Thông Luận

Tổng thống Hoa Kỳ, Joe Biden, sẽ có chuyến thăm tới Việt Nam trong ngày 10/9 và dự kiến sẽ nâng cấp quan hệ ngoại giao Việt Nam-Hoa Kỳ lên một tầm vóc mới.

Động thái cải thiện quan hệ giữa hai nước diễn ra trong bối cảnh chính quyền Việt Nam ngày càng gia tăng đàn áp nhân quyền, dấy lên lo ngại liệu Hoa Kỳ có đang bất chấp nhân quyền cải thiện quan hệ với Đảng cộng sản Việt Nam ?

Đài RFA tổ chức cuộc hội luận với ba vị khách mới gồm nhà báo Võ Thị Hảo, luật sư Nguyễn Văn Đài, và ông Trần Đức Tuấn Sơn. Mời quý vị cùng theo dõi.

Nguồn : RFA, 06/09/2023

Tổng thống Mỹ không dự cuộc họp thượng đỉnh với ASEAN dù Indonesia, nước chủ tịch luân phiên ASEAN, cố tình đẩy sớm ngày họp để thuận cho lịch trình công du Châu Á của ông Biden, nhưng chủ nhân Nhà Trắng lại đến thăm Hà Nội ngày 10/09/2023. Quyết định này cho thấy Washington đề cao vai trò của Việt Nam, đồng thời mong muốn nâng cấp quan hệ với Hà Nội lên hàng "đối tác chiến lược toàn diện".

Tàu hải cảnh Trung Quốc phun vòi rồng vào tàu cảnh sát biển của Philippines hồi tháng 8/202 vừa qua - Ảnh minh họa

Theo thông cáo của Nhà Trắng, tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng và tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ thảo luận các phương cách "thắt chặt hợp tác quan hệ giữa hai nước". Nhưng giới chuyên gia có ý kiến khác biệt về khả năng nâng cấp quan hệ song phương.  

Trong trường hợp hai bên nâng cấp quan hệ lên thành "đối tác chiến lược toàn diện", đây sẽ là một thắng lợi ngoại giao của Hoa Kỳ trong việc gia tăng ảnh hưởng ở Đông Nam Á, theo trang The Diplomat. Còn nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp tại Singapore cho rằng đó sẽ là "bước đột phá đáng chú ý", vì Hà Nội chỉ ký thỏa thuận hợp tác ở cấp cao nhất với các nước được đánh giá có tầm quan trọng cho an ninh, thịnh vượng và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. 

Chuyến công du Việt Nam của tổng thống Mỹ có ý nghĩa như nào trong bối cảnh hiện nay ? Khả năng và rào cản trong việc nâng cấp quan hệ song phương ? RFI tiếng Việt đặt câu hỏi với giáo sư Alexander Vuving, Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye (DKI APCSS), tại Hawaii, Hoa Kỳ.

**********************

RFI : Tổng thống Mỹ công du Việt Nam ngày 10/09 tới đây. Xin giáo sư cho biết về bối cảnh chuyến công du ?

Alexander Vuving : Thứ nhất, mục đích chuyến công du của tổng thống Biden sang Việt Nam là để nâng cấp quan hệ lên tầm chiến lược trong bối cảnh cả Mỹ và Việt Nam đều muốn nâng cấp quan hệ lên tầm chiến lược. Mỹ muốn ngay từ khoảng năm 2010-2011. Còn Việt Nam, phải đến tận khoảng 2018-2019 mới cho rằng đó là chuyện cần thiết.

Nhưng để có được ngày hôm nay, cũng phải trải qua rất nhiều thời kỳ, bởi vì có những lúc do sức khỏe của các lãnh đạo, rồi lịch trình của các lãnh đạo không cho phép nên không gặp được nhau. Thực vậy, muốn nâng cấp quan hệ lên tầm chiến lược, Việt Nam và Mỹ cần có cuộc gặp cấp cao giữa tổng thống Mỹ và tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam. Mãi cho đến đầu năm 2023, tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và tổng thống Biden mới điện đàm với nhau. Trong cuộc điện đàm, hai ông đồng ý gặp nhau và sẽ nâng cấp quan hệ khi điều kiện cho phép. Trên đây là bối cảnh quan hệ song phương Mỹ-Việt.

Tuy nhiên còn có bối cảnh rộng hơn, tức là thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh đã chấm dứt, đặc biệt là từ cuộc thương chiến giữa Mỹ và Trung Quốc, việc Nga xâm lược Ukraine. Tất cả những sự kiện đó cho thấy thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh đã kết thúc và hiện giờ chúng ta đang ở một thời kỳ mới. Có nhiều người gọi là Chiến tranh lạnh lần thứ hai hoặc cũng có cách khác. Cho nên phải đặt vấn đề nâng cấp quan hệ Việt-Mỹ trong bối cảnh của một thời kỳ mới mà chúng ta vẫn chưa biết phải gọi tên như thế nào, nhưng là sau thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh.

RFI : Ông Biden không tham dự các cuộc họp thượng đỉnh với ASEAN dù khối này đã cố tình đẩy lên sớm hơn kỳ họp lần này nhưng chọn công du Việt Nam. Quyết định này cho thấy tầm quan trọng như thế nào của Việt Nam ?

Alexander Vuving : Theo tôi, tầm quan trọng của Việt Nam đối với Hoa Kỳ xuất phát từ một số yếu tố chính : vị trí địa lý, tiềm năng kinh tế, sức đề kháng của Việt Nam đối với trung Quốc.

Về vị trí địa lý, Việt Nam án ngữ con đường giao thông huyết mạch nhất của Châu Á, chính là con đường đi qua Biển Đông, đồng thời cũng là con đường giao thông tấp nập nhất nối giữa Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Việt Nam cũng án ngữ cửa ngõ phía Nam của Trung Quốc thông sang Đông Nam Á, cả trên biển lẫn trên đất liền. Và Việt Nam có vị trí địa lý rất đặc biệt, tương đối bản lề giữa Đông Nam Á và Đông Bắc Á. 

Về tiềm năng kinh tế, Việt Nam có dân số khá lớn, nhân lực rất dồi dào, đồng thời rất năng động. Ngoài ra còn có chính sách kinh tế tương đối thân thiện với nhà đầu tư. Độ mở của nền kinh tế rất cao. Việt Nam có rất nhiều hiệp định thương mại với rất nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là với hầu hết các thị trường lớn trên thế giới, có lẽ chỉ trừ Mỹ. 

Điểm thứ ba cũng rất quan trọng. So với nhiều nước khác trên thế giới, Việt Nam có sức đề kháng rất lớn đối với bá quyền của Trung Quốc. Sức đề kháng này đã được tôi luyện trong hàng nghìn năm lịch sử, trong quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc. Việt Nam biết rằng làm chư hầu của Trung Quốc sẽ như thế nào, cho nên không bao giờ muốn rơi vào cảnh đó. Và so với nhiều nước khác trên thế giới, Việt Nam tương đối hiểu Trung Quốc và cũng tương đối biết cách đối xử với Trung Quốc hơn. Đây chỉ là tương đối. Điều đó không có nghĩa là lúc nào Việt Nam cũng đối xử với Trung Quốc một cách hợp lý nhất.

RFI : Trả lời họp báo ngày 29/08, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao việt Nam cho biết : "Chúng tôi tin rằng các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao hai nước sẽ làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, đưa quan hệ hai nước phát triển ổn định, thực chất và lâu dài trên tất cả các lĩnh vực". Liệu đây có phải là "thời điểm thích hợp" để nâng cấp quan hệ ngoại giao song phương như đề nghị của Mỹ ?

Alexander Vuving : Mỹ muốn nâng quan hệ Việt-Mỹ thẳng từ "đối tác toàn diện" lên thành "đối tác chiến lược toàn diện". Cá nhân tôi cho rằng thời điểm thích hợp để Mỹ và Việt Nam có một quan hệ đối tác chiến lược toàn diện là từ lâu rồi, chứ không phải chờ đến ngày hôm nay. Việt Nam muốn cân bằng quan hệ với các nước lớn, đặc biệt là với các nước có ảnh hưởng trong khu vực. 

Việt Nam đã có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc từ năm 2008, với Nga từ năm 2012 và với Ấn Độ từ năm 2016. Ngoài ra còn có quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng với Nhật Bản từ năm 2014. Chỉ còn với mỗi Mỹ vẫn còn là "đối tác toàn diện", thấp hơn cả "đối tác chiến lược" một nấc. Lẽ ra là phải khoảng từ 2014-2015, Việt Nam đã cần có mối quan hệ "đối tác chiến lược toàn diện" với Mỹ rồi. Nhưng vì nhiều lý do nên vẫn chưa có. Tất nhiên, "cân bằng" không có nghĩa là với bên này hay bên kia phải có mối quan hệ như nhau. 

Giữa Việt Nam và Mỹ, lợi ích chiến lược của hai nước đã rất tương đồng trong khá nhiều khía cạnh, đặc biệt là cán cân quyền lực trong khu vực. Cả Mỹ và Việt Nam đều không muốn Trung Quốc lộng hành ở Biển Đông và không muốn Trung Quốc bá chủ Đông Nam Á. Cả Mỹ và Việt Nam đều muốn tôn trọng luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Quốc tế về Luật biển, ở Biển Đông, và cũng muốn có một cán cân lực lượng tương đối cân bằng ở khu vực Đông Nam Á, không để một nước nào lộng hành và bá chủ khu vực này được. Có lợi ích chiến lược tương đồng như vậy trong khi quan hệ Mỹ-Việt Nam lại ở mức thấp như thế thì quả là bất cập. 

Tuy nhiên, ở Việt Nam có hai luồng tư tưởng chính về việc phát triển quan hệ với Mỹ. Một luồng quan điểm chủ trương đi từ từ, "rón rén" trong quan hệ với Mỹ. Bởi vì họ lo ngại rằng đi xa và nhanh với Mỹ sẽ làm hỏng quan hệ với một số cường quốc khác, như Trung Quốc và Nga hoặc làm mất ổn định chính trị trong nước. 

Luồng quan điểm thứ hai lại cho rằng mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ chẳng hạn sẽ giúp làm tăng thêm thế đứng của Việt Nam trong quan hệ với các nước khác và các cường quốc khác. Đồng thời cũng buộc chặt hơn những cam kết của Mỹ đối với việc "tôn trọng độc, lập chủ quyền và chế độ chính trị" của Việt Nam. Thực vậy, khi Mỹ và Việt Nam có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, trong đó có một cam kết là Mỹ sẽ "tôn trọng độc lập, chủ quyền và chế độ chính trị" của Việt Nam. Khi quan hệ được nâng cao, Mỹ cũng sẽ nâng cao cam kết đó hơn. Điều này tốt hơn cho Việt Nam cả trong đối nội lẫn trong đối ngoại. 

Cho nên cái gọi là "thời điểm thích hợp" đối với Việt Nam cũng đồng thời phản ánh cuộc tranh luận giữa hai luồng quan điểm này trong nội bộ lãnh đạo Việt Nam.

RFI : Nếu căn cứ vào tình hình hiện nay thì có lẽ chưa phải là "thời điểm thích hợp". "Yếu tố Trung Quốc" có đóng vai trò nào không ?

Alexander Vuving : Theo như tôi nói ở trên, yếu tố cản trở thực chất là nhận thức quan điểm của những lãnh đạo chủ trương đi từ từ. Tất nhiên trong nhận thức quan điểm của họ có yếu tố đối nội và đối ngoại. Yếu tố đối nội là liệu quan hệ thân mật hơn với Mỹ có ảnh hưởng đến nội trị không. Còn yếu tố đối ngoại là liệu quan hệ với Mỹ sẽ ảnh hưởng thế nào tới quan hệ với Trung Quốc và Nga là hai cường quốc chống Mỹ. 

"Nhân tố Trung Quốc" rất quan trọng ở chỗ : Một mặt, tăng cường quan hệ với Mỹ thực ra sẽ nhằm gia tăng đối trọng với Trung Quốc. Thường thì mỗi khi Trung Quốc gia tăng gây hấn, Việt Nam lại có phản ứng là cố gắng tăng cường quan hệ với Mỹ. Mặt khác, quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ được tăng cường thì cũng tạo xung lực cho Trung Quốc gia tăng gây hấn, bởi vì Trung Quốc rất bực tức khi thấy Việt Nam và Mỹ quan hệ nồng ấm với nhau. 

Trung Quốc đã sử dụng biện pháp vừa đe dọa vừa gây sức ép đối với Việt Nam trong vấn đề này, chẳng hạn ngay tháng 04/2022, sau khi Nga xâm lược Ukraine khoảng một tháng rưỡi, có một cuộc điện đàm giữa ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị và ngoại trưởng Việt Nam Bùi Thanh Sơn. Ông Vương Nghị nói rằng Mỹ, cùng với chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của họ, là nhân tố lớn nhất gây bất ổn, gây chia rẽ trong khu vực. Ông Vương Nghị cũng nói bóng gió rằng nếu tư duy theo kiểu Chiến tranh lạnh thì có thể sẽ dẫn đến một thảm họa Ukraine khác trong khu vực này, ý nói bóng gió "Việt Nam đừng đi với Mỹ", "Đi với Mỹ là có thể gây ra thảm họa Ukraine nữa". 

Ngoài đe dọa, Trung Quốc đồng thời gây sức ép. Rất nhiều lần từ nhiều năm nay, lãnh đạo Trung Quốc luôn luôn nói với lãnh đạo Việt Nam là hai nước phải cùng nhau xây dựng một cộng đồng chung vận mệnh, muốn Việt Nam tham gia vào những sáng kiến toàn cầu gần đây của Trung Quốc, như sáng kiến an ninh toàn cầu, sáng kiến phát triển toàn cầu, văn minh toàn cầu… Việt Nam không muốn gia nhập quỹ đạo Trung Quốc, nhưng Việt Nam cũng phải có cách để xử lý chuyện này êm thấm, nên Việt Nam cũng ỡm ờ, không nói rõ là không muốn tham gia nhưng cuối cùng Việt Nam cũng chưa hề khẳng định là tham gia sáng kiến an ninh toàn cầu của Trung Quốc, cũng không hề khẳng định tham gia cộng đồng chung vận mệnh của Trung Quốc.

Tóm lại, Việt Nam cũng phải tìm điểm cân bằng giữa những phản ứng trái chiều. Một mặt, quan hệ với Mỹ là để cân bằng áp lực của Trung Quốc. Mặt khác cũng phải làm thế nào để không gây ra những phản ứng bất lợi từ phía Trung Quốc. Cho nên mỗi khi Việt Nam tiến một bước trong quan hệ với Mỹ, Việt Nam lại phải tìm cách vuốt ve Trung Quốc để họ đỡ bực bội. 

Ví dụ trước chuyến đi của ông Biden đến Việt Nam, tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng đã đi Trung Quốc vào cuối năm 2022. Đây là chuyến thăm phá lệ vì thông thường, từ mấy chục năm nay, sau khi được bầu làm tổng bí thư, chuyến công du nước ngoài đầu tiên của tổng bí thư là sang Lào. Đây là lần đầu tiên ông Nguyễn Phú Trọng phá lệ, ông đi Trung Quốc trước. Thực ra ông chỉ đi Trung Quốc vì sức khỏe không cho phép đi nhiều.

RFI : Mối quan hệ được nâng cấp cũng được xem là gắn kết về khía cạnh an ninh và quốc phòng. Trong trường hợp Việt Nam "chưa rõ ràng", hoạt động hợp tác về an ninh, quốc phòng, đặc biệt là ở Biển Đông, sẽ đi theo hướng như nào ?

Alexander Vuving : Thực ra, an ninh quốc phòng được cả Việt Nam và Mỹ coi là một trụ cột quan trọng của mối quan hệ. Thế nhưng, trong vấn đề quan hệ quốc phòng, Việt Nam có chủ trương "Bốn Không" (không đi với nước này để chống lại nước kia, không tham gia liên minh quân sự, không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự ở Việt Nam, không sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế). 

Chính vì thế vấn đề hợp tác an ninh, quốc phòng giữa Mỹ và Việt Nam có những hạn chế rất lớn, bởi vì Việt Nam không muốn cho Trung Quốc thấy rằng Việt Nam đi với Mỹ để chống lại Trung Quốc. Việt Nam cũng không muốn cho Trung Quốc thấy rằng Việt Nam muốn sử dụng vũ lực trong quan hệ với quốc tế. Cho nên Việt Nam phải làm thế nào để Trung Quốc cảm giác là Việt Nam không muốn chiến tranh với Trung Quốc. Chẳng hạn trong những cuộc đối đầu ở Biển Đông khi Trung Quốc đưa tầu thuyền xuống để cản trở, phá hoại những hoạt động kinh tế của Việt Nam ở Biển Đông, Việt Nam cũng đưa những lực lượng "không quân sự" ra tiếp cận, như kiểm ngư, cùng lắm là cảnh sát biển, chứ không phải Hải quân. Bản thân Việt Nam nói là nâng cấp quốc phòng nhưng thực ra không đủ sức để răn đe Trung Quốc.

Tóm lại, hợp tác an ninh quốc phòng giữa Việt Nam và Mỹ có những giới hạn rất lớn để Việt Nam thực hiện chính sách "Bốn Không" của mình.

RFI : RFI tiếng Việt xin chân thành cảm ơn giáo sư Alexander Vuving, Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á-Thái Bình Dương, Hawaii, Hoa Kỳ.

Thu Hằng thực hiện

Nguồn : RFI, 04/09/2023

Chuyến thăm dự kiến tới Hà Nội của Tổng thống Mỹ Joe Biden có thể không chỉ nâng cấp quan hệ hai bên lên "Đối tác chiến lược toàn diện" mà còn đánh dấu sự chuyển biến, mở ra một không gian đa chiều về địa chính trị tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Chuyến thăm dự kiến tới Hà Nội của Tổng thống Mỹ Joe Biden có thể mở ra một không gian đa chiều về địa chính trị tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Bình luận về ý nghĩa của bước ngoặt này, Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hà Lan, hiện là nhà nghiên cứu về chính trị quốc tế và đối ngoại, nói với BBC, điều quan trọng là "Đối tác chiến lược toàn diện" (Comprehensive Strategic Partnership - CSP) Hoa Kỳ - Việt Nam có cơ hội dẫn tới các cặp CSP khác giữa Hà Nội với Tokyo, Canberra và Singapore v.v.".

Trả lời câu hỏi của nhà báo Nguyễn Giang, ông Đinh Hoàng Thắng nói hiển nhiên, không chỉ trên danh tính, mà trong nội hàm, những cặp đối tác chiến lược toàn diện mới này của Việt Nam sẽ có những chiều kích khác với quan hệ đã có ở cấp độ đó với Trung Quốc và Liên bang Nga.

-----------------

Đinh Hoàng Thắng : Trước hết là với Nga, tôi cho rằng đây là câu chuyện của quá khứ, nó nói lên "tình nghĩa thủy chung" của người Việt Nam đối với những bên mình phải chịu ơn. Đó là chữ tín với bạn cũ, từ thời Chiến tranh Lạnh.

Nhưng quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc lại đến từ nhu cầu thực tiễn, thậm chí còn vì "lời nguyền địa lý và lịch sử" : Việt Nam ở cạnh Trung Quốc nên không thể làm khác, và quan hệ đó có thể thêm cả những níu kéo của hiện tại. Riêng về các quan hệ CSP sau này thì gồm cả hiện tại lẫn tương lai.

BBC : Về một đánh giá tổng quan cho quan hệ đối tác chiến lược [nếu xảy ra] giữa Hoa Kỳ và Việt Nam sắp tới, ông cho biết ý kiến ?

Đinh Hoàng Thắng : Tôi tin rằng mối bang giao ngốn nhiều giấy mực này sẽ chứng kiến bước tiến ngoạn mục. Quan hệ song phương này sau khi được vượt cấp, có thể không chỉ đánh dấu quá trình chuyển hóa chưa từng có tiền lệ, mà còn mở ra một không gian đa chiều trong các chuyển động nội tại của đại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP).

Còn về an ninh, về kinh tế, Mỹ sẽ có các khuyến khích mới đối với Việt Nam, như giúp Việt Nam giải quyết những khó khăn về thay đổi dàn vũ khí tự vệ. Cái này vừa mất thời gian, vừa tốn kém tiền bạc. Cụ thể hơn, tới đây, Quốc hội Mỹ có thể mở rộng thêm, bán cho Việt Nam cả các loại vũ khí sát thương. Vấn đề bảo vệ bờ biển và bảo đảm an ninh, an toàn về hàng hải trên Biển Đông không thể không có sự hợp tác với các nước khu vực.

Trên địa hạt kinh tế, có thể dự báo sẽ có những làn sóng đầu tư mới, với chất lượng cao hơn về cả kỹ thuật lẫn công nghệ. Việt Nam sẽ không còn "lay lắt" chỉ với khoản tiền gia công từ các công ty FDI. Mỹ đang có những hỗ trợ trong khai thác Cá Voi Xanh ; ứng phó với biến đổi khí hậu tại hai đầu đất nước, đồng bằng Sông Hồng và đồng bằng Cửu Long ; không loại trừ Việt Nam sẽ là cầu nối cho những tập đoàn và các công ty lớn của Mỹ tại Đông Nam Á.

BBC : Nhưng nói thế có vẻ như Việt Nam "muốn gì được nấy" và vẫn "dĩ bất biến ứng vạn biến" trong kỷ nguyên số ?

Đinh Hoàng Thắng : Phải nói cho rõ rằng đối nội và đối ngoại trong kỷ nguyên số là hai mặt của một đồng tiền, chúng không còn có thể cắt nghĩa theo các sách giáo khóa cũ, đối ngoại là kéo dài của đối nội. Đó không còn là hai đoạn thẳng nối tiếp nhau mà chúng là "hai đường ray" cho con tàu quốc gia tiến lên phía trước. Các bạn đọc thông cáo từ Nhà Trắng: "Lãnh đạo hai nước sẽ tìm kiếm các cơ hội để phát huy tăng trưởng cho nền kinh tế Việt Nam, tập trung vào công nghệ và đổi mới…".

Tôi nghĩ tinh thần lần này không chỉ là "Đổi mới" như năm 1986 nữa (Renevation) mà động năng của "Đổi mới" lần này là tập trung vào công nghệ và sáng kiến (Technology-focused and Innovation-driven). Mà Technology và Innovation thì đương nhiên không thể đạt được bằng những con người cũ, tư duy cũ, mô hình thể chế cũ.

Việt Nam sẽ buộc phải thay đổi để đáp ứng các đòi hỏi của mô hình tập trung vào sáng tạo, nghiên cứu và phát triển công nghệ, chứ không chỉ đơn giản là sản xuất hàng hóa và dịch vụ truyền thống. Kết quả của quá trình phức hợp ấy là tăng trưởng được tăng cường, đa dạng hóa các ngành công nghiệp, phải cải thiện về chất lượng cuộc sống và khả năng thích nghi tốt hơn với những biến đổi và thách thức kinh tế trên toàn cầu.

BBC : Còn về những khác biệt khá lớn trong các nhận thức hai bên Mỹ - Việt về dân chủ, nhân quyền, xã hội dân sự thì sao, thưa ông ?

Đinh Hoàng Thắng : Cái này có hai mặt. Phải đẩy năng động tính của toàn thể xã hội lên cao hơn nữa. Vai trò bên trong của toàn xã hội Việt Nam là quyết định. Trí thức Việt Nam, lớp trẻ Việt Nam, các nhóm dân sự phải cùng nhau tiến bước. Người Mỹ, các nước Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc đều đã mở rộng vòng tay về ngoại giao, về đầu tư, nên không chỉ bộ máy mà người dân, doanh nghiệp VN cần phát huy tối đa nội lực của dân tộc.

Tôi xin nói điều đã rõ là nhân tố bên ngoài chỉ giữ vai trò xúc tác nhất định. Cơ hội tới thì xã hội phải chớp lấy mà chuyển động, không thì cơ hội sẽ qua đi.

BBC : Về phía Trung Quốc, ngoài lời nhắc của Bộ trưởng Vương Nghị về con đường xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, vì sao họ chưa có phản ứng gì gay gắt về chuyến thăm của ông Biden tới Hà Nội ?

Đinh Hoàng Thắng : Về tương lai sau này thì chưa rõ, nhưng trước mắt mọi việc có vẻ trót lọt. Vì xét cho cùng Trung Quốc cũng phải giữ thể diện. Nói như nhà ngoại giao kỳ cựu Dương Khiết Trì, từng nói cho Ngoại trưởng Singapore năm 2010 biết rằng, Trung Quốc là cường quốc… Mà đã là nước lớn thì phải có cách cư xử xứng tầm đại cường, trước con mắt của dư luận quốc tế. Theo tôi, Trung Quốc và Mỹ có thể nhìn xa hơn, biết đâu cả hai có thể tính đến Việt Nam như "một lá bài dự bị", khi hai đại cường như đang vào hồi "đoạn giao".

BBC : Đề nghị ông giải thích thêm ý "lá bài dự bị" là gì ?

Đinh Hoàng Thắng : Khi mâu thuẫn giữa các nước lớn bị đẩy lên cao, dù bất cứ cao đến đâu, người ta vẫn phải tính đến lối ra. Ở đây, Việt Nam có thể là một "dư địa" trong phép tính ấy. Ví dụ, trên một cương vị nhất định, Hà Nội có thể giữ cho khối ASEAN đừng quá "tan đàn xẻ nghé" chẳng hạn, thì cũng tốt cho các bên.

BBC : Ông đánh giá sao về chuyện trước Hội nghị G20 ở Ấn Độ, Trung Quốc mới đây vẫn công bố bản đồ cho vào lãnh thổ của họ không chỉ toàn bộ quần đảo Trường Sa mà cả các vùng tranh chấp với Ấn Độ, với Nga ?

Đinh Hoàng Thắng : Tôi thấy Bộ Ngoại giao Việt Nam đã lên án hành động nói trên của Trung Quốc, coi việc công bố bản đồ 2023 là vô giá trị, vi phạm luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS. Hà Nội đặc biệt nhấn mạnh hành động phi lý của Bắc Kinh khi bồi đắp bảy đảo đá ở Trường Sa mà Việt Nam coi là của mình, biến chúng thành các đảo nhân tạo và quân sự hóa thành tiền đồn trên Biển Đông. Không chỉ Việt nam mà cả Philippines, Đài Loan, Malaysia cũng bác bỏ bản đồ mới của Trung Quốc về Biển Đông.

BBC : Có ý kiến nói vụ bản đồ này chỉ là cách Trung Quốc "làm giá" để Hoa Kỳ nhượng bộ trong quan hệ mà Trung Quốc đang có với Ấn Độ, vậy có cái giá như thế trong tam giác Mỹ - Trung - Việt hay là không ?

Đinh Hoàng Thắng : Cái giá trong tam giác Mỹ - Trung - Việt là CSP Mỹ - Việt chỉ dừng lại ở biểu tượng ngọai giao và chỉ ở mức độ hợp lý là để đối trọng lại với Trung Quốc. Nhưng như thế nào là "hợp lý" thì vấn đề có thể sẽ chuyển hóa. Một sự chuyển hóa về chất.

Sự vật, ở đây là mối bang giao Việt - Mỹ, sẽ là một sự vật khác sau khi vượt qua "điểm tới hạn" (tipping point). Bản thân bước chuyển này là chưa từng có tiền lệ trong lịch sử Việt Nam. Bước chuyển này sẽ mở ra các chiều kích mới trong "đa dạng hóa, đa phương hóa" của "ngoại giao cây tre" thời hậu Ukraine.

BBC : Chiều kích mới ở đây là gì ?

Đinh Hoàng Thắng : Việt Nam sẽ gắn bó sâu hơn, thực chất hơn tại những vùng chồng lấn (overlapping) giữa Việt Nam với các các bộ tam, bộ tứ. Những chỗ nào khớp với lợi ích chiến lược, phục vụ đắc lực cho quyền lợi của người dân và đất nước thì Việt Nam sẽ không ngần ngại "dấn thân". Thế giới ngày càng được thu hẹp lại. Và nhiều vấn đề cả quốc phòng lẫn kinh tế trong không gian FOIP sẽ đụng chạm đến mọi quốc gia. Đây có thể là thời cơ lớn cho an ninh và phát triển của đất nước.

Tôi nhớ cố Thủ tướng Singapore, ông Lý Quang Diệu từng nói, Việt Nam có thể "đứng mũi chịu sào" trong ASEAN nhờ vị trị địa chính trị và nhờ tư chất của người dân Việt Nam. Nếu ta từng bị coi thường là vì Hà Nội lừng khừng thì sau lần "xoay trục" này, tôi hy vọng cái nhìn về Việt Nam sẽ thay đổi, ngay trong ASEAN.

Nguyễn Giang thực hiện

Nguồn : BBC, 02/09/2023

Quan hệ Việt – Mỹ : Nhân quyền có được cải thiện qua chuyến thăm ?

Lê Quốc Quân, VOA, 30/08/2023

Chuyến đi là để "nâng cấp quan hệ" với Việt Nam. Tuy hai bên đang đặt ra những vấn đề lớn hơn là an ninh khu vực và hợp tác kinh tế, nhưng nhân quyền vẫn là một giá trị căn bản mà Hoa Kỳ thường lên tiếng cổ súy và cần được phân tích.

Bloggers Hà Nội tập trung tại công viên Thống Nhất để công khai tổ chức các hoạt động để quảng bá, phát huy và vinh danh các giá trị của Nhân Quyền. Hình minh họa. (Danlambao)

Mặc dù chưa một tờ báo chính thống nào trong nước đề cập, các nguồn tin ngoại giao quốc tế đã khẳng định sẽ có một chuyến đi của tổng thống Biden đến Việt Nam vào trung tuần tháng 9. Tin tức gần nhất khẳng định, ông Biden sẽ đặt chân đến Việt Nam ngày 10/9.

Chuyến đi là để "nâng cấp quan hệ" với Việt Nam. Tuy hai bên đang đặt ra những vấn đề lớn hơn là an ninh khu vực và hợp tác kinh tế, nhưng nhân quyền vẫn là một giá trị căn bản mà Hoa Kỳ thường lên tiếng cổ súy và cần được phân tích. Vậy thực chất nó như thế nào và hai bên sẽ vượt qua trở ngại này để hướng đến tương lai như thế nào ?

Việt Nam có tôn trọng nhân quyền ?

Việt Nam là quốc gia do một đảng cộng sản duy nhất lãnh đạo. Điều 25 Hiến pháp Việt Nam khẳng định "Công dân có quy ền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình" nhưng các quyền này không được triển khai trong thực tế. Hầu hết các công dân thực hành quyền này mà không được nhà nước cho phép đều đối mặt với các án phạt tù dài hạn ; các nhà báo phải tự kiểm duyệt một cách nghiệm ngặt nhất ; xã hội dân sự không thể phát triển.

Vào năm 2015, Việt Nam thông qua bộ luật Hình sự với nhiều điều khoản vừa "khái quát" vừa "mơ hồ" để có thể bắt giữ các nhà hoạt động mà chính quyền cho là "chống nhà nước". Luật An Ninh mạng cũng được quốc hội chính thức thông qua vào ngày 12/6/2018, tạo cơ sở cho rất nhiều vụ xử phạt về hành chính nhiều công dân khi đang thực hành quyền tự do ngôn luận trên không gian mạng.

Những vi phạm nhân quyền nặng nề hơn như : "giết người phi pháp, đối xử tàn ác, ngược đãi, giam giữ tuỳ tiện…" cũng được mô tả khá chi tiết trong Báo cáo Nhân quyền thường niên  của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ.

Quyền tự do tôn giáo cũng bị vi phạm nghiêm trọng. Chính quyền địa phương ngăn cản các giáo phái tin lành ở Tây Bắc và Tây Nguyên ; nhiều hệ phái Tin Lành và nhóm tu tập tại gia không được công nhận, thậm chí liên tục bị sách nhiễu ; một số nhà thờ Công giáo bị chính quyền địa phương vào giải tán, tịch thu kinh Thánh và yêu cầu linh mục về trụ sở công an xã làm việc trong khi đang thi hành Thánh lễ.

Theo trang web của dự án 88  (The 88 project) thì Việt Nam hiện đang cầm tù gần 200 tù nhân lương tâm (là những người bị cầm tù vì lý do chính trị hoặc tôn giáo), hơn 300 người khác thường xuyên đối mặt với những "rủi ro", bị đàn áp với nhiều cách thức khác nhau như theo dõi, cấm đi lại, quấy rối chỗ ở và công ăn việc làm… Trong những năm gần đây, hoạt động bắt bớ ngày càng gia tăng với mức án ngày càng nặng hơn.

Tuy vậy, chính quyền Việt Nam vẫn luôn nói là họ tôn trọng nhân quyền và chỉ bắt giam những người vi phạm "pháp luật hình sự" đồng thời phê phán các đánh giá về nhân quyền của Hoa Kỳlà phiến diện, thiếu khách quan , dựa vào những thông tin không chính xác.

Việt Nam đã tham gia hầu hết các công ước quốc tế cơ bản về quyền con người nhưng luôn giải thích và áp dụng các vấn đề này trong thực tiễn gắn liền với các "giá trị" của tập thể. Chính quyền Việt Nam nhấn mạnh quyền làm chủ của Nhân dân, quyền dân tộc tự quyết… và liên tục phản bác lại quan điểm mà họ cho rằng phi lý là "nhân quyền cao hơn chủ quyền". Gần đây Việt Nam còn đưa các thông số về việc "nâng cao đ ời sống nhân dân, xóa đói giảm nghèo, tiếp cận y tế, giáo dục và nước sạch"như là những thành tố quan trọng trong báo cáo về nhân quyền cho các tổ chức quốc tế.

Có còn "quà" trong hành xử ngoại giao ?

Kể từ những năm 1990s, trong các cuộc đàm phán về quan hệ Việt – Mỹ, vấn đề nhân quyền luôn được nhắc tới. Thông thường, trước khi có một sự kiện hợp tác lớn hoặc chuyến thăm của các lãnh đạo cao cấp, phía Việt Nam đều thả một vài tù nhân lương tâm để coi như là một món quà nhỏ. Tuy nhiên, thông lệ đó gần đây không còn được lặp lại một cách xứng đáng.

"Quà" của Việt Nam cho cuộc gặp lần này, nếu có, chỉ là một tù nhân lương tâm nào đó, có thể là Phạm Đoan Trang được thả và/hoặc ai đó được đi ra nước ngoài. Tuy nhiên, cần phải nhớ rằng Việt Nam có thể thả một người và sau đó bắt lại hai ba người. Ví dụ như ngay thời điểm Antony Blinken đi thăm Việt Nam, gia đình chị Phạm Thanh Nghiên được lên đường đi Mỹ nhưng chỉ trước đó một hai ngày, Youtuber Đường Văn Thái bị mất tích tại Thái Lan  và sau đó xuất hiện ở Nhà giam Việt Nam và bị truy tố theo Điều 117 Bộ Luật Hình sự.

Những tuyên bố về nhân quyền trong các chuyến thăm cũng không còn được mạnh mẽ. Các nhân viên đại sứ quán trước đây thường công khai gặp gỡ và chụp ảnh chung với những nhân vật bất đồng chính kiến, nhưng gần đây họ ưa thích một buổi ăn trưa riêng tư nhằm tìm hiểu thông tin và tìm cách an ủi hơn là sự khích lệ. Danh sách khách mời trong những dịp như quốc khánh hoặc kỷ niệm lớn của các quốc gia phương tây đã hướng về những nhân vật "ít nhạy cảm" hơn đối với chính quyền Việt Nam.

Ví dụ, trong chuyến đi thăm của ông Obama, Việt Nam chỉ chấp nhận một cuộc gặp gỡ với những người ôn hòa "thuộc xã hội dân sự" nhưng cuối cùng thì những người Việt Nam không muốn cho gặp cũng không thể đến được. Tuy nhượng bộ như vậy nhưng rồi các nhóm xã hội dân sự cũng dần dần bị bắt hết mà ngôn ngữ ngoại giao về những vi phạm này vẫn không được cất lên rõ ràng.

Ngay trong chuyến đi của phó tổng thống Hoa Kỳ, Kamala Harris vào năm 2021, bà đã"lòng vòng" về vấn đề nhân quyền  khi các nhà báo đặt câu hỏi.

Mỹ có thể giảm nhẹ hoặc lờ đi những vấn đề nhân quyền với Việt Nam để sát cánh hơn nữa với Việt Nam trong một tầm cao quan hệ mới. Tuy nhiên, nếu như Hoa Kỳ rời bỏ những giá trị cốt lõi của mình, thì người dân và ngay cả một số lãnh đạo của Việt Nam cũng sẽ đánh giá thấp, thậm chí gia tăng sự nghi ngờ với chính quyền Hoa Kỳ. Bởi họ nghĩ "điều cốt lõi" mà các ông vẫn có thể bỏ qua thì cũng có thể "hy sinh" những cam kết của mình bất cứ lúc nào.

Nhân quyền có cải thiện qua chuyến thăm ?

Có thể nói thẳng rằng không có những bước tiến vượt bậc nào về nhân quyền trước, trong và sau chuyến đi của tổng thống Biden. Cấp quan hệ ngoại giao "Đối tác Chiến lược", nếu được xác lập qua tuyên bố chung của 2 lãnh đạo, có thể có một số câu kiểu như "Chúng tôi cho r ằng quyền con người là cần thiết để phát huy tiềm năng của người dân Việt Nam". Nếu có yêu cầu Việt Nam "tuân th ủ các điều ước quốc tế về Nhân quyền", thì đồng thời cũng khẳng định rằng Mỹ"tôn trọng chế độ chính trị và sư lựa chọn của nhân dân Việt Nam".

Còn việc đi xa hơn như đòi hỏi Việt Nam thay đổi luật pháp, bãi bỏ Điều 109, Điều 117 hay 331 trong Bộ luật hình sự ; công nhận xã hội dân sự và công đoàn độc lập là điều bất khả thi. Thậm chí một cuộc gặp gỡ giữa tổng thống Hoa Kỳ với các tổ chức "xã hội dân sự độc lập" kiểu thời Obama cũng khó có khả năng xảy ra, hoặc toàn gặp người của "nhà nước".

Những đòi hỏi về việc trừng phạt, cấm vận hoặc bắt giữ đối với các cá nhân quan chức bộ công an Việt Nam vi phạm nhân quyền chỉ là những gợi ý lý thuyết của các nghị sỹ hoặc tổ chức nhân quyền. Dự luật Nhân quyền cho Việt Nam (HR 3172)  vẫn sẽ nằm chờ hững hờ ở đâu đó trên bàn làm việc của các dân biểu lưỡng đảng cho đến tận sau chuyến đi rất lâu và rất khó thành luật.

Về đường dài, việc gắn kết gần gũi hơn với Hoa Kỳ và các nước phương tây có thể tạo nên được những nhận thức mới của lãnh đạo đảng cộng sản. Họ sẽ thấy rằng Mỹ và các nước phương tây quan tâm đến an ninh khu vực và sự thịnh vượng chung chứ không phải là một âm mưu dùng "lá bài nhân quyền" để lật đổ chính quyền cộng sản như họ thường tự nghĩ.

Các lãnh đạo cũng sẽ thấy rằng việc xây dựng pháp quyền, mở rộng nhân quyền không làm suy giảm quyền lực của chính mình, kết hợp với đòi hỏi của người dân trong nước rồi hy vọng sẽ tạo ra những ghi nhận thành tích nhân quyền tốt hơn.

Còn trước mắt, chuyến đi sẽ không đem lại một sự thay đổi đáng kể nào.

Lê Quốc Quân

Nguồn : VOA, 30/08/2023

***************************

Tổng thống Biden sẽ đến Việt Nam khi Washington muốn nâng tầm quan hệ, không ‘né’ nhân quyền

VOA, 29/08/2023

Chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vào tháng tới với việc gặp gỡ Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và các quan chức hàng đầu Việt Nam sẽ diễn ra giữa lúc Washington đang tìm cách nâng cấp mối quan hệ với Hà Nội, coi đây là đối tác quan trọng trong khu vực vào thời điểm quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng căng thẳng. Trong khi đó, Việt Nam phải cân nhắc phản ứng của nước láng giềng hùng mạnh khi Bắc Kinh ngày càng trở nên quyết đoán hơn, theo nhận định của AP, Reuters và các hãng tin quốc tế khác.

2

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden sẽ đến Việt Nam vào ngày 10/9/2023.

Theo thông báo của Nhà Trắng, Tổng thống Biden sẽ tới Hà Nội vào ngày 10/9 trong chuyến thăm một ngày tới thủ đô của Việt Nam sau khi tham dự hội nghị thượng đỉnh thường niên của các nhà lãnh đạo G20 ở Ấn Độ.

"Các nhà lãnh đạo sẽ khám phá các cơ hội để thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam tập trung vào công nghệ và đổi mới, mở rộng quan hệ nhân dân thông qua trao đổi giáo dục và các chương trình phát triển lực lượng lao động, chống biến đổi khí hậu và tăng cường hòa bình, thịnh vượng và ổn định trong khu vực", Thư ký Báo chí Nhà Trắng Karine Jean-Pierre cho biết trong tuyên bố hôm 28/8.

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Việt Nam hôm 29/8 cho hay chuyến thăm của nhà lãnh đạo Mỹ đến Việt Nam là theo lời mời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng

"Chúng tôi tin rằng các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao hai nước sẽ làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ, đưa quan hệ hai nước phát triển ổn định, thực chất và lâu dài trên tất cả các lĩnh vực, góp phần duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển tại khu vực cũng như trên thế giới", người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng nói trong thông báo.

Thông báo về chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Biden được Nhà Trắng đưa ra vài tuần sau khi ông Biden nói bóng gió về một chuyến thăm có thể xảy ra. Tại buổi chiêu đãi vận động tranh cử ngày 29/7 ở Freeport, bang Maine, tổng thống Mỹ nói rằng lãnh đạo Việt Nam rất muốn gặp ông. Sau đó, ông nói với các nhà tài trợ tại một buổi chiêu đãi ở New Mexico hồi đầu tháng này rằng ông sẽ "đến Việt Nam trong thời gian ngắn vì Việt Nam muốn thay đổi mối quan hệ và trở thành đối tác".

"Tôi đã nhận được cuộc gọi từ người đứng đầu Việt Nam, rất muốn gặp tôi khi tới G20", AP dẫn lời ông Biden nói tại tiệc chiêu đãi ở Freeport. "Ông ấy muốn nâng chúng ta lên thành đối tác lớn, ngang với Nga và Trung Quốc. Quý vị nghĩ sao ? Không, tôi không nói đùa đâu", AP dẫn lời ông Biden nói.

Việt Nam vốn bị xem là một quốc gia chuyên chế vì chỉ có một đảng duy nhất là Đảng cộng sản Việt Nam cai trị. Các nhóm nhân quyền lâu nay thường nêu lên những lo ngại về việc Việt Nam hạn chế quyền tự do ngôn luận, lập hội và hội họp ôn hòa, cũng như việc bắt giữ hàng chục người chỉ trích chính phủ.

Khi được hỏi về hồ sơ nhân quyền của Việt Nam, Phát ngôn viên Nhà Trắng Jean-Pierre nói với các phóng viên hôm 28/8 rằng ông Biden "không bao giờ né tránh" việc nêu vấn đề nhân quyền với bất kỳ nhà lãnh đạo nào.

Tổng thống Biden đã đặt ưu tiên vào việc cải thiện và mở rộng các mối quan hệ ở Đông Nam Á trong suốt thời gian ông nắm quyền giữa bối cảnh Mỹ ngày càng lo ngại về ảnh hưởng kinh tế và quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực.

Ông và các phụ tá nhiều lần cho biết Washington đang tìm cách cải thiện liên lạc giữa hai chính phủ để giải quyết các vấn đề mà chính quyền đảng Dân chủ cho rằng họ có lợi ích chung, chẳng hạn như các nỗ lực toàn cầu nhằm chống lại biến đổi khí hậu và tránh những xung đột và hiểu lầm không cần thiết.

Theo AP, Hoa Kỳ trong nhiều năm đã tìm cách tăng cường quan hệ với Việt Nam, quốc gia luôn thận trọng trong việc tiếp cận các yêu cầu của Washington. Cả Trung Quốc và Nga từ lâu đều là đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam.

Mặc dù Việt Nam - cũng như nhiều nước láng giềng của Trung Quốc - có tranh chấp hàng hải và lãnh thổ với Bắc Kinh ở Biển Đông, hai bên cũng có một cuộc chiến ngắn vào năm 1979, nhưng Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam.

Quan hệ ngoại giao giữa Hoa Kỳ và Việt Nam chỉ được khôi phục vào năm 1995. Kể từ đó, thương mại song phương đã phát triển, đạt mức cao 138 tỷ USD trong thương mại hàng hóa vào năm ngoái.

Việt Nam cũng đã trở thành trung tâm sản xuất xuất khẩu lớn của các nhà sản xuất toàn cầu như LG và Samsung Electronics của Hàn Quốc, nhà cung cấp cho Apple và các nhà sản xuất ô tô như Honda và Toyota.

Việt Nam càng nổi lên khi các nhà sản xuất tìm cách chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc, do căng thẳng địa chính trị và việc nhiều tập đoàn sản xuất lớn muốn đa dạng hóa chuỗi cung ứng do ảnh hưởng của đại dịch Covid.

Trước chuyến thăm dự kiến sắp tới, ông Biden và ông Trọng đã nói chuyện qua điện thoại hồi tháng 3. Một tháng sau đó, Ngoại trưởng Antony Blinken đến thăm Việt Nam ngay sau lễ kỷ niệm 50 năm ngày Mỹ rút quân, đánh dấu sự kết thúc việc can dự quân sự trực tiếp của Mỹ tại Việt Nam. Ông cam kết sẽ thúc đẩy quan hệ lên tầm cao mới. Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen cũng đã tới Hà Nội vào tháng 7.

Nguồn : VOA, 29/08/2023

***************************

Liệu Việt Nam có thể nâng cấp quan hệ với Mỹ lên thành "đối tác chiến lược toàn diện" ?

Minh Anh, RFI, 29/08/2023

Nhà Trắng ngày 28/08/2023 thông báo tổng thống Mỹ Joe Biden đến thăm Việt Nam ngày 10/09. Nguyên thủ Mỹ nhân chuyến thăm này rất có thể sẽ ký thỏa thuận đối tác chiến lược toàn diện với Việt Nam. Khả năng Hà Nội quyết định nâng cấp quan hệ với Washington lên mức cao nhất gây tranh luận trong giới nghiên cứu về chính sách đối ngoại Việt Nam.

Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng được phó tổng thống Mỹ Joe Biden tiếp tại trụ sở bộ Ngoại Giao Mỹ, Washington, Hoa Kỳ, ngày 07/07/2015. AP - Manuel Balce Ceneta

Theo trang mạng The Diplomat, nếu thông tin nâng cấp quan hệ Mỹ-Việt được xác nhận, thỏa thuận này trùng khớp với dịp thượng đỉnh lịch sử Mỹ - Nhật - Hàn diễn ra tại trại David, đánh dấu một bước quan trọng trong sự hội tụ chiến lược giữa Hà Nội và Washington trong hai thập niên gần đây. Một số nhà quan sát cho rằng, đây có thể sẽ là "một thắng lợi mới trong chiến dịch củng cố ảnh hưởng của Mỹ tại vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương". 

Nhưng nhiều nhà phân tích khác tỏ ra nghi ngờ khả năng nâng cấp quan hệ Mỹ-Việt trong năm nay do Việt Nam e ngại Trung Quốc có thể có những phản ứng, cũng như mối lo cho an ninh về việc Hoa Kỳ "can thiệp" vào chuyện nội bộ của Việt Nam.

Ba lý do để nâng cấp quan hệ

Tuy nhiên, theo phân tích của nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp trên trang mạng Fulcrum (28/08/2023), Hà Nội vẫn có thể chấp chận nâng cấp quan hệ với Mỹ lên thành "đối tác chiến lược toàn diện" mà không lo có những thay đổi đáng kể trong chính sách đối ngoại, vì ba lý do.

Thứ nhất, cả hai nước ngày càng có nhiều lợi ích chiến lược tương đồng. Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và rộng mở của Mỹ cũng như những nỗ lực chống tham vọng hàng hải của Trung Quốc phần lớn phù hợp với lợi ích của Việt Nam. Quan hệ hợp tác quốc phòng giữa Mỹ và Việt Nam gia tăng đáng kể trong những năm gần đây, và Hoa Kỳ có nhiều cơ hội trở thành nhà cung cấp quốc phòng quan trọng cho Việt Nam trong tương lai.

Về kinh tế, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất và là đối tác thương mại thứ hai của Việt Nam sau Trung Quốc. Ngoài ra, Hoa Kỳ còn là nhà đầu tư thứ 11 tại Việt Nam với mức vốn đăng ký lũy kế là hơn 11 tỷ trong năm 2022.

Thứ hai, việc nâng cấp quan hệ với Mỹ cũng phù hợp với việc Hà Nội đa phương hóa và đa dạng hóa nền ngoại giao. Việt Nam mong muốn phát triển mối quan hệ bền chặt và cân bằng với tất cả các nước lớn. Mỹ - với tư cách là một siêu cường - là mục tiêu lý tưởng cho chính sách ngoại giao nước lớn của Việt Nam. Ngoài Hoa Kỳ, Việt Nam đã có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc và Nga. Trong sắp tới, Hà Nội còn mong muốn nâng tầm quan hệ với Tokyo và Canberra.

Thứ ba, theo chuyên gia Lê Hồng Hiệp, năm 2023 là năm cơ hội để Việt Nam nâng cấp quan hệ với Mỹ. Năm nay cũng là dịp kỷ niệm 10 năm quan hệ đối tác toàn diện, một lý do thuận lợi để nâng tầm quan hệ mà không lo những phản ứng quá mức từ Trung Quốc. Quan trọng hơn, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung gia tăng, bất kỳ sự chậm trễ nào trong việc nâng mức quan hệ có thể đặt Hà Nội trong thế khó ngoại giao nếu quan hệ Mỹ - Trung xấu đi. Trong kịch bản này, bất kỳ nỗ lực nào của Việt Nam nhằm thắt chặt quan hệ với Mỹ đều có nguy cơ bị Trung Quốc đánh giá như là một hình thức chọn đứng theo Mỹ để kềm chế Trung Quốc.

Từ những phân tích này, nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp lạc quan đánh giá, ít có khả năng Trung Quốc trừng phạt Việt Nam vì thông báo này phần lớn chỉ là một tuyên bố chính trị hơn là một liên minh quân sự. Do vậy, chúng không gây ra bất kỳ mối đe dọa an ninh trực tiếp nào đối với Trung Quốc.

Dù vậy, trang mạng The Diplomat ngày 21/08/2023, cũng cảnh báo, cho dù Việt Nam và Mỹ đều có cùng mối quan ngại chung về Trung Quốc, nhưng những mối quan ngại này giữa hai nước là không giống nhau. Đối với Hoa Kỳ, Trung Quốc là một mối đe dọa lớn cho thế bá chủ của Mỹ trong khu vực. Còn Việt Nam xem đây như là một bước trong chính sách đối ngoại, bắt tay với tất cả các cường quốc có tranh chấp. Một cách khôn khéo, Hà Nội rất có thể sẽ thực hiện bước đi này sau khi đã tham khảo ý kiến các nhà lãnh đạo Trung Quốc để thăm dò được phản ứng của Bắc Kinh. 

The Diplomat dẫn lời nhà cựu ngoại giao Scot Marciel với Politico để kết luận : "Việt Nam vui mừng cải thiện quan hệ với Mỹ, nhưng điều đó không có nghĩa là họ sẽ chống lại Trung Quốc, mà Việt Nam sẽ luôn cẩn thận điều chỉnh các chính sách của mình". 

Minh Anh

************************

Nhà Trắng thông báo Tổng thống Mỹ Biden công du Việt Nam, thắt chặt quan hệ song phương

Minh Anh, RFI, 29/08/2023

Nhà Trắng ngày 28/08/2023 cho biết, sau khi dự thượng đỉnh G20 tại Ấn Độ, tổng thống Joe Biden đến thăm Việt Nam vào ngày 10/09. Nguyên thủ Mỹ có cuộc gặp với tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng cùng nhiều nhà lãnh đạo Việt Nam khác, nhằm thảo luận các phương cách "thắt chặt hợp tác quan hệ giữa hai nước". 

Tổng thống Mỹ Joe Biden, thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và thủ tướng Cam Bốt Hun Sen tại thượng đỉnh ASEAN - Mỹ, Phnom Penh, Cam Bốt, ngày 12/11/2022. AP - Vincent Thian

Trong thông cáo, thư ký báo chí của Nhà Trắng, bà Karine Jean-Pierre, nêu rõ, hai nhà lãnh đạo sẽ "tìm kiếm các cơ hội thúc đẩy phát triển kinh tế Việt Nam tập trung vào công nghệ và đổi mới, mở rộng quan hệ giữa nhân dân hai nước thông qua các chương trình trao đổi giáo dục và phát triển lực lượng lao động, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu cũng như là củng cố nền hòa bình, thịnh vượng và ổn định trong khu vực".

Thông cáo của Nhà Trắng được đưa ra sau nhiều tuần tổng thống Mỹ nói đến khả năng thăm Việt Nam. Tại một buổi vận động tranh cử ngày 29/07 được tổ chức ở Freeport, Maine, nguyên thủ Mỹ cho biết là lãnh đạo VIệt Nam muốn gặp ông. Đầu tháng Tám, tại New Mexico, ông tuyên bố "sớm đến thăm Việt Nam vì Hà Nội muốn thay đổi và nâng cấp quan hệ".

Theo AP, từ nhiều năm qua, Mỹ tìm cách tăng cường quan hệ với Việt Nam, quốc gia luôn tỏ ra thận trọng tiếp cận các yêu cầu từ phía Washington. Trong khi đó, cả Nga và Trung Quốc từ lâu đều đã là "đối tác chiến lược toàn diện" của Việt Nam. 

Đầu năm nay, ngoại trưởng Anthony Blinken đã đến thăm Việt Nam vài tuần sau lễ kỷ niệm 50 năm ngày Mỹ rút quân ra khỏi Việt Nam. Trong tháng 7/2023, bộ trưởng Tài Chính Janet Yellen cũng đã đến Hà Nội. 

Quan hệ Mỹ - Việt được bình thường hóa từ năm 1995. Kể từ đó, thương mại song phương phát triển đạt mức 138 tỷ USD trong năm 2022.

Minh Anh

***************************

Khi nào mới là thời điểm của phù hợp để nâng tầm quan hệ ?

Hiền Vương, VNTB, 30/08/2023

Liệu ngày 10 và 11/9 tới đây là thời điểm phù hợp để nâng tầm quan hệ Việt – Mỹ ?

Cuộc gặp gỡ giữa Joe Biden, Phó Tổng thống Mỹ, và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại nhà Trắng ngảy 7/7/2015 : Hai bên đang trao đổi các biện pháp để tiếp tục làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Việt – Mỹ

Bộ Ngoại giao Việt Nam đã có thông báo về sự kiện Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ thăm Việt Nam trong hai ngày 10 và 11/9, theo lời mời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.

"Dự kiến Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ thăm Việt Nam từ ngày 10 đến 11/9 theo lời mời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Chúng tôi tin rằng các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao hai nước sẽ làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Việt Nam – Mỹ, đưa quan hệ hai nước phát triển ổn định, thực chất và lâu dài trên tất cả các lĩnh vực, góp phần duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển tại khu vực cũng như trên thế giới" – người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng thông báo.

Trước đó một ngày, phía Nhà Trắng thông báo Tổng thống Mỹ Biden sẽ đến Hà Nội ngày 10/9 và có các cuộc gặp với lãnh đạo cấp cao của Việt Nam để "thảo luận các biện pháp tăng cường hơn nữa hợp tác giữa Mỹ và Việt Nam".

Thông báo cũng cho hay các nhà lãnh đạo sẽ "khám phá các cơ hội để thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam, tập trung vào công nghệ và đổi mới, mở rộng quan hệ nhân dân thông qua trao đổi giáo dục và các chương trình phát triển lực lượng lao động, chống biến đổi khí hậu cũng như tăng cường hòa bình, thịnh vượng và ổn định ở các nước khu vực".

Quan sát từ hai bản tin ngoại giao cho thấy ông Biden sẽ từ Hà Nội bay về Alaska dự lễ tưởng niệm sự kiện 11/9 (giờ Mỹ). Với lịch trình như thế này, ông Biden có lẽ sẽ không ở Việt Nam quá 24 tiếng đồng hồ, thậm chí có thể chưa đến 12 tiếng.

Hôm 17/8/2023, trong một họp báo quốc tế, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng khẳng định nhưng không nêu cụ thể thời gian và các điều kiện phù hợp mà đôi bên đặt ra là gì: "Hai bên đang trao đổi các biện pháp để tiếp tục làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Việt – Mỹ theo hướng ổn định, thực chất, lâu dài, hướng tới tầm quan hệ mới khi điều kiện phù hợp, đóng góp cho hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển tại khu vực cũng như trên thế giới".

Nếu xâu chuỗi các sự kiện chính trị diễn ra gần đây, tạm cho thấy trục cuộc "tầm quan hệ mới" có thể là tương tự như việc phía Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho rằng Hà Nội và Tokyo đang cùng chí hướng.

Cụ thể của vấn đề "cùng chí hướng" này là các quan chức ngoại giao Nhật Bản đang xem xét đưa các quốc gia, bao gồm Việt Nam, Philippines, Indonesia, Papua New Guinea, Mông Cổ và Djibouti vào danh sách nhận viện trợ an ninh của năm tài chính 2024. Đây là những quốc gia được nhận định là đối tác địa chính trị quan trọng của Nhật Bản.

Báo chí ở xứ Phù Tang viết rằng trong năm tài chính 2023, các nước như Philippines, Malaysia, Bangladesh và Fiji dự kiến sẽ nhận viện trợ an ninh từ Nhật Bản. Cụ thể, hơn 2 tỉ yên (khoảng 13,6 triệu USD) đã được phân bổ trong ngân sách chính phủ ban đầu.

Dưới dạng hỗ trợ an ninh chính thức (OSA), khoản viện trợ an ninh trong năm tài chính 2024 được công bố với mục đích hỗ trợ các nước có chung mục tiêu ngoại giao và một số mục tiêu khác với Nhật Bản trong việc tăng khả năng cảnh báo và giám sát lãnh thổ, cũng như trong các lĩnh vực như chống khủng bố và cướp biển.

Khoản viện trợ sẽ bao gồm trang bị quốc phòng, như hệ thống vệ tinh liên lạc, thiết bị radar và tàu tuần tra, cùng các hình thức viện trợ khác như xây dựng cảng phục vụ chung mục đích dân sự và quân sự. Tất cả đều miễn phí.

The Asahi Shimbun dẫn lời giáo sư Tsutomu Kikuchi (Đại học Aoyama Gakuin): "Cần duy trì cân bằng quyền lực để cùng tồn tại với Trung Quốc. OSA sẽ khiến Trung Quốc phải kiềm chế, qua đó đảm bảo hòa bình và an ninh trong khu vực".

Hiền Vương

Nguồn : VNTB, 30/08/2023

*************************

Liệu Mỹ có thể kiềm chế Trung Quốc qua nỗ lực nâng cấp quan hệ với Việt Nam ?

Lữ Gia Hồng, BBC, 08/07/2023

Giữa tháng 6, Việt Nam và Trung Quốc lại một lần nữa xung đột về vấn đề chủ quyền ở Biển Đông. Một tuần sau, vào ngày 25/6, tàu sân bay Mỹ USS Ronald Reagan đã đến cảng Đà Nẵng nhân dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập "quan hệ đối tác toàn diện" giữa Mỹ và Việt Nam.

Một số nhà phân tích cho rằng trong những năm gần đây, cả Mỹ và Việt Nam không chỉ nâng tầm quan hệ kinh tế và thương mại, mà còn chia sẻ những lo ngại chung về việc Trung Quốc bành trướng quân sự ở Biển Đông.

Việt Nam đã liên tục bày tỏ phản đối các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Trong tuần qua, bộ phim "Barbie" sắp ra mắt của Mỹ đã bị cấm chiếu ở Việt Nam vì có hình ảnh bản đồ chứa đường lưỡi bò.

Phải chăng Việt Nam bắt đầu có lập trường "thân Mỹ, chống Trung Quốc" vì vấn đề Biển Đông ?

Câu trả lời có thể không đơn giản như vậy. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng những nỗ lực của Washington nhằm thu phục Hà Nội đã không thành công và kết quả có thể không như họ mong đợi.

"Việt Nam không có động lực để cải thiện quan hệ với Mỹ, và Bắc Kinh hiểu điều này", Tiến sĩ Bill Hayton, nhà nghiên cứu thuộc chương trình Châu Á – Thái Bình Dương của Chatham House, nói với truyền thông Mỹ.

Trong khi đó, giáo sư Vũ Tường, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Việt - Mỹ tại Đại học Oregon, tin rằng giới lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam không coi tranh chấp trên Biển Đông quan trọng như thế giới bên ngoài vẫn tưởng. Ông nói với BBC tiếng Trung :

"Các nhà lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam không thích vấn đề này vì nó đe dọa sự tồn vong của chế độ. Sự tồn vong này mới là mối quan tâm thực sự của họ. Đồng thời, họ cố gắng thu lợi từ vấn đề này để giành được ưu đãi từ Mỹ, bao gồm viện trợ và tiếp cận thị trường Mỹ".

Tuy nhiên, học giả Harrison Pretat từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) tin rằng "Việt Nam hy vọng duy trì quan hệ hữu nghị với cả Trung Quốc và Mỹ trong khả năng của mình, để không làm ảnh hưởng tình hữu nghị với nước còn lại".

Trả lời BBC tiếng Trung, ông cho rằng Biển Đông đặc biệt quan trọng với Việt Nam, nhất là về nguồn năng lượng ngoài khơi.

Nhưng khi phải duy trì quan hệ chính trị và kinh tế với Trung Quốc và đối với hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông, Việt Nam cần duy trì sự cân bằng.

Theo ông, sự tương tác giữa Việt Nam với Mỹ được coi là quá thân thiện hoặc nếu Hà Nội ủng hộ các chiến lược khu vực của Washington được coi là chống Trung Quốc, thì Việt Nam có nguy cơ làm tổn hại đến mối quan hệ với Bắc Kinh.

Tháng 10/2022, Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng hội kiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, trở thành nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên đến thăm Bắc Kinh sau Đại hội Đảng lần thứ 20.

Cuối tháng 6, khi tàu sân bay USS Ronald Reagan đến Đà Nẵng, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính nhận lời mời của Ủy viên Quốc vụ Trung Quốc Lý Khắc Cường, đã bay đến Bắc Kinh, bắt đầu chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên kể từ khi nhậm chức thủ tướng.

Tháng 4/2023, Ngoại trưởng Mỹ Blinken thăm Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập "quan hệ đối tác toàn diện"

"Mảnh ghép Việt Nam" ?

Tàu sân bay USS Ronald Reagan thăm cảng Việt Nam vào cuối tháng 6, đánh dấu chuyến thăm thứ ba kể từ khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc. Chuyến thăm này đã gây chú ý và làm dấy lên lo ngại ở Bắc Kinh.

Nhà nghiên cứu Pretat nói với BBC tiếng Trung rằng chuyến thăm này là một dấu hiệu quan trọng của việc tăng cường hợp tác an ninh giữa hai nước, cho thấy Việt Nam hoan nghênh sự hiện diện của hải quân Mỹ trong khu vực, trái ngược với sự phản đối của Trung Quốc.

Chuyến thăm của tàu sân bay USS Ronald Reagan đến Đà Nẵng diễn ra sau một vụ việc gần đây liên quan đến việc tàu Trung Quốc đi vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam và các khu vực khác, mà các nhà phân tích tin rằng có thể nhằm mục đích thách thức hoạt động thăm dò dầu khí của Việt Nam.

Tiến sĩ Tô Tử Vân, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Đài Loan, cho biết từ góc độ địa chính trị, Việt Nam là mảnh ghép cuối cùng trong bức tranh ghép hình để bao vây Trung Quốc.

Tiến sĩ Tô phân tích rằng chiến lược này trong quá trình thời Trump là lấy Việt Nam, Bắc Hàn để tạo thế gọng kềm chặt chẽ với Trung Quốc. Nhưng thời Biden chuyển trọng tâm sang củng cố Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Philippines, bỏ rơi Bắc Hàn, biến Việt Nam thành mảnh ghép cuối cùng trong thế cờ địa chính trị của Biden.

Khi Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 27/6, ông hiếm khi nêu về khả năng nghiên cứu, hợp tác phát triển đường sắt cao tốc giữa hai nước

Theo ông Tô, Việt Nam có sức hấp dẫn đối với các nước như Nga và Trung Quốc. Vì vậy, Nga đã thuê một căn cứ hải quân tại vịnh Cam Ranh từ thời Liên Xô, làm căn cứ phía Nam cho Hạm đội Thái Bình Dương của Nga.

Ông tin rằng thái độ chiến lược của Việt Nam là chơi "ván bài của Mỹ" và "thậm chí có thể chấp nhận hỗ trợ quân sự của Mỹ". Do đó, trong khi vẫn duy trì quan hệ với Bắc Kinh, Hà Nội cho phép các chuyến thăm ngắn hạn và triển khai máy bay quân sự từ Mỹ, như một chiến lược cân bằng quyền lực.

Giáo sư Tô nhấn mạnh mối quan hệ an ninh giữa Mỹ và Việt Nam sẽ trở nên thân thiết hơn. Ví dụ, cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama đã dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí đối với Việt Nam vào năm 2016 và chính quyền Trump bắt đầu cung cấp viện trợ quân sự không quân cho Việt Nam, với tổng trị giá 92 triệu USD vào năm 2022.

"Với hiệu suất kém của vũ khí Nga trên chiến trường Ukraine sẽ tạo điều kiện cho việc Việt Nam chuyển sang mua vũ khí của phương Tây (Ấn Độ đã cho thấy xu hướng này). Việc mở rộng hợp tác an ninh và quân sự giữa Mỹ và Việt Nam sẽ được hưởng lợi và sẽ mở rộng hơn nữa vòng vây Bắc Kinh", ông nói.

Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Pretat của CSIS nói với BBC rằng chuyến thăm này của USS Ronald Reagan có thể không mang ý nghĩa như bên ngoài vẫn tưởng. Ở một góc độ nào đó, đây có thể là chuyến thăm bù cho việc Việt Nam đã hủy chuyến thăm dự kiến vào năm ngoái.

Điểm mấu chốt là Mỹ đã ám chỉ về việc sắp nâng cấp quan hệ song phương với Việt Nam thành "đối tác chiến lược". Nếu điều này trở thành hiện thực, đây sẽ là một tín hiệu quan trọng hơn.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng nỗ lực của Mỹ trong việc dùng Việt Nam để kiềm chế Trung Quốc đã không thành công như mong đợi, hoặc vẫn còn một chặng đường dài phía trước.

Giáo sư Zachary Abuza từ Đại học National War College (Mỹ) nói với VOA Tiếng Việt rằng vào tháng 10/2022, ông Nguyễn Xuân Phúc đã phải mất "nhiều tháng thu xếp" để có cuộc điện đàm với Biden, cho thấy Hà Nội vẫn đánh giá cao mối quan hệ với Bắc Kinh .

Còn Tiến sĩ Bill Hayton của Chatham House nhận định : "Lãnh đạo của Việt Nam theo chủ nghĩa Lênin, và họ coi nền dân chủ do Mỹ hậu thuẫn là mối đe dọa lớn nhất mà họ phải đối mặt. Các vấn đề của Trung Quốc không đáng kể so với các vấn đề của Mỹ".

Theo Tiến sĩ Abuza, Bắc Kinh tự tin rằng "Việt Nam biết mình là một bên tham gia độc lập và kiên quyết từ chối thực hiện bất kỳ hành động nào mà Bắc Kinh coi là thù địch với lợi ích của Trung Quốc". Ông gợi ý Nhà Trắng phải nhận ra những vấn đề nhạy cảm mà Hà Nội quan tâm và "không nên liên kết rõ ràng việc cải thiện quan hệ với Việt Nam với Trung Quốc".

Theo phân tích của các chuyên gia, có vẻ như mong muốn nâng cấp quan hệ với Việt Nam của Mỹ nhân dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ đối tác toàn diện vào tháng 7 sẽ khó thành hiện thực dưới tác động của Bắc Kinh.

Mặc dù Mỹ là nhà đầu tư lớn và thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với phái đoàn thương mại lớn nhất từ trước đến nay của Mỹ thăm Việt Nam vào đầu năm nay, Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất và là nguồn hỗ trợ kinh tế quan trọng của Việt Nam.

Năm 2020, Trung Quốc thành lập thành phố Tam Sa khiến Việt Nam dậy sóng, ra tuyên bố phản đối

Reuters dẫn lời các quan chức Việt Nam nói rằng trong khi mong muốn của Washington là nâng cấp hệ ngoại giao với Hà Nội, "các nhà lãnh đạo Việt Nam do dự, sợ rằng Trung Quốc có thể trả đũa". Cạnh tranh Trung-Mỹ và khoảng cách giữa Trung Quốc và Việt Nam, Hà Nội có thể miễn cưỡng chính thức nâng cấp quan hệ đối tác toàn diện với Washington", Bích Trần, từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế của Washington nói với Reuters.

Tiến sĩ Huỳnh Tâm Sáng từ Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh Việt Nam nói với BBC tiếng Trung rằng Việt Nam hiện nay rất cần sự hỗ trợ của Mỹ, đặc biệt là về an ninh và quốc phòng, để đối phó với áp lực ngày càng tăng của Trung Quốc ở Biển Đông. Nhưng các nhà lãnh đạo Việt Nam cũng cần sự hỗ trợ chính trị của Trung Quốc để duy trì và củng cố địa vị của Đảng cộng sản Việt Nam.

"Tôi tin rằng Việt Nam sẽ tiếp tục sử dụng các chiến lược phòng ngừa rủi ro", ông nói.

Giáo sư Vũ Tường từ Đại học Oregon cho rằng, trên thực tế, mối quan hệ tay ba giữa Mỹ, Trung Quốc và Việt Nam đã không có bất kỳ thay đổi nào trong những năm qua. Ví dụ, mỗi mùa hè, Trung Quốc đều đưa một số tàu đến các khu vực tranh chấp ở Biển Đông để tuyên bố chủ quyền, trong khi Hà Nội đáp trả một cách tượng trưng, khiến bên ngoài tin rằng họ rất quan tâm đến vấn đề Biển Đông.

"Việt Nam muốn giữ cho Mỹ hy vọng rằng họ có thể có mối quan hệ gần gũi hơn với Việt Nam trong tương lai để họ không chỉ trích những vi phạm về nhân quyền ngày càng rõ ràng của Việt Nam", ông nói với BBC.

Cái nhìn khác biệt giữa chính quyền và người dân Việt Nam

Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc không được lòng công chúng Việt Nam, vốn ngày càng trở nên chống Trung Quốc trong những năm gần đây.

Theo các cuộc khảo sát do Trung tâm Nghiên cứu Pew của Mỹ thực hiện, tâm lý của công chúng Việt Nam đối với chính phủ Trung Quốc ngày càng trở nên tiêu cực.

Một khảo sát do trung tâm này công bố vào tháng 8/2017 cho thấy Việt Nam là nước châu Á-Thái Bình Dương có cái nhìn kém thiện cảm nhất với Trung Quốc, hơn cả Nhật Bản, quốc gia lâu nay có quan hệ căng thẳng với Trung Quốc. Chỉ 10% người Việt Nam được hỏi ủng hộ Trung Quốc hơn Mỹ.

Hơn nữa, báo cáo của Pew chỉ ra rằng Việt Nam đứng đầu trong số các quốc gia coi tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc là một điều tồi tệ. Ngoài ra, người dân Việt Nam có niềm tin thấp nhất vào ảnh hưởng tích cực của Tập Cận Bình đối với các vấn đề toàn cầu trong số tất cả các quốc gia được khảo sát.

Phân tích tâm lý chống Trung Quốc đang gia tăng trong xã hội Việt Nam. Giáo sư Hoàng Quỳnh Thu từ Đại học Quốc lập Chính trị Đài Loan, đã chỉ ra rằng ở Việt Nam, tâm lí chống Trung Quốc đã được chính phủ tích cực thúc đẩy thông qua các bản đài báo và thậm chí giáo dục, tăng cường trong những năm gần đây.

Tuy nhiên, bà nhấn mạnh tâm lý chống Trung Quốc của người dân Việt Nam không chỉ nảy sinh sau khi Trung Quốc trỗi dậy 20 năm về trước.

Theo giáo sư Hoàng, gốc rễ của việc chống Trung Quốc có thể bắt nguồn từ thời kỳ thuộc địa khi Việt Nam bị đô hộ. Bà nhấn mạnh, sau khi Đảng cộng sản Việt Nam nắm quyền kiểm soát Việt Nam, sự thao túng tâm lý chống Trung Quốc của chính quyền ngày càng trở nên rõ ràng, "thậm chí làm rung chuyển quan hệ Việt - Trung".

Ông Hoàng nêu ví dụ, dựa trên những ghi chép lịch sử, vào năm 1946, lãnh tụ Việt Nam khi đó, ông Hồ Chí Minh đã nói trong cuộc đàm phán với đại diện của Pháp rằng : "Chúng tôi thà ngửi mùi xì hơi của Pháp trong 5 năm còn hơn là ăn phân Trung Quốc cả đời".

Giáo sư Hướng nhấn mạnh, chính sách chính thức về Trung Quốc và tâm lý của công chúng ở Việt Nam không nhất quán, tạo ra nhiều mâu thuẫn. Nói cách khác, Hà Nội thường xuyên phải cân bằng những khó khăn giữa "củng cố tình cảm của người dân" và "lợi ích quốc gia".

Chẳng hạn, nếu chính phủ Việt Nam không thể đòi hỏi sự công bằng từ Bắc Kinh theo quan điểm chống Trung Quốc, thì sự thất vọng của công chúng đối với chính phủ có thể phản tác dụng.

Ví dụ, vào năm 2014, khi Trung Quốc đưa giàn khoan HD-981 đến khu vực mà Việt Nam cho là thuộc quyền tài phán của mình, các cuộc biểu tình chống Trung Quốc đã nổ ra và các nhà máy nước ngoài ở tỉnh Bình Dương phía nam đã bị đập phá.

Vào tháng 6/2018, hàng chục ngàn người dân Việt Nam đã xuống đường biểu tình phản đối "Luật Đặc khu kinh tế" mới được đưa ra mà họ cho rằng sẽ có lợi cho Trung Quốc, khiến giới lãnh đạo ở Hà Nội sửng sốt.

Tiến sĩ Huỳnh Tâm Sáng giải thích với BBC rằng thực sự người Việt Nam nghiêng về phía Mỹ nhiều hơn do quan hệ song phương phát triển mạnh mẽ và "sức mạnh mềm" mà Mỹ thể hiện thông qua giáo dục ở Việt Nam.

Ông nói rằng hầu hết người dân Việt Nam không có ấn tượng tốt về Bắc Kinh, nhưng họ tôn trọng nền văn minh và sự phát triển kinh tế của Trung Quốc.

Lữ Gia Hồng

Nguồn : BBC, 08/07/2023

Mỹ hứa giúp Việt Nam tăng trưởng, củng cố hòa bình, thịnh vượng và ổn định khu vực

Bình luận về khả năng Washington và Hà Nội kỳ này có thể nâng quan hệ Mỹ – Việt lên "Đối tác chiến lược" hay không, giới phân tích cho rằng, điều đó xuất hiện như một đòi hỏi khách quan từ cả hai phía.

Nâng quan hệ Mỹ – Việt lên "Đối tác chiến lược", theo giới quan sát, là một đòi hỏi khách quan từ cả hai phía, và người Việt Nam rất mong đợi.

Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ tới Hà Nội ngày 10/9/2023, theo loan báo chính thức từ phát ngôn viên Nhà Trắng Karine Jean-Pierre vừa công bố ngày 28/8. Thông cáo cho hay trong thời gian ở Hà Nội, ông Biden sẽ gặp Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và các lãnh đạo chủ chốt của Việt Nam để bàn cách thắt chặt hơn nữa mối bang giao Việt Nam – Hoa Kỳ. 

Vẫn theo người phát ngôn từ Nhà Trắng, "trong chuyến thăm của Tổng thống Biden tới Việt Nam, lãnh đạo hai nước sẽ tìm kiếm các cơ hội để phát huy tăng trưởng cho nền kinh tế Việt Nam, tập trung vào công nghệ và đổi mới, mở rộng mối quan hệ giữa nhân dân hai nước thông qua trao đổi giáo dục và các chương trình phát triển lực lượng lao động, chống biến đổi khí hậu và tăng cường hòa bình – thịnh vượng – ổn định cho khu vực" (1). 

Sáng 28/8, Việt Nam đón Thủ tướng Singapore, sau đó, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã hội đàm với ông Lý Hiển Long. Hai Thủ tướng Việt Nam và Singapore nhất trí nghiên cứu khả năng nâng cấp quan hệ lên "Đối tác chiến lược toàn diện" trong thời gian tới (2). Do lệch múi giờ, sáng 28/9, tờ Tuổi trẻ mới chạy chapeau "Bộ Ngoại giao Việt Nam thông báo Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ thăm Việt Nam trong hai ngày 10 và 11/9, theo lời mời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng".

Một chương mới trong quan hệ giữa Việt Nam với Hoa Kỳ sẽ bắt đầu. Chương "tân sử" này thật ra được hé lộ từ phát biểu của Ngoại trưởng Blinken hồi tháng 4/2023 khi ông này tuyên bố, Việt Nam giờ đây "đã sát cánh cùng với Hoa Kỳ trong giai đoạn cần hỗ trợ nhau nhất". "Sát cánh" có nghĩa là "vai kề vai", tức là loại diễn ngôn xưa nay Hoa Kỳ chỉ dùng để nói về đồng minh hay các đối tác hàng đầu (3). 

Chương "sử mới" này – như một bí mật công khai – được dư luận biết đến, khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã cử Trưởng ban Đối ngoại Lê Hoài Trung sang Washington để chuẩn bị các công việc liên quan đến cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước. Chuyến thăm Mỹ của ông Lê Hoài Trung diễn ra gần như tiếp nối với chuyến công du Trung Quốc của Thủ tướng Phạm Minh Chính cho thấy sự nhất quán trong "ngoại giao cây tre" của Việt Nam (4). Cho nên ngày 22/8 vừa qua, tuy phát ngôn viên của Nhà Trắng "né" Việt Nam trong thông cáo về chuyến công du của ông Biden dự Hội nghị thượng đỉnh G20 tại New Delhi, giới quan sát vẫn khẳng định, Tổng thống Biden vẫn đến Việt Nam, bởi vì "việc ông Biden thăm Hà Nội xem ra không đơn giản là chuyện bỏ sang một bên mà được" (5).

Có lẽ không có thời điểm nào thích hợp hơn dịp thăm Việt Nam lần này để người dân Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, các nhà lãnh đạo từ cả hai Đảng ở Mỹ cùng nhớ lại thông điệp của Tổng thống Truman sau khi kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai. Theo đó, nước Mỹ cam kết sẽ hỗ trợ các quốc gia tự do đối mặt với các áp lực cưỡng bức và giúp họ duy trì độc lập quốc gia và chống lại mọi hành động xâm lược từ bên ngoài. Đây là cơ sở cho chính sách giúp đỡ và hỗ trợ kinh tế của Mỹ đối với các nước đang phải đối mặt với sự đe dọa từ các thế lực thù địch [I believe that we must help free peoples to maintain their free institutions and their national integrity against aggressive movements... Harry S. Truman tuyên bố tại Quốc hội vào ngày 12/3/1947] (6).

Và dịp này, nước Mỹ dường như cũng tưởng niệm ngày 11/9 với lời nguyền, an ninh và thịnh vượng của Hoa Kỳ nhiều lúc tùy thuộc vào an ninh và thịnh vượng ở những vùng đất xa xôi trên quả địa cầu này. Sau Việt Nam, Tổng thống sẽ tới Alaska để tham dự lễ tưởng niệm cùng các thành viên của chính phủ, quân đội và gia đình họ (7).

Phải ghi nhận, thành công trong chiến lược "Ấn Thái Dương tự do và rộng mở" (FOIP) của Mỹ và phương Tây ngày nay có phần nhờ đã biết khai thác tối đa chính sách "ngoại giao chiến lang" quá đà của Trung Quốc. Giờ thì Tập Chủ tịch có thể đổ lỗi cho Ngoại trưởng Tần Cương, vị Ngoại trưởng đào hoa vừa nhậm chức được 7 tháng đã bị bay ghế, hay cho Vương Nghị (Wang Yi), thậm chí là cả Dương Khiết Trì (Yang Jiechi). Đặc biệt, Dương Ngoại trưởng từng nổi tiếng với tuyên bố gây sốc cho cả khối Đông Nam Á tại cuộc Hội nghị An ninh khu vực ở Hà Nội vào tháng 7/2010, khi ông Dương nhìn thẳng vào Ngoại trưởng Singapore mà rằng : "Quý vị phải nhớ, Trung Quốc là một đại quốc và các nước khác chỉ là tiểu quốc, và đó là sự thật !" (8).

Ngày nay ông Tập thật khó có thể đi bán dạo bài thuốc "một cộng đồng chung vận mệnh" đối với ASEAN, bởi vì còn mấy nước tin Trung Quốc nữa ? Riêng Việt Nam thì đã đổi bài học "sống chung với Trung Quốc" bằng xương máu của bao nhiêu thế hệ qua hàng ngàn năm giữ nước và dựng nước của mình (9). Dân tộc này, trải qua một cơn đại dịch kinh hoàng, hiểu thế nào là nguồn gốc của hiểm họa cũng như tình nghĩa của bạn bè…

Các kết nối từ QUAD đến AUKUS, từ JAPHUS đến JAKOUS… sẽ trở thành những lực lượng nòng cốt cho chiến lược chung nhằm đối phó với sự hung hăng của Trung Quốc.

Loan báo của Nhà Trắng chưa đề cập cụ thể việc Tổng thống Biden có nâng cấp quan hệ Mỹ – Việt lên "Đối tác chiến lược" hay không. Tuy nhiên giới phân tích và quan sát trong khu vực cũng như trên thế giới tin rằng, đó sẽ là một nội dung nổi bật trong nghị trình của Tổng thống và lãnh đạo Việt Nam. Bởi điều này, nếu được thành tựu sau bao đón đợi, sẽ góp phần gia cố thêm nền tảng "xoay trục" trong chính trị đối ngoại của nhiều đời Tổng thống Mỹ, cũng như các yêu cầu trợ giúp nhiều mặt đối với Việt Nam.

Và gần đây nhất, từ "Bộ tứ" (QUAD) làm trụ cột cho FOIP, chúng ta chứng kiến sự xuất hiện liên tục của nhiều kết nối "tay ba", từ AUKUS (Úc – Anh – Mỹ) trước đây đến JAPHUS (Nhật – Philippines – Mỹ) gần đây. Giống như hình ảnh "sóng sau xô sóng trước", một khi AUKUS, JAPHUS được định dạng, rồi đây sẽ tiếp nối thêm JAKOUS (Nhật – Hàn – Mỹ). Tất nhiên, động năng then chốt bao trùm "Ấn Thái Dương tự do và rộng mở" (FOIP) vẫn là cấu trúc QUAD không thể thay thế – Quadrilateral Security Dialogue.

Các kết nối từ QUAD đến AUKUS, từ JAPHUS đến JAKOUS… sẽ trở thành những lực lượng nòng cốt cho chiến lược chung nhằm đối phó với sự hung hăng của Trung Quốc. Liệu sau chuyến thăm Việt Nam lần này, "Bộ tam" tiếp theo sẽ là những nước nào (10) ?

Hoàng Trường

Nguồn : VOA, 29/08/2023

(1) https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2023/08/28/statement-by-press-secretary-karine-jean-pierre-on-president-bidens-travel-to-vietnam/

(2) https://vietnamnet.vn/viet-nam-va-singapore-nghien-cuu-nang-cap-len-doi-tac-chien-luoc-toan-dien-2182912.html

(3) https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-65327268

(4) https://nld.com.vn/chinh-tri/truong-ban-doi-ngoai-trung-uong-le-hoai-trung-tham-lam-viec-tai-my-20230703121033454.htm

(5) https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-66612964

(6) https://www.history.com/this-day-in-history/truman-doctrine-is-announced

(7) https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2023/08/28/statement-by-press-secretary-karine-jean-pierre-on-president-bidens-travel-to-vietnam/

(8) https://www.hoover.org/research/beijings-view-world

(9) https://www.rfa.org/vietnamese/news/programs/LiteratureAndArts/taduyanh-about-east-sea-12222012113523.html

(10) https://www.voatiengviet.com/a/cac-chuyen-dong-lien-quan-den-chuyen-tham-viet-nam-cua-tt-biden/7232530.html

"Không có bạn bè hay kẻ thù vĩnh viễn, chỉ có lợi ích vĩnh viễn.

(Lord Palmerston)

Việt Nam và Mỹ phải nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược là tất yếu. Nhưng quá trình đó bị trì hoãn quá lâu, làm cho dư luận vừa hồi hộp vừa phấn khích như xem một vở kịch đang đến đoạn kết vui vẻ. Tuy không nên quá nôn nóng, nhưng lúc này là thời điểm tốt nhất để hai nước tiếp tục "trở về tương lai". Trước bước ngoặt mới, nếu trì hoãn lâu hơn nữa sẽ mất nốt cơ hội.

Năm 2023, Hoa Kỳ và Việt Nam sẽ kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ đối tác toàn diện.

Nhìn lại quá khứ

Cách đây 10 năm, trong chuyến thăm Mỹ để thiết lập quan hệ đối tác toàn diện (23-26/7/2013), Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã trao cho Tổng thống Barack Obama những bức thư và điện của Hồ Chí Minh gửi phía Mỹ. Trong hai năm 1945-1946, Hồ Chí Minh đã gửi 11 bức thư và điện cho Tổng thống Harry Truman và Ngoại trưởng James Byrnes. Nếu lúc đó Washington đáp lại thiện chí của Hồ Chí Minh, chắc lịch sử đã rẽ lối khác.

Trong bài báo đăng trên Washington Post (27/7/2013), Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nhấn mạnh "Hôm nay, khi tôi tới thăm đất nước và nhân dân Hoa Kỳ, chúng ta cùng chia sẻ niềm vui vì ý nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh gần 70 năm trước về mối quan hệ "hợp tác đầy đủ" giữa hai dân tộc nay đã thành hiện thực". Lịch sử quan hệ Viêt-Mỹ đầy nghịch lý. "Tuy không thể thay đổi được quá khứ, nhưng có thể thay đổi tương lai".

Không phải ngẫu nhiên mà Hồ Chí Minh đặt tên "Việt Nam Độc lập Đồng minh" (Việt Minh) cho mặt trận dân tộc, để cộng tác với đồng minh chống phát xít Nhật. Tháng 3/1945, Hồ Chí Minh sang Côn Minh để bắt liên lạc với Charles Fenn (GBT) và tướng Lee Chenault (tư lệnh không đoàn 14 "Hổ bay"). Sau đó, Archimedes Parti (OSS) đã thiết lập quan hệ với Việt Minh. GBT đã cử Frank Tan và OSS đã cử Dan Phelan tới Việt Bắc.

Tháng 7/1945, OSS đã cử nhóm "Con Nai" (Dear Team) của thiếu tá Allison Thomas đến Việt Bắc để huấn luyện cho các đơn vị Việt Minh. Nhóm "Con Nai" đã huấn luyện 40 người được chọn trong số 110 quân du kích của tướng Đàm Quang Trung. Hồ Chí Minh đã đặt tên cho đơn vị đó là trung đội "Bộ đội Việt-Mỹ", được thành lập ngày 20/8/1945, do ông Võ Nguyên Giáp chỉ huy, tham gia chiến đấu chống Nhật tại Thái Nguyên.

Mặc dù tình hình Đông Dương lúc đó và nội bộ GBT, AGAS và OSS rất phức tạp, nhưng Hồ Chí Minh tranh thủ được cảm tình và ủng hộ của Charles Fenn và Archimedes Parti. Họ là những người bạn của Việt Nam lúc cách mạng còn non trẻ. Tuy tôi không gặp được Charles Fenn như đã hứa với anh Phạm Xuân Ẩn, nhưng đã gặp Archimedes Parti tại Bangkok năm 1990 khi ông tới Hà Nội dự kỷ niệm 100 năm ngày sinh Cụ Hồ.

Lịch sử quan hệ Việt-Mỹ đã trải qua nhiều thăng trầm đầy bi kịch. Sau chiến tranh Việt Nam, lẽ ra hai nước đã bình thường hóa quan hệ từ 1977-1978, nhưng Việt Nam đã để tuột mất cơ hội, do nhiều yếu tố. Vì vậy, Việt Nam đã bị xô đẩy vào cuộc chiến tranh Đông Dương lần thứ ba (1979-1989). Chuyến thăm Mỹ lịch sử của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng (6-10/7/2015) là một cột mốc đánh dấu bước ngoặt trong quan hệ hai nước để "bỏ qua quá khứ".

Trở về tương lai

Từ đầu năm 2023 đến nay, ngoài chuyến thăm của các đoàn Quốc hội và đoàn doanh nghiệp Mỹ gồm 50 công ty hàng đầu do USABC tổ chức, nhiều quan chức cấp cao Mỹ đã sang thăm Việt Nam để tăng cường hợp tác giữa hai nước. Đó là Đại diện Thương mại Catherine Tai, Giám đốc CDC Rochelle Walensky, Tổng Giám đốc USAID Samantha Power, Bộ trưởng bộ Nông nghiệp Thomas Vilsack, Bộ trưởng bộ Tài chính Janet Yellen.

Về ngoại giao, sau chuyến thăm Việt Nam của Ngoại trưởng Antony Blinken (14-16/4/2023), Trưởng ban Đối ngoại Lê Hoài Trung đã sang thăm Mỹ (28/6-2/7/2023) để chuẩn bị cho chuyến thăm của lãnh đạo nhằm nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược. Đặc biệt là chuyến thăm của ông Kurt Campbell, Điều phối viên của Hội đồng An ninh Quốc gia về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, vào giữa tháng 7 để chuẩn bị cho chuyến thăm của Tổng thống Biden (dự kiến ngày 10/9).

Trong điện đàm với Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng ngày 29/3, Tổng thống Biden đã khẳng định Việt Nam là đối tác quan trọng và Mỹ ủng hộ Việt Nam mạnh, độc lập, tự chủ và thịnh vượng. Hai nhà lãnh đạo đã nhận lời mời đi thăm lẫn nhau. Khi tiếp Ngoại trưởng Antony Blinken ngày 15/4, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh "những kết quả tích cực trong quan hệ hai nước thời gian qua là cơ sở để tiếp tục nâng quan hệ hai nước lên tầm cao mới".

Trong dịp đến bang New Mexico để vận động tranh cử, Tổng thống Biden đã nói ngày 8/8 : "Tôi sẽ sớm đến Việt Nam, vì Việt Nam muốn thay đổi mối quan hệ với chúng ta để trở thành một đối tác chủ chốt". Trước đó, ngày 28/7, Tổng thống Biden cho biết "Lãnh đạo cao nhất của Việt Nam rất muốn gặp tôi để thảo luận việc nâng cấp quan hệ hai nước lên đối tác lớn, ngang hàng với Nga và Trung Quốc".

Tuy báo chí trong nước không đưa tin vì những lý do tế nhị, nhưng báo chí nước ngoài đã loan báo mặc dù Nhà Trắng chưa thông báo chính thức. Theo báo chí, Tổng thống Joe Biden sẽ đến New Delhi dự Thượng đỉnh G-20 (9-10/9), sau đó sẽ đi Việt Nam, vì vậy sẽ không đến Jakarta dự Cấp cao ASEAN. Trước đó, ông Blinken đã nói tại Hà Nội ngày 15/4 rằng quan hệ Việt-Mỹ sẽ được nâng cấp "trong những tuần và những tháng tới".

Việt Nam và Mỹ đã sẵn sàng nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược sau nhiều lần "nâng lên đặt xuống" vì những lý do nhạy cảm. Yếu tố Trung Quốc đã giảm thiểu sau khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đi thăm Trung Quốc ngày 1/11/2022. Vấn đề nhân quyền được xếp sau lợi ích chiến lược song trùng. Vấn đề khắc phục hậu quả chiến tranh được Mỹ tích cực giải quyết. Hai bên đang thúc đẩy hợp tác kinh tế và khai thác tài nguyên, bao gồm đất hiếm.

Bước ngoặt mới

Theo Kurt Campbell, Việt Nam là "một nước bản lề quan trọng" (a critical swing state) tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, vì có vị trí chiến lược, vai trò địa chính trị và địa kinh tế ngày càng quan trọng, kiên quyết chống lại sự bành trướng trên biển của Trung Quốc". Năm 2010, Ngoại trưởng Hillary Clinton đề xuất nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược. Tháng 8/2021, Phó Tổng thống Kamala Harris cũng đặt vấn đề như vậy.

Nhưng trong nội bộ Việt Nam, những người bảo thủ vẫn lo ngại Mỹ "diễn biến hòa bình" khi ủng hộ nhân quyền và dân chủ. Họ sợ nâng cấp quan hệ với Mỹ sẽ mở cửa cho Mỹ can thiệp vào Việt Nam. Đây chính là những gì mà Trung Quốc muốn, nhằm gạt ảnh hưởng của Mỹ ra khỏi khu vực để độc chiếm Biển Đông và giữ Việt Nam trong vòng tay của họ. Vì vậy, nếu Việt Nam quá lo ngại bị Trung Quốc trừng phạt, sẽ rơi vào bẫy của họ.

Việt Nam muốn làm đối tác chiến lược với 5 nước thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc trong đó có Mỹ, nhưng đến nay quan hệ với Mỹ vẫn thấp nhất so với bốn nước kia. Đó là nghịch lý. Đối tác chiến lược Việt-Mỹ phù hợp với chủ trương đối ngoại của Việt Nam là "độc lập, tự chủ, đa dạng hóa và đa phương hóa quan hệ". Đối tác chiến lược với Mỹ không chỉ là tượng trưng mà còn thực chất, để Hà Nội vận dụng "ngoại giao cây tre".

Trung Quốc đã tin tưởng hơn vào sự trung lập của Việt Nam, để cho Việt Nam có thể mở rộng hợp tác quốc phòng với các nước khác, trong đó có Mỹ. Việt Nam đã duy trì quan hệ tốt với Trung Quốc với nguyên tắc "bốn không". Ngoài ra, dù lo ngại "diễn biến hòa bình" vẫn còn nhưng đã giảm thiểu sau khi lãnh đạo Mỹ cam kết tôn trọng hệ thống chính trị của Việt Nam, và ủng hộ một nước Việt Nam "mạnh, độc lập, tự chủ và thịnh vượng".

Theo Chiến lược An ninh Quốc gia mới, Chính quyền Biden "sẵn sàng cộng tác với các chế độ chuyên chế không theo thể chế dân chủ nhưng ủng hộ hệ thống quốc tế dựa trên luật lệ". Việt Nam nằm trong số đó. Nay Mỹ tìm cách để hóa giải những khác biệt với Hà Nội để thúc đẩy các mục tiêu chiến lược.

Lời kết

Đến nay, quan hệ hai nước đã có những bước tiến dài. Nhưng so với các cơ hội đã bị lỡ trước đây cũng như lợi ích chiến lược song trùng hiện nay, những gì đã đạt được vẫn còn "quá ít và quá chậm". Nếu nhìn ngược lại lịch sử thì lẽ ra Việt Nam và Mỹ đã trở thành đối tác chiến lược từ lâu. Nhưng đáng tiếc là điều đó đã không trở thành hiện thực sớm hơn.

Người Hà Nội thích nói đùa "Hà Nội không vội được đâu". Nhưng giới quan sát cho rằng hiện nay hai nước đã sẵn sàng nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược. Điều này phải được thực hiện "ngay bây giờ hoặc không bao giờ". Đối tác Chiến lược Mỹ-Việt là tín hiệu tích cực và cơ hội tốt cho Việt Nam. Nó không chỉ mở rộng và làm sâu sắc liên kết kinh tế và ngoại giao, mà còn thúc đẩy hai nước cộng tác tốt hơn về an ninh quốc phòng.

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 17/08/2023

Tham khảo

1. Charles Fenn, "Ho Chi Minh : A Biographical Introduction", Studio Vesta, 1973

2. Alexander Vuving, "Tổng bí thư Trọng đi Mỹ : Chuyến đi mở cục diện mới",  BBC, July 5, 2015

3. Bùi Thế Giang và Hoàng Anh Tuấn, "Đằng sau chuyến thăm Mỹ của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng",  Vietnamnet (phỏng vấn), 22/7/2015

4. Nguyen Quang Dy, "Trump-Trọng Summit Remains in Limbo", YaleGlobal, January 2, 2020

5. Phan Xuan Dung, "Vietnam’s Relations with the United States : Time For an Upgrade", Fulcrum, 12 January, 2023

6. Murray Hiebert, "Biden Should Invite Vietnams Party Chief for a Visit",  CSIS, March 27, 2023

7. "Vietnam Party Chief and Biden agree to boost ties in phone call", Reuters, March 30, 2023

8. "US, Vietnam pledge to boost relations during Blinken’s visit to Hanoi", Reuters, April 15, 2023

9. Nguyen Khac Giang, "US–Vietnam Relations : Ready for a Strategic Partnership Upgrade ?",  Fulcrum, 20 April 2023

10. Lục Minh Tuấn, "Trung Quốc âm mưu gì ở Biển Đông ?", Tuổi Trẻ, 27/5/2023

"Tôi sẽ sớm thăm Việt Nam" (I’m going to Vietnam shortly). Tuyên bố vào sáng 8/8/2023 của Tổng thống Biden đã được tất cả các hãng truyền thông lớn trên thế giới đăng tải. Bất ngờ nhưng không ngạc nhiên, là báo chí và truyền thông Việt Nam lại tỏ ý dè dặt trước tuyên bố ấy. Tại sao ?

Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen ngồi trên xe tay ga khi đến thăm một nhà máy lắp ráp xe máy điện ở Hà Nội, Việt Nam, ngày 20/7/2023.

Hai bên quyết nâng cấp quan hệ

Tổng thống Joe Biden hôm 8/8/2023 cho biết, ông có kế hoạch sớm thăm Việt Nam. Ông Biden nói vậy khi phát biểu tại một sự kiện gây quỹ tranh cử tại thành phố Albuquerque thuộc bang New Mexico."Tôi sẽ sớm đến Việt Nam, vì Việt Nam muốn thay đổi mối quan hệ với chúng ta để trở thành một đối tác chủ chốt". Nhóm báo chí tham gia cuộc gặp mặt liên quan đến chiến dịch tranh cử đã tường thuật lại bài nói của ông Biden như thế.

CNN cũng có yêu cầu Nhà Trắng cung cấp thông tin chi tiết thêm về phát biểu của Biden liên quan đến chuyến công du Hà Nội. Tuy nhiên, câu trả lời của phát ngôn viên Nhà Trắng chắc không làm thỏa mãn cánh báo chí : "Chúng tôi chưa có gì để chia sẻ với quý vị vào thời điểm hiện nay" (1). Thái độ thận trọng này có phần giống với truyền thông Việt Nam. Tuyên bố của Biden đã qua vài ngày nhưng chưa có tờ báo chính thức nào ở Việt Nam đưa lại câu phát biểu của người đứng đầu nước Mỹ. Đài VOA Hoa Kỳ đã gián tiếp giải thích, tại sao giờ này Việt Nam lại trở nên thận trọng."Việt Nam tỏ ra thận trọng, vì e ngại làm mất lòng Trung Quốc, nước láng giềng khổng lồ mà Việt Nam có quan hệ thân thiết, hoặc Nga, một đối tác truyền thống khác" (2).

Trước đó, ngày 28/7/2023, Tổng thống Biden cũng đã công bố, "Lãnh đạo cao nhất" Việt Nam muốn gặp ông – nhân ông trên đường đi dự Hội nghị thượng đỉnh khối các nước G20 vào tháng 9 tới đây tại New Delhi – để thảo luận việc nâng cấp quan hệ song phương. Hãng tin Reuters cũng khẳng định công bố ngày 28/7 này của Biden và rằng,Lãnh đạo Việt Nam "muốn nâng tầm quan hệ thành một đối tác lớn, ngang hàng với Nga và Trung Quốc" (He wants to elevate us to a major partner, along with Russia and China) (3).

Các nhà phân tích đều ám chỉ "Lãnh đạo Việt Nam" ở đây là "Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam" Nguyễn Phú Trọng, người mà Tổng thống Mỹ đã nói chuyện trực tiếp qua điện thoại vào tháng 3/2023. Nhận xét của Biden ở Albuquerque (bang New Mexico), được đưa ra khi chính quyền của ông đang tìm cách chống lại xu hướng ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực Ấn Thái Dương. Năm ngoái, Biden cùng với các nhà lãnh đạo từ Australia, Brunei, Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, New Zealand, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam, đã khởi động "Khuôn khổ Kinh tế Ấn Thái Dương (IPEF) trong chuyến thăm tới Tokyo. Thông báo nói trên đánh dấu một trong những trọng tâm trong chuyến thăm Châu Á của Biden.

Hành động cao hơn mọi tuyên bố

Ngược lại với sự dè dặt từ Hà Nội, thời gian gần đây, nhân kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ "Đối tác toàn diện" Việt – Mỹ (25/7/2013 – 25/7/2023),Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Marc Knapper đã mạnh mẽtái khẳng định, "Hoa Kỳ ủng hộ một Việt Nam hùng mạnh, độc lập, thịnh vượng,tựcường, đồng thời mong muốn thúc đẩy mốiquanhệ đối tác toàn diện với Việt Nam lên tầm cao mới". Đại sứ Knaper đã trả lời phỏng vấn dài kỷ lục trên chương trình "Talk show" do VOV.vn thực hiện. Bài phỏng vấn dài gần 5.500 từ, đề cập đến hầu hết mọi khía cạnh của bang giao song phương Mỹ – Việt trong bối cảnh "Chiến lược Ấn Thái Dương" (FOIP) được công bố từ năm 2021. Tại đấy, chính quyền Biden mong muốn tăng cường quan hệ với các đối tác khu vực, trong đó có Việt Nam. Theo Đại sứ Mỹ, Tổng thống Joe Biden và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, trong cuộc điện đàm đầu năm đã trao đổi lời mời đến thăm lẫn nhau. Và, đến thời điểm thích hợp cả hai bên hy vọng sẽ có đ iều gì đó để thông báo. Nhưng tại thời điểm này, nhìn lại sáu tháng qua, phía Mỹ rất hài lòng với những cuộc tiếp xúc cấp cao đã có được (4).

Từ tháng 2/2023 đến nay, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Catherine Tai đã đến Hà Nội ; liền kề là một loạt các chuyến thăm Việt Nam của các quan chức cấp cao như chuyến thăm của Giám đốc Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) Rochelle P. Walensky, Tổng giám đốc Cơ quan phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) Samantha Power, Ngoại trưởng Antony Blinken, cũng như Bộ trưởng Nông nghiệp Thomas Vilsack, và mới nhất là chuyến thăm của Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen. Bên cạnh đó, Hoa Kỳ cũng đã có đoàn đại biểu cấp cao từ Quốc hội có thành viên thuộc cả Dân chủ lẫn Cộng hòa, đại diện cả Thượng viện lẫn Hạ viện thăm Việt Nam. Trước đó phải kể đến chuyến thăm của một phái đoàn doanh nghiệp Hoa Kỳ lớn nhất từ trước đến nay tới Việt Nam. Tất cả các chuyến thăm này cho thấy Hoa Kỳ quan tâm trở lại ở mức độ rất cao trong mối quan hệ với Việt Nam, cho thấy Hoa Kỳ rất tin tưởng vào tình hữu nghị với Việt Nam và trong mong muốn làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ giữa hai nước (5).

Đằng sau các chuyến thăm "con thoi" nói trên là những thành tựu có ý nghĩa to lớn. Những việc làm trên thực tế cao hơn mọi lời tuyên bố (action louder than words). Chỉ cần điểm qua ba trong hàng chục các chuyên ngành, thuộc về kinh tế cũng đủ thấy tầm quan trọng của chúng. Tập đoàn dầu khí Mỹ ExxonMobil đã lại tiếp tục dự án khí Cá Voi Xanh trị giá 20 tỷ USD với Việt Nam trên Biển Đông, sau những vướng mắc kéo dài tưởng chừng bế tắc nhiều năm qua.

PVN và ExxonMobil đã bàn kế hoạch thúc đẩy dự án mỏ khí Cá Voi Xanh (6). Ban Chỉ đạo Dự án đã giao nhiệm vụ rất cụ thể và đề nghị các bên liên quan thực hiện các nội dung :

i) Hoàn tất thủ tục ký thỏa thuận khung mua bán khí (GSA HOA) trong quý 1/2023 ;

ii) Hoàn thiện Kế hoạch phát triển mỏ Cá Voi Xanh (phiên bản D do ExxonMobil trình) trong quý 1/2023 và

iii) Đề nghị UBND tỉnh Quảng Nam chỉ đạo các cơ quan chức năng địa phương khẩn trương giải quyết các vấn đề liên quan (cũng trong quý 1/2023) (7).

Theo một nghiên cứu của Trung tâm Thông tin Kỹ thuật Quốc phòng Mỹ (DTIC) - Cơ quan lưu trữ thông tin nghiên cứu và kỹ thuật thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ, Việt Nam có những thế mạnh tiềm tàng to lớn về các nguồn tài nguyên thiên nhiên và đặc biệt là đất hiếm. Nghiên cứu đã chỉ ra những lợi thế cũng như cách thức Việt Nam và Mỹ có thể tận dụng những tài nguyên này để mang lại lợi ích cho thế giới… (8).

Cộng hưởng toàn cầu, lan tỏa khu vực

Chính quyền Biden —giống như ít nhất với hai chính quyền trước đó— tin chắc rằng quan hệ Mỹ–Việt cần được tăng cường, chính xác là vì cả hai nước đều có chung lợi ích chiến lược lâu dài. Cả hai nước đều muốn ngăn chặn các nhân tố tiêu cực làm tổn hại tới không gian "Ấn Thái Dương Tự do và Rộng mở" (FOIP) ; và cả hai đều có lợi ích mạnh mẽ trong việc duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.

Trong "Hướng dẫn Chiến lược An ninh Quốc gia Tạm thời năm 2021", chính quyền Biden đã đề cập đến Việt Nam cùng với Singapore, một đồng minh trên thực tế của Hoa Kỳ ở Đông Nam Á ; tuyên bố rằng cả hai nước này sẽ giúp "thúc đẩy các mục tiêu chung" ở Ấn Thái Dương. Trong "Chiến lược FOIP năm 2022", chính quyền Biden cũng đặt Việt Nam vào danh sách nổi bật như là "các đối tác hàng đầu trong khu vực", ngang hàng với Ấn Độ, New Zealand, Đài Loan và các quốc gia quan trọng khác (9). Tuy nhiên, có nhiều giả thuyết giải thích khác nhau cho việc tại sao Việt Nam không vội vã trong việc nâng cấp quan hệ "Đối tác chiến lược" với Hoa Kỳ.

Hẳn nhiên yếu tố "bóng đè" Trung Quốc bao giờ cũng được nhắc đến đầu tiên. Nhưng trên thực tế, bang giao Việt – Mỹ đã vận hành ở cấp độ chiến lược, thậm chí trên cả chiến lược, ngay cả khi không có nhãn hiệu chính thức (10). Điển hình là, Việt Nam đã bày tỏ sự ủng hộ đối với "Chiến lược Ấn Thái Dương" (FOIP) của Hoa Kỳ ; trong những năm gần đây, nhờ FOIP mà Việt Nam đã nhận được thêm sự hỗ trợ về ngoại giao và kinh tế —cũng như trang thiết bị quân sự và huấn luyện— để đối trọng lại trước sức ép từ Trung Quốc. Tất nhiên, Việt Nam sẽ thu được gì về cơ bản, cũng nằm trong giới hạn từ chính sách quốc phòng "bốn không" và từ quá trình nâng cấp quan hệ đối tác. Việt Nam đã nhận ra giá trị cộng hưởng từ những thay đổi "địa chấn" trên toàn cầu – từ chính sách quốc phòng ngày càng chủ động hơn của Nhật Bản đến việc ra đời "Bộ tứ thứ hai" (second QUAD)… – và quyết định nương theo xu thế thờ i cuộc. Đến lượt những chuyển đổi của Việt Nam, tuy mới chỉ là những bước nhỏ, chúng cũng có những ảnh hưởng lan tỏa nhất định trong khu vực, trước hết là ASEAN. Đặc biệt là cuộc xâm lược của Nga ở Ukraine cùng với những hệ quả của nó, đã và đang có những tác động bước đầu đối với giới cố vấn chính sách đối ngoại Việt Nam.

Theo Giáo sư Thayer, hiện nay, Việt Nam đã cho thấy tín hiệu rõ ràng rằng, họ sẵn sàng thực hiện bước nâng cấp "Đối tác chiến lược" với Hoa Kỳ. Việc nâng cấp này nếu muốn thực hiện thì phải thực hiện ngay "bây giờ (năm 2023 này) hoặc không bao giờ", do chu kỳ bầu cử và bầu cử sơ bộ của Mỹ vào năm 2024 (11). Tuy nhiên, trong chính trị quốc tế, không nên đặt vấn đề "bây giờ hoặc không bao giờ". Không Tổng thống Biden thì sẽ có một Biden khác, không Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng thì sẽ có một Phú Trọng khác. "Việc nâng cấp quan hệ hai nước chỉ phản ánh bản chất vốn có trong mối quan hệ của chúng ta hiện nay. Khi đánh giá những điều mà chúng ta đã làm cùng nhau, dù là Biển Đông, sông Mekong, đối phó với những vấn đề như chuỗi cung ứng, đại dịch toàn cầu, biến đổi khí hậu…, xét bản chất, tất cả về cơ bản đã mang tính chiến lược rồi" (Đại sứ Knapper trả lời phỏng vấn hôm 27/7).

"Đối tác chiến lược Việt – Mỹ" như một tồn tại khách quan –kết quả từ các cộng hưởng toàn cầu và chắc chắn nó sẽ có sức lan tỏa ra khu vực– sẽ dẫn dắt mối bang giao song phương không có trở lực nào có thể ngăn cản. Dù đó là "bóng đè" Trung Quốc hay từ các thế lực bảo thủ của Việt Nam.

Đinh Hoàng Thắng

Nguồn : VOA, 12/08/2023

Tham khảo :

(1) https://edition.cnn.com/2023/08/08/politics/biden-travel-vietnam/index.html#:~:text=%E2%80%9CI'm%20going%20to%20be,reports%20from%20a%20campaign%20reception.

(2) https://www.voatiengviet.com/a/tong-thong-biden-noi-se-som-tham-viet-nam/7217460.html

(3) https://www.scmp.com/news/asia/southeast-asia/article/3230462/biden-says-head-vietnam-desperately-wants-meet-so-he-will-visit-southeast-asia-shortly .

(4-5) https://vov.vn/chinh-tri/viet-nam-va-hoa-ky-thuc-day-doi-tac-toan-dien-tin-cay-hop-tac-rong-mo-post1035252.vov

(6) https://sputniknews.vn/20211203/exxonmobil-tiep-tuc-du-an-mo-ca-voi-xanh-o-viet-nam-trung-quoc-khong-doa-duoc-my-12719902.html

(7) https://nangluongvietnam.vn/hoan-thien-ke-hoach-phat-trien-mo-ca-voi-xanh-theo-phien-ban-moi-cua-exxonmobil-30112.html .

(8) https://cafebiz.vn/nghien-cuu-cua-bqp-my-viet-nam-co-the-la-nguon-cung-cap-dat-hiem-tuyet-voi-2022052120503185.chn

(9) https://foreignpolicy.com/2023/05/09/vietnam-us-china-geopolitics-strategic-partnership-trong-biden/

(10) https://vtc.vn/dai-su-pham-quang-vinh-quan-he-viet-my-da-du-tam-toan-dien-chien-luoc-ar633597.html

(11) https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/upgrading-vietnam-us-relations-now-or-never-07312023112603.html