Người tiêu dùng Việt Nam bị các hãng sữa ‘móc túi’ (RFA, 09/05/2018)
Người tiêu dùng tại Việt Nam thường chỉ phân biệt các khái niệm sữa bột, sữa nước và sữa chua nên đã có không ít người nhầm lẫn và coi rằng các loại sữa nước cũng chính là sữa tươi đã qua xử lý. Lợi dụng cách hiểu này, trong hàng chục năm qua một số hãng sữa Việt Nam đã sử dụng cách gọi tên không rõ ràng để bán sản phẩm và thu lợi nhuận khổng lồ từ sữa bột pha loãng với giá thành của sữa bò tươi 100%.
Nhiều hãng sữa sử dụng tên gọi không rõ ràng khiến người tiêu dùng nhầm lẫn khi lựa chọn sản phẩm - Báo Công thương
Trên thị trường hiện nay có khoảng 60 doanh nghiệp sản xuất sữa với hơn 300 nhãn hàng sữa dạng lỏng. Hầu hết các sản phẩm sữa hộp dạng lỏng này đều có bao bì in hình ảnh bò sữa với thành phần sản phẩm là sữa bò. Người tiêu dùng vì thế khi mua hàng đều có suy nghĩ rằng các loại sữa dạng lỏng đóng hộp cũng chính là sữa bò tươi đã qua xử lý với đầy đủ các thành phần dinh dưỡng vốn có của loại sữa này.
Chị Thiên Hương, một người tiêu dùng cho biết :
"Ví dụ mình tiện loại gì thì mình mua loại đó, chứ không để ý đến thành phần hay công dụng mấy. Tôi chỉ để ý đến date xem còn hạn không thôi. Với cả con nó thích mua loại gì thì tôi sẽ mua cho nó loại đó"
Nắm bắt được tâm lý đó của người tiêu dùng, các hãng sữa thường dành ngân sách không nhỏ cho truyền thông, hoa hồng và cả chi phí quảng cáo nhằm thu hút các em nhỏ. Bên cạnh đó, bao bì sản phẩm cũng được đầu tư thiết kế sinh động và đáng yêu với những quảng cáo hoa mỹ về công dụng, hàm lượng vitamin hay calories có trong các loại sữa này. Tuy nhiên, trên thực tế rất nhiều hãng sữa lại sử dụng loại sữa bột được nhập khẩu từ nước ngoài về để pha loãng cùng với nước và được tiêu thụ hàng tỷ hộp ra thị trường mỗi năm qua tên gọi là "sữa tiệt trùng" hay "sữa hoàn nguyên". Điều này không chỉ khiến người tiêu dùng hiểu nhầm mà trên thực tế ngay cả các cơ quan chức năng cũng khó có thể quản lý được nếu chỉ nhìn vào thành phần công bố trên bao bì sản phẩm.
Ông Trần Hùng, Cục phó Cục Quản lý thị trường Bộ công thương nói về vấn đề này :
Thật ra là đánh tráo khái niệm. Anh đừng nói cái từ mỹ miều "hoàn nguyên". Hoàn nguyên nghĩa là gì ? Dịch ra từ điển có nghĩa là pha lại, anh mua sữa bột về anh ngoáy ngoáy lên pha lại, còn đã là sữa tươi thì phải theo tiêu chuẩn quốc tế phải là từ con bò vắt ra. Anh thử bỏ từ hoàn nguyên đi mà ghi là "sữa pha lại" thì anh bán sẽ khác ngay.
Trên thực tế nếu không sử dụng những tên gọi dễ gây hiểu lầm đối với sữa bột pha sẵn là "sữa tiệt trùng" hay "sữa hoàn nguyên" thì các doanh nghiệp sẽ khó có thể cạnh tranh sản phẩm này với các loại sữa bò tươi nguyên chất được sản xuất trong nước hay nhập khẩu từ nước ngoài. Bởi các loại sữa bò tươi nguyên chất đã được khoa học chứng minh về thành phần dinh dưỡng và công dụng đối với sự phát triển của cơ thể, đặc biệt là ở trẻ nhỏ nên được người tiêu dùng tin tưởng. Còn sữa hoàn nguyên theo các chuyên gia dinh dưỡng là hỗn hợp được pha từ nước và sữa bột vốn được đông khô từ sữa vắt của con bò. Sữa đông cô đã mất nhiều dưỡng chất và cho chất lượng kém hơn nhiều so với sữa bò tươi vì đã được rút hết các thành phần bơ và mỡ trong sữa trước khi tiến hành đông cô. Tuy nhiên, sản lượng sữa bò tươi trong nước hiện chỉ đáp ứng được một phần nhu cầu tiêu thụ sữa của người dân. Bên cạnh đó, chi phí để sản xuất sữa bò tươi cao hơn nên việc kinh doanh các sản phẩm sữa bột pha loãng chắc chắn sẽ mang lại lợi nhuận nhiều lần so với việc thu mua sản xuất sữa bò tươi nguyên chất. Điều này giải thích lý do Việt Nam nhập khẩu hơn 1 tỷ đô la Mỹ sữa bột mỗi năm.
Phó Giáo sư Tiến sĩ Hoàng Kim Giao, Chủ tịch Hội Gia súc lớn cho biết :
"Năm 2017, số lượng đàn bò sữa là hơn 300 ngàn con, cho sản lượng sữa 882 ngàn lít, đáp ứng được 40-41% sản lượng sữa tiêu dùng, còn lại 60% là mình vẫn phải nhập từ bên ngoài. Để chế biến ra sữa uống, so với công ty nhập sữa bột về để sản xuất ra sữa cho người tiêu dùng thì công ty mà mua sữa tươi thì thiệt thòi, hay bị lỗ. Cách đây 2 năm, 1 lít sữa tươi có thể mua được 2 lít hoặc hơn 2 lít sữa bột"
Ông Giao cũng cho biết, giá sữa bột thế giới giảm trong thời gian qua khiến các doanh nghiệp nhập khẩu nhiều hơn và tăng sản lượng "sữa hoàn nguyên" cung cấp ra ngoài thị trường. Trong khi đó, tại nhiều địa phương, nhiều doanh nghiệp lại liên tục ép giá thu mua nguyên liệu sữa bò tươi hoặc tìm cách từ chối tiếp tục thu mua với lý do sữa không đạt chất lượng khiến người nông dân nuôi bò sữa phẫn uất đổ sữa ngay ra đường hoặc làm thức ăn chăn nuôi gia súc. Điều này dẫn đến nghịch lý trong khi sữa bò tươi nguyên chất dư thừa đến mức phải đổ đi thì người tiêu dùng lại không thể tiếp cận và phải sử dụng những loại sữa bột pha nước với chất lượng thấp hơn.
Trong hàng chục năm qua, hàng chục triệu người tiêu dùng Việt Nam với ước mong cải thiện tầm vóc, trí tuệ cho con em của mình đã không ngại ngần chi ra số tiền không nhỏ mỗi năm nhưng đổi lại là những sản phẩm với giá trị không hoàn toàn tương xứng với số tiền bỏ ra. Cho đến khi một số diễn đàn và truyền thông trong nước công khai công bố thông tin này thì khái niệm "sữa hoàn nguyên" mới được biết đến nhiều hơn kể 2012. Tuy nhiên, cho đến tận tháng 08/2017, Bộ Y tế Việt Nam mới chính thức đưa ra Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia yêu cầu các doanh nghiệp phải ghi rõ loại sữa tươi hay pha bột trên vỏ hộp kể từ tháng 03/2018.
Mỹ Lan
***********************
Nông dân nuôi bò sữa bị vắt kiệt (RFA, 09/05/2018)
Mấy ngày qua, dư luận lại bàn tán về nghề nuôi bò sữa sau khi trên mạng lan truyền đoạn video clip ghi cảnh một người đàn ông chở sữa đến một đại lý thu mua của công ty cổ phần sữa Việt Nam – Vinamilk tại thị xã Thái Hòa, Nghệ An và sau đó tức giận đổ hết số sữa chở đến lênh láng ra sân. Vừa đổ, anh vừa nói lớn : "Tôi phải đòi lại công bằng cho mọi người, không có lý do gì mà giảm giá sữa. Từ 14 nghìn/lít giờ còn 8 nghìn là thế nào ?"
Ngay sau khi đoạn clip được loan tải, nhiều hộ nông dân nuôi bò sữa cho biết thông thường với giá sữa là 14.000 đồng/kg nhiều hộ đã phải bỏ nghề vì không lãi lời gì. Huống chi là giảm xuống 8.000 đồng thì không đủ tiền thức ăn nuôi bò.
Về phía công ty Vinamilk cũng đã lên tiếng với đại ý là sữa của anh nông dân này không đạt chất lượng đề ra nên bị trả giá thấp hơn.
Đây không phải là lần đầu tiên xảy ra trường hợp nông dân nuôi bò đổ bỏ sữa đi. Trước đây có những hộ đổ hàng chục tấn sữa tươi xuống sông vì không bán được. Hay những vụ người dân mang sữa ra tắm cũng vì giá cả quá bèo bọt.
Chúng tôi tìm đến huyện Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh, địa phương hiện có 60 ngàn bò sữa. Nơi đây có hộ cho biết phất lên nhờ bò sữa, nhưng cũng không thiếu những hộ dở khóc dở cười, thậm chí phá sản, nợ nần vì sữa mất giá.
Một anh nông dân nuôi bò sữa chia sẻ :
Với Vinamilk, làm tốt thì được giá 14.000 đồng/lít, nếu làm trung bình thì giá 12.000 đồng, giá 10.000 cũng có, thậm chí 7.000 hay 7.500 cũng có.
Vinamilk nó nói làm tốt hay không làm tốt rồi đem mẫu về thì công ty thử mình đâu có biết được. Nó muốn cho lên thì lên, muốn cho xuống thì xuống. Nó muốn trừ sao thì trừ, muốn chặt chém sao thì chặt.
Anh cho biết giá sữa ngày một đi xuống trong khi các chi phí đầu vào như thức ăn chăn nuôi thì ngày càng lên cao. Anh cũng cho biết phía công ty dùng nhiều mánh khóe để trục lợi từ người dân :
Nó muốn trả bao nhiêu thì nó trả chứ đừng nói chuyện mình làm tốt hay không làm tốt. Vinamilk nó còn chơi gian xảo, có ăn nhậu thì có giá cao. Có trạm còn cân gian, xách lên xách xuống là mất 1 ký. Hai lần là mất 2 ký. Đủ thứ trò nó chặt chém mình hết.
Chuyện công ty kiểm định sữa được người nông dân này ví như bầu cử ở Việt Nam, nói sao thì biết vậy, chứ không có sự minh bạch :
Hai tuần lễ vừa rồi không thu mua sữa. Mình đổ bỏ chứ bán cho ai được. Mình muốn đổ bỏ hay làm gì thì làm nó đâu quan tâm đâu. Thậm chí nó cắt cả hợp đồng.
Nó lấy sữa về công ty muốn chấm sao thì chấm chứ có minh bạch đâu mà dân biết. Tóm lại cũng như chính quyền của mình vậy thôi. Bầu cử cũng vậy, muốn đưa ai lên thì đưa chứ dân đâu có biết.
Anh chia sẻ người dân rất bất bình nhưng vì chén cơm nên họ đành im lặng. Bởi vì, nếu "ý kiến" nhiều sẽ bị trả thù bằng cách cắt hợp đồng. Anh nói, dân nuôi bò sữa như "cá nằm trên thớt, họ muốn chặt đâu thì chặt thôi".
Nói về vụ việc người nông dân ở Nghệ An bức xúc đổ sửa đi vì bị trả giá có 8000 đồng/ kg, anh nói rằng bức xúc là đúng bởi vì với giá thu mua như vậy người dân sẽ lỗ vốn. Ở khu xóm quanh nhà anh, có nhiều trường hợp đã phải bán bò vì bị ép giá sữa xuống quá thấp, trong khi chi phí chuồng trại và thức ăn cho bò quá cao. Nhưng khi bán bò đi rồi họ vẫn bị rơi vào cảnh nợ nần vì một con bò lúc mua từ 50-60 triệu đồng như khi bán chỉ được khoảng 20 triệu đồng/con.
Để người nông dân phải lâm vào tình cảnh như vậy anh cho rằng có phần lỗi của Nhà nước :
Nhà nước, nông dân và doanh nghiệp phải liên kết với nhau nhưng đằng này Nhà nước lại không can thiệp. Bởi vậy, doanh nghiệp muốn làm sao thì làm, nông dân chỉ có con đường chết thôi. Nhà nước chỉ lo cho mấy thằng doanh nghiệp chứ đâu có lo cho dân.
Trả lời câu hỏi phía doành nghiệp có hỗ trợ gì để nông dân đạt được các tiêu chuẩn sữa họ đề ra hay không ? Anh nông dân nói :
Tư vấn thì có, chứ hỗ trợ thì không bao giờ. Tư vấn như lấy sữa thế này, tiệt trùng thế kia, máy móc rồi can xô,… Nói sao thì nghe vậy chứ đâu có dám ý kiến ý cò gì.
Một hộ nông dân khác cũng than phiền nghề nuôi bò sữa giờ đây không đủ sống :
Hồi nào đến giờ chị toàn bỏ hơn 10 ngàn. Như vậy là xuống dữ lắm rồi đó chứ lúc đầu là 12 ngàn. Đợt vừa rồi tự nhiên họ nói có chín ngàn mấy. Giờ nghề bò sống đâu có nổi đâu.
Tính đến năm 2017, ngành chăn nuôi bò sữa ở Việt Nam đã tăng lên đạt hơn 300 ngàn con với sản lượng sữa là gần 900 ngàn kg. Bộ Nông nghiệp- Phát Triển Nông Thôn đề ra mục tiêu đến năm 2020 phải đạt 500 ngàn con bò sữa. Các địa phương "thủ phủ" của ngành bò sữa ở Việt Nam bao gồm Củ Chi, Lâm Đồng, Ba Vì, Sơn La,…
Nhà nước thì muốn mở rộng quy mô ngành nuôi bò sữa, trong khi nông dân lại nói họ không được hỗ trợ và thường xuyên bị ép giá tới mức phải bỏ nghề.
RFA trao đổi với Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho biết vấn đề này xảy ra với nhiều loại nông sản ở VN, chứ không chỉ riêng sữa bò :
Nhà nước đã có chủ trương xây dựng chuỗi giá trị, tức là liên kết anh nông dân với doanh nghiệp để doanh nghiệp giúp cho họ đầu ra. Tuy nhiên có thể nói cho đến bây giờ, quá trình liên kết này có thể nói chưa phải là một thành công phổ biến. Một số ngành và địa phương thì làm tốt nhưng còn rất nhiều ngành và địa phương làm chưa tốt chuyện này. Trong đó đặc biệt là những nông sản phải qua chế biến như sữa, mía đường, cao su, giấy thì vẫn thực sự là mối lo cho cả hai phía là anh nông dân và doanh nghiệp.
Tiến sĩ Hoàng Kim Giao, nguyên Cục trưởng Cục chăn nuôi bổ sung :
Chính sách thu mua giữa các công ty thu mua sữa cho dân và người chăn nuôi chưa gặp nhau về lợi nhuận. Do giá sữa bột của thế giới xuống thấp hơn so với giá sữa tươi nên công ty thu mua sữa tươi thường hay bị lỗ.
Từ những khó khăn này, Tiến sĩ Đặng Kim Sơn cho rằng, để xử lý vấn đề đầu ra cho nông sản của nông dân Việt Nam thì điều đầu tiên cần giải quyết là cung cấp thông tin thị trường cho nông dân để họ biết trồng cây gì, nuôi con gì. Ông đưa ra thêm một đề xuất khác :
Về vấn đề thể chế thì phải có chính sách để nông dân liên kết lại với nhau thành các hợp tác xã hay các tổ hợp tác để họ có tiếng nói mạnh mẽ hơn, có tầm cỡ và vị thế tương đương với các doanh nghiệp. Từ đó, có sự bàn bạc, thống nhất cân bằng giữa người nông dân và doanh nhân.
Không chỉ riêng với sản phẩm sữa bò mà các nông sản khác như thịt heo, chuối, tiêu, chanh leo,… cũng nhiều lần bị ép giá khiến người nông dân lâm vào cảnh khốn cùng.