Trung Quốc lại vi phạm luật quốc tế với lệnh cấm đánh cá ở Biển Đông (RFI, 11/03/2017)
Ảnh minh họa : Tàu cá Philippines chuẩn bị ra vùng biển bãi đá Scarborough, ngày 03/11/2016. Reuters
Ngày 27/02/2017, Trung Quốc lại ban hành "lệnh" cấm đánh bắt cá ở nhiều khu vực trên Biển Đông, từ ngày 01/05 đến ngày 16/08. Sự kiện này thu hút sự chú ý vì đây là quyết định "cấm biển" đầu tiên của Bắc Kinh sau khi Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye ra phán quyết (12/07/2016) về Biển Đông trong đó ghi nhận là một lệnh cấm đánh cá tương tự mà Trung Quốc đưa ra năm 2012 đã vi phạm luật biển quốc tế và phớt lờ chủ quyền của nguyên đơn Philippines trong việc bảo vệ sinh kế trong vùng đặc quyền kinh tế của mình.
Trong một bài phân tích đăng trên trang web Mỹ Lawfare ngày 07/03/2017, Julian Ku và Chris Mirasola, hai chuyên gia về luật quốc tế, đã phân tích quyết định vừa ban hành của Trung Quốc để kết luận rằng Bắc Kinh rõ ràng vẫn vi phạm những yếu tố rất quan trọng của luật biển nói chung và phán quyết của Tòa Trọng Tài nói riêng. Đối với hai chuyên gia này, thì lệnh cấm đánh cá mới của Trung Quốc cũng đe dọa tiến trình xích lại gần nhau giữa Manila và Bắc Kinh về tranh chấp Biển Đông.
Lệnh cấm đánh cá của Trung Quốc có hiệu lực trên một vùng rộng lớn ở Biển Đông nằm ở phía bắc vĩ tuyến 12, được áp dụng cho cả ngư phủ Trung Quốc lẫn nước ngoài, và không có ngoại lệ nào cho các vùng biển trong vùng đặc quyền kinh tế Philippines hay nước khác.
Đòi cấm đánh cá ở vùng cách đất liền Trung Quốc 600 hải lý !
Là một quần đảo, Philippines có một vùng đặc quyền kinh tế trải rộng trên phần lớn Biển Đông ở phía bắc vĩ tuyến 12 và chồng lấn lên những vùng Trung Quốc mà đòi chủ quyền.
Tòa Trọng Tài La Haye đã đánh giá rằng yêu sách của Trung Quốc về chủ quyền và quyền quản lý nguồn cá ở bên trong "đường chín đoạn" đều không phù hợp với luật biển quốc tế UNCLOS, vốn chỉ tính chủ quyền và quyền quản lý trong một giới hạn nhất định tính từ bờ biển quốc gia.
Điều 56 của luật biển UNCLOS quy định vùng đặc khu kinh tế mà các quốc gia ven biển có quyền khai thác, quản lý nguồn hải sản là 200 hải lý. Phần lớn bờ biển Trung Quốc đều nằm cách vĩ tuyến 12 - được ghi trong lệnh cấm đánh cá - hơn 600 hải lý về phía bắc.
Lệnh cấm của Trung Quốc không nói rõ về đòi hỏi chủ quyền của họ trong khu vực mà chỉ nói chung chung là lệnh cấm áp dụng cho vùng biển "Nam Hải ở phía bắc vĩ tuyến 12".
Luật Đánh Cá Trung Quốc dùng làm cơ sở cho quyết định cấm cũng mơ hồ vì quy định việc quản lý hoạt động đánh bắt trong "tất cả các vùng biển khác thuộc thẩm quyền của Trung Quốc" - tức là bao gồm vùng bên trong đường lưỡi bò.
Từ sau phán quyết của Tòa Trọng Tài La Haye, hai tác giả viết trên Lawfare đã cố tìm hiểu xem Trung Quốc có tuân thủ phán quyết quốc tế trong thực tế hay không, bất chấp các tuyên bố phủ nhận công khai. Kết luận của hai chuyên gia này rất rõ : Trong số 15 khuyến cáo của Tòa, Trung Quốc chỉ tuân thủ 2 điểm, trắng trợn vi phạm 3 điểm, còn 10 điểm còn lại thì giữ thái độ mơ hồ.
Lệnh cấm đánh cá có thể phá đà cải thiện quan hệ Manila-Bắc Kinh
Với lệnh cấm đánh cá tương tự như những gì áp dụng năm ngoái sau phán quyết La Haye, Trung Quốc như vậy vẫn theo đuổi chính sách cũ và vẫn coi thường luật quốc tế.
Đối với hai tác giả bài phân tích, việc thông báo lệnh cấm đánh cá 2017 có thể đe dọa những diễn biến tích cực bắt đầu từ mùa thu qua, khi vào hạ tuần tháng 10, quan chức Trung Quốc và Philippines đã đạt trong thực tế thỏa thuận cho phép ngư dân Philippines đến đánh cá vùng biển chung quanh bãi Scarborough ở Biển Đông và phía bắc vĩ tuyến 12. Đây là một nguyên nhân gây căng thẳng dai dẳng giữa hai nước.
Nếu thực thi lệnh cấm đánh cá ở vùng này, nơi mà Tòa Trọng Tài đã xác định rằng ngư dân Philippines có quyền đánh bắt truyền thống, Trung Quốc không những vi phạm trắng trợn phán quyết quốc tế, mà còn phá hoại công cuộc hợp tác giữa Trung Quốc và chính quyền mới ở Philipppines.
Điều đó cũng gây bất lợi cho kế hoạch đúc kết một cái khung cho Bộ Quy Tắc Ứng Xử trên Biển Đông giữa Trung Quốc và ASEAN mà Philipppines muốn có vào cuối năm 2017.
Tóm lại, cho dù lệnh cấm đánh cá năm nay không phải là một cái gì mới trong hành động của Trung Quốc, nhưng việc thực thi lệnh này sẽ xóa bỏ một số kết quả hợp tác hiếm hoi về Biển Đông có được từ năm ngoái.
Nhưng nếu Trung Quốc bất ngờ không áp đặt lệnh cấm đánh cá đối với ngư dân nước ngoài - như Philippines chẳng hạn - ở gần khu vực Scarborough Shoal, giới quan sát sẽ xem đấy là một dấu hiệu cụ thể về ý muốn nhượng bộ từ phía Bắc Kinh.
Cho đến giờ, Trung Quốc không thấy có những dấu hiệu này, nhưng cách Trung Quốc áp dụng lệnh cấm đánh cá ở Biển Đông năm nay cần được theo dõi kỹ.
RFI tiếng Việt
**************************
Láng giềng Trung Quốc tức giận vì lệnh cấm đánh cá (VOA, 10/03/2017)
Bắc Kinh nói sẽ ra lệnh cấm tất cả các tàu thuyền qua lại trên vùng biển Nam Trung Hoa (Việt Nam gọi là Biển Đông) nơi có nguồn hải sản dồi dào, từ tháng 5 đến tháng 8 năm nay, ngay cả ở vùng biển mà Việt Nam và Philippines cũng có tuyên bố chủ quyền.
Các chuyên gia nói rằng kế hoạch của Trung Quốc tuyên bố lệnh cấm đánh bắt cá một cách cứng rắn và khác thường ở Biển Đông trong năm nay đe dọa mối quan hệ với các nước láng giềng, mặc dù đã có một cuộc đối thoại trong vài tháng gần đây và lệnh cấm này có thể vi phạm phán quyết của tòa án trọng tài quốc tế năm 2016.
Bộ Nông nghiệp Trung Quốc vào tháng Hai cho biết sẽ áp đặt một lệnh cấm đánh bắt cá nghiêm ngặt nhất bắt đầu vào tháng 5 để bảo vệ nguồn cá. Lệnh tạm ngưng sẽ áp dụng cho cả khu vực Biển Đông đến vĩ tuyến 12, trong đó có các vùng biển mà Đài Loan, Việt Nam và Philippines tuyên bố chủ quyền.
Bắt đầu từ đợt cấm đầu tiên vào 1995 cho đến nay, Bắc Kinh đã thực thi các lệnh cấm khai thác hải sản ở Biển Đông bằng cách bắt giữ các tàu đánh cá. Các nhà phân tích nói nếu năm nay Trung Quốc ra lệnh cấm nữa sẽ gặp rủi ro đánh mất mối quan hệ tốt đẹp với Việt Nam và Philippines.
Ông Fabrizio Bozzato, một nhà nghiên cứu chuyên về các vấn đề quốc tế tại Đại học Tamkang, Đài Loan, nói : "Trung Quốc ra thông báo về lệnh cấm đánh bắt cá mà không có sự tham khảo ý kiến với các quốc gia khác có tuyên bố chủ quyền, những quốc gia có lợi ích đáng kể ở Biển Đông. Vấn đề sẽ hoàn toàn khác đi nếu như Trung Quốc có tham khảo ý kiến với các quốc gia như Việt Nam hoặc Philippines để thực hiện một lệnh cấm đánh bắt cá chung. Thông điệp mà Bắc Kinh muốn chuyển tải là Biển Đông là biển hoàn toàn thuộc Trung Quốc và Trung Quốc độc quyền đối với các nguồn tài nguyên".
Đài Loan thường im lặng trong tranh chấp lãnh hải, nhưng Việt Nam và Philippines thì thẳng thắn hơn về việc bành trướng lãnh hải của Trung Quốc, bao gồm việc bồi đắp và thiết lập các cơ sở quân sự trên các hòn đảo đang tranh chấp.
Theo ông Termak Chalermpalanupap, thành viên của Viện ISEAS Yusof Ihsak ở Singapore, cả hai quốc gia Việt Nam và Philippines đều không thừa nhận lệnh cấm của Trung Quốc, cả hai nước đều cho phép thuyền đánh cá của ngư dân tự khai thác trên vùng biển, dù có vi phạm hay không.
Ông Termsak nói : "Điều này phụ thuộc vào ngư dân địa phương, họ biết rằng họ có nguy cơ bị lực lượng tuần duyên Trung Quốc bắt giữ. Thực tế họ đã bị bắt nhiều lần rồi".
Ông Herman Kraft, nhà khoa học chính trị thuộc trường Đại học Diliman, nói rằng chính phủ Philippines có lẽ sẽ không khuyến cáo các tàu đánh cá phải rút khỏi khu vực cấm, vì bất kỳ cảnh báo nào của Philippines sẽ cho thấy Philippines nhượng bộ Trung Quốc.
Ông Kraft đề cập đến một đảo nhỏ ở phía tây bắc Manila khi bị các tàu Trung Quốc chiếm đóng vào năm 2012 : "Nếu có xảy ra hành vi quấy rối rất dữ dội, như những gì đã xảy ra ở bãi cạn Scarborough. Có lẽ sẽ làm giảm đi sự hiện diện của ngư dân Philippines ở những khu vực này".
Khác với những tổng thống tiền nhiệm, vào tháng 10, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã gặp gỡ nhà lãnh đạo Bắc Kinh để bàn về khả năng cùng khai thác vùng biển tranh chấp. Các quan chức cấp cao của Trung Quốc và Việt Nam đã gặp nhau từ tháng 9 cũng để xem xét khả năng hợp tác về hàng hải.
Tuy nhiên, theo một bài bình luận của Viện Lawfare ở Hoa Kỳ, lệnh cấm đánh cá của Bắc Kinh đe doạ mối quan hệ đang ấm lên giữa Trung Quốc và Philippines.
Ông Zhang Hongzhou, nhà nghiên cứu thuộc Chương trình Trung Quốc tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore nói : Việt Nam sẽ phản đối nhưng có lẽ không khuyến khích các ngư dân "thách thức" lệnh cấm.
Một số nhà phân tích nói rằng lệnh cấm vận của Trung Quốc cũng vi phạm phán quyết của tòa án trọng tài quốc tế ở La Haye. Phán quyết đưa ra vào tháng 7 năm 2016 cho vụ kiện của Manila cho biết một lệnh cấm tương tự của Trung Quốc vào năm 2012 đã khước từ quyền lợi của người dân Philippines trong việc quản lý ngư trường trong vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý (tức khoảng 370 kilomet).
Ông Chalermpalanupap nói : "Có lẽ thách thức của các quốc gia ven biển có thể lớn hơn, do phán quyết của tòa án trọng tài rằng Trung Quốc thực sự không có cơ sở pháp lý để đòi quyền kiểm soát trong nhiều khu vực tranh chấp".
Nhưng ông nói thêm các lệnh cấm đánh cá cũng giúp Trung Quốc khẳng định việc "kiểm soát hợp pháp" các khu vực tranh chấp. Các quan chức Trung Quốc đã cực lực bác bỏ phán quyết của tòa án quốc tế.
Ông Zhang nói rằng Trung Quốc sẽ "hoàn thành nghĩa vụ của mình" theo Luật biển của Liên Hiệp Quốc thông qua việc kiểm soát việc đánh bắt quá mức.
Theo một báo cáo của cơ quan Địa lý Quốc gia vào giữa năm 2016, vùng biển này có năng suất 16,6 triệu tấn cá mỗi năm và ngành khai thác thủy sản có khoảng 3,7 triệu lao động, nhưng trữ lượng đang giảm sút sau nhiều thập kỷ bị khai thác.
Tuy nhiên, ông Zhang cho rằng các vùng đặc quyền kinh tế được mỗi nước áp dụng "không cố định" và ranh giới đường 9 đoạn như Trung Quốc tuyên bố đối với hầu hết biển Đông "vẫn còn chưa rõ ràng".
Theo tờ Nhân dân Nhật báo, lệnh cấm năm nay sẽ kéo dài đến giữa tháng 8, dài hơn năm trước một tháng, và hạn chế nhiều loại hình hoạt động đánh bắt hải sản. Theo lời bình luận Viện Lawfare, lệnh cấm không đề cập đến các quốc tịch của ngư dân và chỉ cho phép sử dụng dụng cụ câu cá và đánh lưới đơn.
Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền trên vùng Biển Đông trải dài 3,5 triệu cây số vuông. Brunei và Malaysia có một số vùng biển có tranh chấp với Trung Quốc, nhưng các khu kinh tế biển của cả hai nước này đều nằm ở phía nam ngoài khu vực cấm đánh cá năm 2017.
Ralph Jennings