Năm 2017 là một nút thắt của tiến trình đấu tranh dân chủ. Hàng loạt nhà tranh đấu bị bắt giữ, hàng loạt bản án nặng nề được đưa ra, hàng loạt người bỏ cuộc, hàng loạt chỉ trích lên án lẫn nhau giữa các nhà hoạt động... Có lẽ đây là năm nhiều sắc thái nhất, đau nhức nhất mà phong trào dân chủ phải trải qua.
Cái mà chúng ta đang thiếu vắng là những giá trị đạo đức căn bản nhất trong sinh hoạt có tổ chức : đó là tôn trọng sự khác biệt, biết lắng nghe nhau, và không xúc phạm lẫn nhau.
Thời điểm này có lẽ chín muồi và thích hợp để chúng ta đi tìm câu trả lời cho tương lai sắp tới. Để tìm được câu trả lời đó, có lẽ chúng ta cần xét lại bản thân mình. Chúng ta luôn hô hào về dân chủ, về đa nguyên, nhưng liệu chúng ta đã có những tố chất và đạo đức căn bản đó chưa ? Chẳng hạn như sự tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng sự thật ?
Suốt chiều dài lịch sử của dân tộc, chúng ta gần như gắn mình vào thân phận nô lệ (nô lệ cho ngoại bang, nô lệ cho độc tài) và chúng ta tiêm nhiễm thói bạo lực của những kẻ cai trị rồi chúng ta lại say mê với bạo lực, đối xử với nhau bằng bạo lực, bạo lực trong cả hành động lẫn ngôn từ…
Làm sao có thể có những tổ chức mạnh nếu chúng ta không thật sự tôn trọng nhau ? Làm sao có thể có những phương pháp, kế hoạch dân chủ thật sự nếu chúng ta cứ thích làm lãnh tụ, thích ngồi lên đầu người khác. Chúng ta bệnh hoạn đến mức chỉ dạy con cái là phải luồn lách để hơn người, chứ không phải dạy con trở thành người tốt. Đó có lẽ là nguyên nhân của những bất hạnh mà dân tộc Việt Nam đang phải hứng chịu ngày hôm nay.
Lịch sử nhân loại ghi nhận những tư tưởng tiến bộ, những giá trị văn minh mà con người đã tìm tòi, đấu tranh, thậm chí phải hi sinh cả mạng sống để bảo vệ, thế nhưng chúng ta đã tiếp nhận những giá trị đó một cách hời hợt. Tìm một câu trả lời có lẽ không khó, nhưng khó là chúng ta có tôn trọng câu hỏi của mình hay không ?
Hàng ngày chúng ta nghe những quan chức thắc mắc "tại sao đường cao tốc ở Việt Nam có chi phí cao nhất thế giới ?", nhưng ngay tối hôm đó họ lại hưởng thụ những chai rượu Macalan thượng hạng mà không hề áy náy lương tâm. Cũng như nhiều nhà hoạt động suốt ngày kêu gọi đa nguyên, đa đảng, nhưng họ luôn nghĩ không có ai đủ tầm để đứng vào hàng ngũ của họ (nên hàng ngũ của họ thường chỉ có vài người, thậm chí chỉ có một hay hai người).
Vậy chúng ta đang thiếu vắng điều gì ?
Tôi nghĩ chúng ta không thiếu vắng tư tưởng chính trị, không thiếu vắng kế hoạch và dự án chính trị. Cái mà chúng ta đang thiếu vắng là những giá trị đạo đức căn bản nhất trong sinh hoạt có tổ chức : đó là tôn trọng sự khác biệt, biết lắng nghe nhau, và không xúc phạm lẫn nhau.
Làm sao có được một tổ chức thật sự có tầm vóc làm điểm hội tụ cho những khát vọng thay đổi khi hành động phá đám luôn diễn ra, cả bên ngoài lẫn bên trong (khi ý kiến của mình không được lựa chọn) ?
Tôi tin là có nhiều người nặng lòng với quê hương vẫn đang kiên nhẫn thuyết phục Anh Em mình, vẫn đang ngày đêm tìm kiếm những phương pháp, cách thức để truyền thông hiệu quả hơn, để bảo vệ lẽ phải, bảo vệ những giá trị tiến bộ, và thuyết phục người Việt đồng thuận với nhau. Bên cạnh đó vẫn còn có ý kiến, dù cố tình hay vô ý, cho rằng những người đó đã già rồi, lại đang sống ở hải ngoại, thế hệ con cháu của họ còn không nói sõi tiếng Việt, chuyện tranh đấu là của người Việt trong nước...
Tôi không nghĩ rằng họ vô lý, nhưng tôi nghĩ ngay ngã ba đường luôn luôn có hai ngã rẽ. Nếu dự đoán cực đoan của họ thành hiện thực, thì đó rõ ràng là một tương lai u tối cho người Việt, cho mảnh đất hình chữ S này. Nhưng ở một góc nhìn ngược lại, tôi lại thấy vô cùng lạc quan, tôi kinh ngạc trước sự kiên trì của những trí thức lớn tuổi, tôi bất ngờ trước những suy nghĩ tiến bộ của giới trẻ, tôi vui mừng trước khao khát lương thiện của giới doanh nhân. Với những nhân tố quí giá này, cộng với điều kiện kết nối thông tin dễ dàng, và sự áp đảo của các tư tưởng tiến bộ trên phạm vi toàn cầu, ngày tàn của thói độc quyền chân lý, coi thường nhau, coi thường lẽ phải đang đến rất gần và rất nhanh.
Có lẽ vào lúc này, nhân dịp đầu năm 2018, chúng ta chỉ cần làm một việc duy nhất, đó là xét lại xem mình đã thật sự tôn trọng nhau chưa ? Tôn trọng nhân cách của nhau, tôn trọng lý lẽ của nhau, tôn trọng sự khác biệt ý kiến và sáng kiến, dựa trên sự khách quan của những giá trị văn minh mà nhân loại đã công nhận và trở thành phổ cập, chứ không phải dựa trên bằng cấp, kinh nghiệm, tài sản...
Nếu làm được việc này, tôi nghĩ 2018 sẽ là một năm thần tốc của cuộc cách mạng dân chủ.
Việt Nghĩa
(15/01/2018)