Lý do thực sự khiến Putin gây chiến là làn sóng dân chủ đang tràn tới nước Nga. Chọn lựa tự nhiên là phải cố gắng thích nghi với nó bởi vì đây là một tiến trình tất yếu không thể đảo ngược, nhưng Putin đã chống lại vì chế độ độc tài của ông ta không thể và cũng không muốn chuyển hóa về dân chủ.
Tổng thống Volodymyr Zelensky (giữa) đích thân đến ủy lạo binh sĩ Ukraine vừa chiếm lại thành phố Izium hôm 12/09/2022
Ngày 21/9/2022 Vladimir Putin đã chấm dứt sự im lặng kéo dài sau chiến thắng dễ dàng và nhanh chóng của quân đội Ukraine trong cuộc phản công tại tỉnh Kharkiv, phía Đông Bắc Ukraine và sát ngay biên giới Nga. Quân đội Nga không chỉ bỏ chạy trong sự hốt hoảng mà còn bị phát giác là đã phạm những tội ác dã man khi những mồ chôn tập thể được tìm thấy tại Izium.
Putin đã nói những gì ?
Không một lời về những tội ác man rợ mà quân Nga bị tố giác là đã vi phạm.
Trước hết ông công bố động viên thêm 300.000 quân trừ bị để tiếp viện cho mặt trận Ukraine. Như thế là chính thức nhìn nhận "cuộc hành quân đặc biệt" thực ra là một cuộc chiến tranh lớn và tất cả không diễn ra như ông vẫn khẳng định. Tuy vậy Putin vẫn cố bào chữa rằng đây không phải là một lệnh tổng động viên mà chỉ là một lệnh động viên một phần, giới hạn trong số các quân nhân trừ bị.
Đồng thời Putin cũng thông báo sẽ cho tổ chức "trưng cầu dân ý" để sáp nhập các vùng đã chiếm đóng tại Ukraine vào Nga rồi hăm dọa sau đó mọi tấn công vào các vùng này sẽ bị coi là tấn công vào lãnh thổ Nga và sẽ bị đánh trả bằng mọi phương tiện, nghĩa là kể cả bằng vũ khí nguyên tử nếu cần. Quá ngang ngược. Nga và những phần tử theo Nga lấy quyền nào để tổ chức những cuộc trưng cầu dân ý này và chúng trung thực tới mức độ nào ? Không khác gì nếu Trung Quốc tấn công chiếm một phần tỉnh Quảng Ninh của Việt Nam, dùng một bọn phản quốc tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý bịp bợm, dí súng vào lưng dân chúng bắt họ phải bỏ phiếu sáp nhập tỉnh Quảng Ninh vào Trung Quốc rồi tuyên bố từ nay mọi cuộc tấn công của Việt Nam vào Quảng Ninh là xâm phạm lãnh thổ Trung Quốc.
Putin nói rằng Phương Tây (Mỹ và Tây Âu) đã đe dọa tấn công Nga bằng vũ khí nguyên tử. Đây là một bịa đặt trắng trợn vì không hề có bất cứ một nước dân chủ nào đe dọa dùng vũ khí nguyên tử cả, Putin chỉ bịa đặt để viện cớ hăm dọa mà thôi.
Putin cũng hăm dọa sẽ dùng tên lửa tầm xa bắn phá nhiều "địa điểm khác" tại Ukraine ngoài các vùng chiến trận hiện nay. Phải hiểu là Putin đe dọa tàn phá các thành phố để tàn sát thường dân Ukraine bất chấp thế giới.
Đúng là ngôn ngữ ngang tàng của kẻ nghĩ mình đủ sức mạnh để làm bất cứ gì, thách thức lẽ phải, sự thực và mọi người. Vấn đề là quân Nga không mạnh như Putin cố tình phô trương. Lý kẻ mạnh bao giờ cũng đáng ghét. Nhưng nó càng đáng ghét hơn khi đi cùng với sự vô duyên vì được sử dụng bởi một kẻ yếu.
Putin và chế độ của ông ta thực ra rất yếu, đang thua to tại Ukraine và hoàn toàn cô lập, ngay cả Trung Quốc cũng bỏ rơi. Cũng nên biết là trước đó vài ngày đã có hội nghị thượng đỉnh của Tổ Chức Hợp Tác Thượng Hải (Shanghai Cooperation Organization – SCO) bao gồm Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và một số nước vùng Trung Á. SCO trên thực tế chỉ là một tổ chức rất lỏng lẻo vì hai thành viên lớn nhất -Trung Quốc và Ấn Độ- thù địch với nhau nhưng cũng là hy vọng mong manh cuối cùng của Nga để thoát khỏi thế cô lập hoàn toàn. Hội nghị này đã là một thất vọng não nề cho Putin. Tập Cận Bình kêu gọi Putin chấm dứt ngay cuộc chiến bằng thương thuyết trên nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và lãnh thổ của mọi quốc gia. Một cách phản đối nhẹ nhàng nhưng rõ rệt. Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã khiến Putin và thế giới sững sờ khi nói thẳng ngay trước mặt Putin và trước ống kính của đài truyền hình Nga với giọng điệu mắng mỏ rằng thế giới ngày nay không còn là thế giới của chiến tranh nữa mà là thế giới của hòa bình và dân chủ. Không một nước nào lên tiếng ủng hộ Putin.
Đàng nào cũng thảm bại
Cũng chưa chắc gì Putin sẽ động viên được thêm 300.000 quân. Lệnh động viên của ông ta ngay lập tức đã tạo ra nhiều cuộc biểu tình phản đối tại khắp nơi, cả một làn sóng người tìm mọi cách ra nước ngoài để tránh bị bắt đi lính. Sau khi thụ động trước những vụ thảm sát tại Ukraine –Bucha, Mariupol và Izum- người Nga đã thức tỉnh khi tính mạng của chính họ hay con cái họ bị đe dọa. Bằng cớ về sự khó khăn của lệnh động viên này là ngay sau đó Putin đã phải ra lệnh phạt 10 năm tù những ai không tuân hành.
Nhưng ngay cả nếu động viên được 300.000 quân thì cũng phải mất nhiều tháng để huấn luyện và tổ chức đội ngũ trước khi điều động họ tới mặt trận Ukraine trong khi mùa đông nghiệt ngã sắp đến rồi, trong một thời gian ngắn nữa nhiệt độ có thế xuống dưới -20°C. Cho tới nay trong suốt dòng lịch sử của họ, người Nga luôn luôn nhờ lợi thế mùa đông mà chiến thắng, đây sẽ là lần đầu tiên mà Nga thảm bại vì mùa đông. Lý do là vì cho tới nay họ chống lại những đoàn quân viễn chinh đến từ xa nhưng lần này chính họ đem quân đi xa. Mặt khác Nga có còn đủ vũ khí để trang bị cho những tân binh này không đang là một dấu hỏi lớn. Quân đội Nga cũng nổi tiếng là lỏng lẻo, không có hạ sĩ quan và do đó thiếu huấn luyện và kỷ luật. Khối tân binh ô hợp này sẽ chỉ là những nạn nhân đáng thương chứ không đảo ngược được tình thế. Putin chỉ có thể thảm bại.
Một chi tiết đáng lưu ý là bài diễn văn của Putin được dự trù vào tối thứ ba 20/9/2022 nhưng khán thính giả Nga chờ mãi không thấy, cuối cùng các đài truyền hình cho biết là nó được hoãn lại tới sáng hôm sau. Sự cố này chứng tỏ Putin không còn độc quyền quyết định, tranh cãi nội bộ đã rất gay go, Putin và nhóm thân cận của ông ta rất bối rối và chia rẽ. Sự gượng gạo của bài diễn văn này lộ rõ qua câu hăm dọa của Putin : "Tôi không tháu cáy đâu nhé !". Người ta không nói như thế nếu thực sự không tháu cáy. Cách hăm dọa này khiến người ta cười thay vì sợ.
Chiến tranh nguyên tử ?
Thế giới đang lo ngại Putin có thể dùng vũ khí nguyên tử, nhưng đe dọa này nghiêm trọng đến mức độ nào ?
Dù Putin nói hung hăng nhưng chưa có dấu hiệu nào là ông ta chuẩn bị chiến tranh nguyên tử. Các đầu đạn vẫn nằm yên trong kho chứ chưa được chuyển tới gần các giàn phóng, lực lượng nguyên tử vẫn chưa được đặt trong bất cứ một mức độ báo động nào. So với bài diễn văn ngay sau ngày 24/02/2022 -khi Putin đồng thời với lời hăm dọa cũng đặt lực lượng nguyên tử trong tình trạng báo động- thì lúc này thái độ của Putin đã có phần dịu xuống. Vả lại Putin, sau những tranh cãi nội bộ gay go, đã phải dựng đứng ra chuyện các nước Phương Tây đe dọa tấn công Nga bằng vũ khí nguyên tử và Nga chỉ sẵn sàng đáp trả. Nhưng có nước Phương Tây nào đe dọa đâu để Nga phải đáp trả ? Như vậy phải hiểu rằng nguy cơ xảy ra chiến tranh nguyên tử tuy có nhưng chỉ ở một xác suất rất thấp.
Cũng đừng quên rằng dù là Mỹ hay Nga, hay bất cứ nước nào gây chiến tranh nguyên tử cũng đều đồng nghĩa với tự sát. Hầu hết các chuyên gia đều đồng ý rằng nó chỉ có nguy cơ xảy ra trong hai trường hợp.
Một là Nga thảm bại về quân sự và ở trong tình trạng cực kỳ nguy ngập. Trường hợp này không có vì tuy Nga chắc chắn sẽ thảm bại nhưng Ukraine chỉ chiến đấu để tự vệ mà thôi chứ hoàn toàn không có ý định tấn công vào Nga. Ngay cả nếu họ giành lại được tất cả những phần lãnh thổ đã bị chiếm đóng, kể cả bán đảo Crimea, thì Nga cũng không có lý do để phải tự sát bằng chiến tranh nguyên tử.
Hai là kinh tế Nga hoàn toàn sụp đổ và nước Nga tan tác trong bạo loạn. Trường hợp này càng khó xảy ra vì không ai muốn, hơn nữa Nga là một nước nông nghiệp đứng đầu thế giới về xuất khẩu ngũ cốc và thịt heo nên dù gặp khó khăn đến đâu cũng không bao giờ thiếu thực phẩm để rơi vào bạo loạn. Chắc chắn là sau thất bại này Nga sẽ suy thoái trong nhiều năm, nhưng đó là điều sẽ chỉ xảy ra sau khi chiến tranh Ukraine đã chấm dứt và nguy cơ chiến tranh nguyên tử không còn.
Thế giới có thể tạm yên trí là sẽ không có chiến tranh nguyên tử, nguy cơ thực sự là cuộc chiến tại Ukraine sẽ còn gia tăng cường độ trong một thời gian và nhiều thành phố, mà Putin gọi là các "địa điểm khác", sẽ bị pháo kích. Thiệt hại nhân mạng và vật chất sẽ còn lên cao. Tất cả chỉ vì sự điên dại của Putin.
Tương lai nào ?
Với những gì đã thấy được sau hơn 7 tháng chiến tranh người ta có thể quả quyết Nga sẽ thất bại và điêu đứng. Chế độ độc tài mafia của Putin sẽ sụp đổ và Putin cũng rất có thể bị lật đổ trước khi cuộc chiến chấm dứt. Ông ta hứa hẹn chiến thắng dễ dàng để chỉ đem lại một thất bại thê thảm. Ông ta hứa hẹn làm nước Nga vĩ đại để chỉ khiến nước Nga kiệt quệ. Putin cũng đã phạm vô số tội ác nhân danh những hứa hẹn này. Tương lai của Putin sẽ rất đen tối và có thể sẽ rất ngắn. Cuộc chiến này cũng có mọi triển vọng khiến Liên Bang Nga tan vỡ, một vài nước trong 22 nước cộng hòa thuộc Liên Bang Nga và một số vùng tự trị sẽ ly khai để trở thành những nước độc lập.
Putin đã rất sai lầm khi phát động cuộc xâm lăng vào Ukraine nhưng bây giờ ông ta chỉ còn biết chạy trốn về phía trước như một kẻ tuyệt vọng không có lối thoát. Hành động của Putin nhắc lại một lần nữa một đặc tính cần được nhận định rõ của các chế độ độc tài là chúng không có khả năng sửa sai và vì thế phải ngoan cố trong sai lầm dù biết nó dẫn tới sự tiêu vong.
Một điều đáng lẽ phải được đặc biệt chú ý trong bài diễn này là Putin nói rằng ông ta đã tấn công Ukraine vì các nước Phương Tây muốn đánh gục Liên Bang Nga như họ đã từng đánh gục Liên Bang Xô Viết trước đây. Putin không nói dối nhưng nói rất sai. Các nước Phương Tây không hề muốn tấn công Nga, họ còn muốn hợp tác với Nga để rảnh tay đương đầu với Trung Quốc. Lý do thực sự khiến Putin gây chiến là làn sóng dân chủ đang tràn tới nước Nga. Sau khi được thiết lập tại các nước đồng minh cũ của Liên Xô dân chủ đã tới Ukraine và đang làm chao đảo các chính quyền Kazakhstan, Belarus và nhiều nước thuộc Liên Xô cũ khác, ngay cả tại chính Liên Bang Nga. Chọn lựa tự nhiên là phải cố gắng thích nghi với nó bởi vì đây là một tiến trình tất yếu không thể đảo ngược, nhưng Putin đã chống lại vì chế độ độc tài của ông ta không thể và cũng không muốn chuyển hóa về dân chủ. Phản ứng tuyệt vọng của Putin chỉ làm gia tốc một thay đổi phải tới và đã chín muồi. Làn sóng dân chủ sẽ tràn tới Nga, rồi Trung Quốc.
Một lời sau cùng cho Việt Nam
Chắc chắn trong ban lãnh đạo cộng sản Việt Nam phải có nhiều người hiểu rằng cuộc xâm lăng Ukraine của Putin là một tội ác của sự tuyệt vọng. Tuy vậy chính quyền cộng sản Việt Nam vẫn ngoan cố bênh vực Putin, dù là một cách dè dặt. Đó là vì họ đã chiến thắng nhờ Nga. Họ mang ơn sinh thành với Nga. Nhưng họ lầm. Putin không phải là nước Nga và cách trả ơn Nga đúng nhất là khuyến khích Nga thích nghi với một cuộc chuyển hóa đúng và bắt buộc.
Việt Nam cũng sẽ phải dân chủ hóa. Đảng Cộng Sản Việt Nam đang một lần nữa cho thấy là họ không thích ứng đủ nhanh để làm tác nhân thay vì nạn nhân của một thay đổi đúng và bắt buộc, không được và không thể chống lại.
Nguyễn Gia Kiểng
(27/09/2022)