Nhận lệnh của Nga đàn áp kiều dân phản chiến, Việt Nam lách luật của chính mình và cam kết quốc tế

VOA, 09/04/2023

Tại một quán cà phê ở Nha Trang vào một ngày tháng 9 năm ngoái, Sergey Kuropov ngồi nghe một viên chức lãnh đạo công an đưa ra những lời cảnh cáo nghiêm trọng dành cho anh. Dù không hiểu nhiều tiếng Việt, công dân Nga 39 tuổi này hiểu anh đã trở thành một cái gai làm nhà chức trách Việt Nam khó chịu và khó xử.

"Chắc chắn là chính quyền Việt Nam không vì một cá nhân nào đó mà lại để cho ảnh hưởng đến quan hệ ngoại giao", Thượng tá Hoàng Văn Hiến, Trưởng phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa, khẳng định với anh. Trước đó, ông cho biết rằng Việt Nam có thể phải trả anh về Nga theo yêu cầu của Moscow nếu anh tiếp tục lên tiếng đả kích nước này về cuộc chiến ở Ukraine trên mạng xã hội.

Một phần cuộc nói chuyện, được ghi lại trong một đoạn âm thanh mà VOA Tiếng Việt có được, cung cấp một cái nhìn hiếm hoi vào thái độ và cách ứng xử của nhà chức trách Việt Nam đối với những người Nga cư trú ở nước này có quan điểm phản đối mạnh mẽ cuộc xâm lược toàn diện của Tổng thống Vladimir Putin nhắm vào nước láng giềng.

Một cuộc điều tra của VOA phát hiện ít nhất ba trường hợp công dân Nga bị ép rời khỏi Việt Nam trong những hoàn cảnh mập mờ và thậm chí đáng ngờ về mặt pháp lý. Tất cả đều xuất phát từ yêu cầu trục xuất của cơ quan ngoại giao Nga tại Việt Nam và ít nhất một trường hợp thu hút sự can dự trực tiếp của Moscow. Không rõ có những trường hợp nào khác chưa được biết đến hay không.

Những vụ việc này là bằng chứng cho thấy ảnh hưởng to lớn của Nga đối với một nước mà họ có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện và việc họ dùng ảnh hưởng đó để đàn áp công dân ngoài biên giới lãnh thổ của mình. Những hành động của Việt Nam đáp ứng đòi hỏi của Nga hé lộ một mối quan hệ dường như được định hình bởi sự cả nể mà qua đó sự chính đáng về mặt luật pháp, ít nhất là trong trường hợp bị yêu cầu trục xuất, nhường chỗ cho sự thuận tiện về mặt chính trị.

Phân tích trường hợp cụ thể của hai công dân Nga bị trục xuất và bị đe dọa dẫn độ, VOA tham khảo 11 văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam và các công ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Có những chỉ dấu cho thấy Việt Nam dường như đã lách luật của chính mình và những cam kết quốc tế để chiều ý của Nga, khơi lên những câu hỏi về sự độc lập của hệ thống tư pháp của Việt Nam trước sự can thiệp của nước ngoài, theo nhận định của các chuyên gia pháp lý.

Bộ Ngoại giao Nga ở Moscow, Đại sứ quán Nga ở Hà Nội, và các Lãnh sự quán Nga ở Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh không hồi đáp email của VOA hỏi chi tiết về những trường hợp này.

Bộ Ngoại giao Việt Nam, Cục quản lý Xuất nhập cảnh Bộ Công an Việt Nam, Công an tỉnh Khánh Hòa, và Phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa không phản hồi yêu cầu bình luận về cách thức mà các trường hợp này được xử lý.

Đe dọa dẫn độ

Sergey Kuropov đến Việt Nam sinh sống từ năm 2014 và sau đó lập gia đình tại Nha Trang. Anh làm giáo viên dạy tiếng Anh và trước đó làm hướng dẫn viên đi tour với một kênh YouTube riêng đăng những video quảng bá du lịch Việt Nam. Kể từ khi chiến tranh Ukraine nổ ra vào ngày 24 tháng 2 năm ngoái, anh đăng nhiều bài viết trên mạng xã hội lên án Nga về cuộc chiến và những người ủng hộ cuộc chiến.

Từng là nhà báo tại các đài truyền hình nhà nước của Nga, những bài đăng của anh và sự tham gia của anh trong những cuộc thảo luận công khai qua video bàn về cuộc chiến nhanh chóng thu hút sự chú ý của nhà chức trách Nga, anh nói. Vợ cũ của anh ở Nga báo tin cảnh sát đã đến nơi anh từng cư trú để hỏi thăm về nơi ở hiện tại của anh, anh cho biết.

Công an Việt Nam bắt đầu nhắm mục tiêu vào anh vào tháng 6 với những buổi làm việc tại trường mẫu giáo nơi anh dạy học, tại phòng quản lý xuất nhập cảnh, và tại nhà riêng của anh. Thẻ tạm trú của anh bị công an giữ lại trong một buổi làm việc để "phục vụ xác minh, giải quyết các thủ tục xuất, nhập cảnh", theo một biên bản lập vào ngày 10 tháng 6 mà VOA xem qua.

Họ không bao giờ trả lại thẻ cho anh, anh nói.

Hành động này của công an quản lý xuất nhập cảnh trên thực tế là thu hồi giấy tờ cư trú được quy định trong Điều 6 của Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam. Đó là một biện pháp xử lý những người có hành vi vi phạm các điều bị nghiêm cấm theo Điều 5 của luật này.

Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam

Điều 5. Các hành vi bị nghiêm cấm

1. Cản trở người nước ngoài và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan thực hiện quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm theo quy định của pháp luật về nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam.

2. Đặt ra thủ tục, giấy tờ, các khoản thu trái với quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan ; sách nhiễu, gây phiền hà trong việc làm thủ tục nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam.

3. Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú trái phép tại Việt Nam ; làm giả, sử dụng giấy tờ giả để nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam.

4. Cung cấp thông tin, tài liệu sai sự thật để được nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam.

5. Lợi dụng việc nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam để chống lại nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ; xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.

6. Mua, bán, thuê, cho thuê, mượn, cho mượn, tẩy, xóa, sửa chữa nội dung giấy tờ có giá trị nhập cảnh, xuất cảnh, cư trú để người nước ngoài nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam.

Nhưng anh Kuropov nói trong khoảng tám năm sinh sống ở Việt Nam, anh chưa bao giờ có bất cứ hành vi vi phạm luật pháp nào liên quan đến việc nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, hay cư trú cũng như những khía cạnh khác trong đời sống. Thêm nữa, công an không bao giờ cập nhật hay giải thích cho anh biết việc "xác minh, giải quyết các thủ tục xuất, nhập cảnh" được nêu trong biên bản có kết quả như thế nào.

"Không gì cả", anh nói với VOA. "Tôi hỏi họ về thẻ tạm trú này 100 lần vì tôi cần nó để rời khỏi Việt Nam. Nhưng họ không trả lại mà cũng không giải thích".

Bằng việc thu hồi thẻ tạm trú của anh Kuropov, nhà chức trách Việt Nam đã từ chối quyền được cư trú hợp pháp của anh và qua đó cản trở anh xuất cảnh, vốn chỉ có thể thực hiện được khi người nước ngoài có "chứng nhận tạm trú, thẻ tạm trú, hoặc thẻ thường trú còn giá trị" theo Điều 27 của Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam.

Biện pháp này dường như cũng đi ngược lại một trong những nguyên tắc nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú được minh định trong Điều 4 là "bảo đảm công khai, minh bạch, thuận lợi cho người nước ngoài", cũng như Điều 44 nói rằng người nước ngoài "được bảo hộ tính mạng, danh dự, tài sản và các quyền, lợi ích chính đáng theo pháp luật Việt Nam trong thời gian cư trú trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam".

Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam

Điều 4. Nguyên tắc nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú

1. Tuân thủ quy định của Luật này, các quy định khác của pháp luật Việt Nam có liên quan hoặc điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

2. Tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội, bình đẳng trong quan hệ quốc tế.

3. Bảo đảm công khai, minh bạch, thuận lợi cho người nước ngoài ; chặt chẽ, thống nhất trong quản lý hoạt động nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam.

4. Người nước ngoài có nhiều hộ chiếu chỉ được sử dụng một hộ chiếu để nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam.

Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam

Điều 44. Quyền, nghĩa vụ của người nước ngoài

1. Người nước ngoài nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam có các quyền sau đây :

a) Được bảo hộ tính mạng, danh dự, tài sản và các quyền, lợi ích chính đáng theo pháp luật Việt Nam trong thời gian cư trú trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ;

Anh Kuropov và gia đình rời Việt Nam đến Canada định cư vào tháng 1 năm nay. Trước đó anh được Cơ quan Người Tị nạn của Liên Hợp Quốc công nhận tư cách người tị nạn và được Lãnh sự quán Canada cấp một giấy thông hành đặc biệt cho phép anh nhập cảnh Canada mà không cần hộ chiếu, vượt qua trở ngại thẻ tạm trú bị Việt Nam thu hồi.

Trong những tháng chờ đợi hồ sơ được duyệt xét, anh nói thường bị công an sách nhiễu bằng những lần gọi lên văn phòng làm việc, những lần họ đến nhà kiểm tra giấy tờ, và những yêu cầu ngừng phát biểu trên mạng xã hội.

Đe dọa dẫn độ về Nga cũng được nhà chức trách Việt Nam sử dụng như một công cụ hữu hiệu để gia tăng áp lực. Cũng trong tháng 6, anh nhận được một cuộc gọi từ một người không rõ là ai giới thiệu mình là công an và nói rằng đã có quyết định dẫn độ anh về Nga, anh cho biết.

Lời đe dọa này được nhắc lại trong buổi làm việc không chính thức với Thượng tá Hoàng Văn Hiến tại quán cà phê, trong đó ông tiết lộ rằng chính phủ Nga đã phản ánh với Việt Nam về "những hoạt động không mong muốn" của anh. Trước đó, một người bạn có nguồn tin từ Bộ Ngoại giao Việt Nam đã báo cho anh biết về "công hàm ngoại giao" của Moscow gửi cho Hà Nội đòi trục xuất anh về Nga.

"Giữa Việt Nam và Nga có những hiệp định, thỏa thuận giao người", ông Hiến được nghe thấy nói trong đoạn ghi âm với vợ của anh Kuropov, người đóng vai trò phiên dịch. "Nếu như mà anh ấy cố tình rơi vào cái điều luật mà Việt Nam phải giao một người nào đó quốc tịch Nga cho phía Nga, và ngược lại, tại vì thỏa thuận thì phải đồng ý, phải chấp nhận. Lúc đấy không có gì gỡ lại được đâu. Thế nên là bớt cái tôi của mình đi".

Một viên chức công an khác cũng tham gia trong buổi làm việc này sau đó nhắc cụ thể tới Hiệp định Tương trợ tư pháp và pháp lý về các vấn đề dân sự và hình sự giữa Việt Nam và Nga như là căn cứ pháp lý cho hành động khả dĩ của nhà chức trách Việt Nam.

Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov (trái) bắt tay với Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tại Văn phòng Chính phủ ở Hà Nội, ngày 6/7/2022.

Luật sư nhân quyền Lê Quốc Quân nhận định việc các viên chức đề cập tới hiệp định này có thể là dấu hiệu cho thấy anh Kuropov đã bị khởi tố ở Nga, và Việt Nam sẽ căn cứ vào hiệp định này để thi hành một quyết định dẫn độ khả dĩ.

"Theo Điều 5 của hiệp định thì phạm vi ‘tương trợ’ sẽ bao gồm cả việc ‘lập, gửi, tống đạt các giấy tờ, công nhận và thi hành quyết định của tòa án của bên kia…..khám xét, thu giữ và chuyển giao vật chứng, lấy lời khai’ và bao gồm cả việc ‘truy tố, dẫn độ để truy tố hình sự hoặc để thi hành bản án,’" ông giải thích. "Cho nên nếu bên Nga đã khởi tố hình sự anh ấy thì phía Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để tống đạt các giấy tờ tư pháp cho anh ấy hoặc thậm chí dẫn độ anh ấy về Nga để xét xử và thi hành án".

Việc nhà chức trách Việt Nam liên tục cảnh cáo hoặc đe dọa dẫn độ có thể là một chiêu thức gây áp lực để anh tự phải xin quy chế tị nạn và tự rời Việt Nam, và đây có thể là cách "phù hợp và hiệu quả nhất" vì Việt Nam tuyên bố không đứng về bên nào trong cuộc chiến ở Ukraine, ông phân tích.

"Về mặt luật pháp thì rõ ràng không thể trục xuất anh Sergey Kuropov được vì tại Điều 2 Nghị định 142 /2021/NĐ-CP minh định chỉ có những người vi phạm pháp luật hành chính Việt Nam thì mới bị trục xuất. Anh Sergey Kuropov chưa từng vi phạm pháp luật Việt Nam thì họ không thể có căn cứ xác đáng để thực hiện việc đó", luật sư Quân nói.

Nghị định 142 /2021/NĐ-CP

Điều 2. Đối tượng áp dụng

Nghị định này áp dụng đối với :

1. Người có hành vi vi phạm pháp luật hành chính bị tạm giữ theo thủ tục hành chính theo quy định tại Điều 16 Nghị định này.

2. Người có hành vi vi phạm bị áp giải theo quy định tại Điều 124 Luật Xử lý vi phạm hành chính.

3. Người nước ngoài có hành vi vi phạm pháp luật Việt Nam mà theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính phải bị trục xuất theo quy định tại Điều 27 Luật Xử lý vi phạm hành chính.

4. Người có thẩm quyền áp dụng hình thức xử phạt trục xuất theo quy định tại Điều 39 Luật Xử lý vi phạm hành chính ; người có thẩm quyền tạm giữ người theo thủ tục hành chính theo quy định tại Điều 123 Luật Xử lý vi phạm hành chính ; người có thẩm quyền đang thi hành công vụ thực hiện việc áp giải người vi phạm theo quy định tại khoản 2 Điều 124 Luật Xử lý vi phạm hành chính.

5. Các cơ quan, đơn vị, tổ chức khác có liên quan đến việc áp dụng hình thức xử phạt trục xuất, biện pháp tạm giữ người, áp giải người vi phạm theo thủ tục hành chính và quản lý người nước ngoài vi phạm pháp luật hành chính Việt Nam trong thời gian làm thủ tục trục xuất.

Ép buộc trục xuất ‘tự nguyện’

Serkhio Kuan, công dân Nga 52 tuổi, tham gia các cuộc biểu tình phản đối chiến tranh Ukraine trên đường phố và tại quảng trường ở Nha Trang vào cuối tháng 2 năm ngoái. Khi chiến sự gia tăng cường độ trong tháng 3, ông đã vô cùng lo lắng khi hay tin khu nhà gần nơi cha ông sống bị ném bom và ông không thể liên lạc được với người nhà.

Ngày 24 tháng 3, ông gửi một email ngắn tới Lãnh sự quán Nga tại Đà Nẵng bày tỏ sự phẫn nộ về cuộc chiến. "Xin chào, cha tôi là người Ukraine. Ông ấy có mệnh hệ gì thì các người biết tay", ông viết.

Email này bị xem là một mối đe dọa và sau đó được chuyển sang cho công an Việt Nam giải quyết với yêu cầu trục xuất.

Những người nói tiếng Nga mà VOA tham vấn nói ngôn ngữ và giọng điệu trong email có thể được hiểu là một lời dọa dẫm chung chung, không báo hiệu một mối nguy hiểm ngay tức thì, và cho thấy sự nóng nảy bột phát.

Nói chuyện với VOA, ông cho biết công an xuất nhập cảnh ở Nha Trang thẩm vấn ông về nội dung email và "họ không thấy có gì phạm pháp cả". Sau đó ông được trưởng công an cho biết có lệnh trục xuất ông "từ trên".

"Công an nói rằng người Nga có thể giết tôi ở Việt Nam", ông nói, dẫn lại điều mà ông nói ông nghe được qua lời của người phiên dịch. Một nguồn tin nắm rõ vấn đề, phát biểu với VOA với điều kiện ẩn danh vì những lo ngại về sự an toàn của mình, xác nhận công an có hối thúc ông rời khỏi Việt Nam để "bảo toàn tính mạng".

Không rõ mối đe dọa mà công an nêu ra có căn cứ thực tế hay không hay là một chiêu thức để buộc ông chấp hành lệnh trục xuất. Nhưng việc công an nêu ra lời đe dọa này khơi lên những câu hỏi về trách nhiệm của lực lượng chấp pháp.

Điều 19 của Hiến pháp Việt Nam nói "tính mạng con người được pháp luật bảo hộ" và "không ai bị tước đoạt tính mạng trái luật". Thêm nữa, Điều 48 xác định cụ thể người nước ngoài cư trú ở Việt Nam "được bảo hộ tính mạng, tài sản và các quyền, lợi ích chính đáng theo pháp luật Việt Nam", vốn cũng được tái khẳng định trong Điều 44 của Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam.

Hiến pháp Việt Nam

Điều 19

Mọi người có quyền sống. Tính mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai bị tước đoạt tính mạng trái luật.

Điều 48

Người nước ngoài cư trú ở Việt Nam phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật Việt Nam ; được bảo hộ tính mạng, tài sản và các quyền, lợi ích chính đáng theo pháp luật Việt Nam.

Điều 49

Người nước ngoài đấu tranh vì tự do và độc lập dân tộc, vì chủ nghĩa xã hội, dân chủ và hòa bình hoặc vì sự nghiệp khoa học mà bị bức hại thì được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xem xét cho cư trú.

Như vậy có thể hiểu ông Kuan được thúc giục rời khỏi Việt Nam vì công an trên thực tế nói rằng họ không thể bảo hộ tính mạng cho ông mà theo quy định của luật pháp ông được hưởng.

"Theo luật thì dấu hiệu cấu thành tội đe dọa là người bị đe dọa phải tin là có một mối nguy hiểm thực sự sắp xảy ra và người đe dọa có khả năng thực hiện hành vi đó", luật sư Quân phân tích. "Thực tế thì ông Serkhio Kuan không có khả năng thực hiện việc đe dọa, ngược lại việc ông ấy lo sợ bị lực lượng an ninh Nga tiến hành thủ tiêu có thể là cảm giác thật".

Theo lời ông Kuan, ông cũng bị công an làm áp lực để kí "nhiều giấy tờ khác nhau" mà trong đó có văn bản đồng ý "tự nguyện" trục xuất.

"Họ bảo tôi kí giấy tờ đi để vợ con được nhờ. Tôi không chịu thì họ nói họ sẽ đưa con tôi vào cho tới khi tôi chịu kí. Nghe vậy tôi vừa sợ vừa tức giận. Tôi la lên. Nhưng cuối cùng tôi nhận ra rằng tôi phải kí những giấy tờ đó", ông kể.

Serkhio cùng vợ và con trong một bức hình chụp vào dịp tết năm 2022. VOA làm mờ gương mặt của vợ và con ông vì sự an toàn của họ.

Nhà chức trách Việt Nam khép ông vào tội "gây rối trật tự công cộng", theo nguồn tin nắm rõ vấn đề, và buộc ông xuất cảnh như một biện pháp xử lý vi phạm. "Tội không đáng phải bắt đi, nhưng do thái độ coi thường luật pháp Việt Nam", nguồn tin nói.

Ông bị áp tải đến sân bay Nội Bài ở Hà Nội để đáp chuyến bay rời khỏi Việt Nam vào một ngày đầu tháng 4 năm ngoái. Các viên chức công an lấy lại hết những giấy tờ mà ông đã kí trước đó, ông nói.

Luật sư Quân nói Điều 84 của Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định về "Thủ tục trục xuất" không nêu rõ người bị trục xuất và người thân của họ có quyền giữ một bản sao quyết định trục xuất hay không. Tuy nhiên tại Điều 69 và Điều 70 của luật này đều ghi rõ là phải giao cho đương sự một bản sao, dù là loại vi phạm có lập biên bản hay không lập biên bản.

"Theo luật thì ông Serkhio Kuan có quyền lấy ba tài liệu sau : một là Biên bản vi phạm, hai là Quyết định xử phạt hành chính theo Luật Xử lý vi phạm hành chính, và ba là Quyết định trục xuất theo Tiết a, Khoản 1 Điều 7 của Nghị định 142/2021/NĐ-CP. Quyết định trục xuất phải bàn giao cho ông chậm nhất 48 giờ trước khi thi hành".

Luật sư Vũ Đức Khanh, giảng dạy luật bán thời gian tại Đại học Ottawa ở Canada và chuyên nghiên cứu về chính trị Việt Nam, quan hệ quốc tế, và luật pháp quốc tế, lưu ý Việt Nam có những thủ tục tố tụng và hành chính rất rõ ràng và có thể rất chi tiết, nhưng khi thực thi luật pháp thì "rất tùy tiện không tuân thủ bất cứ nguyên tắc nào, đặc biệt trong những trường hợp có liên quan đến yếu tố chính trị".

Đi ngược cam kết quốc tế

Nhìn từ góc độ quốc tế, luật sư Khanh nói Việt Nam "hoàn toàn sai" về một nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế về nhân quyền là không hoàn trả trở về nơi mà người bị trục xuất hoặc dẫn độ phải chịu hình phạt mà nguy hiểm tới tính mạng của họ.

Cụ thể, nguyên tắc này (non-refoulement) cấm các nhà nước bàn giao hoặc trục xuất các cá nhân khỏi quyền quản hạt tư pháp hoặc quyền kiểm soát trên thực tế của họ khi có cơ sở đáng kể để tin rằng người đó có nguy cơ chịu tổn hại không khắc phục được khi trở về, bao gồm truy bức, tra tấn, ngược đãi hoặc những vi phạm nhân quyền khác, theo lý giải  của Văn phòng Cao ủy Trưởng Nhân quyền Liên Hợp Quốc.

Theo luật nhân quyền quốc tế, việc cấm hoàn trả được minh định trong Công ước Chống Tra tấn Và Các Hình thức Đối xử hoặc Trừng phạt Khác Tàn bạo, Vô nhân đạo hoặc Hạ nhục nhân cách. Việt Nam là một thành viên tham gia kí kết công ước này.

Công ước chống tra tấn và các hình thức trừng phạt hay đối xử tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ thấp nhân phẩm

Điều 3

1. Không một quốc gia thành viên nào được trục xuất, đẩy trả về hoặc dẫn độ một người cho một quốc gia khác, nơi có nhiều lý do thực tế để tin rằng người đã có nguy cơ bị tra tấn.

2. Để xác định xem có những lý do đó hay không, các nhà chức trách có thẩm quyền phải xem xét mọi yếu tố có liên quan, bao gồm sự tồn tại của một mô hình vi phạm các quyền con người một cách thô bạo, trắng trợn và phổ biến ở quốc gia liên quan, nếu có.

Các tổ chức nhân quyền quốc tế báo cáo rằng nhà chức trách Nga trong năm qua đã tăng cường đàn áp quan điểm bất đồng công khai ở mức "chưa từng thấy" nhằm bóp nghẹt những tiếng nói phản đối chiến tranh trong nước.

Các bản án tù dài được tuyên cho các "tội" bao gồm nhắc đến cuộc xung đột vũ trang ở Ukraine là "chiến tranh", chỉ trích cuộc xâm lược, bàn luận về hành vi của các lực lượng vũ trang Nga, và đưa tin về tội ác chiến tranh của quân đội Nga hoặc thương vong của thường dân Ukraine, theo Báo cáo Thế giới 2023 của tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW).

"Nếu tôi bị dẫn độ về Nga, tôi sẽ phải ngồi tù 10-15 năm, thậm chí còn hơn nữa", anh Kuropov nói, nhắc tới luật mà nghị viện Nga thông qua  vào tháng 3 năm ngoái áp đặt án tù lên tới 15 năm đối với hành vi cố ý lan truyền tin tức "giả mạo" về quân đội nước này.

Cảnh sát chống bạo động bắt giữ một người biểu tình trong cuộc biểu tình phản đối lệnh động viên quân sự ở Moscow, Nga, ngày 21/9/2022.

Một điều ước quốc tế nữa mà Việt Nam cũng là thành viên là Công ước Quốc tế Về Các Quyền Dân sự Và Chính trị. Điều 3 của công ước nói rằng một người nước ngoài cư trú hợp pháp trên lãnh thổ một quốc gia thành viên công ước "chỉ có thể bị trục xuất khỏi nước đó theo quyết định phù hợp pháp luật, và trừ trường hợp có yêu cầu khác xuất phát từ lý do chính đáng về an ninh quốc gia".

Ông Kuan cuối cùng không phải quay trở về Nga. Do không có chuyến bay thẳng Hà Nội-Moscow nên ông được đưa lên một chuyến bay quá cảnh tại Dubai và không có nhân viên an ninh đi cùng. Ông đã nhân cơ hội này thoát khỏi hành trình mà ông tin là sẽ kết thúc bằng việc ông bị bắt giữ tại sân bay.

"Nếu như ông ấy trở về Nga thì trường hợp này có thể là một trường hợp rất lớn và ảnh hưởng tơi uy tín của Việt Nam rất nhiều vì Việt Nam đã đẩy những người này vào thế rất là nguy hiểm", luật sư Khanh nhận định.

"Tôi không hiểu vì lý do gì mà phía Việt Nam không hỗ trợ cho hai người này xin quy chế tị nạn dù Việt Nam không phải là thành viên của Công ước Người Tị nạn năm 1951, tức là chấp nhận cho người tị nạn lưu trú", ông nói thêm. "Nhưng mà Việt Nam trên tinh thần nhân đạo vẫn có thể chuyển những người này cho Cao ủy Người Tị nạn Liên Hợp Quốc để họ có thể có được sự bảo vệ".

"Thay vì làm những việc mà họ đã làm trong hai trường hợp của ông Sergey và ông Serkhio, họ chỉ cần đẩy về phía Liên Hợp Quốc thì coi như là họ đã phủi tay. Đó là thái độ của một quốc gia xứng đáng là thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế và thể hiện được tính nhân bản của nhà nước cũng như nhân dân Việt Nam".

Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền

Điều 19

Ai cũng có quyền tự do quan niệm và tự do phát biểu quan điểm ; quyền này bao gồm quyền không bị ai can thiệp vì những quan niệm của mình, và quyền tìm kiếm, tiếp nhận cùng phổ biến tin tức và ý kiến bằng mọi phương tiện truyền thông không kể biên giới quốc gia.

Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị

Điều 2

1. Các quốc gia thành viên Công ước cam kết tôn trọng và bảo đảm cho mọi người trong phạm vi lãnh thổ và thẩm quyền tài phán của mình các quyền đã được công nhận trong Công ước này, không có bất kỳ sự phân biệt nào về chủng tộc, màu da, giới tính, ngôn ngữ, tôn giáo, quan điểm chính trị hoặc quan điểm khác, nguồn gốc dân tộc hoặc xã hội, tài sản, thành phần xuất thân hoặc địa vị khác.

Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị

Điều 13

Một người nước ngoài cư trú hợp pháp trên lãnh thổ một quốc gia thành viên Công ước chỉ có thể bị trục xuất khỏi nước đó theo quyết định phù hợp pháp luật, và trừ trường hợp có yêu cầu khác xuất phát từ lý do chính đáng về an ninh quốc gia ; người bị trục xuất phải được phép đệ trình những lý lẽ phản đối việc trục xuất, được yêu cầu nhà chức trách có thẩm quyền, hoặc một người hoặc những người mà nhà chức trách có thẩm quyền đặc biệt cử ra, xem xét lại trường hợp của mình, và được có đại diện khi trường hợp của mình được xem xét lại.

Chủ quyền bị ‘phương hại’

Phil Robertson, Phó Giám đốc Bộ phận Châu Á của HRW, nói những vụ việc này cho thấy các quan chức an ninh Việt Nam "sẵn lòng dốc sức tới mức nào để trợ giúp những chế độ áp chế khác truy đuổi những người bất đồng chính kiến đã chạy tới Việt Nam".

Ông lưu ý một trường hợp khác là nhà bất đồng chính kiến và người tị nạn Đổng Quảng Bình đã bị buộc trở về Trung Quốc sau một thời gian trốn tránh ở Việt Nam. Vào năm 2019, Việt Nam dường như đã bắt được ba người Thái Lan chống hoàng gia sống lưu vong ở Vinh và buộc họ quay trở lại Thái Lan, ông cho biết.

"Với thành tích như vậy, thật sốc khi Việt Nam là thành viên của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc vì thành tích nhân quyền của họ chắc chắn khiến họ không đủ điều kiện để họ ngồi ở đó", ông nói với VOA.

Việt Nam tuyên bố không đứng về bên nào trong cuộc chiến ở Ukraine, nhưng việc Việt Nam tiếp tay cho Nga đàn áp những người Nga phản đối chiến tranh khơi ra những nghi vấn về tuyên bố này.

Việt Nam nói bảo vệ và thúc đẩy quyền con người là "chính sách nhất quán" của mình, và các quyền và tự do cơ bản của con người được "được bảo vệ và thúc đẩy bởi các văn bản pháp luật cụ thể và được triển khai trong thực tiễn".

Nhưng cách hành xử trong hai trường hợp công dân Nga bị ép xuất cảnh dưới áp lực của nước ngoài phơi bày khoảng cách giữa hành động và lời nói của Việt Nam, nhất là khi những cân nhắc về chính trị lấn lướt những nguyên tắc của pháp trị.

"Chủ quyền của Việt Nam đã bị phương hại vì các hành vi ép buộc họ rời khỏi Việt Nam rõ ràng thể hiện ý chí can thiệp của Nga và thực sự nó có tác động lên hành vi của công chức Việt Nam, mà hậu quả cuối cùng đã xảy ra là một người phải xin đi tị nạn và một người bị trục xuất", luật sư Lê Quốc Quân nhận định. Ông gọi vụ việc này là "nghiêm trọng".

"Trong hoàn cảnh này tôi thấy rõ Việt Nam đã đứng ‘ngầm’ về phía Nga, dù họ vẫn nói là ‘không đứng về bên nào,’" ông kết luận.

Nguồn : VOA, 09/04/2023

***************************

Nga mượn tay Việt Nam đàn áp kiều dân phản đối chiến tranh ở Ukraine

VOA, 08/04/2023

Serkhio Kuan ngủ trên băng ghế đá trong một khoảng không gian công cộng nằm giữa những con đường. Ông không còn lựa chọn nào khác. Ban ngày ông ngồi nép vào bóng râm của những cửa hàng bên đường để tránh cái nắng chói chang của Dubai, nơi ông đến vào đầu tháng 4 năm ngoái. Ông thương nhớ vợ và con trai ba tuổi mà giờ đã cách xa ông hàng ngàn kilômét. Nhưng ông không thể làm gì khác hơn được, ông phải rời xa họ.

Ngủ trên ghế đá ở Dubai - Ảnh minh họa

Một tháng rồi lại hai tháng, ông sống vất vưởng trong thành phố này ở vùng Trung Đông với chỉ hơn 100 đôla trên người. Ông không quen biết ai ở đây. Ông không nói được tiếng Anh ngoại trừ một vài câu giao tiếp đơn giản. Những bữa ăn từ thiện phần nào giúp ông chống chọi cơn đói. Nếu ông nghĩ đến tương lai, đó là làm sao để sinh tồn mỗi ngày.

Nhưng ông thấy mừng. Tình cảnh hiện tại dù cơ cực nhưng vẫn chưa lấy đi một thứ vô cùng quý giá đối với ông.

"Libre", ông nói bằng tiếng Tây Ban Nha, nghĩa là "tự do". "Tôi ở Dubai, không phải ở Moscow".

Ông Kuan, công dân Nga 52 tuổi gốc Colombia, bị trục xuất khỏi Việt Nam sau khoảng sáu năm sinh sống ở đây. Lý do : ông gửi email tới lãnh sự quán Nga ở Đà Nẵng để bày tỏ phẫn nộ về cuộc chiến tranh xâm lược toàn diện mà Nga khi đó vừa phát động ở Ukraine.

"Tôi đã rất tuyệt vọng và lo lắng cho gia đình tôi ở Ukraine", ông giải thích với VOA trong một cuộc trò chuyện gần đây qua tin nhắn. "Cha tôi là người Ukraine và sức khỏe của ông ấy rất yếu".

Chỉ hơn một tuần sau khi email được gửi đi vào ngày 24 tháng 3 năm ngoái, ông Kuan bị công an áp tải từ Nha Trang ra Hà Nội để đưa lên một chuyến bay trở về Nga, nơi mà ông nói cảnh sát đang đợi ông tại sân bay ở Moscow.

Vì công an không đi cùng nên ông đã nhân cơ hội rời khỏi sân bay khi đang quá cảnh tại Các Tiểu vương quốc Ả-rập Thống nhất. Một chuyến bay thẳng Hà Nội-Moscow có lẽ sẽ đưa tới một kết cục khác. "Bị bắt giữ. Năm, bảy năm tù", ông đoán.

Ông Kuan không phải là công dân Nga duy nhất bị buộc phải rời khỏi Việt Nam vì chống đối cuộc chiến ở Ukraine. VOA Tiếng Việt phát hiện ít nhất hai trường hợp khác nữa mà trong đó những đại diện của chính phủ Nga tại Việt Nam đã dùng ảnh hưởng chính trị của nước mình để buộc nước sở tại thực hiện việc trục xuất với căn cứ pháp lý mập mờ và thậm chí đáng ngờ nhắm vào công dân của chính họ.

Điều hiện rõ từ những trường hợp này là mức độ quyết liệt trong cách thức mà Điện Kremlin sử dụng nhằm trấn áp những biểu hiện phản đối chiến tranh của một số công dân Nga, ngay cả khi họ đang ở ngoài nước. Công an Việt Nam đóng vai trò như một cánh tay nối dài của Tổng cục An ninh Liên bang Nga (FSB) trong một chiến dịch gia tăng cường độ nhằm bóp nghẹt quan điểm bất đồng công khai trong nước mà các tổ chức nhân quyền quốc tế đánh giá là "chưa từng thấy".

Các vụ việc cũng cho thấy mức độ hợp tác của nhà chức trách Việt Nam từ cấp địa phương cho tới trung ương trong việc thực thi ý chí chính trị của Nga, nước mà Việt Nam có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện và từng là đồng minh ý thức hệ. Nó đặt ra những câu hỏi về tính chính đáng pháp lý trong những biện pháp mà Việt Nam thực hiện cũng như chính sách đối ngoại của nước này đối với Nga trong bối cảnh cuộc chiến ở Ukraine, khơi lên thêm nghi vấn về tuyên bố của Việt Nam không đứng về bên nào.

Những trường hợp mà VOA tìm hiểu dường như là những vụ đàn áp kiều dân Nga đầu tiên được biết tới tại Việt Nam liên quan tới cuộc chiến ở Ukraine. Tất cả đều có sự can dự trực tiếp của phái bộ ngoại giao Nga tại Việt Nam và ít nhất một trường hợp có phần chắc thu hút sự can dự trực tiếp của Moscow. Không rõ có những trường hợp nào khác nữa không bị yêu cầu trục xuất hoặc đã bị trục xuất.

Bộ Ngoại giao Nga ở Moscow, Đại sứ quán Nga ở Hà Nội, và các Lãnh sự quán Nga ở Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh không hồi đáp email của VOA hỏi về những trường hợp này về những trường hợp khác có thể chưa được biết tới.

Bộ Ngoại giao Việt Nam, Cục quản lý Xuất nhập cảnh Bộ Công an Việt Nam, Công an tỉnh Khánh Hòa, và Phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa cũng không phản hồi yêu cầu bình luận về cách thức mà các trường hợp này được xử lý.

Ông Kuan rời khỏi Dubai sau khi được một nhà hảo tâm người Thái Lan ở đó quyên góp tiền giúp mua vé bay về một nước Châu Á. Cuộc sống của ông vẫn bấp bênh và gia đình ông vẫn bị chia cắt. Ông không được cho giữ bất cứ giấy tờ nào liên quan đến việc ông bị trục xuất, ông nói.

Thứ duy nhất còn sót lại gợi nhớ đến chuyện gì đã xảy ra với ông chính là email mà ông đã gửi đến Lãnh sự quán Nga ở Đà Nẵng trong cơn nóng giận nhất thời. Nó đã nhanh chóng được chuyển tới cho công an Việt Nam và được mô tả là một lời đe dọa.

"Lãnh sự quán đã nói dối", ông khẳng định.

‘Chống Nga là chống Việt Nam’

Sergey Kuropov nhận được thông báo anh bị sa thải khỏi vị trí giáo viên dạy tiếng Anh tại một trường mẫu giáo ở Nha Trang vào ngày 4 tháng 7 năm ngoái. Đó là kế sinh nhai của anh trong suốt đại dịch khi mà ngành du lịch đình đốn khiến anh từ bỏ nghề hướng dẫn viên đi tour mà anh đã làm trong suốt sáu năm.

Tin xấu tiếp tục ập đến. Chỉ vài giờ sau đó, một người bạn Việt Nam có các mối liên lạc tại bộ ngoại giao gửi cho anh một tin nhắn cấp bách.

"Tôi không can thiệp được. Có công hàm ngoại giao chính thức từ Moscow với yêu cầu trục xuất anh về Nga", người này viết bằng tiếng Nga. "Anh phải mau mau rời đi sang nước thứ ba".

Mọi việc đã trở nên rõ ràng đối với anh. Sau khoảng tám năm sinh sống và làm việc tại Việt Nam, anh chưa bao giờ có bất cứ hành vi vi phạm pháp luật nào ở nước sở tại, anh nói. Nhưng giờ đây công dân Nga 39 tuổi này đối mặt với hình phạt mà những người nước ngoài vi phạm pháp luật ở Việt Nam thường phải chịu.

Trước đó chưa đầy một tháng, anh bị mời lên làm việc tại Phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa, nơi các viên chức thu hồi thẻ tạm trú của anh để "phục vụ xác minh, giải quyết các thủ tục xuất, nhập cảnh", theo một biên bản lập vào ngày 10 tháng 6 mà VOA xem qua. Họ không bao giờ trả lại thẻ cho anh.

Hình ả nh trích xu ấ t t ừ camera cho th ấ y công an đ ế n làm vi ệ c t ạ i nhà c ủ a anh Kuropov ở Nha Trang.

Rồi khi anh hỏi một nhân viên của trường học nơi anh giảng dạy về lý do sa thải, anh được cho biết là công an đã gọi điện thoại cho hiệu trưởng của trường. "Họ nói họ đã gửi tất cả giấy tờ của anh tới phòng giáo dục, họ nói anh bị đưa vào danh sách đen", tin nhắn của nhân viên gửi cho anh viết.

Anh biết một chiến dịch gây sức ép đang được đẩy mạnh để buộc anh phải chấm dứt điều mà anh đang làm từ hơn bốn tháng qua : chỉ trích gay gắt Nga, Tổng thống Vladimir Putin, và cuộc chiến tranh mà ông đang tiến hành ở Ukraine.

Bản thân từng là nhà báo làm việc cho đài truyền hình khi còn ở Nga và trở thành người sáng tạo nội dung YouTube khi đến sống ở Việt Nam, những bài đăng của anh trên các mạng xã hội và sự tham gia của anh trong những cuộc thảo luận công khai qua video lên án cuộc xâm lược của Nga dễ dàng thu hút sự chú ý của nhà chức trách, anh nói. Tháng 6 là lúc anh bắt đầu hứng chịu "hậu quả".

"Tổng cộng họ gọi tôi để thẩm vấn sáu hay bảy lần", anh nói, nhắc tới các viên chức công an từ Phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa trong một cuộc phỏng vấn với VOA bằng tiếng Anh tại thành phố Windsor ở Canada, nơi anh cùng vợ và hai con đến định cư vào tháng 1 năm nay trong tư cách những người tị nạn.

"Họ yêu cầu tôi ngừng phát biểu công khai về chiến tranh và cáo buộc Nga phạm tội ác chiến tranh. Họ liên tục đe dọa tôi rằng họ sẽ dẫn độ tôi về Nga, nơi tôi sẽ bị cầm tù", anh nói thêm. "Họ nói ở Việt Nam cấm nói gì xấu về Nga".

"Một viên chức công an khi nói chuyện ở nơi riêng tư với tôi nói rằng Nga là đàn anh của Việt Nam và chống Nga cũng là chống Việt Nam".

Anh Kuropov nói anh biết được sự can dự của nhà chức trách Nga trong yêu cầu trục xuất anh qua hai nguồn tin nữa : một viên chức công an tỉnh Khánh Hòa là họ hàng của một người bạn của vợ anh và một người bạn của anh nghe ngóng được từ một nhân viên lãnh sự quán Nga ở Thành phố Hồ Chí Minh.

Cũng trong tháng 6, anh nhận được một cuộc gọi từ một người không rõ là ai giới thiệu mình là công an. Người này nói rằng đã có quyết định dẫn độ anh về Nga, anh cho biết.

Những buổi làm việc với công an, những lời đe dọa dẫn độ, việc anh bị tước thẻ tạm trú và bị sa thải khỏi công việc của mình khiến anh đi tới quyết định nộp đơn xin bảo hộ tị nạn chính trị tại Việt Nam. Anh cũng gửi hồ sơ xin công nhận tư cách tị nạn đến văn phòng của Trưởng Cao ủy Liên Hợp Quốc về Người Tị nạn ở Bangkok, Thái Lan.

"Một ngày nọ, công an bất ngờ gọi tôi lên văn phòng gấp. Thì ra hai viên chức từ Hà Nội vào chỉ vì trường hợp của tôi", anh kể. "Họ mặc đồ dân sự, hành vi và cách cư xử thì giống viên chức an ninh nhà nước. Họ thẩm vấn tôi rất lâu, sau đó họ bắt tôi kí vào một văn bản kì lạ mà trong đó tôi ‘hứa sẽ không ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại của Việt Nam.’"

"Họ nói vì tôi là một blogger, có nhiều người đọc và xem tôi, vì vậy tôi có ảnh hưởng tới chính trị Việt Nam và tôi phải kí tờ cam kết đó", anh thuật lại. "Lời lẽ nguyên văn là như vậy. Công an đọc cho tôi viết tay".

Anh nói sau buổi làm việc này anh không nhắc gì tới quan điểm của Việt Nam về cuộc chiến trong những bài đăng trên mạng xã hội nữa. Nhưng anh vẫn tiếp tục bày tỏ quan điểm của mình.

Bộ Ngoại giao Việt Nam, Cục quản lý Xuất nhập cảnh Bộ Công an Việt Nam, và Công an tỉnh Khánh Hòa không trả lời những câu hỏi chi tiết của VOA gửi qua email về trường hợp của anh Kuropov. Những câu hỏi được gửi đến địa chỉ email của Phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa bị trả lại vì lý do kĩ thuật.

"Đương nhiên là tôi lo sợ cho sự an toàn của mình", cựu phóng viên truyền hình này nói. "Nếu tôi bị dẫn độ về Nga, tôi sẽ phải ngồi tù 10-15 năm, thậm chí còn hơn nữa".

Đàn áp xuyên quốc gia

Lo sợ của anh Kuropov là có căn cứ. Cuộc chiến tranh xâm lược toàn diện của Nga nhắm vào Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm ngoái đánh dấu "sự khởi đầu của một nỗ lực mới, tổng lực nhằm xóa bỏ quan điểm bất đồng chính kiến ở Nga", tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) nói trong Báo cáo Thế giới 2023 của họ công bố vào tháng 1.

"Nhà chức trách Nga tăng cường cuộc tấn công không ngớt nhắm vào việc vận động dân sự, báo chí độc lập, và quan điểm bất đồng chính trị, nhằm dập tắt sự phản đối công khai đối với cuộc chiến, bất kì chỉ trích nào nhắm vào chính phủ hoặc bất cứ biểu hiện nào không thuận theo xã hội", báo cáo nói.

Chỉ vài ngày sau khi ông Putin phát động chiến tranh, nghị viện Nga thông qua luật áp đặt án tù lên tới 15 năm đối với hành vi cố ý lan truyền tin tức "giả mạo" về quân đội nước này. Những hành vi bị xem là "tội" bao gồm nhắc đến cuộc xung đột vũ trang ở Ukraine là "chiến tranh", chỉ trích cuộc xâm lược, bàn luận về hành vi của các lực lượng vũ trang Nga, và đưa tin về tội ác chiến tranh của quân đội Nga hoặc thương vong của thường dân Ukraine, theo HRW.

C ả nh sát Nga b ắ t gi ữ nh ữ ng ng ườ i tham gia m ộ t cu ộ c bi ể u tình không đ ượ c c ấ p phép, sau khi các nhà ho ạ t đ ộ ng đ ố i l ậ p kêu g ọ i bi ể u tình trên đ ườ ng ph ố ch ố ng l ạ i vi ệ c huy đ ộ ng l ự c l ượ ng d ự b ị do T ổ ng th ố ng Vladimir Putin ra l ệ nh, t ạ i Moscow, Nga, ngày 21/9/2022.

Các nhà hoạt động nhân quyền người Nga và chuyên gia về đàn áp chính trị ở Nga nhận định với VOA rằng Nga lâu nay vẫn tìm cách bịt miệng những người Nga bất đồng chính kiến ở nước ngoài, với những vụ việc nổi bật trong những năm gần đây như vụ đầu độc cựu điệp viên Sergey Skripal ở Anh và ở những nơi khác. Kể từ khi chiến tranh nổ ra, những khuynh hướng đàn áp xuyên quốc tồn tại từ trước đó đã "tăng tốc", theo Yana Gorokhovskaia, Giám đốc Nghiên cứu đặc trách Chiến lược và Thiết kế của Freedom House, một tổ chức vận động chuyên về dân chủ, tự do chính trị và nhân quyền ở Mỹ.

"Đây là những trường hợp đầu tiên mà tôi biết tới ở Việt Nam", bà nói, nhắc tới hai công dân Nga Serkhio Kuan và Sergey Kuropov. "Chúng tôi có thấy một số vụ vào năm ngoái ở Trung Á. Có ít nhất hai trường hợp mà chúng tôi biết tới là người Nga bị bắt giữ và một trường hợp bị trục xuất khỏi Kazakhstan".

"Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, chúng tôi đang thấy một vài vụ đàn áp nhắm vào những cá nhân mà theo một cách thức nào đó kháng cự tham gia cuộc chiến hoặc là lên tiếng phản đối cuộc chiến. Vì thế tôi nghĩ hai vụ này [ở Việt Nam] tương tự như vậy".

Điện Kremlin thường xuyên sử dụng các cơ chế dẫn độ để truy tố các đối thủ chính trị, và cho đến ngày 24 tháng 2 năm ngoái, chính phủ Nga đã có lịch sử lâu dài "lạm dụng" thông báo đỏ của Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (Interpol) vì những mục đích chính trị, theo Kseniya Kirillova, một chuyên gia về Nga và nhà phân tích tại Jamestown Foundation, một tổ chức ở Mỹ chuyên cung cấp phân tích nghiên cứu về an ninh và diễn biến chính trị ở khu vực Âu Á.

"Kể từ khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược toàn diện nhắm vào Ukraine, Interpol đã ngừng hợp tác với Moscow và giờ Điện Kremlin đang cố gắng giải quyết vấn đề dẫn độ trực tiếp với các nước thân thiện", bà nói. "Điều chính yếu khiến Điện Kremlin lo lắng là hoạt động phản chiến mà người Nga đã phát động ở nước ngoài. Gần như ở mọi nước có đông kiều dân Nga, sự chống đối cuộc chiến đã gia tăng".

Dan Storyev, Tổng biên tập của OVD-Info Tiếng Anh, một dự án truyền thông nhân quyền độc lập chuyên đưa tin về những trường hợp bị bức hại chính trị ở Nga, lưu ý một số chính phủ nước ngoài sẵn lòng thuận theo ý muốn của Điện Kremlin khi họ tìm cách mở rộng ảnh hưởng lên những người Nga bất đồng chính kiến ở nước ngoài.

Ông dẫn ra một ví dụ gần đây ở Kyrgyzstan : một nhóm người Nga lánh chiến tranh đến sinh sống ở thủ đô Bishkek đang chịu áp lực ngày càng lớn từ lực lượng chấp pháp địa phương sau khi một số thành viên bị cảnh sát thẩm vấn và phạt tiền vì tổ chức các cuộc tập hợp phản đối chiến tranh và "bày tỏ sự ủng hộ không được cho phép dành cho Ukraine".

"Nhìn chung, các bộ máy đàn áp ít khi dừng lại và thường tìm cách đem sự đàn áp ra ngoài biên giới", ông nhận xét. "Một điều quan trọng cần biết là dù chịu áp lực ở trong nước và ngoài nước, người dân ở Nga và người Nga lưu vong tiếp tục kháng cự cuộc chiến tranh của Putin".

‘Tự nguyện’ trục xuất

Đó là điều mà Serkhio Kuan đã làm khi ông tham gia một cuộc biểu tình phản đối chiến tranh ở Nha Trang vào ngày 26 tháng 2 năm ngoái.

Đứng trên Quảng trường 2 tháng 4 của thành phố, ông cầm bảng với khẩu hiệu "Không chiến tranh" viết bằng tiếng Nga bên cạnh những người cùng biểu tình khác. Chỉ có 12 người tham gia cuộc tụ tập ôn hòa này mà sau đó bị lực lượng chấp pháp giải tán với lý do Nha Trang là thành phố du lịch và không có chiến tranh ở Việt Nam, một người biểu tình cho VOA biết.

Khi chiến sự gia tăng cường độ trong tháng 3 và thủ đô Kyiv của Ukraine oằn mình dưới bom đạn của Nga, nỗi lo lắng của ông Kuan bùng nổ thành cơn phẫn nộ. Cha của ông sống gần khu nhà bị ném bom và ông không thể liên lạc được với người nhà.

"Xin chào, cha tôi là người Ukraine. Ông ấy có mệnh hệ gì thì các người biết tay", ông viết bằng tiếng Nga trong một email gửi lãnh sự quán Nga tại Đà Nẵng vào ngày 24 tháng 3.

Chỉ hai hoặc ba ngày sau đó, ông bị công an xuất nhập cảnh triệu tập để điều tra về "mối đe dọa" mà ông đề ra đối với cơ quan ngoại giao này, ông cho biết.

Ông cho VOA xem ảnh chụp lại nội dung email mà ông nói "không đe dọa ai cả". Những người nói tiếng Nga mà VOA tham vấn nói ngôn ngữ và giọng điệu trong email có thể được hiểu là một lời dọa dẫm chung chung, không báo hiệu một mối nguy hiểm ngay tức thì, và cho thấy sự nóng nảy bột phát.

"Trưởng công an chỉ quan tâm tới bức thư. Tôi cho ông ấy xem email có cái thư đó. Họ không thấy có gì phạm pháp cả", ông Kuan nói, kể lại buổi làm việc đầu tiên tại phòng quản lý xuất nhập cảnh Nha Trang. "Sau đó ông ấy nói với tôi là đã có lệnh trục xuất tôi từ trên".

"Ông ấy nói rằng họ là đồng minh của Nga, và họ sẽ tống khứ hết tất cả những người Nga nào chống chiến tranh", ông nói thêm.

Cũng trong buổi làm việc đầu tiên, qua lời người phiên dịch, ông Kuan nghe thấy từ người mà ông mô tả là thư kí an ninh một điều khiến ông lo sợ : người Nga có thể giết ông ở Việt Nam.

Một nguồn tin nắm rõ vụ việc xác nhận với VOA công an có hối thúc ông rời khỏi Việt Nam để "bảo toàn tính mạng". Nguồn tin phát biểu với điều kiện ẩn danh vì những lo ngại về sự an toàn của mình.

Không rõ mối đe dọa mà công an nêu ra có căn cứ thực tế hay không, hay là một chiêu thức để buộc ông chấp hành lệnh trục xuất.

Thượng tá Hoàng Văn Hiến, Trưởng phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa, từ chối trả lời khi VOA liên lạc qua điện thoại để hỏi những chi tiết về trường hợp của ông Kuan.

Ông Kuan nói ông bị gọi lên phòng quản lý xuất nhập cảnh hai lần nữa và công an tiếp tục hỏi cùng những câu hỏi. Sau đó ông được yêu cầu kí "nhiều giấy tờ khác nhau" mà trong đó có văn bản đồng ý "tự nguyện" trục xuất.

"Họ bảo tôi kí giấy tờ đi để vợ con được nhờ. Tôi không chịu thì họ nói họ sẽ đem con tôi vào cho tới khi tôi chịu kí. Nghe vậy tôi vừa sợ vừa tức giận. Tôi la lên. Nhưng cuối cùng tôi nhận ra rằng tôi phải kí những giấy tờ đó", ông kể.

Nguồn tin nắm rõ sự việc nói ông Kuan có kí một văn bản với nội dung xác nhận ông tự nguyện rời khỏi Việt Nam, và dù "kí hay không kí cũng phải đi".

Nguồn tin cho biết ông Kuan bị khép vào tội "gây rối trật tự công cộng" và bị xử phạt hành chính 15 triệu đồng. Ông có làm đơn miễn đóng tiền phạt do hoàn cảnh khó khăn và được chấp thuận.

"Tội không đáng phải bắt đi, nhưng do thái độ coi thường luật pháp Việt Nam", nguồn tin giải thích.

Trong những tin nhắn với VOA, ông kể lại câu chuyện của mình với sự nuối tiếc pha lẫn cay đắng. Ông yêu mến nước Việt Nam nơi ông đã gặp gỡ và kết hôn với người vợ "khiêm nhường, tảo tần, nhân hậu". Ông không hối tiếc đã tham gia cuộc biểu tình phản chiến hay gửi email đến lãnh sự quán, nhưng ông nói sự lo lắng cho cha ông đã khiến ông hành động "một cách ngu ngốc".

"Tôi muốn gặp con trai tôi", ông nói khi được hỏi giờ ông cảm thấy thế nào. Ông chua chát nhớ lại lúc ông đặt bút kí chấp thuận cho sự chia cắt gia đình của mình.

"Công an Việt Nam dùng những biện pháp trái với nhân quyền. Dùng con trai tôi để gây áp lực với tôi", ông nói.

Lật bài ngửa

Ông Kuan bị áp tải đến sân bay Nội Bài ở Hà Nội để đáp chuyến bay rời khỏi Việt Nam vào một ngày đầu tháng 4 năm ngoái. Vợ ông không thể có mặt để trực tiếp nói lời từ biệt vì những thay đổi vào phút chót, dù trước đó đã được hứa sẽ cho đi tiễn chồng.

Tại sân bay, những viên chức công an áp tải ông lấy lại hết tất cả những giấy tờ mà ông đã kí trước đó, ông nói.

"Ngày 4 tháng 4, cơ quan quản lý di trú Việt Nam đã trục xuất về Liên bang Nga một công dân Nga, người mà trước đó đã gửi thư đe dọa cơ quan lãnh sự Nga", Phòng lãnh sự của Đại sứ quán Nga loan báo bằng tiếng Nga trên trang Facebook của mình.

Vài ngày sau đó, trang Facebook này đăng một thông báo kêu gọi công dân Nga ở Việt Nam báo cáo cho phòng lãnh sự "những việc mà quý vị đã biết về việc công bố thông tin có định hướng chống Nga và thông tin giả mạo" liên quan tới cuộc chiến tranh ở Ukraine.

Những đăng tải này thu hút sự chú ý của Sergey Kuropov. Chúng cho thấy nỗ lực tích cực của những người đại diện chính phủ Nga tại Việt Nam trong việc truy lùng và trấn áp những công dân Nga phản đối chiến tranh mà anh là một trong số đó.

Suốt từ tháng 7 đến tháng 12, anh nhận được nhiều cuộc gọi mời lên cơ quan công an làm việc hoặc các viên chức đến nhà anh để kiểm tra giấy tờ, anh nói. Những yêu cầu ngừng phát biểu và những lời đe dọa tiếp tục được đưa ra.

Một cuộc hẹn nói chuyện không chính thức tại một quán cà phê với hai viên chức công an vào tháng 9 mang tới cho anh câu trả lời về đơn xin bảo hộ tị nạn của anh tại Việt Nam. Yêu cầu bị từ chối vì Việt Nam "không có quy định cấp quy chế tị nạn chính trị", theo lời một viên chức công an.

Anh nói anh không nhận được văn bản hồi đáp chính thức nào từ nhà chức trách mà chỉ được thông báo bằng lời nói.

Trong một đoạn âm thanh được ghi lại tại buổi gặp mặt này, Thượng tá Hoàng Văn Hiến, Trưởng phòng Quản lý Xuất nhập cảnh Công an tỉnh Khánh Hòa, cảnh báo anh rằng anh sẽ bị coi là lợi dụng ở lại Việt Nam để chống Nga nếu tiếp tục bày tỏ quan điểm phản đối chiến tranh của mình trên mạng.

3’48 "Chính phủ Nga, chính quyền Nga có theo dõi, có phản ánh với Việt Nam về anh ấy những hoạt động mà họ không mong muốn, thậm chí họ có những điều luật quy định mà anh ấy vi phạm pháp luật của Nga", ông Hiến nói với vợ của anh, người đóng vai trò phiên dịch tại buổi làm việc.

"Giữa Việt Nam và Nga có những hiệp định, thỏa thuận giao người. Nếu như mà anh ấy cố tình rơi vào cái điều luật mà Việt Nam phải giao một người nào đó quốc tịch Nga cho phía Nga, và ngược lại, tại vì thỏa thuận thì phải đồng ý, phải chấp nhận. Lúc đấy không có gì gỡ lại được đâu. Thế nên là bớt cái tôi của mình đi".

Một viên chức nữ khác sau đó nói thêm rằng chính phủ Việt Nam có chính sách không hoan nghênh một người cư trú ở Việt Nam mà lại có hoạt động chống lại bất kì nhà nước nào khác.

Anh Kuropov hiểu nhà chức trách Việt Nam đã lật bài ngửa khi họ tiết lộ sự can dự trực tiếp của Moscow trong vụ việc của anh và ý định của họ nhắm vào anh : dẫn độ về Nga để đối diện với việc truy tố khả dĩ.

Nhà chức trách Nga và Việt Nam không trả lời câu hỏi của VOA liệu có cáo trạng nào đã được đưa ra nhắm vào anh Kuropov ở Nga hay chưa, và liệu có bất cứ giấy tờ nào liên quan tới việc dẫn độ đã được phía Nga chuyển cho phía Việt Nam hay chưa.

Cánh cửa hi vọng mở ra cho anh vào tháng 11 khi anh được Cơ quan Người Tị nạn Liên Hợp Quốc UNHCR công nhận tư cách người tị nạn. Đến tháng 12, Canada cấp quy chế bảo hộ tị nạn chính trị cho anh và gia đình.

Michelle Carbert, phát ngôn viên của Bộ Nhập cư, Người Tị nạn, và Nhập tịch Canada, từ chối bình luận khi phản hồi câu hỏi của VOA về việc hồ sơ của anh Kuropov được chấp thuận như thế nào. Bà dẫn ra luật về quyền riêng tư của Canada.

"Ở Canada, tôi cảm thấy an toàn", anh nói khi VOA đến thăm nơi ở mới của anh vào tháng 3. "Ở đây Nga hay Việt Nam không thể đe dọa tôi được nữa, họ không thể bắt giữ tôi, bỏ tù tôi hay chia cắt tôi khỏi gia đình tôi. Và quan trọng nhất là họ không thể bắt tôi im tiếng về những tội ác của Nga ở Ukraine".

Sergey Kuropov được Canada cấp quy chế bảo hộ tị nạn vào tháng 12. Anh hiện sinh sống tại thành phố Windsor ‘Một tuần địa ngục’

Sergey Pavlov ngồi đợi trong một căn phòng đóng kín cửa tại Lãnh sự quán Nga ở Thành phố Hồ Chí Minh và anh nhận thấy có điều gì đó không bình thường : anh không đợi cùng tất cả những người khác đang ở ngoài đường chờ đến lượt. Khoảng 40 đến 50 phút sau, anh nghe thấy các nhân viên lãnh sự bàn tán về anh. Anh bắt đầu cảm thấy lo lắng.

Con gái của anh ra đời ở Nha Trang chỉ vài tuần trước đó vào cuối tháng 12 và anh cần một con dấu trên hộ chiếu chứng thực con anh ở Việt Nam hợp pháp. Để có được con dấu này, anh không có cách nào khác ngoài việc đối mặt với nỗi e sợ của chính mình. Anh phải đến cơ quan lãnh sự của Nga.

Trong 10 năm qua, công dân Nga 34 tuổi này đến từ thành phố Novosibirsk thường xuyên chống đối Tổng thống Vladimir Putin và Đảng Nước Nga Thống nhất của ông. Anh nói những đăng tải của anh trên mạng xã hội chỉ trích chính phủ đã khiến anh bị tòa án ở Nga áp đặt khoản tiền phạt 60.000 ruble, tương đương gần 800 đôla Mỹ vào thời điểm đầu năm 2022.

"Họ lấy những gì tôi viết trên Instagram và đưa cho tòa án. Tòa án nói tôi là kẻ xấu, nói xấu quân đội Nga, thế nên ra hai án phạt", anh nói. "Nếu vi phạm nữa thì án phạt sẽ không phải là đóng tiền mà là bốn, năm năm tù".

Anh Pavlov nói anh phản đối cuộc chiến của Nga ở Ukraine nhưng không bao giờ nói gì về quân đội Nga trong những đăng tải của mình. Anh đến Việt Nam vào tháng 3 năm ngoái vì bất bình về cuộc xâm lược mà đất nước anh phát động và "không muốn dính dáng đến kẻ gây hấn", anh nói.

"Người Ukraine chẳng làm điều xấu với tôi cả, nhưng Putin và đảng của ông ta làm rất nhiều điều xấu với tôi", anh nói, nhắc tới việc tài khoản ngân hàng ở Nga của anh bị chặn khiến công ty của anh không thể thanh toán và cuối cùng phải ngừng kinh doanh.

"Họ lấy hết mọi thứ của tôi", anh nói.

Tại Việt Nam, anh tin chắc anh bị làm khó dễ vì quan điểm chính trị của mình khi anh cần sự hỗ trợ lãnh sự. Anh dự định sẽ rời khỏi Việt Nam vì anh biết nước này hợp tác với Nga, dù anh chưa bao giờ bị công an gọi đến văn phòng để làm việc như hai công dân Nga phản chiến Serkhio Kuan và Sergey Kuropov.

Anh và vợ có thể xuất cảnh nhưng em bé sơ sinh thì không, trừ phi hộ chiếu được đóng dấu.

"Đó là vấn đề của anh, anh phải tự giải quyết", anh thuật lại điều mà lãnh sự quán Nga ở Đà Nẵng nói với anh khi họ từ chối giúp đỡ. Anh vào Thành phố Hồ Chí Minh, nghĩ rằng anh phải làm thật nhanh vì có thể không còn nhiều thời gian nữa trước khi nhà chức trách Nga hành động.

Giờ anh không thể làm gì khác ngoài việc ngồi đợi trong căn phòng của lãnh sự quán. Dù sốt ruột, anh cảm thấy yên lòng đôi chút vì biết không có chuyến bay thẳng về Nga. Giả sử anh có bị trục xuất đi nữa thì anh vẫn có thể thoát đi trong khi quá cảnh ở một nước thứ ba.

Khoảng ba, bốn tiếng sau đó, lãnh sự quán đưa cho anh một văn thư để nộp cho nhà chức trách Việt Nam để giải quyết vấn đề hộ chiếu của con anh, anh nói. Anh hối hả rời đi và chạy ngay sang cơ quan quản lý xuất nhập cảnh, không kịp đọc văn thư viết gì cho đến khi được phía Việt Nam cho biết :

"Họ viết là tôi và gia đình tôi phải bị trục xuất khỏi Việt Nam", anh nói. "Viên chức xuất nhập cảnh nói đó lần đầu tiên ông ấy thấy lãnh sự quán viết một bức thư như vậy".

Anh Pavlov nói anh may mắn nhận được sự giúp đỡ tận tình của viên chức này để có được dấu mộc xác nhận trên hộ chiếu và những giấy tờ cần thiết khác sớm nhất có thể, vì một khi yêu cầu trục xuất được đưa ra, anh phải nhanh chóng rời đi.

Lãnh sự quán Nga ở Thành phố Hồ Chí Minh không hồi đáp email của VOA hỏi về trường hợp của anh Pavlov.

Sergey Pavlov cùng v ợ và con. H ọ hi ệ n c ư ng ụ t ạ i thành ph ố Tampa ở bang Florida c ủ a M ỹ sau khi đ ế n đây xin b ả o h ộ t ị n ạ n t ừ Mexico vào tháng 3.

Nói chuyện với VOA qua điện thoại vào một ngày đầu tháng 4, anh nhớ lại những ngày anh chạy đôn chạy đáo khắp nơi từ Nha Trang ra Đà Nẵng vào Thành phố Hồ Chí Minh để lo giấy tờ cho con. "Một tuần địa ngục", anh nói.

Giờ anh và vợ con đang sống tại thành phố Tampa ở bang Florida của Mỹ, nơi anh xin quy chế bảo hộ tị nạn sau hành trình đầy gian truân vượt qua biên giới Mexico vào tháng 3. Chi phí chuyến đi tiêu tốn gần 10.000 đôla, anh cho biết, chưa kể những khoảnh khắc khiếp sợ khi đối diện với nguy hiểm dọc đường.

Việt Nam vẫn để lại trong anh những tình cảm lưu luyến. Anh nói đây là nơi yêu thích nhất của anh trong những nơi anh từng tới và đã đến đây năm lần. Chiến tranh cho anh một lý do để dọn đến sống cuộc sống mà anh mong ước.

Nhưng cánh tay vươn dài của Điện Kremlin bóp nát niềm hạnh phúc nhỏ nhoi ở những nơi tưởng như quá xa xôi cho sự truy bức. Đối với anh, nước Nga giờ là nỗi phẫn uất.

"Đòi trục xuất một em bé mới một tháng tuổi khỏi Việt Nam, những kẻ này không phải con người", anh nói.

Nguồn : VOA, 08/04/2023

Alexey Gorbachev của VOA tiếng Nga đóng góp cho bài tường trình này.