Dưới thời Tổng bí thư Tô Lâm, Việt Nam đang trải qua những chuyển động đáng chú ý trên mặt trận đối ngoại. Kế thừa nguyên tắc cốt lõi như độc lập, tự chủ và đa phương hóa, phong cách ngoại giao của Tổng bí thư lại thể hiện những dấu ấn khác biệt.
Cờ Trung Quốc (phải) và quốc kỳ Việt Nam tại Văn Phòng Chính Phủ ở Hà Nội, tháng 11, 2017. Hình minh họa
Tính thực dụng cao hơn khi triển khai chính sách, sự chủ động trong giải quyết các thách thức khu vực, và quyết tâm khẳng định vị thế trên trường quốc tế đã làm nên bộ "3 hơn" nổi bật. Nếu cùng điều hợp với phương hướng "6 hơn" trong bang giao Việt – Trung [1], các chủ trương của Tô Lâm mở ra hướng đi tiềm năng mới cho ngoại giao Việt Nam, vừa duy trì sự ổn định, vừa đặt nền móng cho những bứt phá trong tương lai.
Khi Mỹ chuyển giao chính quyền…
Ngày 2/12/2024, Trưởng ban Đối ngoại Đảng cộng sản Việt Nam Lê Hoài Trung đã gặp Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken tại Washington, D.C. Cuộc gặp này không chỉ tái khẳng định tầm quan trọng của Quan hệ "Đối tác Chiến lược Toàn diện" [CSP] giữa Việt Nam và Mỹ, mà còn thể hiện cam kết chung trong việc duy trì khu vực "Ấn Thái Dương tự do, cởi mở và ổn định" [FOIP]. Ông Lê Hoài Trung nói với ông Blinken rằng Việt Nam coi trọng quan hệ đối tác với Hoa Kỳ, vốn là siêu cường hàng đầu cũng là thị trường xuất khẩu quan trọng nhất của quốc gia Đông Nam Á này [2]. Thông cáo từ phía Mỹ về cuộc gặp, dù ngắn gọn, mang ý nghĩa sâu xa : Việt Nam tận dụng cơ hội để gửi đi những thông điệp chiến lược tới Mỹ và thế giới trước khi chính quyền Donald Trump tiếp quản Nhà Trắng.
Thông điệp đầu tiên dẫu không nói ra, là khẳng định vai trò trung tâm của Đảng cộng sản Việt Nam trong điều hướng chính sách đối ngoại. Dù Ban Đối ngoại Đảng cộng sản Việt Nam dự kiến sẽ sáp nhập với Bộ Ngoại giao bên chính phủ, chính sách vẫn sẽ được định hình dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tổng bí thư. Thông điệp thứ hai là nỗ lực thúc đẩy CSP Việt – Mỹ, vốn đã được Tổng bí thư Tô Lâm khẳng định qua chuyến công tác ở Mỹ vào tháng 9/2023. Tại đó, ông tái cam kết quan hệ Việt – Mỹ có nhiều nét rất đặc biệt, trong 50 năm qua, từ cựu thù trở thành Đối tác, Đối tác toàn diện và bây giờ đạt mức quan hệ cao nhất là CSP. Quan hệ hai nước đang bước sang trang sử mới và thực sự là hình mẫu trong quan hệ quốc tế về nỗ lực hàn gắn và xây dựng quan hệ sau chiến tranh [3]. Cuối cùng, chuỗi hoạt động ngoại giao dày đặc của ông Tô Lâm tại cả Tây Bán Cầu và Á - Âu năm ngoái đã tạo nên dấu ấn mạnh mẽ, khẳng định vai trò Việt Nam trong bối cảnh quyền lực quốc tế bị đảo lộn [4].
Cả ba thông điệp trên đều gắn liền với chuyến thăm Mỹ của Trưởng Ban Đối ngoại Đảng cộng sản Việt Nam, là bước đi chiến lược chuẩn bị cho cả cơ hội lẫn thách thức trong năm 2025 – cột mốc kỷ niệm 30 năm bình thường hóa quan hệ Việt – Mỹ. Dù truyền thông do nhà nước Việt Nam quản lý không đưa tin về cuộc gặp giữa ông Lê Hoài Trung với ông Blinken tại Washington. Nhưng đây chính là thời điểm Việt Nam sẵn sàng ứng phó với các động thái khó lường của chính quyền Trump 2.0, đồng thời vẫn lạc quan chuẩn bị để đón làn sóng đầu tư mới từ Mỹ và quốc tế. Sự kiện Tập đoàn Trump đầu tư tại Hưng Yên, quê hương của Tổng bí thư Tô Lâm, không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn tạo động lực chính trị quan trọng, như một "đòn bẩy" cho dòng vốn FDI đổ vào Việt Nam [5].
FDI và Biển Đông
"Ngoại giao kinh tế" và "ngoại giao biển đảo" là hai trụ cột quan trọng trong định hướng đối ngoại của Tổng bí thư Tô Lâm. Nếu dưới thời cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, đối ngoại thường mang đậm sắc thái lý luận, thì thời kỳ của ông Tô Lâm lại chú trọng nhiều hơn đến các lợi ích thực chất và cụ thể. Tổng bí thư không chỉ tận dụng các diễn đàn quốc tế để khẳng định lập trường của Việt Nam, mà còn tích cực thúc đẩy đầu tư nước ngoài [FDI], tăng cường hợp tác kinh tế, và tìm kiếm cơ hội mới để nâng cao vị thế quốc gia. Điển hình là trong các cuộc gặp với lãnh đạo Mỹ và Nhật Bản [6], ông nhấn mạnh rằng Việt Nam sẵn sàng trở thành mắt xích trọng yếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nhất là trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ – Trung. Những lợi thế như chi phí lao động thấp và vị trí địa - chiến lược thuận lợi giúp Việt Nam thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư quốc tế, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao và năng lượng tái tạo. Chính cách tiếp cận linh hoạt của Tổng bí thư đã mang lại hy vọng vào một làn sóng FDI mới, hứa hẹn tăng trưởng bền vững cho đất nước [7].
Về vấn đề Biển Đông, đây là thách thức nhạy cảm mà mọi đời Tổng bí thư đều phải xử lý. Trong khi ông Nguyễn Phú Trọng thường nhấn mạnh luật pháp quốc tế và các cơ chế đa phương, thì Tổng bí thư Tô Lâm đã chủ động đi xa hơn, tham gia tích cực vào các cuộc đàm phán song phương với các quốc gia liên quan. Việc tham gia sâu hơn vào các cơ chế an ninh khu vực như các "tiểu liên kết" hay nâng cấp quan hệ đối tác với các nước láng giềng là những bước đi cần thiết để Việt Nam bảo vệ lợi ích quốc gia trước sự lấn lướt của Trung Quốc [8]. Việc các bên vừa nâng cấp quan hệ Việt Nam – Malaysia lên CSP thứ 9 và các thỏa thuận hợp tác song phương về Biển Đông là minh chứng rõ nét. Những sáng kiến này không chỉ giúp quản lý và giảm thiểu căng thẳng trong khu vực, mà còn định vị Việt Nam như một quốc gia trung tâm tại Đông Nam Á và một đối tác đáng tin cậy trên trường quốc tế [9]. Dù chặng đường phía trước còn nhiều khó khăn, nhưng cách tiếp cận quyết đoán và thực dụng của Tổng bí thư Tô Lâm đang mở ra những cơ hội lớn để nâng cao vị thế của Việt Nam.
Cơ hội/Thách thức từ "kỷ nguyên mới"
Sự dịch chuyển trọng tâm quyền lực quốc tế sang không gian FOIP, sự gia tăng của các xu hướng đa cực hóa, và các vấn đề như chuyển đổi số, biến đổi khí hậu đang mở ra nhiều hướng đi mới nhưng đồng thời đặt ra yêu cầu thích nghi cao hơn cho quốc gia. Một trong những cơ hội lớn của Việt Nam là đất nước nằm ở vị trí chiến lược trong khu vực Đông Nam Á, nơi đóng vai trò cầu nối giữa các nền kinh tế phát triển và đang phát triển. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang được tái định hình, Việt Nam có thể trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị này. Việc tham gia tích cực vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP và EVFTA đã chứng minh tầm nhìn chiến lược, không chỉ giúp mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn thúc đẩy các chuẩn mực quản trị kinh tế cao hơn. Đặc biệt, xu hướng dịch chuyển đầu tư từ các nền kinh tế lớn sang các thị trường tiềm năng có thể giúp Việt Nam thu hút nguồn vốn FDI chất lượng cao, từ đó thúc đẩy đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Tuy nhiên, thách thức không hề nhỏ! Việt Nam cần duy trì sự ổn định trong quan hệ đối ngoại, đặc biệt là giữa các cường quốc đang có nhiều mâu thuẫn lợi ích. Sự cạnh tranh Mỹ – Trung [10], tình hình căng thẳng ở Biển Đông và những bất ổn trong hệ thống tài chính toàn cầu có thể tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Hơn nữa, yêu cầu cải cách nội tại cũng là một bài toán lớn. Để thực sự tận dụng được các cơ hội, Việt Nam phải không ngừng cải thiện môi trường kinh doanh, tăng cường năng lực thể chế và giải quyết triệt để các vấn đề như tham nhũng, tinh giảm bộ máy. Không kém phần quan trọng là các thách thức từ bên trong, như nguy cơ tụt hậu về công nghệ nếu không nhanh chóng bắt kịp xu hướng chuyển đổi số. Đồng thời, các áp lực từ biến đổi khí hậu đòi hỏi Việt Nam phải xây dựng các chiến lược phát triển bền vững, giảm phát thải và bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả.
Tựu trung, "kỷ nguyên mới" mang đến cho Việt Nam cơ hội lịch sử để khẳng định vai trò và vị thế trên trường quốc tế. Tuy nhiên, thành công không chỉ đến từ vị trí địa - chính trị thuận lợi mà còn phụ thuộc vào năng lực nội tại, khả năng thích ứng linh hoạt và sự đoàn kết của cả hệ thống chính trị lẫn nhân dân. Chỉ khi tận dụng tốt các nguồn lực và vượt qua thách thức, Việt Nam mới có thể viết tiếp câu chuyện phát triển bền vững trong giai đoạn đầy biến động này. Dù khó khăn còn nhiều, "kỷ nguyên Tô Lâm" mở ra những triển vọng đáng kể để Việt Nam củng cố vị thế quốc gia. Bằng cách phát huy tối đa nguồn lực hiện có và tiếp tục duy trì sự chủ động, linh hoạt trong chiến lược ngoại giao, hy vọng Việt Nam có thể đạt được những thành tựu vượt bậc và đặt chân lên con đường phát triển.
Đinh Hoàng Thắng
Nguồn : VOA, 05/12/2024
Tham khảo :
[2] https://www.state.gov/secretary-blinkens-meeting-with-vietnam-communist-party-external-relations-committee-chairman-trung/
[3] https://baotintuc.vn/thoi-su/toan-van-phat-bieu-chinh-sach-cua-tong-bi-thu-chu-tich-nuoc-to-lam-tai-dai-hoc-columbia-con-duong-cua-viet-nam-quan-he-voi-hoa-ky-va-tam-nhin-cho-ky-nguyen-moi-20240924092808951.htm
[4] https://www.voatiengviet.com/a/tbt-ctn-to-lam-giua-hai-chuyen-cong-tac-dai-ngay-/7805978.html
[5] https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/trump-organization-investment-in-hung-yen-boost-vietnam-us-strategic-relationship-11192024122910.html
[6] https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/tong-bi-thu-chu-tich-nuoc-to-lam-hoi-dam-truc-tuyen-voi-chu-tich-dang-dan-chu-tu-do-thu-tuong-nhat-ban-119240903191525918.htm
[7] https://www.bbc.com/vietnamese/articles/ckgn91jel3ro
[8] https://www.voatiengviet.com/a/7796234.html
[9] https://baochinhphu.vn/tuyen-bo-chung-ve-nang-cap-quan-he-doi-tac-chien-luoc-toan-dien-giua-viet-nam-malaysia-102241121200928539.htm
[10] https://www.voatiengviet.com/a/gioi-nghien-cuu-doi-dau-my-trung-trump-2-0-mang-lai-rui-ro-loi-ich-viet-nam/7884734.html