Trên khắp Châu Á, báo chí đang đưa tin rất nhiều về các vị quốc vương. Ở Thái Lan, nhiều người cảm thấy phẫn nộ với Vua Maha Vajiralongkorn, người không chỉ sống phần lớn thời gian ở Đức mà còn bận rộn tìm cách áp đặt chế độ quân chủ mang tính đàn áp lên người dân của mình.
Quốc vương Malaysia, Sultan Abdullah Ri’ayatuddin, đã tăng cường can thiệp vào chính trị, từ chối chấp nhận yêu cầu của lãnh đạo phe đối lập Anwar Ibrahim rằng ông cần được phép thành lập chính phủ khi giờ đây ông nhận được đa số ủng hộ trong quốc hội.
Rồi còn việc chế độ quân chủ Anh từ chối cho phép người Úc tiếp cận toàn bộ sự thật về quyết định cách chức gây tranh cãi một chính phủ được bầu lên một cách dân chủ vào năm 1975 bởi toàn quyền Úc, đại diện của Nữ hoàng Anh tại Úc.
Nữ hoàng Elizabeth II gặp Thủ tướng Úc, Scott Morrison, và vợ Jennifer tại Cung điện Buckingham vào tháng 6 năm 2019: sự tồn tại của các chế độ quân chủ trong thế kỷ 21 là trái ngược với chế độ dân chủ. © Reuters
Điều mà các trường hợp trên cho thấy là sự tồn tại của các chế độ quân chủ trong thế kỷ 21 là phản dân chủ.
Trong khi sự kiêu ngạo của vua Vajiralongkorn có phần cực đoan và vẫn có nhiều gia đình hoàng gia vẫn tự chọn phong cách trang nghiêm hơn, thực tế là đã đến lúc các chế độ quân chủ ở khắp mọi nơi nên bị hủy bỏ nếu chúng ta nghiêm túc trong việc thúc đẩy dân chủ.
Lễ đăng quan vua Thái Lan Vajiralongkorn Rama X ngày 12/12/2019
Chẳng hạn, một điều phi lý là việc không người Úc, New Zealand hay Canada nào có thể trở thành nguyên thủ quốc gia bởi vì ở các nước này, quốc vương Anh là người nắm giữ vị trí đó. Cũng giống như ở 40 quốc gia khác trên thế giới nơi quốc vương là nguyên thủ quốc gia, việc những người đó có được quyền lực chỉ là nhờ họ được sinh ra.
Thế giới đang chuyển động, mặc dù chậm, theo hướng thay thế các vị vua cha truyền con nối bằng các nguyên thủ quốc gia dân cử, hoặc được lựa chọn ít nhiều tùy theo khả năng và công trạng của họ. Trong khi hàng triệu người Thái đang làm lung lay nền tảng chế độ quân chủ của đất nước họ, tại quốc gia Barbados thuộc vùng Caribe, chính phủ gần đây đã tuyên bố rằng họ muốn đạt được "chủ quyền hoàn toàn" vào tháng 11 năm sau khi kỷ niệm 55 năm ngày chấm dứt chế độ thuộc địa của Anh.
Ở nước láng giềng Jamaica, cả thủ tướng tiền nhiệm Portia Simpson Miller và thủ tướng đương nhiệm Andrew Holness đều cam kết loại bỏ vị trí nguyên thủ quốc gia của Nữ hoàng Anh và thay thế bà bằng một vị tổng thống không nắm quyền hành pháp.
Tại Úc, dù một cuộc trưng cầu dân ý năm 1999 về việc loại bỏ vai trò nguyên thủ quốc gia của quốc vương Anh đã không thành công, sự ủng hộ đối với vai trò của chế độ quân chủ đang giảm dần. Một khi Nữ hoàng Elizabeth – người mà nhiều người Úc cảm thấy có tình cảm riêng – thoái vị hoặc qua đời thì thay đổi sẽ bắt đầu. Việc Úc trở thành một nước cộng hòa là điều không thể tránh khỏi. New Zealand và Canada có thể sớm theo sau.
Việc vai trò của chế độ quân chủ Anh đã trở nên lỗi thời ở Úc được thể hiện qua vụ Palace Letters gần đây (chỉ các trao đổi thư tín giữa thư ký riêng của nữ hoàng Anh Elizabeth và toàn quyền Úc Sir John Kerr trong cuộc khủng hoảng hiến pháp năm 1975 – ND) khi một cuộc thăm dò gần đây cho thấy 62% người Úc hiện muốn một người Úc làm nguyên thủ quốc gia.
Năm 1975, chính phủ cải cách do Gough Whitlam lãnh đạo đã bị đại diện của Nữ hoàng tại Úc, John Kerr, sa thải. Đây vẫn còn là một vấn đề gây tranh cãi ở Úc vì những tác động của nó đối với nền dân chủ ở quốc gia này. Tuy nhiên, mặc dù sự kiện này xảy ra cách đây 45 năm, khi một nhà sử học tên là Jenny Hocking tìm cách công bố các trao đổi thư tín giữa Nữ hoàng và Kerr, Hocking đã buộc phải tham gia một cuộc chiến pháp lý tốn kém để được quyền truy cập vào các tài liệu này.
Như Hocking mô tả, "thư ký riêng của nữ hoàng đã phản đối gay gắt việc công khai các tài liệu đó" khi vụ kiện bắt đầu tại Tòa án Liên bang Úc, thư ký chính thức của toàn quyền cũng vậy, thậm chí còn tuyên bố rằng việc tiếp tục giữ bí mật các tài liệu này là điều cần thiết "để duy trì vị trí hiến định của Quân vương và Chế độ quân chủ".
Ngay cả Thái tử Charles, người thừa kế ngai vàng Anh, cũng tham gia trò chơi chính trị đảng phái trong việc chính phủ Whitlam bị sa thải và viết cho Kerr vào năm 1976 rằng "những gì ông làm năm ngoái là đúng đắn và là một việc can đảm – và hầu hết người Úc dường như tán thành quyết định của ông về việc đó".
Trong khi ở Thái Lan, những người biểu tình đang tìm cách cải tổ hệ thống chính phủ để có lẽ có được một chế độ quân chủ lập hiến kiểu Anh, nơi không có thứ gọi là luật khi quân, và để buộc các thông tin tài chính phục vụ hoàng gia được công khai, thì vấn đề cơ bản hơn đối với tất cả các quốc gia nơi các vị vua hoặc nữ hoàng đóng vai trò nguyên thủ quốc gia là tại sao các chế độ quân chủ vẫn tồn tại khi cho dù bộ máy quan hệ công chúng của các hoàng gia có khéo léo đến đâu thì các giá trị mà họ đại diện vẫn trái ngược sâu sắc với khái niệm bình đẳng ?
Chẳng hạn, tại sao trong thế kỷ 21, một câu lạc bộ các vị quốc vương ở Malaysia, được phó giáo sư Murray Hunter của Đại học Malaysia Perlis mô tả gần đây là "đỉnh của một hệ thống phong kiến chuyên chế lâu đời dựa trên giai cấp Mã Lai với tất cả các hiện vật, nghi lễ, phong tục, và ngôn ngữ của nó" vẫn thay phiên nhau đóng vai trò là người phân xử quyền lực và lựa chọn lãnh đạo quốc gia theo hiến định ?
Khi Thủ tướng Úc muốn bổ nhiệm một toàn quyền mới, việc họ phải viết thư cho London để xin phép bổ nhiệm không phải là một điều nhục nhã hay sao ? Dù mỗi chế độ quân chủ có khác nhau, nhưng tất cả đều có một điểm chung – chúng làm suy yếu khát khao không ngừng hướng tới sự bình đẳng của nhân loại.
Greg Barns
Nguyên tác : "Asia’s monarchies are no longer earning their keep", Nikkei Asia, 13/11/2020.
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 20/11/2020
Greg Barns là luật sư. Ông đã điều hành chiến dịch Trưng cầu Dân ý về chế độ Cộng hòa năm 1999 ở Australia, và là chủ tịch của Phong trào Cộng hòa Australia giai đoạn 2000-2002.