Thảm họa di dân : Không chỉ để ý đến nạn nhân, hãy chú trọng đến hệ thống (VOA, 01/11/2019)

Tổ chức Lao động Quốc tế tại Việt Nam kêu gọi cải thiện điều kiện sống của di dân-không phải chỉ là những người trong số 39 người thiệt mạng trong một trong tháng này, mà còn đối với những di dân vượt Địa Trung Hải và ở Châu Mỹ.

Cảnh sát Anh tìm thấy 39 xác chết trong một thùng lạnh của một chiếc xe tải ở Anh

Tổ chức này kêu gọi các giới chức đảm bảo sự an toàn và những kênh chính thức về di trú thay vì đặt gánh nặng lên di dân. Tổ chức không đề cập đến các trường hợp tử vong tại Anh, hiện đang được điều tra như một vụ án ngộ sát và buôn người, nhưng tổ chức này cùng lên tiếng với các tổ chức khác bày tỏ quan ngại về những điều kiện nguy hiểm và các vấn đề cơ cấu khiến cho những trường hợp tử vong xảy ra.

Trong khi toàn cầu hóa giúp đưa làm sóng các công ty và vốn đầu tư qua biên giới, thì đối với các công nhân, việc này không xảy ra như vậy mà ngược lại đẩy họ vào tay bọn buôn người. Tổ chức Lao động Quốc tế ILO nói việc thay đổi chính sách và thi hành tùy thuộc vào các chính phủ, chủ nhân, các công ty tuyển mộ và các công đoàn. Những khuyến cáo của ILO bao gồm phối hợp giữa các nước xuất phát và những nước đến, chuyển chi phí di dân từ các công nhân sang chủ nhân, và làm cho việc di dân hợp pháp ít tốn kém hơn và đỡ phức tạp để các di dân không gặp nạn buôn người.

Phối hợp sẽ gia tăng khả năng một nước nhận được di dân với những kỹ năng cần thiết. Nhật Bản với dân số nhiều người già, chẳng hạn, đang làm việc với các nước có lực lượng lao động lớn như Việt Nam, Campuchia và Philippines để huấn luyện công nhân đến Nhật Bản hay tìm việc làm trước khi đến Nhật Bản. Vấn đề là kết hợp các quốc gia dư thừa lao động với những nước thiếu lao động.

ILO khuyến cáo chú trọng đến các cá nhân không ích lợi gì, nhưng nên nhấn mạnh đến việc thay đổi hệ thống. Chẳng hạn như các nhà nghiên cứu phát hiện rằng khi Hoa Kỳ và Châu Âu hạn chế di dân, thì họ không ngăn chặn được di dân nhưng chỉ đẩy di dân vào những con đường nguy hiểm hơn.

Người Việt Nam ngạc nhiên khi nghe đồng bào mình đi ra nước ngoài kiếm việc làm, kể từ khi đất nước giàu hơn trong những năm gần đây với sức hút mới từ các khách sạn trong các khu nghỉ mát, từ các cửa hàng sang trọng.

"Lao động di cư bất hợp pháp gia tăng khả năng các di dân bị bóc lột, và hạn chế những kênh họ có thể tiếp cận được để tìm sự giúp đỡ và công lý khi ở nước ngoài, cũng như làm họ dễ dàng bị trừng phạt với các khoảng tiền phạt và những chế tài khác ở Việt Nam," giám đốc ILO tại Hà Nội Chang-Hee Lee nói hôm 29/10.

Tuyên bố của ông Chang-Hee được đưa ra gần một tuần sau khi cảnh sát phát hiện những xác người bên ngoài London. Vụ việc khơi mào một cuộc săn lùng thủ phạm tại Bắc Ireland, với một người đàn ông bị truy tố hình sự, và công cuộc xác định ít nhất có vài người trong số 39 nạn nhân là từ Việt Nam. Cái chết của họ làm thế giới chú ý nhiều hơn đến nạn buôn người và những người mà ILO nói "phải được bảo vệ chống lại những tập tục tuyển mộ giả mạo và lạm dụng".

Các giới chức Việt Nam và Anh đang làm việc để nhận diện các nạn nhân. Trong số di dân Châu Á, người Việt Nam phải trả một khoản tiền cao hơn cho những người môi giới và con số các di dân đang gia tăng, theo ILO. Cuộc điều tra chung của ILO với Cơ quan Di dân Quốc tế cho thấy có khoảng 75% di dân Việt Nam "báo cáo bị lạm dụng về quyền lao động trong khi làm việc ở nước ngoài".

Khuyến cáo của ILO không chú trọng đến vấn đề hình sự hóa. Thay vào đó, ILO khuyến cáo các nhà cầm quyền đảm bảo cho di dân được tiếp cận hệ thống tư pháp, nhiều di dân, thiếu giấy tờ hợp lệ nên ngại không báo cáo việc bị lạm dụng lên nhà cầm quyền.

*****************

Bộ trưởng Công an ‘sốt ruột’, sẵn sàng cử đoàn công tác sang Anh (VOA, 31/10/2019)

Bộ trưởng Bộ Công an, Đại tướng Tô Lâm, vừa có cuộc điện đàm với Bộ trưởng Bộ Nội vụ Anh Priti Patel vào chiều 30/10 và đề nghị phía Anh tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo hộ công dân nếu xác định có nạn nhân là người Việt, đồng thời cho biết Bộ này đã sẵn sàng cử đoàn công tác sang Anh để phối hợp điều tra và xác minh danh tính nạn nhân.

Đại tướng Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ Công an Việt Nam.

"Tại cuộc điện đàm, hai bên đã cùng nhau trao đổi một số vấn đề có liên quan, thống nhất nhiều nội dung quan trọng trong công tác phối hợp làm rõ vụ việc", trang tin điện tử của Bộ này cho hay.

Cũng liên quan đến vụ 39 người chết trong xe tải đông lạnh ở Essex, Anh, trong đó nghi có nhiều nạn nhân người Việt, công an tỉnh Hà Tĩnh trong cùng ngày đã ra quyết định khởi tố vụ án hình sự về hành vi "Tổ chức, môi giới người khác trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước ngoài trái phép" trên địa bàn tỉnh này.

Cho tới nay, đã có 10 gia đình ở Hà Tĩnh trình báo mất liên lạc với người thân đang trên đường sang Anh, công an Hà Tĩnh cho biết trên trang thông tin điện tử.

Trong khi đó, công an tỉnh Nghệ An cho hay đã có 21 trường hợp trên địa bàn tỉnh bị mất liên lạc với người thân đi sang Anh.

Trả lời báo Dân Việt hôm 31/10, Thiếu tướng Tô Ân Xô, Chánh văn phòng-Người phát ngôn của Bộ Công an, cũng khẳng định phái đoàn của Việt Nam cũng đã "sẵn sàng" nhưng phía Anh "chưa thể giải quyết các thủ tục hành chính cho mình đi được nên mình cũng chưa thể sang ngay".

Người phát ngôn Bộ công an nói thêm rằng Bộ trưởng "sốt ruột lắm rồi" nhưng vẫn phải phụ thuộc vào phía đối tác. Dự kiến, phía Anh sẽ trả lời cho Việt Nam sớm nhất là từ 31/10 – 1/11, theo lời Thiếu tướng Xô.

Ông Xô cho biết phía Anh áp dụng tiêu chuẩn của Interpol trong công tác nhận dạng, nghĩa là phải có ADN, mẫu máu, mẫu tóc vì khuôn mặt và vân tay của các nạn nhân có thể bị biến dạng trong điều kiện âm 25 độ của container đông lạnh.

Vì vậy, các cơ quan chức năng của Việt Nam vẫn đang tiến hành lấy mẫu ADN của người thân những gia đình trình báo có người mất tích để gửi sang Anh giúp cho công tác nhận dạng thi thể.

Người phát ngôn Bộ Công an cũng bác bỏ thông tin có bất cứ đoàn công tác nào của Anh đến Việt Nam làm việc trực tiếp với các gia đình nghi có con là nạn nhân chết tại Anh.

******************

Lợi - hại của việc đi lao động xuất khẩu (RFA, 30/10/2019)

Câu chuyện 39 nạn nhân xấu số "ra đi" trong thùng chở hàng lạnh được phát hiện tại Anh hồi ngày 23/10 đến nay còn làm nhiều người ‘bàng hoàng’. Trong số những phản ứng ghi nhận được có người cảm thông và cầu nguyện cho những người xấu số ; thế nhưng cũng có một số ý kiến trái chiều tỏ ra không đồng tình với quyết định ra đi của những người đó.

Hình ảnh một trong số các nạn nhân "mất tích" trên đường đến tại Anh Quốc.  Reuters

Vì sao quyết ra đi ?

Nhiều người đặt vấn đề vì sao những người trẻ sẵn sàng từ bỏ mọi thứ để lựa chọn con đường đi nước ngoài bất hợp pháp mặc dù biết rằng cuộc sống của một người nhập cư lậu sẽ phải đối diện với những khó khăn.

Vào ngày 29/10/2019, một bạn trẻ từ miền Trung ra Hà Nội sinh sống nhận định với RFA về vụ việc 39 người chết trong thùng xe lạnh chở hàng ở Anh mà suy luận đến nay có thể đó là những nạn nhân Việt Nam :

"Nên đây không phải là thảm họa thảm kịch của 39 nạn nhân mà là thảm kịch của cả nước cũng như cả nhân loại và nền văn minh thế giới nữa, vì đây là hình thức buôn bán nô lệ thời hiện đại. Công việc không có, thất nghiệp tăng ngay cả những người học ở nước ngoài về, tiến sĩ, thạc sĩ cũng thất nghiệp và lương bổng cũng thấp. Nên việc đi một quốc gia khác có mệnh giá tiền cao hơn mặc dù công sức lao động chưa hẳn là ít hơn hay cao hơn Việt Nam nhưng đồng tiền thì cao hơn thì người ta lựa chọn nơi mà có thể đổi ra tiền được nhiều hơn, nên được gọi đây là hình thức "nô lệ" thời hiện đại. Nhà nước đang gặp nhiều vấn đề trong việc thu hút đầu tư, tìm các thế mạnh tiềm lực quốc gia nên người trẻ tìm đường đi nước ngoài nhiều".

Bạn trẻ này cho biết từ khi còn đi học lớp 11, 12 thì các công ty đã đến tận nơi kêu gọi, thuyết phục cả học sinh và phụ huynh về chuyện đi lao động nước ngoài. Thế rồi chính phủ cũng khuyến khích lao động ra đi làm ăn ở xứ người.

Một bạn trẻ khác Nguyễn Phương hiện đang là kỹ sư cơ khí tại Nhật nhận định những người ra đi không mấy quan tâm đến những tình huống bất lợi mà họ phải đối diện khi ra nước ngoài :

"Theo cá nhân em thì họ sẽ không sợ đâu, kiểu như đi qua đây làm quá sức rồi chết thì nó rất là nhiều, nhan nhản hàng năm hàng tháng nhưng họ vẫn đi vẫn làm quá sức như vậy nên em nghĩ họ không sợ.

Bạn Nguyễn Phương thừa nhận cuộc sống hiện nay tại Việt Nam quá khó khăn đi nên ai ra đi cũng mong được đổi đời. Ở trong nước họ không còn cách nào để mưu sinh.

Người bạn trẻ ở miền Trung thuật lại câu nói mà được người dân trong vùng ‘đùa’ với nhau : ‘nếu được đi nước ngoài đến các nước tư bản phát triển thì đến cái cột điện cũng muốn đi’.

Nhà báo Lê Trung Khoa từ Đức thừa nhận thực trạng xuất khẩu lao động bất hợp pháp của Việt Nam diễn ra từ rất lâu rồi chứ không phải mới xuất hiện gần đây và ông chắc chắn trong tương lai nó vẫn còn tiếp tục diễn ra.

"…bởi vì mọi người cũng biết các thanh niên tại khu vực miền Trung Việt Nam thì vùng đó vẫn còn nghèo và khi họ có cơ hội ra nước ngoài là họ tìm mọi cách để đi ra và thoát ra. Điều này khiến cho những kẻ buôn người họ lợi dụng và không loại trừ khả năng nhiều quan chức Việt Nam đã tiếp tay cho đường dây này hoạt động trong một thời gian dài. Tôi nghĩ rằng trong thời gian tới cơ quan chức năng cần có biện pháp hướng dẫn người dân đi xuất khẩu lao động bằng cách hợp pháp, định hướng và tạo điều kiện cho người dân".

Trong khi đó theo anh Hải, một người cũng sống tại khu vực miền Trung, lại khẳng định những vùng hiện đang được nêu tên trên báo chí không phải quá khó khăn nên để xảy ra tình trạng bỏ làng đi như vậy là điều đáng nói.

"Dường như những vùng này kinh tế cũng nằm vị trí được xem là khá giả chứ không đến nổi tệ. Đáng nói hơn là những vùng này kinh tế khá không phải do dân địa phương nhưng bắt nguồn từ nhiều nguồn lao động khắp nơi, ngay cả trong nước cũng có nhưng người ta đi khắp nơi mang tiền về đó để xây dựng lên , nhà cửa khang trang đó là câu chuyện hoàn toàn có thật".

Bài toán lợi-hại

Đối với anh Hải vấn đề là cần phải thay đổi cung cách và qui định về xuất khẩu lao động. Đặc biệt là những qui định về chi phí khiến người lao động chọn đến với những đường dây ‘chui’ bất hợp pháp.

Nhà báo Nguyễn Vũ Bình từ Hà Nội nêu vấn đề :

"Tại sao người ta lại đi chui vì hệ thống đi xuất khẩu lao động chi phí rất lớn và sang lao động lại bị chặt chém chỗ lao động. Kể cả con đường xuất khẩu lao động chính thống chi phí lớn nhưng hiệu quả thu về thấp nên họ không chọn con đường đó mà đi đường chui. Mặc dù đi chui chi phí lớn nhưng nếu trót lọt thì việc vào làm lao động chui như thế thì chỉ cần một năm là họ có thể hoàn vốn và thêm mấy năm để tích lũy nên chính vì điều đó họ tìm cách đi lao động chui là như thế".

Chị Uyên hiện đang làm việc tại Nhật và quản lý nhóm thực tập sinh Việt Nam tại Nhật chia sẻ nhận định cho rằng, ngay cả việc đi xuất khẩu lao động một cách hợp pháp mà họ còn kiếm tiền khó khăn nên việc họ bất chấp tất cả để đi bằng con đường không chính thức sẽ không bao giờ kết thúc.

Chị lý giải "Nó liên quan đến môi giới, ví dụ tiền lương bên Nhật tính trung bình hàng tháng tầm khoảng 15 triệu động sau khi trừ chi phí thuế má….chưa tính tăng ca, thì đối với công việc tay chân thì đi qua Nhật vẫn tốt hơn nhiều, có bảo hiểm này nọ rồi sau này về Việt Nam thì có thể xin lại cái bảo hiểm đó khoảng 3 năm thì được tầm khoảng 60-70 triệu nữa thì tính ra đi 3 năm cũng ngon lắm nhưng bị cái chính phủ Việt Nam đưa các bạn đi lao động với tên rất là mỹ miều là "thực tập sinh kỹ năng" là qua Nhật học kỹ thuật rồi về giúp quê hương nhưng thực tế cũng là đi xuất khẩu lao động thôi thì nếu đi theo chương trình này thì phải có giấy tiến cử của Bộ LĐTBXH mà để được có giấy này các công ty môi giới phải chung chi rất là nhiều cho Bộ này, nó có giá hết rồi nên môi giới lại lấy tiền đo từ người lao động".

Theo tính toán của chị Uyên thì  nếu đi Nhật tốn khoảng 150-200 triệu và với mức lương tại Nhật thì phải mất ít nhất 1,5 năm đầu để trả nợ rồi 1,5 năm còn lại đi làm dành dụm cũng dư khoảng 200-300 triệu nên nếu như không có tiền môi giới đó thì người ta cũng có thể dư đến 400-500 triệu đó là khi may mắn gặp công ty tốt, công việc ổn định chứ gặp những công ty ít việc, bóc lột nhiều khoản thì không có dư như vậy.

****************

Vụ 39 người chết : Chuyên gia Trung Quốc ‘bênh’ Việt Nam (VOA, 31/10/2019)

Bình luận với Hoàn Cầu Thời Báo về vụ 39 thi thể di dân chết trong xe tải đông lạnh ở Anh, một số chuyên gia Trung Quốc nói rằng tình trạng người dân đi làm lậu ở nước ngoài của Việt Nam tương tự như ở Trung Quốc, nhưng bày tỏ lạc quan rằng tình trạng này sẽ biến mất khi kinh tế Việt Nam "cất cánh" trong thời gian tới.

Một bảng quảng cáo về dịch vụ xuất khẩu lao động ở Hà Tĩnh.

"Việt Nam bắt đầu cải cách muộn hơn Trung Quốc, nhưng hiệu quả đã rõ ràng. Hãy cho đất nước này một thời gian, tôi tin rằng tình trạng người nhập cư bất hợp pháp từ các làng như Yên Thành cuối cùng sẽ biến mất", chuyên gia Gu Xiaoson nghiên cứu về Đông Nam Á tại Học viện Khoa học Xã hội Quảng Tây, nói với tờ báo của Đảng cộng sản Trung Quốc.

Giữa lúc công tác nhận dạng nạn nhân đang diễn ra, hàng chục gia đình ở các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh đã ra trình báo với chính quyền về việc mất liên lạc với người thân đang trên đường sang Anh vào cùng thời điểm các thi thể được phát hiện.

Rất nhiều gia đình trong số này cư ngụ tại huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An.

Nhận định về "truyền thống di cư" ở Yên Thành, chuyên gia Gu Xiaoson nói rằng tình trạng ở đây tương tự với ở tỉnh Phúc Kiến của Trung Quốc, nơi có rất nhiều người đã theo con đường buôn người để đi nước ngoài vào những năm 1970.

Ông Gu nói sau khi nền kinh tế Phúc Kiến khởi sắc, mức sống người dân được cải thiện, thì số lượng người đi nước ngoài cũng giảm đi.

Từ đó, chuyên gia này cho rằng tình trạng di cư lậu ở Việt Nam cũng sẽ không còn nữa khi nền kinh tế Việt Nam "cất cánh".

Đồng tình với nhận định của ông Gu, Ge Hongliang, một nhà nghiên cứu ASEAN của Đại học Dân tộc Quảng Tây, nói với Hoàn Cầu Thời Báo rằng Việt Nam gần đây đã làm cộng đồng quốc tế "loá mắt" với tốc độ tăng trưởng GDP cao và đầu tư nước ngoài lớn. Nhưng lý do đã khiến cho nhiều người dân ở vùng quê tây bắc Việt Nam chọn di cư đi nơi khác hoặc đi nước ngoài là do khoảng cách kinh tế giữa vùng này với các khu vực khác.

Các chuyên Trung Quốc cũng cho rằng báo chí phương Tây đã sử dụng "chuẩn mực kép" và "thiên kiến" với các nước phát triển khi tường thuật và bình luận về thảm kịch 39 di dân chết ở Essex.

"Khi truyền thông tưởng các nạn nhân là công dân Trung Quốc, họ bắt đầu sử dụng vụ này để chỉ trích những vấn đề trong quá trình phát triển kinh tế của Trung Quốc như sự bất bình đẳng", Hoàn Cầu Thời Báo dẫn lời các chuyên gia nói và cho rằng mũi dùi này đã được chuyển sang phía Việt Nam.

"Bất kể nạn nhân đến từ quốc gia nào, đó là một thảm họa nhân sinh lớn", ông Ge nói với tờ báo Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Trung Quốc, truyền thông phương Tây đã sử dụng cách tường thuật khác nhau về cuộc khủng hoảng di cư ở Châu Âu, mà ông gọi đó là "tiêu chuẩn kép" và "thiên kiến" đối với các nước đang phát triển.

"Những cáo buộc chống lại chính phủ của các nước đang phát triển vì đã để cho người dân của mình bị buôn lậu sang các nước khác là vô nghĩa", Hoàn Cầu Thời Báo dẫn lời ông Gu.

Trong khi đó, chuyên gia Ge cho rằng "Đây là trách nhiệm không thể bỏ qua của các quốc gia Châu Âu" khi họ hoàn toàn có thể trấn áp các mạng lưới buôn người và trục xuất người di cư lậu.