ đã dựng lên chiến dịch truyền thông này, đúng một năm sau khi nhậm chức, và ngay sau ngày tổ chức Minh Bạch Quốc Tế ra báo cáo chỉ trích cuộc chiến chống tham nhũng tại Ukraine.

Các bên đưa ra lập luận để biện minh cho mình. Diễn tiến các vụ xử tại tòa án sẽ cho thấy rõ ai đúng ai sai. Ngoài các chiến dịch của cảnh sát, người dân Ukraine đang chờ xem liệu công lý có được thực thi hay không.

Minh Anh

*****************

Ukraine hạn chế sử dụng tiếng Nga trên truyền hình (RFI, 24/05/2017)

Tổng thống Ukraine Petro Porochenko ủng hộ luật định mức dùng tiếng Nga trên các kênh truyền thanh, truyền hình. REUTERS/Fabrizio Bensch

Chính quyền Kiev tiếp tục nỗ lực ukaraina hóa trên các lĩnh vực công cộng. Ngày 23/05/2017, Nghị Viện Ukraine thông qua một đạo luật bắt buộc các kênh truyền hình và phát thanh tuân thủ định mức ngôn ngữ, cụ thể là 75% các chương trình phải sử dụng tiếng Ukraine.

Từ Lviv, đặc phái viên RFI Sébastien Gobert giải thích, cuộc bỏ phiếu diễn ra sau khi nhiều mạng xã hội và nguồn tin internet của Nga bị cấm tại Ukraine từ tuần trước.

"Tiếng Ukraine là ngôn ngữ Nhà nước và phải vượt dần ra khỏi khuôn khổ hành chính và thể chế. Đây chính là mục đích của đạo luật mới về định mức ngôn ngữ trong các phương tiện truyền thông. Khoảng 75% các chương trình trên các kênh truyền hình hay đài phát thanh quốc gia và khoảng 50% các cơ quan truyền thông cấp vùng sẽ phải sử dụng tiếng Ukraine. Đích thân tổng thống Petro Porochenko ủng hộ luật mới này để cổ vũ sự phát triển ngôn ngữ Ukraine. 

Tuy nhiên, việc tuân thủ định mức này không dễ dàng chút nào. Các cuộc tranh luận trên truyền hình thường xuyên được sử dụng cùng lúc cả tiếng Nga lẫn tiếng Ukraine, vậy phải tính thời gian ra làm sao ? Tại quốc gia sử dụng cả hai thứ tiếng, vấn đề ngôn ngữ thường xuyên được đặt ra, thậm chí trở thành công cụ của các chính đảng, nhất là trong bối cảnh diễn ra một cuộc chiến tranh hỗn hợp giữa Ukraine và Nga. 

Nhiều cộng đồng nói tiếng Nga phẫn nộ quá trình Ukraine hóa mà họ thường cho đó là chính sách bài Nga. Nếu chính sách Ukraine hóa có mục tiêu thống nhất đất nước thông qua ngôn ngữ quốc gia, sự oán giận của một bộ phận dân chúng có thể sẽ gây ra những hậu quả đáng tiếc đối với sự gắn bó trong xã hội Ukraine".

Thu Hằng