Tin Ngọc Hoài Phương ra đi không bao giờ trở lại đã nhắc tôi nhớ lại những tháng năm hai đứa làm báo với nhau tại Sàigòn trước 1975.
Chân dung Ngọc Hoài Phương - Ảnh Phạm Trần
Thuở ấy trên khúc đường Gia Long, giữa Nguyễn An Ninh và Ngã sáu Sài Gòn, có ba Tòa soạn báo Thời Luận, báo Tiếng Chuông và báo Dân Chủ có mặt từ thời Đệ I Việt Nam Cộng Hòa.
Ngọc Hoài Phương làm cho báo Thời Luận của cụ Nghiêm Xuân Thiện và tôi làm cho báo Dân Chủ của ông Vũ Ngọc Các. Cả hai báo đều sống chật vật và thường bị Bộ Thông tin làm khó dễ vì có lập trường đối lập với Chính quyền.
Một người hiền lành
Nói về nghề nghiệp thì cả hai chúng tôi, giống như hầu hết ký giả thời ấy, đều không được học làm báo tại nhà trường vì thời ấy không có lớp "dạy làm báo". Chúng tôi biết làm báo và làm phóng viên là nhờ "học lóm" được từ các lớp đành anh trong nghề.
Sở trường của Phương là làm Thơ, nhưng Thơ không làm ra tiền nên anh phải sống nhờ viết tin cho báo. Anh không chuyên loại tin nào, nhưng rất thính các loại tin kinh tế và xã hội. Ngược lại tôi lại chuyên về tin chính trị và quân sự.
Vì tin của Phương "không đụng chạm đến ai" nên được các báo "chỉ biết làm thương mại" ưa chuộng. Nhờ vậy, bỗng chốc đã thấy tên anh xuất hiện trên hai báo Ngôn Luận của ông Hồ Anh và Tiếng Vang của Quốc Phong. Tất nhiên thêm báo là thêm tiền nên cuộc sống của anh thoải mái hơn nhiều ký giả đồng nghiệp.
Phương Kều
Đối với anh em trong nghề, chúng tôi gọi anh là "Phương Kều" vì anh gầy gò và cao. Anh là một trong số nhà báo "hiền như Bụt" và không biết giận hờn với ai. Cả hai chúng tôi đều gia nhập Nghiệp đoàn Ký giả Nam Việt do nhà báo Nguyễn Kiên Giang làm Chủ tịch. Kkhi ký giả Nguyễn Thanh Hoàng (báo Chính Luận) thành lập Nghiệp đoàn Ký giả Việt Nam thì Phương và tôi cũng tham gia. Vì vậy mà ông Nguyễn Kiên Giang mới hỏi gặn chúng tôi : "Tụi bay bắt cá hai tay hả ?". Phương Kều vừa cười vừa trả lời : "Tụi em bắt cả hai tay cho chắc ăn" !
Nhưng cuộc đời làm báo của chúng tôi tưởng bình yên lại bất ngờ chuyển sang một khúc quanh không mấy thuận lợi khi Chính phủ Nguyễn Văn Thiệu, vào năm 1972, áp dụng Sắc luật 007, theo đó mỗi tờ báo phải ký quỹ một số tiền rất lớn mới được hành nghề khiến nhiều tờ báo tầm vó nhỏ không đủ tiền ký quỹ đành phải đóng cửa.
Bách khoa Toàn thư (Wikipedia) mở viết : "Theo điều luật này, tờ báo nào bị tịch thu lần thứ hai do có bài vi phạm an ninh quốc gia và trật tự công cộng thì sẽ bị đóng cửa vĩnh viễn. Điều này được xem như dùng "bàn tay sắt" đối với giới báo chí. Nhiều tờ báo bị đóng cửa, chủ báo bị phạt, bị tịch thu tiền ký quỹ, một số người còn bị tù. Có khoảng 70% người làm báo bị thất nghiệp. Trước tình hình đó, các nghiệp đoàn ký giả ở Sài Gòn đã tập hợp lại để tìm ra một biện pháp nhằm cứu nguy cho báo chí".
Đi ăn mày
Bách khoa Toàn thư viết tiếp : "Ngày 8 tháng 9 năm 1974, một cuộc họp liên tịch đã được hội chủ báo tổ chức, với ba đoàn thể ký giả tham dự là : Nghiệp đoàn ký giả Nam Việt,Hội ái hữu ký giả Việt Nam và Nghiệp đoàn ký giả Việt Nam . Cuộc họp đã bầu ra Ủy ban đấu tranh đòi tự do báo chí do ông Nguyễn Văn Binh, dân biểu đối lập, đại diện báo Đại Dân Tộc làm chủ tịch . Nhiệm vụ trước hết của Ủy ban này là chống lại việc thi hành Sắc luật 007.
Hình thức đấu tranh "ký giả xuống đường đi ăn mày" được thống nhất. Các đại diện của ban tổ chức gồm có : Nguyễn Kiên Giang (chủ tịch Nghiệp đoàn ký giả Nam Việt), Tô Văn, Phi Vân của đoàn Nam Việt ; nhà báo Văn Mại (cựu tổng thư ký tòa soạn báo Buổi Sáng), Lý Bình Hiệp, Trần Kim Uẩn của Hội ái hữu ký giả Việt Nam ; Thanh Thương Hoàng, Thái Dương, Tô Ngọc của Nghiệp đoàn ký giả Việt Nam. Trong đó, các thành viên Văn Mại, Đoàn Hùng, Ái Lan, Ninh Anh lo chuyện tài chính. Ngoài ra, thành phần dẫn đầu còn có nhà báo Nam Đình (chủ báo Thần Chung và sau là Đuốc Nhà Nam), Trần Tấn Quốc (chủ nhiệm tờ Tiếng Dội Miền Nam và là người khởi xướng giải thưởng cải lương Thanh Tâm), linh mục Nguyễn Quang Lãm, Chủ nhiệm báo Xây Dựng, nhà báo Tô Nguyệt Đình tức Nguyễn Bảo Hóa, nhà thơ nhà báo soạn giả Kiên Giang Hà Huy Hà…".
Danh xưng ban đầu là "Ngày báo chí xuống đường đi ăn mày", nhằm tập hợp, tranh thủ giới chủ báo và tất cả những người làm việc trong bộ máy làm báo, từ ký giả, nhà văn chuyên viết tiểu thuyết trên báo, họa sĩ, nhiếp ảnh viên, những người làm công tác trị sự, phát hành báo, thầy cò... gọi chung là "công nhân liên thuộc".
Ban tổ chức quyết định chọn ngày 10 tháng 10 năm 1974 làm ngày xuống đường biểu tình. Nón lá, bị, gậy (các vật dụng của ăn mày) được chuẩn bị sẵn. Các khẩu hiệu làm sẵn đeo trên ngực, kẻ trên nón lá dòng chữ "10-10-1974, ngày ký giả đi ăn mày". Các lực lượng cũng được bố trí theo vòng trong, vòng ngoài, sẵn sàng đối phó với việc bị khủng bố từ phía chính quyền.
Suốt trong ngày 9/10/1974, rất nhiều thành phần trong giới báo chí, quần chúng cảm tình với báo chí, nghị sĩ, dân biểu... đã đến Câu lạc bộ báo chí (số 15 Lê Lợi) để bày tỏ cảm tình, tiếp tế bánh mì,thuốc lá,cà phê, cam, chanh ".
Tôi và Ngọc Hoài Phương đã hòa nhập vào đoàn người xuống đường diễn hành. Phương Kều và tôi đều đeo trước ngực tấn biển nhỏ "Ký giả đi ăn mày". Khi đoàn biểu tình định tiến vào Tòa nhà Hạ Nghị Viện thì bị lực lượng cảnh sát nổi và an ninh chìm chận lại.
Ngọc Hoài Phương ra hải ngoại
Sau cuộc biểu tình, hàng ngũ ký giả tan hàng và hầu hết đều thất nghiệp. Chỉ còn lại những ai làm cho báo tiếng Hoa và báo nước ngoài tồn tại cho đến ngày 30/4/1975.
Tôi và Phương mất liên lạc với nhau từ dạo ấy cho đến năm 1976, sau khi tôi đã đến Hoa Thịnh Đốn, bỗng dưng nhận được Tập san Hồn Việt ở San Diego, California, do Nguyễn Hoàng Đoan và Phương Kều đứng đầu biên tập, gởi tặng.
Chúng tôi rất vui khi gặp lại và cùng nhau làm báo từ dạo ấy, nhưng nghề báo ở nước ngoài không nuôi sống chúng tôi. Rất may, Phương có bà vợ, chị Lâm Ngọc Phương Dung, rất đảm đang. Chị là một chuyên viên sửa sắc đẹp phụ nữ nên bao nhiêu tiền làm ra, chị dành một phần cho Phương Kều làm báo.
Có lần Phương khoe với tôi : "Tao may mắn hơn chúng mày. Từ ngày sang Mỹ đến giờ tao chỉ biết làm báo, không làm nghề nào khác". Trong khi hai đồng nghiệp một thời với Phương ở "lò" Thời Luận là Sao Biển và Tâm Chung thì rất lận đận và làm đủ mọi nghề để sống.
Cũng muốn nhắc lại là sau khi ký giả Duy Sinh Nguyễn Đức Phúc Khôi vượt biển sang Orange County (Cali, Mỹ) năm 1980, Phương Kều lại cùng Duy Sinh thành lập Nghiệp đoàn Ký giả Việt Nam hải ngoại. Duy Sinh giữ chức Chủ tịch và Phương làm Tổng Thư Ký. Duy Sinh là người năng nổ, bạo miệng, muốn làm những chuyện "tầy trời", ngược lại Phương Kều điềm đạm nên được nhiều anh em quý mến. Đã có lần được yêu cầu giữ ghế Chủ tịch nhưng Phương từ chối. Phương bảo : "Làm chức gì thì có được trả lương đâu mà còn làm anh em mất lòng. Thôi kệ, để cho Duy Sinh làm đi".
Theo nhà báo Phan Tấn Hải, trong cuộc phỏng vấn của nhà thơ Du Tử Lê, nhà báo Ngọc Hoài Phương tự khai : "Tôi là dân "Bắc kỳ di cư" 1954 sau khi Hiệp định Genève chia đôi đất nước. Quê quán tại làng Quan Đình, huyện Từ Sơn, Bắc Ninh. Nhưng trong thời Pháp thuộc, làng tôi và một số làng kế cận được sát nhập vào quận Đông Anh, tỉnh Vĩnh Phúc Yên. Trên giấy tờ ghi ngày sinh của tôi là 18 tháng 10 năm 1942, nhưng bố tôi lại bảo thật sự tôi tuổi Tân Tỵ. Là con trai lớn trong một gia đình gồm 10 anh em (7 trai, 3 gái) qua hai đời mẹ (cả hai bà đều là con gái họ Đàm nổi tiếng của làng Me, Từ Sơn, Bắc Ninh). Như vậy, theo người miền Bắc thì tôi được gọi là "Cậu Cả".
Đấy là Ngọc Hoài Phương, một nhà báo và nhà thơ bạn tôi đã vĩnh viễn ra đi ngày 28/02/2023 tại Quận Cam (California). Xin tiễn bạn hiền thảnh thơi đi về Cõi Phật.
Phạm Trần
(07/03/2023)