Trong những ngày này, cứ mỗi lần nhìn vào những gì đã và đang diễn ra tại Afghanistan, tôi lại thấy cay mắt. Là một người Việt Nam đã từng sống qua những năm tháng hấp hối của Việt Nam Cộng Hòa kể từ khi cố tổng thống Mỹ Richard Nixon đến Trung Quốc để bắt tay với thủ tướng nước này là ông Chu Ân Lai hồi năm 1972, tôi cũng nhìn về Kabul ngày 15 tháng Tám năm 2021 như một phiên bản chắc nịch của Sài Gòn ngày 30 tháng Tư năm 1975.
Có lẽ chỉ có người Việt Nam mới dành độc quyền trong việc thấu hiểu và cảm thông với nỗi đau tột cùng hiện nay của người dân Afghanistan. Và có lẽ cũng chỉ có người Việt Nam và người dân Afghanistan mới thấm thía được nỗi chua xót khi bị Hoa Kỳ phản bội. Vì điều được gọi là "quyền lợi" của mình, Hoa Kỳ đã phản bội đồng minh, Hoa Kỳ đã bán đứng đồng minh, Hoa Kỳ đã bỏ rơi đồng minh. Một người mà tôi đã đặt nhiều tin tưởng và kỳ vọng vào như đương kim tổng thống Joe Biden, rốt cục cũng đi theo lối mòn cũ là sẵn sàng phản bội đồng minh của mình. Thế giới chưa kịp thấy "Hoa Kỳ trở lại" (America is back) như thế nào thì nay với việc tháo chạy khỏi Afghanistan, người ta chỉ thấy một "Hoa Kỳ trước tiên" (America First) của người tiền nhiệm của ông.
Với tôi là một người Việt Nam mà đất nước đã từng bị Hoa Kỳ bỏ rơi cho chết tức tưởi kể từ năm 1972, Hoa Kỳ không phải là một nước đáng tin cậy. Tôi tin chắc rằng người dân Afghanistan hiện nay cũng đều có cùng một cảm nghĩ như tôi.
Một ngày sau khi thủ đô Kabul thất thủ, một ký giả Afghan đã từng làm việc cho một số cơ quan truyền thông của Mỹ và hiện đang lẩn trốn, đã gởi đến báo Politico một lá thư ngắn để nói lên nỗi thất vọng của mình về việc Hoa Kỳ bỏ rơi Afghanistan : "Chúng tôi cứ tưởng người Mỹ sẽ không bỏ rơi chúng tôi, nhưng đây là điều xem ra đang xảy ra ngay bây giờ đây. Chúng tôi đã không bao giờ tưởng tượng và tin rằng điều này sẽ xảy ra. Chúng tôi không bao giờ tưởng tượng rằng chúng tôi có thể bị Hoa Kỳ phản bội một cách tồi tệ như thế. Cái cảm giác bị phản bội... Tôi đã dâng hiến cả cuộc đời của tôi cho những giá trị (của Hoa Kỳ). Người ta đã hứa hẹn đủ điều, người ta đã cam kết đủ điều. Người ta đã nói nhiều về các giá trị, về sự tiến bộ, về các quyền, về quyền của người phụ nữ, về tự do, về dân chủ. Tất cả những điều đó đều rỗng tuếch...
Người dân ở đây đã sửng sốt (vì việc Hoa Kỳ rút quân ra khỏi Afghanistan). Họ đã không bao giờ có thể tưởng tượng được điều đó. Nếu họ (người Mỹ) bỏ rơi chúng tôi, thì có lẽ sẽ có hàng chục ngàn người bị giết chết. Và bạn biết : Hoa Kỳ sẽ không còn có đủ uy tín để đi khắp nơi để nói: "Chúng tôi tin ở nhân quyền. Chúng tôi chiến đấu cho nhân quyền và dân chủ".
Tôi không màng ông Trump hay Biden, ai là tổng thống Mỹ. Tôi đã đặt tin tưởng vào nước Mỹ. Nhưng theo tôi đây là một sai lầm lớn...
Tôi phó thác số phận của tôi cho Thượng Đế. Bởi lẽ tôi không còn tin tưởng ai nữa" (1).
Một người Afghan khác được may mắn rời khỏi đất nước cách đây không lâu và hiện đang định cư tại Hoa Kỳ. Trong một cuộc nói chuyện với một phóng viên của báo The Atlantic, cho biết : gia đình ông có 4 anh em trai, tất cả đều phục vụ trong quân ngũ và đã sát cánh với quân đội Mỹ đồn trú tại Afghanistan. Ông và 2 người em kế được đến Hoa Kỳ theo chương trình "Di dân đặc biệt (Special Immigrant Visa), nhưng người em út còn bị kẹt lại trong nước và hiện đang lẩn trốn trước các cuộc truy lùng của Taliban. Ông đã liên lạc với Tòa Bạch Ốc, với Bộ ngoại giao, với các thượng nghị sĩ và dân biểu. Ngày nào thức dậy ông cũng theo dõi tin tức và nghe tổng thống Biden và Bộ ngoại giao nói : "Chúng tôi không hề bỏ rơi đồng minh của chúng tôi". Người cựu chiến binh Afghan đành thốt lên : "Đây là một lời dối trá hoàn toàn".
Ở cuối cuộc nói chuyện, ông so sánh Kabul với Sài Gòn cách đây 46 năm : "Tôi đã mất niềm tin. Tôi đã đặt tin tưởng vào một quốc gia mà tôi đã hiến dâng cả cuộc đời cho. Chúng tôi đã chứng kiến những điều đã xảy ra chẳng khác gì ở Sài Gòn vào năm 1975" (2).
Phản bội đồng nghĩa với dối trá. Đây là điều mà cũng như người dân Afghan, tôi đã học được kể từ khi Hoa Kỳ bỏ rơi đồng minh Việt Nam Cộng Hòa từ năm 1972.
Trong một cuộc vận động bầu cử hồi năm 2020, ứng cử viên Joe Biden đã khẳng định : "Tôi sẽ luônluôn nói sự thật với quý vị. Đây là trách nhiệm của một tổng thống. Đây là món nợ phải trả cho nhân dân Mỹ". Và trong bài diễn văn nhậm chức ngày 20 tháng Giêng năm 2021, tổng thống Biden nhấn mạnh : "Có sự thật và có những lời dối trá". Và ông cam kết : "Tôi sẽ luôn luôn tỏ ra thành thật với quý vị". Cam kết "nói sự thật và chỉ nói sự thật", ngày 8 tháng Bảy 2021, tổng thống Biden mở cuộc họp báo để nói về quyết định rút quân Mỹ ra khỏi Afghanistan. Ông khẳng định : Taliban không thể nào chiếm được nước này và Sài Gòn 30 tháng Tư năm 1975 sẽ không bao giờ tái diễn cho người dân nước này. Ông nói : "Sẽ không có bất cứ trường hợp nào bạn sẽ thấy dân chúng bị di tản từ mái nhà của một tòa đại sứ" và xét về khả năng, Taliban không thể địch lại với quân đội Afghanistan" (3).
Và sự thật đã diễn ra hoàn toàn trái ngược với những khẳng định chắc nịch của tổng thống Biden. Một chính trị gia lão luyện như Biden lẽ nào không "biết trước" những gì sẽ xảy ra cho Afghanistan khi Hoa Kỳ rút quân ra khỏi nước này. "Các tiết lộ mới đây từ Nhà Trắng cho biết trong quyết định về Afghanistan, Biden đã bất chấp ý kiến của các tướng lãnh, kể cả tổng tham mưu trưởng Mark Milley" (4).
Mới đây, trong một cuộc phỏng vấn với bộ trưởng ngoại giao Mỹ Anthony Blinken, ký giả Chris Wallace của đài Fox News cũng đã "kiểm chứng sự thật" về một số tuyên bố của tổng thống Biden. Chẳng hạn, tổng thống Mỹ bảo "tổ chức khủng bố al-Qaeda đã bị tiêu diệt" và ông "không hề nghe bất cứ một lời chỉ trích nào từ phía các nước đồng minh" về việc Mỹ rút quân ra khỏi Afghanistan. Theo ký giả Wallace, tổng thống Biden đã đưa ra những tuyên bố không đúng sự thật hay đánh lừa dư luận. Ký giả này nói : "Lời nói quan trọng và những lời từ miệng của tổng thống quan trọng hơn cả" (5).
"Lời nói quan trọng và những lời từ miệng của tổng thống quan trọng hơn cả". Kể từ khi người dân Mỹ đã bầu một tên lưu manh, lừa đảo và dối trá không biết ngượng miệng lên làm tổng thống, Hoa Kỳ chìm ngập trong dối trá. Sự dối trá ăn sâu vào mọi khía cạnh của cuộc sống khiến cho Hoa Kỳ, theo nhận định của nhà bình luận nổi tiếng Francis Fukuyama trong một bài báo được đăng trên báo The Economist, "xã hội Mỹ chia rẽ sâu sắc, rất khó tìm được đồng thuận về bất cứ thứ gì"(6). Tất cả chỉ vì dối trá. Khi người dân của một quốc gia bầu một tên lưu manh, lừa đảo và dối trá không biết ngượng miệng lên làm tổng thống thì có điều gì tệ hại nhứt cho dân tộc đó mà không thể xảy ra.
Dối trá dẫn đến cái chết. Đây là điều mà thế giới đã chứng kiến tại Hoa Kỳ khi đại dịch Covid-19 bùng nổ. Với dân số chỉ chiếm có 4 phần trăm dân số thế giới, nhưng Hoa Kỳ "chiếm" đến 20 phần trăm số người chết vì Covid-19. Tất cả chỉ vì những lời dối trá của một kẻ dối trá được dân bầu lên lãnh đạo đất nước. Điều tệ hại nhứt là sau khi đã bị hạ bệ, con người dối trá ấy vẫn tiếp tục nhận chìm gần như cả nước trong dối trá. Người dân bị lừa đảo đã đành, mà cả một đảng chính trị đã từng góp phần đưa đất nước lên địa vị đệ nhứt siêu cường thế giới nay trở thành khiếp nhược và ngay cả sùng bái một tên ma đầu giáo chủ của dối trá.
Năm 2011, giáo sư kinh tế Mỹ Peter Navarro đã cho trình làng một cuộc nghiên cứu của ông với tựa đề "Chết bởi Trung Quốc" (Death by China). Theo các nhà phân tích, tác phẩm có nhiều lỗ hổng, bởi vì tác giả không phải là một chuyên gia về "Trung quốc học". Tuy nhiên tư tưởng chủ đạo trong tác phẩm đã phơi bày một sự thật rất rõ ràng : Trung Quốc đã và đang đầu độc cả thế giới với những sản phẩm độc hại của mình. Nhìn vào xã hội Mỹ hiện nay, tôi cũng muốn nhại lại tựa đề của cuốn sách của ông Navarro để nói rằng quốc gia này đang "chết bởi dối trá".
Đại dịch Covid-19 là một bằng chứng hiển nhiên nhứt. Giàu có nhứt, y khoa cũng tiến bộ nhứt thế giới, lại thừa mứa thuốc chủng ngừa, nhưng lại bị nhiễm và chết vì Covid-19 nhiều nhứt thế giới. Tất cả cũng vì những lời dối trá của một nhà lãnh đạo dốt nát, ngu xuẩn và vô đạo. Kẻ dối trá ấy lại vẫn tiếp tục lôi kéo người dân vào chỗ chết, như thế giới đang chứng kiến tại rất nhiều tiểu bang Mỹ hiện nay.
Dối trá lúc nào cũng dẫn đến cái chết. Trong đại dịch cũng như trong các toan tính chính trị. Tôi đã trải qua những năm tháng hấp hối của Việt Nam Cộng Hòa khi bị Hoa Kỳ bỏ rơi. Tôi đang chứng kiến những gì đang xảy ra cho người dân Afghan khi bị Hoa Kỳ phản bội. Không chỉ có những dân tộc nhược tiểu chết vì sự phản bội của Hoa Kỳ. Chính Hoa Kỳ cũng đang "giẫy chết" vì dối trá.
Hầu như người Việt Nam nào ở tuổi tôi cũng đều có ở "đầu giường" quyển "Cổ học tinh hoa" do hai tác giả Nguyễn Văn Ngọc và Trần Lê Nhân biên soạn hồi năm 1926. Chuyện Việt Nam Cộng Hòa và Afghanistan bị Mỹ bỏ rơi khiến tôi nhớ tới bài học về cái đỉnh của chữ Tín được ghi lại trong cuốn sách. Thời Đông Chu Liệt Quốc bên Tàu, nước Tề hiếp đáp nước Lỗ. Biết nước Lỗ có một cái đỉnh rất quý, vua Tề bắt phải đem sang triều cống. Vua Lỗ tiếc lắm cho nên mới sai làm một cái đỉnh giả và sai một vị quan là Nhạc Chính Tử mang qua cho vua Tề. Nhạc Chính Tử hỏi : "Tại sao không đưa cái đỉnh thật ?". Vua Lỗ báo : "Ta quý cái đỉnh ấy lắm". Nhạc Chính Tử tâu : "Bệ hạ quý cái đỉnh ấy thế nào thì hạ thần quý cái đức "tín" của hạ thần như thế". Vua Lỗ nghe có lý phải đưa cái đỉnh thật ra và Nhạc Chính Tử mới chịu thi hành sứ mệnh của mình.
Một chữ "chi" trong Hán văn, tôi cũng không viết nổi, nhưng lại nhớ một câu của vua Tấn Văn Công thời Đông Chu Liệt Quốc là : "Tín vi quốc chi bảo" được dịch là "Tín là cái báu của cả nước".
"Tín là cái báu của cả nước" cho nên cũng là cái báu của mỗi người dân. Đánh mất chữ tín là đánh mất chính mình.
Chu Văn
(23/08/2021)
Chú thích :
1. "I believed in the U.S. But that turned out to be such a big mistake"
2. "America’s Lie"
3. "Biden campaigned as a truth teller. Afghanistan undermined his credibility"
4. Nguyễn Gia Kiểng, "Sau Việt Nam 1975, thông điệp Afghanistan 2021"
5. "Flat wrong": Fox’s Chris Wallace presses secretary of state on Biden, Afghanistan"
6. "Tương lai quyền lực của Hoa Kỳ : bàn luận của Francis Fukuyama về sự chấm dứt bá quyền của Hoa Kỳ"
