Việt Nam nói vụ xử án ở Đắk Lắk mang tính ‘nhân văn’, giới quan sát nói gì ?
VOA, 23/01/2024
Vụ án mà Việt Nam gọi là "khủng bố" ở Đắk Lắk khép lại với mức án cao nhất là tù chung thân cho các bị cáo, trong đó có một công dân Hoa Kỳ, mà không có án tử hình như Viện Kiểm sát đề nghị trước đó. Các chuyên gia pháp lý chia sẻ góc nhìn của họ về phiên tòa xét xử 100 bị can vừa tuyên án hôm 20/1.
Phiên tòa lưu động ở Đăk Lăk xét xử 100 bị cáo vụ khủng bố, tháng 1/2024. Photo ANTV.
Hội đồng xét xử sơ thẩm vụ án "khủng bố", xảy ra tại huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, đã tuyên án đối với 100 bị cáo về các tội danh "Khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân", "Khủng bố", "Tổ chức cho người khác xuất cảnh, nhập cảnh trái phép" và "Che giấu tội phạm". Kết quả có 10 bị cáo bị tuyên tù chung thân, 5 bị cáo cùng nhận án 20 năm tù và 85 bị cáo còn lại bị phạt từ 9 tháng đến 19 năm tù giam.
Bản án ‘tích cực’
"Tôi nghĩ đây là một bản án rất tích cực, theo xu hướng giảm bớt án tử hình ở Việt Nam", luật sư Ngô Ngọc Trai nêu nhận định hôm 22/1 với VOA. "Từ lâu nay, tôi quan tâm tới vấn đề án tử hình và thúc đẩy cho việc tiết giảm và tiến tới bãi bỏ hoàn toàn án tử hình. Trước phán quyết của tòa án ở Đắk Lắk như thế tôi rất hoan nghênh, trân trọng quan điểm và việc làm của các cơ quan tố tụng trong vụ án này".
Trang An ninh TV của Bộ Công an đưa ra đánh giá trongbài viết hôm 21/1 : "Phiên tòa xét xử vụ khủng bố ở Đắk Lắk : Bản án nhân văn, đúng người, đúng tội".
"Sau 5 ngày đưa vụ án ra xét xử công khai, chiều qua, Hội đồng xét xử Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk đã tuyên án đối với 100 bị cáo trong vụ khủng bố nhằm chống lại chính quyền nhân dân xảy ra tại huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. Theo dõi phiên tòa, dư luận nhân dân đồng tình với mức án của Hội đồng xét xử tuyên phạt đối với từng bị cáo theo đúng quy định pháp luật", trang này viết.
Trước đó, Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Đắk Lắk đề nghị Hội đồng Xét xử tuyên phạt tử hình đối với 2 bị cáo trong số 100 bị cáo này, nhưng đến khi tuyên án đã không còn án tử hình.
Ở một góc nhìn khác, luật sư Đặng Đình Mạnh ở Mỹ, người từng bào chữa trong các vụ án vi phạm an ninh quốc gia tại Việt Nam, nêu nhận định với VOA rằng đây là một phiên tòa với mức án "đã định sẵn".
"Đối với vụ án xét xử đến 100 nghi can mà chỉ diễn ra trong phạm vi 5 ngày là hoàn toàn bất khả thi. Vì những thủ tục như xác định căn cước của họ, đọc cáo trạng, xét hỏi làm rõ tội trạng của từng người, luận tội, bào chữa, tranh luận, nói lời sau cùng, tuyên án… đều rất mất thời gian", luật sư Đặng Đình Mạnh viết cho VOA hôm 22/1. "Thế nhưng, thực tế nó đã diễn ra chỉ với ngần ấy thời gian, thì tôi đoan chắc rằng không có việc xét xử gì cả. Mà phiên tòa chỉ là cách để chính quyền hợp thức hóa bản án đã được ấn định sẵn mà thôi".
"Nguyên nhân dẫn đến sự phản kháng của họ như bị cướp đất, bị phân biệt đối xử… đã bị lờ đi một cách có chủ ý", luật sư Mạnh nhận xét.
Ngoài ra, luật sư Mạnh cũng lưu ý rằng việc xét xử lưu động đối với phiên tòa này dường như là một "dấu hiện của sự phân biệt đối xử sắc tộc", khi mà hình thức xử lưu động đã bị ngành tòa án chodừng từ năm 2018 vì không có cơ sở pháp lý, vi phạm tố tụng, vi phạm nhân quyền và nhiều mặt hạn chế khác…
Từ Đức, luật sư Nguyễn Văn Đài, chia sẻ nhận định cá nhân của ông với VOA hôm 22/1 :
"Cuối cùng thì họ không có tuyên người nào bị án tử hình cũng gây ngạc nhiên cho những người theo dõi về sự việc ở Tây Nguyên. Theo tôi, phía chính quyền cũng thừa nhận những sai lầm của họ, như một thứ trưởng Bộ Công an phát biểu trước Quốc hội rằng để xảy ra sự việc này cũng do một phần của chính quyền từ trung ương đến địa phương trong việc quản lý đất đai, tôn trọng những quyền của người dân….
"Chỉ khi nào người ta bị áp bức thì người ta mới đấu tranh thôi. Ngay trong nguyên lý của chế độ cộng sản cũng luôn truyên truyền câu nói của Karl Marx rằng ‘Ở đâu có áp bức thì ở đó đấu tranh’".
Hồi tháng 9/2023, tại một tạiphiên họp toàn thể của Ủy ban Tư pháp ở Quốc hội, ông Trần Quốc Tỏ, Thứ trưởng Bộ Công an, cho rằng vụ việc khủng bố xảy ra ở Đắk Lắk là một "việc đáng tiếc". Ông Tỏ nói rằng nguyên nhân sâu xa, cội nguồn của vụ việc xảy ra ở Đắk Lắk "vẫn là những vấn đề kinh tế-xã hội của đồng bào trong vùng ; phân hóa giàu nghèo ; quản lý đất đai ; xây dựng hệ thống chính trị và cuối cùng là một số nội dung khác về quản lý an ninh trật tự ở cơ sở".
Vụ án "khủng bố" ở Đắk Lắk khiến 9 người chết, phần lớn là cán bộ và công an xã, làm bị thương 3 viên công an, gây thiệt hại hàng tỷ đồng về tài sản của Nhà nước, doanh nghiệp và công dân, truyền thông Việt Nam cho biết.
Tuyên án vắng mặt
Một nhóm ủng hộ cho người Thượng Tây Nguyên ở Mỹ mà Viện Kiểm sát gọi là "khủng bố" bị cáo buộc "kích động" người dân ở Việt Nam thực hiện các hành động khủng bố nhằm gieo rắc nỗi sợ hãi, các công tố viên cho biết tại phiên tòa lưu động.
VnExpress dẫn kết quả điều tra cho hay nhóm bị cáo đang bị truy nã hiện đang sống ở Mỹ là những người đã ‘dụ dỗ, kích động, lôi kéo, chỉ đạo’ những bị cáo trong nước thành lập nhóm vũ trang lấy tên là ‘Lính Đề Ga’ và thực hiện cuộc tấn công ngày 11/6 nhằm lật đổ chính quyền nhân dân để thành lập ‘Nhà nước Đề Ga’.
Viện Kiểm sát tỉnh Đăk Lăk cáo buộc rằng ông Y Mut Mlo, lãnh đạo Nhóm Hỗ trợ Người Thượng (MSGI) có trụ sở tại Mỹ, đã thuyết phục bà H Wuen Eban tham gia các hoạt động vũ trang, giết người và phá hoại tài sản thông qua việc cử công dân Mỹ Y Sol Nie, 48 tuổi, về Việt Nam cùng chủ mưu vụ tấn công trụ sở Ủy ban Nhân dân tại hai xã Ea Ktur và Ea Tiêu trên địa bàn huyện ngày 11/6.
Ông Y Sol Nie, bị cáo duy nhất là công dân Mỹ có mặt tại phiên tòa, bị tù chung thân ; ông Y Mut Mlo, công dân Mỹ vắng mặt tại phiên tòa, bị tuyên án 11 năm tù.
Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam và Bộ ngoại giao Hoa Kỳ chưa phản hồi ngay khi VOA đề nghị họ đưa ra bình luận về việc công dân Mỹ bị tuyên án trong vụ án này.
Ngoài ra, còn một số bị cáo vắng mặt khác cũng bị tuyên án từ 7 năm đến 20 năm tù cũng với cáo buộc "khủng bố", trong số này có nhà hoạt động Y Quynh Bdap, đồng sáng lập Nhóm Công lý cho Người Thượng, hiện đang xin tị nạn chính trị ở Thái Lan, bị tuyên 10 năm tù.
Luật sư Mạnh nhận định rằng việc xử những người này vắng mặt là cách xử "tùy tiện", vì thông thường, chính quyền Việt Nam trong trường hợp không bắt giữ được nghi can để điều tra, thì cơ quan điều tra sẽ tạm đình chỉ điều tra đối với với nghi can vắng mặt, sau đó, tách hồ sơ cho đến khi bắt giữ được họ sẽ xét xử riêng.
"Cơ quan tố tụng đã tự tiện giải thích pháp luật tố tụng theo hướng có thể xét xử vắng mặt họ", luật sư Mạnh nói. "Sau đó, bằng bản án đã kết tội họ, chính quyền tin rằng sẽ có cơ sở để yêu cầu các quốc gia mà nghi can cư trú cho dẫn độ nghi can về nước để thi hành án".
Luật sư Mạnh lưu ý rằng hiện nay giữa Hoa Kỳ và Việt Nam chưa ký kết hiệp định dẫn độ. Tuy nhiên, trong thực tế hai bên có thỏa thuận sơ bộ về việc trao trả đối tượng truy nã giữa hai nước và đã thực hiện một số trường hợp.
Nguồn : VOA, 23/01/2024
******************************
10 án chung thân và hàng trăm năm tù
Tòa án tỉnh Đắk Lắk hôm 19/1 đã khép lại phiên xét xử đối với 100 người Thượng, trong vụ án tấn công và sát hại cán bộ ở hai trụ sở ủy ban nhân dân (UBND) xã xảy ra vào rạng sáng 11/6/2023.
Các bị cáo dưới sự giám sát của lực lượng bảo vệ tại phiên xét xử. CAND
Phiên tòa kết thúc với 10 án chung thân dành cho những người bị cáo buộc "chủ mưu", những người còn lại bị kết án tù từ ba năm rưỡi đến 20 năm tù.
Trong số 100 người bị đưa ra xét xử, có 53 người bị kết tội "khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân", 45 người bị khép tội "khủng bố". Hai tội danh còn lại "tổ chức cho người khác xuất cảnh, nhập cảnh trái phép", và "che giấu tội phạm", mỗi tội khép cho một người.
Cuộc tấn công vào hai trụ sở UBND xã Ea Ktur và Ea Tiêu thuộc huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, theo thông tin từ nhà chức trách, đã khiến chín người thiệt mạng, trong đó có bốn cảnh sát và cán bộ địa phương.
Cáo buộc văn mẫu
Theo tường thuật của báo chí nhà nước, tại phiên xét xử sơ thẩm kéo dài từ 16/1 đến 19/1, các bị cáo xác nhận đã bị "dụ dỗ, xúi giục và ép" phải thực hiện cuộc tấn công bởi các nhóm phản động ở nước ngoài, trong đó có Hoa Kỳ và Thái Lan. Họ được nói không hề đề cập đến vấn đề xung đột sắc tộc, đàn áp tôn giáo, hay tranh chấp đất đai.
Truyền thông nhà nước, điển hình là Báo Công an, cũng lên tiếng bác bỏ sự liên hệ giữa vấn đề sắc tộc với cuộc nổ súng trên.
Tuy vậy, tại cuộc họp của Ủy ban Tư pháp của Chính phủ diễn ra hồi tháng 9/2023, nói về vụ nổ súng ở Đắk Lắk, tờ VnExpress dẫn lời thứ trưởng Công an Trần Quốc Tỏ, thừa nhận rằng "nguyên nhân sâu xa, cội nguồn vẫn là những vấn đề kinh tế xã hội của đồng bào trong vùng ; phân hóa giàu nghèo ; quản lý đất đai ; xây dựng hệ thống chính trị và cuối cùng là một số nội dung khác về quản lý an ninh trật tự ở cơ sở".
Trao đổi với Đài Á Châu Tự do, bà H Biap Krong, một nhà hoạt động nhân quyền người Êđê ở tỉnh Đắk Lắk, cho biết :
"Từ năm 1980 cho đến bây giờ, đa số người Thượng khi bị đàn áp và bị cáo buộc dưới những tội danh như phá hoại chính sách đại đoàn kết của nhà nước, thì những hoạt động của họ lại không nằm trong bản án.
Nhưng toàn bộ những người bị đem ra xét xử bởi tòa án, thì các cáo buộc của họ rất giống nhau, từ trước tới giờ rồi. Nó giống như một bài văn học đi học lại, chẳng hạn như là bị lôi kéo, bị xúi giục bởi các thế lực bên ngoài. Đây không còn là điều lạ lẫm đối với những người theo dõi tình hình ở Tây Nguyên".
Nhà hoạt động có hàng chục năm kinh nghiệm theo dõi tình hình nhân quyền ở Tây Nguyên cũng cho biết, bản thân người Thượng hiểu rõ cái giá phải trả nếu bị bắt, cho nên sẽ không thể dễ dàng bị lôi kéo để thực hiện những hành động mạo hiểm như vậy, bà nói thêm :
"Đối với người Thượng, khi bị đưa ra xét xử thì các bản án mà nhà nước Việt Nam, và cụ thể là tại chính quyền Đắk Lắk ở Tây Nguyên, thì họ thường bị kết tội với những án tù rất lâu năm, từ 6 năm đến 17 năm.
Cho nên họ không thể nào đánh đổi cuộc sống, và an ninh của họ để mà nghe lời xúi giục từ bên ngoài. Bởi vì họ đủ biết rằng nếu họ nghe lời xúi giục từ bên ngoài thì họ sẽ phải đối mặt với những bản án lâu như vậy".
Trước khi xảy ra vụ nổ súng ngày 11/6/2023, trên địa bàn huyện Cư Kuin đã xảy ra nhiều vụ việc liên quan đến đất đai. Điển hình là trước đó hai tháng đã nổ ra một cuộc biểu tình của người Êđê bản địa, nhằm phản đối một dự án thoát nước ở địa phương.
Lo ngại về xét xử công bằng
Những người tình nghi tham gia vụ tấn công ở Đắk Lắk hôm 11/6/2023 bị bắt giữ. Photo : Bộ Tư lệnh Cảnh sát Cơ động
Đây là một phiên tòa có quy mô lớn với số lượng bị cáo lên đến 100, và các tội danh có tính chất nghiêm trọng như "khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân", và "khủng bố". Thế nhưng, toàn bộ quá trình xét xử chỉ diễn ra vỏn vẹn trong hơn bốn ngày.
Với chưa đầy năm ngày để xét xử 100 bị can được luật sư Đặng Đình Mạnh cho rằng "bất khả thi", ông nói với RFA :
"Vì chỉ cần hội đồng xét xử, công tố và luật sư xét hỏi để làm rõ tội trạng của từng nghi can đã không đủ thời gian chứ nói gì đến một loạt thủ tục trước và sau đó.
Trừ phi đây là phiên tòa mà dân gian hay gọi xách mé về nền tư pháp trong nước là "án bỏ túi". Mọi sự đều đã được định sẵn từ trước. Việc xét xử của tòa án, tranh luận của công tố và bào chữa của luật sư đều chỉ là hình thức và thực hiện quấy quá (qua loa-pv) cho xong".
Vị luật sư có nhiều năm kinh nghiệm tham gia tố tụng trong hệ thống tòa án Việt Nam cũng chỉ trích hình thức ‘xét xử lưu động’ mà tòa Đắk Lắk áp dụng. Đây là hình thức xét xử được áp dụng thường xuyên ở khu vực Tây Nguyên, và bị cáo buộc mang tính đe dọa đối với các cộng đồng người Thượng bản địa.
Theo tường thuật của truyền thông trong nước thì các bị cáo có luật sư bào chữa, tuy nhiên không rõ số lượng luật sư là bao nhiêu, và là do gia đình tự thuê hay do tòa chỉ định.
Phóng viên của đài Á Châu Tự do đã liên lạc được với người nhà của một bị cáo trong vụ án, và được người này cho biết ngắn gọn như sau :
"Gia đình không được thăm gặp, không được thuê luật sư, và không được làm gì cả".
Khác với các phiên tòa xét xử các vụ "đại án" tham nhũng dính líu đến hàng loạt quan chức cấp cao, phần bào chữa và tranh luận của luật sư được báo chí tường thuật sát sao. Ngược lại, có thể thấy, điều duy nhất mà báo giới chính thống đề cập đến quan điểm của các luật sư trong phiên tòa diễn ra ngày 16/1 đến 19/1 đó là các luật sư "đồng ý" với kết luận của Viện kiểm sát.
Bình luận về điều này, luật sư Đặng Đình Mạnh cho biết sự không hài lòng của ông :
"Tôi tin rằng các luật sư và trợ giúp viên pháp lý đã chưa làm hết trách nhiệm của mình, thậm chí, với cách mô tả từ báo chí, tôi cho rằng họ đã bán đứng thân chủ của mình bằng cách bào chữa đầy tắc trách như vậy.
Với việc công an bắt giữ tràn lan bất kỳ đồng bào người Thượng nào đang mặc quần áo rằn ri vào thời điểm trung tuần tháng 06/2023 tại địa phương, thì tôi tin rằng không thể có khả năng tất cả 100 đồng bào người Thượng đều có tội.
Thế nên, trong phiên tòa, thay vì được bào chữa, họ đang trở thành nạn nhân không chỉ của các cơ quan tiến hành tố tụng, mà của cả các luật sư vô trách nhiệm, thỏa hiệp với chính quyền".
Sứ quán Mỹ phản ứng
Ông Y Sôl Niê, người bị cáo buộc có vai trò "chỉ huy, cầm đầu, lôi kéo và chỉ đạo" cuộc tấn công, hiện đang ở Hoa Kỳ và là một công dân Mỹ. Ông này bị tuyên án tù chung thân.
Ngoài ông Y Sôl Niê, một số công dân Hoa Kỳ khác cũng được cho là có liên quan, và đã bị xét xử vắng mặt do hiện đang không ở Việt Nam, trong đó ông Y Mut Mlô -bị cho là chủ mưu.
Phản hồi trước đề nghị bình luận của phóng viên đài RFA, về việc công dân Mỹ bị cáo buộc đứng sau cuộc tấn công "khủng bố" ở Việt Nam, người phát ngôn của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam cho biết qua email, nội dung như sau :
"Chúng tôi đã và sẽ tiếp tục lên án cuộc tấn công ở tỉnh Đắk Lắk một cách mạnh mẽ nhất. Chính phủ Hoa Kỳ sẽ luôn là một đối tác thiện chí trong lĩnh vực hợp tác chấp pháp. Chúng tôi kêu gọi Việt Nam đảm bảo phiên tòa được diễn ra một cách công bằng, minh bạch, và đúng thủ tục pháp lý".
Người trong cuộc lên tiếng
Ông Y Quynh Bdap, một trong số 6 người bị xét xử vắng mặt dưới cáo buộc phạm tội "khủng bố", và bị tuyên án 10 năm tù giam, cho đài RFA biết sau khi phiên tòa kết thúc :
"Đây là cáo buộc phi lý, họ không đưa ra bằng chứng nào mà lại cáo buộc tôi như vậy. Cái mức án mà họ đưa cho tôi là không đúng. Tôi đâu có tham gia vào vụ này mà họ lại xử tôi với mức án 10 năm. Tôi không hề liên quan đến nhóm vũ trang này mà nhà nước Việt Nam lại cáo buộc như vậy thì thật là phi lý !"
Được biết đến dưới vai trò sáng lập ra tổ chức Người Thượng Vì Công lý, một tổ chức hoạt động trong lĩnh vực nhân quyền, chuyên báo cáo các vụ việc vi phạm nhân quyền ở khu vực Tây Nguyên, ông Y Quynh Bdap từ lâu đã bị chính quyền Đắk Lắk tuyên truyền là "thành phần chống phá".
Ông này cho biết sở dĩ chính quyền cố tình gán ghép ông vào vụ tấn công trên là vì muốn phá hoại uy tín của của tổ chức và các công việc do ông thực hiện.
Trường Sơn
Nguồn : RFA, 20/01/2024