Tổng thống Mỹ : Lãnh đạo Việt Nam muốn sớm gặp ông để thảo luận việc nâng cấp quan hệ

Trọng Nghĩa, RFI, 29/07/2023

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden ngày hôm qua 28/07/2023 đã tiết lộ là lãnh đạo Việt Nam muốn hội đàm với ông tại hội nghị thượng đỉnh G20 vào tháng 9 tới đây ở New Delhi, Ấn Độ, nhằm thảo luận về việc nâng cấp quan hệ Việt-Mỹ.

Ảnh lưu trữ : Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam (phía sau) và phó tổng thống Mỹ Joe Biden tại Bộ ngoại giao Hoa Kỳ, Washington, ngày 07/07/2015. AP - Manuel Balce Ceneta

Theo hãng tin Anh Reuters, phát biểu trước hàng chục nhà tài trợ cho chiến dịch tái tranh cử tổng thống năm 2024, nhân một cuộc vận động tranh cử tại Freeport, tiểu bang Maine, tổng thống Mỹ Joe Biden tiết lộ : "Tôi nhận được một cuộc gọi từ lãnh đạo Việt Nam, rất muốn gặp tôi khi tôi tới thượng đỉnh G20. Ông ấy muốn nâng quan hệ với Hoa Kỳ, lên thành một đối tác lớn, cùng với Nga và Trung Quốc".

Nhân một cuộc tiếp xúc hồi tháng Tư vừa qua, thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken đã bày tỏ mong muốn siết chặt thêm quan hệ giữa hai bên trong bối cảnh Washington tìm cách củng cố quan hệ với các đối tác ở Châu Á, để chống lại một Trung Quốc ngày càng quyết đoán. Ông Blinken đã bày tỏ hy vọng rằng điều đó có thể xảy ra "trong những tuần và tháng sắp đến".

Đại sứ quán Việt Nam tại Washington đã không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận về nhận xét của tổng thống Mỹ Biden.

Theo Reuters, Washington đã và đang nỗ lực nâng cấp quan hệ với Hà Nội từ mức đối tác "toàn diện" trong một thập kỷ qua lên hàng đối tác "chiến lược", cho dù Hà Nội vẫn thận trọng trước nguy cơ làm phận ý Nga, một đối tác truyền thống, và láng giềng Bắc Kinh. Trung Quốc là nguồn cung cấp nguyên vật liệu chính cho ngành xuất khẩu Việt Nam.

Các quan chức Mỹ chưa nói rõ mối quan hệ Việt-Mỹ được nâng cấp đó sẽ thể hiện ra sao, nhưng theo các chuyên gia, đó có thể bao gồm việc tăng cường hợp tác quân sự và việc Hoa Kỳ cung cấp vũ khí cho Việt Nam.

Washington và các tập đoàn quốc phòng Mỹ đã công khai cho biết ý muốn tăng cường việc cung cấp thiết bị quân sự cho Việt Nam, cho đến nay chủ yếu giới hạn ở các tàu tuần duyên và máy bay huấn luyện.

Tuy nhiên, theo Reuters, các thỏa thuận quân sự của Việt Nam với Hoa Kỳ sẽ phải đối mặt với những trở ngại tiềm tàng, trong đó có nguy cơ bị giới lập pháp Mỹ cản trở vì lý do nhân quyền.

Trọng Nghĩa

****************************

Tổng thống Biden : lãnh đạo Việt Nam muốn gặp ông tại G20 để nâng cấp quan hệ

RFA, 29/07/2023

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vào ngày 28/7 cho biết lãnh đạo Việt Nam muốn gặp ông tại hội nghị thượng đỉnh khối các nước G20 vào tháng 9 ở New Delhi để thảo luận vệ việc nâng cấp quan hệ song phương.

Tổng thống Joe Biden phát biểu tại Maine hôm 28/7/ 2023. AFP

Reuters loan tin ngày 29/7 dẫn nguyên văn lời Tổng thống Biden rằng : "Tôi nhận được cuộc gọi từ người đứng đầu Việt Nam, hết sức mong muốn gặp tôi khi tôi đến dự hội nghị thượng đỉnh G20. Vị này muốn nâng quan hệ với chúng tôi lên làm một đối tác quan trọng, cùng với Nga và Trung Quốc". Phát biểu của Tổng thống Joe Biden được đưa ra với hàng chục nhà tài trợ cho chiến dịch tái tranh cử chức tổng thống của ông tại một sự kiện diễn ra ở Freeport, Maine.

Vào tháng tư vừa qua, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken tại một cuộc gặp cũng bày tỏ mong muốn tăng cường mối quan hệ vào khi Washington tìm cách củng cố quan hệ với các đối tác ở Châu Á nhằm đối trọng lại với một Trung Quốc ngày càng quyết đoán hơn. Lúc đó, ông Blinken bày tỏ hy vọng việc tăng cường quan hệ Việt- Mỹ có thể xảy đến "trong những tuần và tháng tới".

Đại sứ quán Việt Nam tại Washington chưa phúc đáp cho Reuters yêu cầu bình luận về phát biểu vừa nêu của Tổng thống Biden.

Hoa Kỳ làm việc với Việt Nam để nâng quan hệ lên mức đối tác chiến lược từ quan hệ toàn diện được thiết lập từ 10 năm qua; mặc dù phía Việt Nam cẩn trọng xét về nguy ngơ làm Trung Quốc mất lòng.

Các giới chức chưa cho biết mối quan hệ nâng cấp giữa hai phía sẽ mang lại cụ thể những gì; nhưng các chuyên gia thì cho rằng quan hệ chiến lược như thế bao gồm hợp tác quân sự được tăng cường và nguồn cung cấp vũ khí Hoa Kỳ cho Việt Nam.

Washington và các công ty quốc phòng Hoa Kỳ công khai cho biết họ muốn tăng cường nguồn cung quân sự cho Việt Nam, mà đến nay chỉ mới giới hạn trong số tàu tuần duyên và máy bay huấn luyện. Việt Nam hiện cũng muốn đa dạng nguồn cung khỏi nước Nga, nguồn cung cấp chính vũ khí cho Việt Nam.

Tuy nhiên, những thỏa thuận về quân sự với Hoa Kỳ còn vấp phải nhiều trở ngại, trong đó có khả năng bị các nhà lập pháp Mỹ chặn lại. Đó là những nhà lập pháp chỉ trích thành tích nhân quyền của Việt Nam.

Nguồn : RFA, 29/07/2023

************************

Tổng thống Biden : lãnh đạo Việt Nam muốn gặp ông tại G20 để nâng cấp quan hệ

Reuters, VOA, 29/07/2023

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden hôm thứ Sáu 28/7 cho biết nhà lãnh đạo của Việt Nam muốn gặp và hội đàm với ông tại hội nghị thượng đỉnh G20 vào tháng 9 ở New Delhi để thảo luận về việc nâng tầm quan hệ Việt-Mỹ.

Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Nhà Trắng ở Washington, 25/7/2023.

"Tôi nhận được cuộc gọi từ người đứng đầu Việt Nam, rất muốn gặp tôi khi tôi tới G20. Ông ấy muốn nâng tầm chúng tôi thành một đối tác lớn, ngang hàng Nga và Trung Quốc", ông Biden nói với hàng chục nhà tài trợ ủng hộ chiến dịch tái tranh cử năm 2024 của ông tại một sự kiện ở Freeport, bang Maine.

Trong một cuộc gặp hồi tháng 4, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken đã bày tỏ mong muốn làm sâu sắc thêm mối quan hệ của hai nước vào lúc Washington tìm cách củng cố quan hệ với các đối tác ở châu Á để đối trọng lại một Trung Quốc ngày càng lấn át.

Ông Blinken bày tỏ hy vọng rằng việc đó có thể diễn ra "trong những tuần và tháng tới."

Đại sứ quán Việt Nam tại Washington không trả lời ngay khi được đề nghị bình luận về phát biểu của ông Biden.

Washington đã và đang nỗ lực nâng tầm quan hệ với Hà Nội thành " đối tác chiến lược" từ mức "đối tác toàn diện" đã có trong một thập kỷ qua, trong khi Việt Nam thận trọng về rủi ro là gây ra bực tức cho Trung Quốc, nước láng giềng khổng lồ cung cấp các nguyên liệu đầu vào chính yếu cho ngành thương mại xuất khẩu quan trọng của Việt Nam, hoặc rủi ro tương tự với Nga, một đối tác truyền thống khác của Việt Nam.

Các quan chức chưa cho biết nếu hai nước có quan hệ gần gũi hơn có thể sẽ dẫn đến điều gì, nhưng các chuyên gia cho rằng nó có thể bao gồm việc tăng cường hợp tác quân sự và Mỹ sẽ cung cấp vũ khí cho Việt Nam.

Washington và các công ty quốc phòng của Mỹ đã công khai nói rằng họ muốn đẩy mạnh việc cung cấp hàng quân sự cho Việt Nam - cho đến nay phần lớn mới chỉ dừng ở mức là các tàu tuần duyên và máy bay huấn luyện – vào lúc Việt Nam tìm cách đa dạng hóa vũ khí khí tài, tách dần khỏi Nga, nước hiện vẫn là nhà cung cấp chính của Việt Nam.

Tuy nhiên, các thỏa thuận quân sự với Hoa Kỳ nhiều khả năng sẽ có những trở ngại, bao gồm cả khả năng bị các nhà lập pháp Hoa Kỳ cản trở vì họ chỉ trích hồ sơ nhân quyền của Việt Nam.

Nguồn : VOA, 29/07/2023

Ông Blinken đã rời Việt Nam nhưng để lại nhiều mong đợi cho 'bang giao nhiều duyên nợ'

Dư âm chuyến thăm đầu tiên của Ngoại trưởng Mỹ đến Việt Nam chắc chắn sẽ còn kéo dài, ít nhất cho đến khi có ngã ngũ hay không chuyện Tổng thống Joe Biden có chuyến thăm lịch sử đến Hà Nội vào tháng 5 này hay Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ vượt Đại tây dương sang Hoa Kỳ vào tháng 7 tới, theo một nhà quan sát.

Trang Nikkei Asia nhận định Việt Nam đã thực thi nền ngoại giao điện đàm [phone diplomacy] nhằm cân bằng quan hệ song phương giữa Mỹ và Trung Quốc trong cuối tháng Ba và đầu tháng Tư

BBC News tiếng Việt phỏng vấn Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hà Lan, hiện là nhà quan sát thời sự tại Hà Nội, về điều mà ông gọi là "mối bang giao đầy duyên nợ Việt Nam - Hoa Kỳ".

--------------------------

BBC : Câu hỏi trước hết là nhìn lại chuyến thăm đầu tiên của ông Antony Blinken đến Việt Nam ở cương vị Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ, Tiến sĩ đánh giá đặc điểm nổi bật nhất từ chuyến thăm ?

Đinh Hoàng Thắng : Theo đánh giá của tôi, chuyến thăm của ông Blinken sang Hà Nội có ba đặc điểm nổi bật : khởi động lâu nhất, hoạt động ngắn nhất, nhưng dư âm sẽ dài nhất. Xin giải thích một chút về cái "nhất" đầu tiên. Được biết, chuyến thăm chuẩn bị từ trước cả mùa hè năm ngoái mà mãi tới 14/4 năm nay mới được thực thi. Hai bên Việt, Mỹ không nói ra nhưng giới quan sát thì giải mã được nguyên nhân. Đó là vì lúc bấy giờ, Việt Nam đột ngột đón Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov sát với lịch của ông Blinken ; Chưa hết, từ Hà Nội, các tuyên bố của Ngoại trưởng Nga phải nói là "sặc mùi chống Mỹ" trước hội nghị G20 ở Indonesia. Nga đã lợi dụng diễn đàn Hà Nội để tấn công Hoa Kỳ. Vì thế, hiển nhiên, Ngoại trưởng Mỹ quyết định bỏ chuyến thăm đã lên lịch là chuyện có thể cắt nghĩa.

BBC : Ấn tượng mạnh nhất đối với ông trong các hoạt động ngắn ở thủ đô Việt Nam của Ngoại trưởng Mỹ ?

Đinh Hoàng Thắng : Đó là buổi họp báo tại Đại sứ quán Hoa Kỳ. Ngoại trưởng Blinken đã tổng kết một cách súc tích toàn bộ các hoạt động của ông tại Hà Nội. Tôi ngạc nhiên, là khác với lệ thường, lần này báo chí Việt Nam chuyển tải khá đầy đủ, hầu như là toàn bộ nội dung phát biểu của Ngoại trưởng Hoa Kỳ. Ngoại trừ một vài câu hỏi quá tế nhị đối với Việt Nam. Hoạt động chính thức của ông Blinken thật ra chỉ gói gọn trong một ngày. Ông đến vào buổi tối, ngày rời Hà Nội vào buổi sáng hôm sau, tạm coi như không có hoạt động chính thức. Thế nhưng qua họp báo, thấy ông đã làm được nhiều chuyện. Vì vậy, dư âm chuyến thăm, tôi nghĩ sẽ còn dài dài. Tôi muốn nói về những hứa hẹn ở phía trước.

BBC : Dài là bao lâu và hứa hẹn là thế nào, thưa ông ?

Đinh Hoàng Thắng : Nếu BBC muốn cắm mốc, thì theo tôi, nó sẽ còn kéo dài cho đến khi Tổng thống Joe Biden có hoặc không có chuyến thăm lịch sử đến Hà Nội vào tháng 5 này, hay Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ vượt hay không vượt biển bay sang Hoa Kỳ vào tháng 7 tới. Dư âm, thậm chí còn kéo dài sau cả những sự kiện hứa hẹn ấy.

BBC : Nội dung nào Tiến sĩ cho là quan trọng nhất từ các cuộc tiếp xúc giữa Blinken với lãnh đạo trong Tứ trụ của Việt Nam ?

Đinh Hoàng Thắng : Phải phân loại thông tin. Công khai, qua báo chí, truyền thông. Những hàm ý, là nội dung phải đọc giữa hai hàng chữ mới ra. Và cuối cũng là những thông điệp quan trọng hai bên trao cho nhau. Điều này thì công chúng không biết được, chỉ có thể phỏng đoán.

Gộp tất cả lại, tôi cho có 3 nội dung quan trọng qua các tiếp xúc ở Hà Nội vừa rồi : Thứ nhất, hai bên đánh giá 2023 này là năm chín muồi để nâng cấp quan hệ song phương. Thứ hai, việc nâng cấp này sẽ gắn với một trong hai chuyến thăm cấp Nhà nước, hoặc ông Biden sang Hà Nội, hoặc ông Trọng sang Washington. Và thứ ba, các chất lượng chiến lược đã và sẽ bao trùm mọi chiều kích quan hệ : từ chính trị, kinh tế, khoa học - công nghệ đến giáo dục, an ninh và quốc phòng… Nhưng điều quan trọng hơn cả, đó là hàm ý, các chất lượng chiến lược trong quan hệ song phương kỳ này, từ nay sẽ tiệm cận tới các kết nối đa phương và liên khu vực.

BBC : Tiến sĩ có thể nói rõ hơn về nội dung thứ ba, về "tiệm cận đa phương" có nội hàm gì được không ?

Đinh Hoàng Thắng : Vâng, chúng ta thấy rằng trong các cuộc hội đàm, trong diễn văn tại lễ động thổ xây ĐSQ Mỹ, cũng như trong họp báo trước khi rời Hà Nôi, ông Blinken luôn luôn đặt bang giao Mỹ - Việt vào khung cảnh của không gian "Ấn Thái Dương tự do và rộng mở" (FOIP). Quan hệ Việt - Mỹ như thế là đã tiệm cận FOIP, nhưng Việt Nam chưa thể, và có thể sẽ không bao giờ là thành viên của QUAD, của AUKUS, nhưng lại đang tích cực đàm phán để trở thành một trong 14 thành viên của IPEF (Khuôn khổ Kinh tế của Ấn Thái Dương). IPEP sẽ giúp dẫn đầu những nỗ lực về các vấn đề có vai trò định hình nền kinh tế trong thế kỷ 21, gồm sức chống chịu của chuỗi cung ứng, chuyển đổi năng lượng sạch và kết nối kỹ thuật số. "Tiệm cận đa phương" có nghĩa là Việt Nam sẽ tham gia mảng này mảng kia trong tập hợp lực lượng mới ở khu vực và trên toàn cầu.

BBC : Thế còn vấn đề hệ giá trị trong quan hệ Việt - Mỹ, theo Tiến sỹ, giữa Hoa Kỳ và Việt Nam, hiện nay ai cần ai hơn ? Các giá trị Mỹ được đề cao ở đâu tại Việt Nam ?

Đinh Hoàng Thắng : Theo tôi, không nên đặt vấn đề như vậy ! Mà nên đặt câu hỏi là tại sao các lợi ích chiến lược cốt lõi nhất của mỗi nước giờ mới tiệm cận gần sát nhau. An ninh và phát triển là hai lợi ích cốt lõi mà quốc gia nào cũng theo đuổi. Tất nhiên siêu cường như Hoa Kỳ thì họ còn gánh nặng đối với vai trò toàn cầu của họ. Đối với Việt Nam, giờ đây, 4 trụ cột của IPEF thực sự có giá trị như một cú hích đối với nền kinh tế đang gặp khó khăn sau đại dịch.

Còn về an ninh, nhất là an ninh trên biển đảo, thì Việt Nam không mong gì hơn, các quốc gia tôn trọng UNCLOS-1982 và Phán quyết của PCA. Mà chiến lược FOIP có ba trụ cột : hệ giá trị toàn cầu, kết nối kinh tế và an ninh hàng hải, tất cả tạo nên một Trật tự dựa trên luật lệ và pháp quyền. Đây là một sự bảo đảm lý tưởng cho Việt Nam và các quốc gia vừa và nhỏ trong khu vực ASEAN.

BBC : Nhưng có phải nhiều giá trị Mỹ hay tạm gọi là những giá trị Phương Tây mà Hoa Kỳ đề cao nhưng lại đang bị bác bỏ ở Việt Nam, ít ra là trên các diễn đàn chính thống ?

Đinh Hoàng Thắng : Tôi không nghĩ như vậy ! Chính thống nói gì thì cũng nên căn cứ vào người dân nghĩ gì. Hãy gác quá khứ sang một bên, ngày nay đã có những điều tra xã hội học cho thấy hơn 90% dân Việt Nam thích làm ăn với Mỹ. Tất nhiên, hội chứng Mỹ ở Việt Nam và hội chứng Việt Nam ở Mỹ chưa phải là đã hết, nhưng so với cách đây 28 năm thì giờ đây đã thay đổi một trời một vực. Phải nói tuyên bố "có cánh nhất" của ông Blinken ở Hà Nội, tôi cho đó là câu đánh giá, Việt Nam giờ đây "đã sát cánh cùng với Mỹ trong giai đoạn cần hỗ trợ nhau nhất".

"Sát cánh" hay "vai kề vai" là diễn ngôn xưa nay chính khách Mỹ chỉ dùng để nói về đồng minh.

BBC : Theo ông có hay không yếu tố Nam - Bắc trong nhãn quan về Mỹ và về Trung Quốc ở Việt Nam ?

Đinh Hoàng Thắng : Trước đây thì có thể. Bởi vì con người miền Nam thường được cho là dân "trọng nghĩa khinh tài", dám làm ăn lớn, họ có những nostalgia (hoài niệm) về Hoa Kỳ là chuyện đương nhiên. Còn người miền Bắc, bên cạnh những nét thâm thúy, sâu sắc nhưng tư duy có thể ít phóng khoáng hơn dân Nam, lại gắn với Trung Quốc nhiều hơn qua các giai đoạn chiến tranh. Nhưng tôi nghĩ vài chục năm trở lại đây thì yếu tố Nam - Bắc trong nhãn quan về Trung Quốc và Mỹ không còn như cách đây nửa thế kỷ nữa. Bây giờ Bắc hay Nam thì cũng thích Mỹ cả. Phần lớn, họ toàn gửi con cháu, toàn đi định cư bên Hoa Kỳ, mấy ai đi các nước bên Á châu đâu, dầu văn hóa có thể gần gũi hơn.

BBC : Ngoại trưởng Blinken vừa rồi nói, Mỹ - Việt nay có một cơ hội, ông hy vọng, sẽ đưa mối quan hệ lên một cấp độ cao hơn nữa trong những tuần tới và tháng tới. Tiến sĩ có cho ông Ngoại trưởng quá lạc quan hay không ? Không ít ý kiến trên mạng xã hội gần đây lo ngại, giống như hồi chậm vào Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Việt Nam có thể vì nặng gánh ý thức hệ của Đảng Cộng sản mà lỡ nhịp lần nữa ?

Đinh Hoàng Thắng : Việt Nam từ lịch sử hậu chiến từng nhiều lần bị lỡ nhịp trong quá trình bình thường hóa quan hệ với Mỹ, cũng như lỡ nhịp vào WTO. Và Việt Nam đã phải trả giá khá đắt cho những lỡ nhịp ấy. Trả giá bằng các cuộc chiến tranh không đáng có, trả giá bằng sự suy kiệt cùng cực về kinh tế, và trả giá bằng cả uy tín quốc tế của mình nữa. Tất cả, tôi nghĩ đã được lãnh đạo qua các thế hệ đúc kết đầy đủ.

Không phải ngẫu nhiên, trong gặp Ngoại trưởng Mỹ lần này, cả Tổng bí thư lẫn Thủ tướng Việt Nam đều có tuyên bố giống nhau về cơ hội để nâng cấp bang giao hai nước lên tầm cao mới. Cũng là lần đầu tiên, Việt Nam đã đề cập công khai đến tầm quan trọng của không gian "Ấn Thái Dương tự do và rộng mở" (FOIP). Trong chuyến thăm của bà Phó Tổng thống Kamala Harris tháng 8/2021 đến Hà Nội làm gì có những tuyên bố mang tính chất "đường phân thủy" (watershed) như thế ấy.

BBC : Tại sao có sự thay đổi ấy và nó đến từ tự thân các vận động nội bộ, trong nhận thức của giới hoạch định chính sách Việt Nam hay từ đâu ?

Đinh Hoàng Thắng : Đến từ đâu thì cũng từ một lý do giản dị : Năm 2023 là điểm ngoặt ! Nếu mọi chuyện trót lọt như tuyên bố vừa rồi của Tổng bí thư, Thủ tướng Việt Nam và cả Ngoại trưởng Mỹ nữa thì xu thế liền sau đó, tức là khi đã nâng cấp lên Đối tác Chiến lược rồi, thì mọi chuyện khó ai có thể đảo ngược được, cho dù Trung Quốc có ép Việt Nam theo cách gì đi nữa. Vấn đề ở đây không chỉ có Việt Nam, Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Thay đổi ở Việt Nam đến từ thay đổi trên thế giới. Các bạn thấy rằng cục diện khu vực và quốc tế thời kỳ hậu Covid-19 và hậu Ukraine (dù chiến tranh ở đấy chưa chấm dứt một sớm một chiều) đang đặt tất cả các quốc gia vào một quyết tâm mới. Kết thúc ba ngày họp tại Karuizawa (Nhật Bản), hôm 18/4, các ngoại trưởng khối G7 đã thể hiện một mặt trận thống nhất, lên án các "hoạt động quân sự hóa trên biển" của Trung Quốc, đồng thời nghiêm khắc cảnh cáo những nước nào hỗ trợ Nga trong cuộc chiến xâm lược Ukraine. Việt Nam không thể không thay đổi và chắc chắn không thể đi ngược xu thế đó !

Nguồn : BBC, 19/04/2023

Phần 1 : Việt Nam nên nâng cấp quan hệ với Mỹ càng sớm càng tốt

RFA, 03/04/2023

Năm nay là thời điểm thuận lợi nhất để Việt Nam có thể nâng cấp mối quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ lên tầm Đối tác chiến lược, trước khi bỏ lỡ nhiều lợi ích mà Hoa Kỳ có thể mang lại, đặc biệt là lĩnh vực quốc phòng.

Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Joe Biden đã từng gặp nhau vào năm 2015 - AFP

Đó nhà nhận định của một số chuyên gia, nhà nghiên cứu chính trị sau cuộc điện đàm của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm 29/3 vừa qua.

Khả năng nâng cấp mối quan hệ

Trao đổi với RFA, nhà nghiên cứu cao cấp về chính trị thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore Lê Hồng Hiệp, cho biết hiện giờ vẫn chưa thể khẳng định được Việt Nam và Hoa Kỳ có nâng cấp mối quan hệ trong năm nay hay không. Tuy nhiên, theo ông, những chuyển động như cuộc điện đàm vừa rồi là những dấu hiệu tích cực cho mối quan hệ ngoại giao hai nước. 

"Tôi nghĩ là vẫn chưa khẳng định được, dù ít khả năng không có nghĩa là không thể xảy ra. Điều này còn phụ thuộc vào quyết tâm của hai bên, đặc biệt là phía Việt Nam như thế nào. Thứ hai là có dịp nào phù hợp để mà tiến hành nâng cấp hay không".

Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp dẫn ra ba mốc thời gian thích hợp để nâng cấp mối quan hệ lên Đối tác chiến lược : thứ nhất là trong năm nay, đúng dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập mối quan hệ Đối tác toàn diện ; thứ hai kỷ niệm 30 năm Mỹ dỡ bỏ cấm vận đối với Việt Nam vào năm 2024, và một dịp nữa là năm 2025, đánh dấu 30 năm bình thường hóa mối quan hệ Việt-Mỹ :

"Nếu nhìn vào ba mốc thời gian đó thì có lẽ là năm 2023 là năm phù hợp nhất.

Lý do là bởi vì năm 2024 là năm bầu cử của Mỹ thì nước Mỹ sẽ rất bận rộn với các vấn đề ở trong nước và có lẽ là sẽ không có đủ sự quan tâm cho quan hệ Việt-Mỹ, bản thân các quan chức cấp cao của Mỹ cũng không có thời gian để tiến hành các chuyến thăm hoặc tiếp đón lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam để tiến hành việc nâng cấp. 

Còn năm 2025 thì (Mỹ - PV) có chính quyền mới, họ cũng sẽ bận rộn với việc thiết lập bộ máy và các vấn đề nghị sự trong nước".

Từ Hoa Kỳ, trả lời RFA qua email, ông Vũ Xuân Khang, Nghiên cứu sinh Tiến sĩ ngành An ninh quốc tế tại Đại học Boston (Boston College) cũng cho rằng cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo đã làm tăng khả năng đó đáng kể, nhất là khi Mỹ đã bổ sung thêm một từ quan trọng trong chính sách với Việt Nam sau cuộc gọi :

"Thay vì đơn thuần là ủng hộ một Việt Nam "vững mạnh, độc lập, thịnh vượng" thì nay đã là một Việt Nam "vững mạnh, độc lập, kiên cường, và thịnh vượng". Tuy vậy, hiện giờ là quá sớm để kết luận về khả năng nâng cấp quan hệ khi hai nhà lãnh đạo vẫn chưa thống nhất thời gian Tổng thống Biden hay Tổng bí thư Trọng thăm viếng lẫn nhau". 

Thạc sĩ Nguyễn Thế Phương, chuyên gia về Quốc phòng và An ninh hàng hải, nhận định rằng, nếu Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng có thể sang Mỹ vào tháng Bảy, nhân dịp kỷ niệm 10 năm nâng cấp lên Đối tác toàn diện, thì khả năng nâng cấp lên Đối tác chiến lược là khoảng 80%.

Nếu ông Trọng vì vấn đề sức khoẻ không sang được Hoa Kỳ thì đến cuối năm, vẫn còn một cơ hội để nâng cấp mối quan hệ là khi tân Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng sang Hoa Kỳ dự APEC vào cuối năm nay :

"Mà chuyện này cũng khá là bất ngờ bởi vì trong suốt năm năm qua Mỹ luôn luôn là nước thúc đẩy cho việc nâng cấp mối quan hệ giữa hai bên, Việt Nam lại chính là nước chưa muốn nâng cấp thì hiện tại có vẻ như rất nhiều điều kiện cho thấy Việt Nam thay đổi cái tư duy đó rồi".

Việt Nam thay đổi quan điểm

Theo thạc sĩ Thế Phương, Việt Nam hiện giờ đã muốn nâng cấp mối quan hệ với Mỹ, chứ không như trước đây, Việt Nam vẫn hay chần chừ trước đề nghị thúc đẩy quan hệ từ phía Hoa Kỳ.

Nguyên nhân, theo ông Phương thì có nhiều yếu tố. Thứ nhất là sau chuyến thăm Trung Quốc của Tổng bí thư Trọng vào tháng 10/2022, Trung Quốc có thể đã không phản ứng mạnh chuyện Việt nam nâng cấp quan hệ với Mỹ :

"Về mặt quan hệ, đặc biệt là trong mối quan hệ tam giác Việt - Trung - Mỹ, trước khi thiết lập một mối quan hệ nào đó với Mỹ thì thường là Việt Nam phải thăm dò Trung Quốc trước.

Và sau chuyến thăm đó thì có vẻ như là Trung Quốc cũng không có bất kỳ phản đối nào lớn đối với việc Việt Nam có thể nâng cấp quan hệ với Mỹ".

Yếu tố thứ thứ hai khiến Việt Nam phải tính toán lại đó là do cuộc chiến Nga - Ukraine làm tắc nghẽn kế hoạch hiện đại hóa quân sự của Việt Nam :

"Có thể nguyên nhân là do cuộc chiến Nga - Ukraine đã làm đảo lộn khá nhiều tính toán, đặc biệt là về mặt an ninh và quốc phòng. Quan trọng nhất vẫn là chuyện Việt Nam không thể mua vũ khí của Nga trong hiện tại nữa.

Việc nâng cấp mối quan hệ với Mỹ một phần giúp cho Việt Nam đẩy mạnh hơn mối quan hệ về an ninh quốc phòng với các đồng minh của Mỹ như Nhật hay Hàn Quốc…".

Ngoài ra, ông Phương cũng chỉ ra một nguyên do khác khiến Việt Nam thay đổi ý định, mà ông gọi là "niềm tin chiến lược". Có một bộ phận bên trong lãnh đạo Việt Nam không tin Mỹ bởi vì khác biệt về ý thức hệ. Bây giờ, người đứng đầu phe bảo thủ là Tổng bí thư Trọng sang Mỹ để nâng cấp mối quan hệ, phần nào sẽ khiến cho phe bảo thủ tin rằng Mỹ không có ý định thay đổi chế độ ở Việt Nam : 

"Bây giờ, nếu nâng cấp mối quan hệ lên Đối tác chiến lược thì có vẻ như nhóm bảo thủ nhất ở trong đảng họ phần nào cũng xuôi xuôi, niềm tin chính trị giữa Mỹ và Việt Nam nó tốt hơn trước đó".

Kinh tế cũng là nguyên nhân khiến Việt Nam thay đổi, ông Thế Phương dự đoán tình hình kinh tế Việt Nam trong năm nay sẽ rất căng thẳng. Do đó, Việt Nam cần cần phải có cú hích từ bên ngoài, đặc biệt là từ nhóm tư bản :

"Nó cũng có thể là sự thảo luận giữa các nhóm bên trong Đảng rằng nâng cấp mối quan hệ đi để còn có cái lực đẩy kinh tế lên và đẩy những thứ khác lên".

Càng sớm càng tốt 

Theo quan điểm của tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, Việt Nam nên đồng ý nâng cấp mối quan hệ với Mỹ càng sớm càng tốt, trước khi mối quan hệ Mỹ - Trung trở nên căng thẳng hơn :

"Năm nay, về mặt thời điểm thì nó cũng thuận lợi ở chỗ là những rào cản hay lo ngại của Việt Nam rằng là việc nâng cấp mối quan hệ với Mỹ có thể làm cho Trung Quốc phản ứng.

Lập luận của tôi lâu nay vẫn cho rằng Việt Nam nên nâng cấp mối quan hệ với Mỹ càng sớm càng tốt, khi mà mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc chưa căng thẳng tới mức mà bất cứ hành động nào của Việt Nam đối với một bên, thì đều bị diễn dịch bởi bên còn lại là hành động chống nước đó.

Chính vì vậy mà để càng lâu thì cơ hội để Việt Nam tiến hành nâng cấp mối quan hệ một cách tương đối bình thường sẽ giảm xuống".

Ngoài ra, theo tiến sĩ Hiệp, việc chậm trễ trong nâng cấp mối quan hệ còn khiến Việt Nam bỏ lỡ nhiều lợi ích từ Mỹ :

"Trong dài hạn, nếu Việt Nam không thể hiện sự nhiệt thành đáp lại thiện chí của Hoa Kỳ thì họ có thể nản lòng và họ sẽ chuyển sang các đối tác khác, để thúc đẩy các mục tiêu chiến lược của họ.

Bởi vì mục tiêu của họ thì họ phải theo đuổi và họ phải tìm những đối tác để cùng hướng tới những mục tiêu đó. Trong trường hợp đối tác và họ mong muốn không có sự phản hồi lại thì bắt buộc họ phải tìm đối tác khác mà thôi. 

Tôi nghĩ đó sẽ là một điều nuối tiếc cho Việt Nam và sẽ khiến cho Việt Nam lỡ một dịp để nâng cấp mối quan hệ với người Mỹ trong bối cảnh Mỹ là một đối tác càng ngày càng quan trọng đối với Việt Nam, không chỉ về kinh tế mà còn về chiến lược quân sự, quốc phòng…"

Đó là những nguyên do mà ông Hiệp cho rằng năm nay là năm phù hợp nhất và Việt Nam nên nâng cấp mối quan hệ với Mỹ, trước khi quá trễ và trước khi để vuột mất cơ hội phù hợp nhất.

Phần 2 : Lợi - hại cho Việt Nam nếu nâng cấp quan hệ với Mỹ

Nếu nâng cấp quan hệ với Mỹ, Việt Nam sẽ có cơ hội nâng cao vị thế của mình và nâng cấp hệ thống quân đội. Bên cạnh đó, cũng có lo ngại rằng hành động này sẽ làm Trung Quốc không hài lòng, từ đó sẽ gia tăng các hành động gây hấn trên Biển Đông.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) tiếp Ông Nguyễn Phú Trọng tại Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 07 tháng 4 năm 2015. AFP

Các chuyên gia về chính trị, quan hệ quốc tế và an ninh hàng hải, trong bài viết này, sẽ phân tích góc nhìn của họ về những mặt lợi và thách thức mà Việt Nam phải đối mặt khi xích lại gần hơn với Mỹ. 

Hợp thức hóa mối quan hệ

Cựu Đại sứ Việt Nam tại Mỹ, ông Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, từng khẳng định rằng dù chưa phải là Đối tác chiến lược, nhưng trên thực tế, "quan hệ Việt - Mỹ đã ở tầm chiến lược và nói rộng ra, mối quan hệ này mang cả tính toàn diện và tính chiến lược.

Tiến sĩ Hồng Hiệp cho rằng nếu như không có một khuôn khổ chính trị hay pháp lý để tạo điều kiện cho các hoạt động được thực hiện thì nhiều dự án hợp tác hai bên có thể sẽ không bao giờ được triển khai. Đặc biệt là trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng…

Lấy ví dụ, khi Mỹ muốn chuyển giao một số trang thiết bị quốc phòng hay vũ khí cho Việt Nam, nếu như hai bên đã có một khuôn khổ Đối tác chiến lược thì việc thông qua các biện pháp hợp tác như vậy sẽ sẽ thuận lợi hơn :

"Tôi đồng ý ở một mức độ nào đó là cho dù không có tuyên bố hay là hiệp định Đối tác chiến lược thì quan hệ song phương vẫn sẽ tiếp tục phát triển như lâu nay, bởi vì hai bên vẫn cần nhau về mặt kinh tế chính trị và chiến lược.

Tuy nhiên, tốc độ phát triển này có thể sẽ bị kìm hãm nếu không có những công cụ hay khuôn khổ chính trị - pháp lý để tạo điều kiện cho nó phát triển một cách nhanh chóng".

Theo ông Thế Phương, rõ ràng là cái tên cũng rất quan trọng, bởi vì nó định hình bản chất và nó định hình "niềm tin chiến lược" khi Việt Nam đưa Mỹ lên ngang hàng với một số đối tác lớn khác :

"Cái quan trọng nhất là nó mở rộng hơn nữa tư duy hợp tác. Nó tạo ra thêm dư địa để hợp tác trong tương lai, chứ còn nội hàm hợp tác giữa Việt Nam và Mỹ nó đã rất là tốt rồi, đặc biệt là những vấn đề phi an ninh như y tế, đầu tư, chuỗi cung ứng và vai trò của Việt Nam trong mạng lưới mà Mỹ dẫn dắt khu vực…

Nó sẽ giúp cho Việt Nam và Mỹ hợp tác được ở những lĩnh vực mà trước đây Mỹ và Việt Nam chưa hợp tác, ví dụ như là "không gian" và kết nối vào một số mạng lưới quan trọng, chuyển giao công nghệ và đặc biệt là an ninh quốc phòng".

Ngoài ra, ông Phương cho rằng, khi mà đã nâng cấp mối quan hệ thì những nút thắt về niềm tin sẽ nới lỏng. Khi đó, hai nước sẽ có sự tin tưởng nhất định để phát triển hơn nữa mối quan hệ trong tương lai.

Lợi ích

Theo quan điểm của tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, việc nâng cấp mối quan hệ hai bên lên Đối tác chiến lược có hai lợi ích chính. Thứ nhất là nâng cao vị thế của Việt Nam, và thứ hai là tạo điều kiện để làm sâu sắc hơn mối quan hệ Việt - Mỹ trong bối cảnh mà Mỹ càng ngày càng trở thành đối tác quan trọng của Việt Nam trên mọi lĩnh vực :

"Về lợi ích thì nó thể hiện vai trò vị trí của Việt Nam trong chính sách đối ngoại của Mỹ sẽ được nâng lên và Việt Nam sẽ có cơ sở chính trị và pháp lý để tiến hành các hoạt động nâng cao hoặc là làm sâu sắc hơn quan hệ với Hoa Kỳ".

Thạc sĩ Nguyễn Thế Phương cũng ủng hộ phát triển mối quan hệ Việt - Mỹ lên một tầm cao mới. Bởi, khi đó, Việt Nam sẽ có điều kiện thuận lợi trong việc hiện đại hóa quận đội :

"Nguyên nhân lớn nhất là tập trung quá nhiều vào vũ khí của Nga, mà thông qua cuộc chiến Nga Ukaine chúng ta có thể thấy là nó bộc lộ cực kỳ nhiều thứ và nhiều vấn đề.

Những thứ vũ khí vốn trước đây được Việt Nam tung hô thì giờ nó bộc lộ trên thực tế rất nhiều vấn đề. Cuộc chiến đó nó còn cho ta thấy là bây giờ dựa vào Nga là tiêu.

Trước cuộc chiến đó, 60 - 70% vũ khí của Việt Nam là nhập khẩu từ Nga. Mình nghĩ rằng nếu muốn thay đổi, đẩy mạnh đa dạng hóa về mặt trang thiết bị, hiện đại hóa thì bắt buộc phải tương tác nhiều hơn với phương Tây, và muốn tương tác được với phương Tây thì phải tương tác tốt với Mỹ".

Ông Phương cảnh báo nếu bỏ lỡ cơ hội này thì quá trình hiện đại hóa sẽ chậm lại, kéo theo những lợi ích trên biển Đông sẽ bị ảnh hưởng. Tương quan trên Biển giữa Việt Nam và Trung Quốc sẽ chênh lệch ngày càng lớn hơn.

Rào cản từ Trung Quốc

Ông Vũ Xuân Khang cho biết rào cản lớn nhất vẫn là thái độ của Trung Quốc với các biến chuyển trong quan hệ Việt - Mỹ. Việt Nam được hưởng lợi từ sự ổn định trong quan hệ Việt - Trung nhiều hơn là nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ do Trung Quốc là nước có ảnh hưởng lớn nhất đến an ninh của Việt Nam :

"Quan hệ Việt - Trung ổn định trước hết sẽ giúp Việt Nam tránh bị Trung Quốc tạo các áp lực quân sự và chạy đua vũ trang không cần thiết.

Thứ hai, giữ vững quan hệ Việt - Trung cũng giúp Việt Nam duy trì quan hệ thương mại và đầu tư với Trung Quốc, nhất là trong hoàn cảnh Việt Nam đang cần hồi phục kinh tế sau đại dịch.

Nếu Việt Nam nâng cấp quan hệ với Mỹ và làm Trung Quốc không hài lòng, có nhiều khả năng Trung Quốc sẽ gia tăng các hành động gây hấn trên biển Đông để răn đe Việt Nam đừng tin tưởng vào lời hứa của Mỹ".

Chưa kể, theo ông Khang, nếu Trung Quốc nhìn nhận Việt Nam thực sự đang cố hợp tác với Mỹ để kiềm tỏa Trung Quốc về lâu dài, họ sẽ lại dạy cho Việt Nam một bài học như cách họ đã làm vào năm 1979.

Ngược lại, tiến sĩ Lê Hồng Hiệp cho rằng nếu không sớm tiến hành nâng cấp mối quan hệ với Mỹ, Việt Nam chỉ có thiệt chứ không có được lợi ích gì.

Trước giờ, Việt Nam luôn giả định rằng Trung Quốc sẽ có các hành động trả đũa hoặc là gây áp lực về kinh tế hay quân sự trên Biển Đông, trong trường hợp Việt Nam có mối quan hệ gần hơn với Mỹ :

"Tuy nhiên, chúng ta cũng phải thẳng thắn ở chỗ là quan hệ Đối tác chiến lược của Việt Nam cũng là một điều rất bình thường, nó cũng chỉ là một tuyên bố chính trị chứ không phải là một liên minh quân sự, cho nên là khó có thể tạo ra một phản ứng quá mạnh mẽ từ phía Trung Quốc".

Trung Quốc tất nhiên là không muốn Việt Nam xích lại gần với Mỹ. Tuy nhiên, theo ông Hiệp, việc nâng cấp mối quan hệ này không phải là một cái gì đó quá to tát hay thách thức đối với Trung Quốc đến mức khiến Trung Quốc phải tìm cách để gây sức ép đối với Việt Nam. Đặc biệt là trong bối cảnh mà càng gây sức ép đối với Việt Nam thì Việt Nam càng có lý do để rời xa Trung Quốc và xích lại gần Mỹ. Đó cũng là điều mà Trung Quốc không mong muốn.

Về mối lo ngại rằng Việt Nam phát triển quan hệ với Mỹ thì sẽ bị Trung Quốc trừng phạt về mặt kinh tế, tiến sĩ Hiệp cho biết thực ra, vị thế của Việt Nam bây giờ cũng đã khác rất xa so với thời 1970 - 1980, khi Việt Nam không có nhiều sự lựa chọn và phải phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc. Bây giờ Việt Nam đã có những đòn bẩy để có thể lựa chọn :

"Nhiều người lo ngại trong trường hợp Việt Nam phát triển quan hệ với Mỹ thì sẽ bị Trung Quốc trừng phạt về mặt kinh tế.

Tuy nhiên chúng ta phải nhìn thấy là quan hệ kinh tế là quan hệ hai chiều. Việt Nam nhập khẩu rất nhiều từ Trung Quốc, Trung Quốc là đối tác lớn nhất của Việt Nam về mặt thương mại. Tuy nhiên, Việt Nam mua nhiều từ Trung Quốc cũng có nghĩa là Trung Quốc bán sang cho Việt Nam rất nhiều.

Trong trường hợp mà họ có các biện pháp để cắt đứt hoặc hạn chế thương mại Việt Nam thì không chỉ Việt Nam thiệt hại mà Trung Quốc cũng chịu thiệt hại. Cho nên là Trung Quốc cũng sẽ phải rất cân nhắc".

Về giả định Trung Quốc có thể sử dụng quân sự để gây sức ép với Việt Nam trên Biển Đông. Tiến sĩ Hồng Hiệp nói :

"Từ rất lâu nay rồi Việt Nam không có nâng cấp mối quan hệ với Mỹ thì Trung Quốc vẫn thường xuyên gây sức ép với Việt Nam ở trên Biển Đông".

Bây giờ, nếu Việt Nam tiến hành một hoạt động ngoại giao, mà theo ông Hiệp là bình thường. Nó thể hiện chủ quyền, sự tự chủ và phục vụ rất là tốt cho lợi ích của Việt Nam, thì những sức ép như vậy đối với Việt Nam cũng là điều bình thường, không phải là cái giá quá đắt. Hơn nữa, hành động nâng cấp mối quan hệ với Mỹ nó cũng không nghiêm trọng tới mức khiến Trung Quốc tấn công quân sự Việt Nam, ông Hiệp kết luận.

Nguồn : RFA, 03/04/2023

Liệu quan hệ Việt – Mỹ có bị ảnh hưởng ?

Bang giao Việt – Mỹ thăng tiến hay bế tắc, thậm chí thụt lùi hay đi lên, phụ thuộc vào quan hệ giữa các cá nhân với nhau chỉ là một phần, còn chủ yếu, nó tùy thuộc vào những yếu tố địa-chính trị và địa-kinh tế trong khu vực và toàn cầu. Nhưng liệu Đại sứ Mỹ Marc Knapper có quá lạc quan không, trong bối cảnh não trạng của giới văn hóa – tư tưởng vẫn coi Trung Quốc là thầy và nhìn Mỹ với con mắt không mấy thiện cảm như trong loạt bài phỏng vấn đầu Năm Mới của VTC ?

Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh bắt tay Dương Khiết Trì, Ủy viên Bộ chính trị Đảng cộng sản Trung Quốc tại Hà Nội hôm 18/6/2014 (Ảnh minh họa) - AFP

"Phượng hoàng từ chốn cheo leo…" 

Tình cờ nhưng không ngẫu nhiên ! Kể từ khi có tin đồn, sau đó là chính thức liên quan đến việc Phó Thủ tướng Thường trực Phạm Bình Minh và Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam bị tước chức vụ Đảng, các hãng truyền thông lớn trên thế giới, từ RFA đến VOA, từ BBC đến Sputnik News đều chú mục vào một đề tài nổi bật, như hệ quả tất yếu của cuộc thanh trừng nội bộ. Đó là, liệu quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ rồi ra có bị ảnh hưởng bởi sự kiện rúng động quốc nội này hay không ? 

Rúng động nhưng người dân trong nước chẳng biết gì mấy về cuộc Hội nghị bất thường, từ chiều 30/12. Sự kiện này vắt từ năm cũ qua năm mới, cho đến tận cuối ngày 3/1/2023 (sau năm ngày họp), truyền thông trong nước vẫn im bặt. Sự cố tầm cỡ thế này, nếu ở các nước dân chủ, kể cả các nước Đông Nam Á, truyền thông phải có trách nhiệm thông báo từng giờ một cho toàn thể quốc dân biết, điều gì đang xẩy ra với "các đầy tớ" của họ ? Và "những đầy tớ" thay thế là ai ? Đằng này, 800 tờ báo đều "đang đi ngủ đông", hãng truyền hình quốc gia thì mải say sưa với bóng đá và cô hoa hậu xuất hiện trong chiếc váy mỏng tanh và nhìn xuyên suốt. "Dân chủ đến thế là cùng…".

Theo các tin tức nội bộ, có ba nguyên nhân sâu xa mà Đảng không bao giờ muốn cho dân đen biết được, tại sao ông Minh bị truất chức. 

Thứ nhất, như các trang mạng xã hội đã chỉ rõ, nguyên nhân đầu tiên là đấu tranh nội bộ đang vào hồi ác liệt.

Ông Minh, Ủy viên Chính trị bộ hai khóa liền, là Phó Thủ tướng thường trực bao quát các vấn đề đối ngoại, đã đến thời điểm "kịch đường tàu", không thể tiến sâu vào "Tứ trụ" giữa nhiệm kỳ, hay Đại hội đảng vào những năm tới. Đại hội 13 chưa hết nửa đường nhưng cuộc sát phạt để chen chân vào "Tứ trụ" ngày càng khốc liệt. Thanh kiếm Tô Lâm đang nắm quyền lực mạnh nhất hiện nay sẽ trắng tay nếu không có suất đặc cách tuổi dành cho bộ tứ. Dù các điều kiện chủ quan/khách quan của ông Minh đã hội tụ tương đối đủ, nhưng "cửa ấy" như thế là đã bị chặn, nên ông phải ra đi. Các candidates (ứng viên) thay thế ông và ông Đam ngoài một tay họ Trần (Lưu Quang), sinh ở Tây Ninh, còn tay họ Trần khác (Hồng Hà) sinh ở Nghệ Tĩnh, mà các "quan phụ mẫu" vất vả cả mấy ngày đêm để đưa người của mình vào "thi đấu". Tuy nhiên, chuyện ai thay thế, giờ đây không quan trọng, vì những nhân vật được chọn cũng chỉ là "những con cờ thí" của Bộ chính trị. Sự kiểm soát quyền lực trong nội bộ mới chính là bài toán mang tính chất sống còn của Đảng. Còn tương lai và vận mệnh dân tộc, chỉ là thứ yếu, không cấp bách. Nếu các cuộc đấu đá không dừng lại, tương lai đất nước có nguy cơ sẽ tối như cái tiền đồ của chị Dậu… (1).

Thứ hai, ông Minh và cả ông Đam đều là những người được đào tạo từ phương Tây, đại diện cho các trí thức từng có nhiều kinh nghiệm trên trường quốc tế, là cái gai trong con mắt giới bảo thủ của Đảng.

"Phượng hoàng từ chốn cheo leo

Sa cơ lỡ vận phải theo đàn gà".

Nhưng "đàn gà" ấy đâu có để cho các ông theo tới cùng. Chuyến bay giải cứu hay vụ Việt Á chỉ là cái cớ để các nhóm lợi ích "bứng" hai ông, lấy chỗ cho những người của họ. Nhiều động thái trong nội bộ Đảng với nhau, bề ngoài vẫn khó hiểu. Trước đây, Ủy viên Bộ Chính trị Trần Tuấn Anh và toàn bộ tập thể Ban Cán sự Bộ Công thương cũng bị Đảng "bêu danh" như trường hợp bên Bộ Ngoại giao. Nhưng rồi ông Trần Tuấn Anh đâu có hề hấn gì, chỉ có cấp dưới của ông ấy ấy chịu trận (2).  Tại sao có sự phân biệt đối xử này ? Có phải vì Tuấn Anh không bị xếp vào họ "Phượng hoàng"n? Hay là thân phụ Trần Tuấn Anh là Trần Đức Lương, một cựu Chủ tịch nước bất tài nổi tiếng hiện vẫn còn sống, nên Đảng ưu tiên Tuấn Anh hơn ? Vòng tròn định mệnh khép lại với ông Minh khiến dư luận không thể không nhắc đến người cha đẻ ra ông, cố Ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch từng "vang bóng" một thời. Trong nhà tù Sơn La thời mồ ma thực dân, ông Thạch đã dùng thân thể cường tráng của mình đỡ đòn các cai ngục, bảo vệ Lê Đức Thọ (Phó của Lê Duẩn) và các đồng chí, nên được đặc ân chức Thứ trưởng Ngoại giao khi mới 39 tuổi. Nhưng rồi những năm 90 của thế kỷ trước, ông đã bị Nguyễn Văn Linh và Đỗ Mười cho về vườn dưới sức ép của Bắc Kinh.

Chính sức ép từ "nước lạ" cũng là nguyên nhân của việc ông Minh bị "being fired" (cho về vườn).

Nguyên nhân thứ ba này được Tiến sĩ Lê Kiên Thành, con trai cố Tổng bí thư Lê Duẩn nói rõ trong YouTube (3) :  Gốc gác của nó vẫn bắt nguồn từ thời Hội nghị Thành Đô, với "câu sấm" nổi tiếng của ông Thạch : "Thế là một cuộc Bắc thuộc mới rất nguy hiểm đã bắt đầu !". Có thể nói, đấy là dự báo quan trọng nhất về một chính sách ngoại giao nhiều phần lệ thuộc vào Trung Quốc mà Hà Nội buộc phải kiên trì theo đuổi. Đến lượt ông Minh, sau cuộc "triều kiến" Bắc Kinh của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng cuối tháng 10/2022, đã có người khuyên ông Minh nên sớm rút khỏi chính trường để giữ sinh mệnh. Tiếc rằng, ông Minh đã không chấp nhận lời khuyên ấy từ các bậc tiền bối. Phải chăng đấy cũng là bản lĩnh của ông, quyết tâm bám trụ và chiến đấu đến cùng !

Không thể nói đến bang giao Việt – Mỹ mà không bàn về bối cảnh của quan hệ Việt – Mỹ – Trung. "Mối tình tay ba" này sau chuyến "triều cống" Bắc Kinh của Đảng trưởng Nguyễn Phú Trọng đang có những dấu hiệu chuyển động trái chiều. Để tham khảo, bạn hãy nghe hai chương trình phỏng vấn đầu năm mới 2023 của Đài Truyền hình Kỹ thuật số Việt Nam (VTC) với Đại sứ Trung Quốc và Đại sứ Hoa Kỳ tại Hà Nội.

Đối thoại với Đại sứ Hùng Ba – người từng "nhảy bổ" chặn đường Thủ tướng Phạm Minh Chính khi ông chuẩn bị ra phi trường quốc tế đón Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris hồi tháng 9/2021 – VTC cho biết : "Trung Quốc ủng hộ Việt Nam có vị thế lớn hơn trong khu vực và trên toàn cầu" (4) .  

Điều khác thường của buổi phỏng vấn : ông Hùng Ba nói nhiều về chuyến thăm Trung Quốc của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhưng không đả động gì đến việc ông Trọng hứa Việt Nam tham gia BRI (Vành đai và Con đường), GDI (Phát triển toàn cầu) và xem xét GSI (An ninh toàn cầu). Trong khi nói chuyện với Đại sứ Knapper, phát ngôn viên lại nêu bật ý, thân phụ của Đại sứ là "một cựu binh Mỹ trong chiến tranh Việt Nam…" (5 ). Ở đây, tựa của video là "Đại sứ Hoa Kỳ Marc E. Knapper : Bố tôi là một cựu binh Mỹ trong chiến tranh Việt Nam". Tựa này làm người xem có thể có cảm tưởng : Trong khi tôn vinh Trung Quốc ủng hộ vị thế quốc tế mới của Hà Nội thì Việt Nam vẫn muốn nhắc tới "hận thù quá khứ" với Mỹ.

Khách quan mà nói, bang giao Việt – Mỹ xưa nay sở dĩ quan trọng thường là do một loạt nhân tố ngoại lai khác chi phối. Trong bối cảnh hiện nay, nhân tố đó có thể là Trung Quốc hay Liên bang Nga. Việt Nam đón Ngoại trưởng Nga trong hai ngày 6 và 7 tháng 7 năm ngoái đã khiến cho cựu Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry và đương kim Ngoại trưởng Antony Blinken hủy bỏ các chuyến thăm Hà Nội vào phút chót. Ngay cả thông tin về cuộc điện đàm được công bố giữa Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng với Tổng thống Joe Biden mà Bộ Ngoại giao Việt Nam đã dày công lobby, cũng lặng lẽ biến mất. Bên cạnh những khó khăn do cuộc xâm lược của Nga đối với Ukraine gây ra cho Việt Nam, thì nhân tố Trung Quốc và hồ sơ nhân quyền của Việt Nam cũng lại là những cản trở khả năng nâng cấp quan hệ song phương giữa Washington và Hà Nội trong thời gian tới. 

Rõ ràng, môi trường an ninh khu vực và toàn cầu với những tương tác quyền lực phức tạp giữa các cường quốc buộc Hà Nội phải thận trọng hơn trong việc ứng xử với quốc gia láng giềng khổng lồ và tham vọng là Trung Quốc. Theo giới quan sát, quan hệ Việt – Mỹ thời gian tới đây thăng tiến hay bế tắc, thậm chí thụt lùi hay đi lên, phụ thuộc vào quan hệ giữa các cá nhân với nhau chỉ là phần nào, còn chủ yếu, vẫn tùy thuộc vào những yếu tố địa-chính trị và địa-kinh tế trong khu vực và trên toàn cầu. (6)

Các yếu tố địa-chiến lược thời Nguyễn Cơ Thạch – Trần Quang Cơ nhìn chung tiêu cực nhiều hơn tích cực. Ngày nay, các yếu tố ấy thuận lợi cơ bản. Với vị trí chiến lược tại Biển Đông, Việt Nam có vai trò đặc biệt quan trọng trong cạnh tranh Mỹ – Trung tại liên vùng "Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở" (FOIP). Đại sứ Marc Knapper tin tưởng rằng trong năm 2023, khi Mỹ – Việt kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ "Đối tác toàn diện", hai nước sẽ tìm các phương thức để có thể kỷ niệm mốc quan trọng này và tìm kiếm các khả năng để nâng cấp lên "Đối tác chiến lược". Mặc dầu năm qua, Việt Nam bị đưa vào danh sách các nước cần "theo dõi đặc biệt" về tôn giáo (SWL), nhưng ông Knapper cho rằng, trên cơ sở những giá trị, lợi ích chung và lòng tin giữa hai nước, chúng ta tin rằng, việc nâng cấp quan hệ lên "Đối tác chiến lược" sẽ mở ra nhiều cánh cửa để hai nước hợp tác chặt chẽ hơn. Hai nước sẽ tiếp tục nỗ lực tìm kiếm các khả năng, đặt rất nhiều kỳ vọng và mong muốn nâng quan hệ song phương lên cấp độ cao hơn. Hiện nay, thương mại Việt – Mỹ tăng 200%, đạt khoảng 110 tỷ USD. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hiện Mỹ có hơn 1.100 dự án đầu tư vào Việt Nam với số vốn đăng ký đạt hơn 10 tỷ USD/năm. Việt Nam có khoảng ba vạn sinh viên học tại Mỹ và là nước ủng hộ tích cực Bộ Tứ (QUAD). 

Ông Knapper nói với báo chí tại "Triển lãm Quốc phòng Quốc tế" đầu tiên của Hà Nội (8/12/2022) rằng, tới đây là thời kỳ mới để Việt Nam hiện đại hóa, đa dạng hóa và toàn cầu hóa (7).   

Liệu ông Knapper có quá lạc quan lúc dự báo như thế không khi mà não trạng của giới văn hóa – tư tưởng vẫn coi Trung Quốc là thầy và nhìn Mỹ với con mắt không mấy thiện cảm như trong loạt bài phỏng vấn đầu Năm Mới của VTC ?

Ngọc Anh & Ngọc Thủy

Nguồn : RFA, 04/01/2023

Tham khảo : 

1. https://baotiengdan.com/2022/12/31/chuyen-thanh-trung-noi-bo/

2. https://sputniknews.vn/20210930/evn-bo-cong-thuong-thoi-ong-tran-tuan-anh-co-vi-pham-gi-11137022.html 

3. https://www.youtube.com/watch?v=19TzglPYxbQ

4. https://www.youtube.com/watch?v=2TUyruUdYKs

5. https://www.youtube.com/watch?v=LkIQjlyRguI 

6. https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cg3q1ggqj51o

7. http://www.viet-studies.net/kinhte/NQuangDy_TruocThemNamMoi.html

Mới đây, báo chí Việt Nam đột ngột đưa ra thông tin sắp tới sẽ có cuộc điện đàm giữa ông Nguyễn Phú Trọng - Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam với Tổng thống Mỹ Joe Biden (1).

Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) chỉ tay cạnh Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Thượng đỉnh ASEAN - Mỹ ở Phnom Penh, Campuchia, hôm 12/11/2022 - AFP

Điều đáng chú ý là thông tin này được phía Việt Nam đưa ra sau chuyến đi Trung Quốc của ông Nguyễn Phú Trọng không lâu. 

Những người thạo tin cho biết là trước chuyến đi của ông Trọng sang Trung Quốc, phía Mỹ cũng có đề nghị một cuộc điện đàm giữa ông Trọng và ông Biden, tuy nhiên Hà Nội đã từ chối. Có lẽ Hà Nội nghĩ rằng, thời điểm trước chuyến đi Trung Quốc là thời điểm nhạy cảm, nên ông Trọng và Đảng của ông ta không muốn làm mếch lòng Bắc Kinh.

Ông Trọng được đánh giá là người thân Trung Quốc, theo báo chí Trung Quốc cho biết, ông đã từng thăm nước này vào các năm 1992, 1997, 2001, 2003, 2007, trước khi trở thành tổng bí thư (năm 2011) (2). Sau khi trở thành Tổng bí thư thì ông Trọng cũng có chuyến thăm Trung Quốc ngay trong năm 2011. Ngoài ra, ông Trọng cũng có các chuyến thăm khác tới Trung Quốc trong cương vị Tổng bí thư vào các năm 2015, 2017 và lần này, 2022. 

Chuyến đi thăm Bắc Kinh của ông Trọng được báo chí của Việt Nam và Trung Quốc đưa tin rầm rộ, với rất nhiều ngôn từ sáo rỗng quen thuộc mà hai bên thường hay ưa dùng. Tuy nhiên, trên thực tế thì 13 văn kiện đã được hai bên ký kết nhân chuyến đi này hầu hết mới là Bản ghi nhớ (MOU), điều này cho thấy đây mới chỉ là hành động "nhử mồi" của Bắc Kinh.

Nhiều người trong giới ngoại giao Việt Nam sốt ruột khi thấy chính sách ngoại giao "đa dạng hóa, đa phương hoá" đang bị biến chất. Ông Trọng đã từ chối việc điện đàm với ông Biden trước chuyến đi Trung Quốc của mình, ông cũng không gặp bà Kamala Harris - Phó Tổng thống Mỹ, khi bà sang thăm Việt Nam. Thế nhưng, ông rất nhiệt tình với Trung Quốc, cụ thể là rất nhiều lần sang thăm quốc gia này.

Mặc dù các lãnh đạo cao cấp của Đảng cộng sản Việt Nam luôn tuyên bố là "Việt Nam không chọn bên, chỉ chọn chính nghĩa" (3), nhưng đối với các quốc gia cộng sản như Trung Quốc, Việt Nam thì không chỉ nghe các tuyên bố, mà còn phải nhìn vào các hành động. Nhìn vào các hành động của các lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam có thể thấy, có sự nghiêng hẳn về phía Trung Quốc. 

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhận Huân chương Hữu nghị từ Tổng bí thư Tập Cận Bình ở Bắc Kinh hôm 31/10/2022. Hình : Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao

Chúng ta còn nhớ năm 2011 khi ông Trọng vừa trúng cử Tổng bí thư, ông đã có chuyến thăm Trung Quốc, trong chuyến thăm đó, hai bên đã ký kết "thỏa thuận chung về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển" (4). Thế nhưng năm 2014, sau khi ông Tập nắm giữ chức vụ Tổng bí thư chưa lâu, thì Trung Quốc đã triển khai một giàn khoan khổng lồ vào Vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Mặc dù trong Thoả thuận về nguyên tắc chung giải quyết tranh chấp trên biển có quy định giữa hai Đảng có một đường dây nóng để giúp tháo gỡ các vướng mắc giữa hai bên. Thế nhưng, khi hữu sự năm 2014 đó, phía Đảng cộng sản Việt Nam đã tìm cách liên lạc qua đường dây nóng, nhưng "điện thoại ngoài vùng phủ sóng, trong vùng phủ phê".

Vẫn biết Việt Nam gặp khó khăn với "lời nguyền địa lý", khi Trung Quốc luôn là láng giềng của quốc gia này. Không những thế, Trung Quốc còn là "người láng giềng khổng lồ mà xấu tính", nhưng thân Trung Quốc, hướng về Trung Quốc luôn là xu hướng của Đảng cộng sản Việt Nam, cho dù Trung Quốc có bội bạc đi chăng nữa. Hiện nay, hai trong tứ trụ đều là những người có mối quan hệ thân thiết với Trung Quốc, bao gồm ông Tổng bí thư Trọng và Thủ tướng Phạm Minh Chính. Ông Phạm Minh Chính được cho là tác giả chính của sáng kiến "Luật Đặc khu" đã bị nhiều người dân phản đối hồi năm 2018 do lo ngại bị Trung Quốc thôn tính. Với quyền lực bao trùm của ông Trọng, ông Chính như hiện nay thì dường như không có tiếng nói khác với chủ trương thân Trung Quốc của hai nhân vật quan trọng trong tứ trụ này.

Với xu hướng thân Trung Quốc như vậy thì liệu còn có cơ hội cho quan hệ Việt - Mỹ phát triển, khi Mỹ đã nhiều lần ngỏ ý muốn nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ lên một tầm cao mới. Thế nhưng, Hà Nội vẫn luôn từ chối.

Về quan hệ thương mại Việt - Mỹ, theo thống kê sơ bộ mới nhất của Tổng cục Hải quan, tháng 8, kim ngạch xuất khẩu sang Hoa Kỳ đạt gần 10 tỷ USD, qua đó nâng tổng kim ngạch trong tám tháng đầu năm lên 77 tỷ USD, tăng 15,16 tỷ USD so với cùng kỳ năm ngoái, tương đương tốc độ tăng 24,51%. Tám tháng đầu năm, riêng Hoa Kỳ chiếm tới 30,48% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước và tiếp tục duy trì vị thế là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam (5).

Về chiến lược, trong buổi trả lời phỏng vấn mới đây, ông Marc Knapper - Đại sứ Mỹ tại Việt Nam đã nhấn mạnh, chính quyền Tổng thống Biden tin rằng nước Mỹ là một phần của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và việc can dự vào khu vực này là điều quan trọng vì hòa bình, ổn định và thịnh vượng của nước Mỹ. Chính sách của Mỹ đối với Việt Nam dựa trên năm trụ cột như thúc đẩy một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở, tăng cường hợp tác an ninh… được thể hiện trong "Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương" đã được chính quyền Tổng thống Biden công bố. Mỹ mong muốn Việt Nam mạnh hơn, độc lập, thịnh vượng, bảo vệ được chủ quyền và lợi ích của mình (6). 

Một số nhà ngoại giao Việt Nam luôn khẳng định, sự phát triển trong quan hệ Việt - Mỹ không liên quan gì đến Trung Quốc. Nhưng nếu ai chịu khó tìm hiểu sẽ thấy, quan hệ Việt - Mỹ đã thực sự nảy nở sau khi sự kiện Giàn khoan năm 2014, khiến Việt Nam thấy không thể tin tưởng được người anh em "bốn tốt, mười sáu chữ vàng" này được nữa.

Nếu Việt Nam thực sự có chính sách ngoại giao đa phương hóa, đa dạng hóa, độc lập, tự chủ, thì việc Việt Nam duy trì chính sách thân Trung Quốc cũng là một điều có thể chấp nhận được, nhưng vì sao Hà Nội lại không thể nâng cấp quan hệ với Mỹ lên một tầm cao mới, cho dù Mỹ cũng không muốn làm ảnh hưởng tới quan hệ Việt - Trung. Điều này thật khó trả lời.

Trần Sĩ Giác

Nguồn : RFA, 15/11/2022

Tham khảo :

1. https://baochinhphu.vn/thu-tuong-pham-minh-chinh-gap-tong-thong-hoa-ky-joe-biden-1022211122348432.htm

2. https://www.thepaper.cn/newsDetail_forward_20511687?fbclid=IwAR0AgQyLODqe7ZlrCKrqFXt6ERAx8FcA_eg-q8E-4_TxWJ9sVmeihO_9GKo

3. https://thanhnien.vn/viet-nam-khong-chon-ben-ma-chon-chinh-nghia-post1457761.html

4. https://vneconomy.vn/techconnect/viet-trung-thoa-thuan-nguyen-tac-giai-quyet-van-de-tren-bien.htm

5. https://haiquanonline.com.vn/xuat-khau-sang-hoa-ky-tang-hon-15-ty-usd-167081.html

6. https://mainichi.jp/english/articles/20220926/p2a/00m/0in/019000c

Cuối năm nay, xác suất Tổng thống Biden thăm Campuchia và Thái Lan khá cao. Hà Nội rất muốn "đón lõng" để mời ông Biden thăm Việt Nam dịp ấy, ít nhất để tiếp nối và nâng cao bầu không khí "tháng tám năm ngoái". Chuyến thăm Việt Nam của bà Harris tháng 8/2021 được Đại sứ Mỹ lúc bấy giờ là Osius đánh giá, "có thể chỉ đường" để nâng cấp bang giao. Chuyến thăm tới đây của ông Biden càng được đón đợi hơn, sau Hội thảo "khá kín tiếng" về lịch sử quan hệ Mỹ – Việt hôm 5/8 tại Đại học Fulbright Việt Nam. Những ai quan tâm tới thời cuộc đều muốn có câu trả lời : Khi nào quan hệ Việt – Mỹ ra khỏi bế tắc ?

Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris và Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính ở Hà Nội hôm 25/8/2021- AFP

Chỉ dấu "buồn" của tháng Tám năm nay

Mà không chỉ một, có tới hàng loạt các động thái rất đáng quan ngại từ phía Chính quyền Biden đang "đánh động" dư luận về những "nốt trầm" trong quan hệ Việt – Mỹ như phóng sự vừa đăng tải mới đây trên BBC tiếng Việt (1). Sau khi chủ động hủy chuyến thăm Hà Nội đã được lên lịch trước đó, ngày 19/7, trong buổi công bố "Báo cáo Buôn người 2022" tại trụ sở Bộ Ngoại giao Mỹ ở Washington DC, Ngoại trưởng Antony Blinken cho biết, báo cáo "đánh giá 188 nước và vùng lãnh thổ, bao gồm cả Mỹ, trong việc phòng chống buôn người, bảo vệ nạn nhân và xét xử những kẻ buôn người." Theo ông Blinken, có tới. 21 quốc gia được nâng cấp một bậc, bởi vì chính phủ của những nước ấy đã có các nỗ lực đáng kể để chống lại nạn buôn người. Trong khi đó, 18 quốc gia khác bị đánh hạ một bậc, trong đó có Việt Nam, vì các nước này đã không có được nỗ lực đáng kể nào, hoặc tệ hơn là chính phủ những nước này có chính sách hoặc mô hình buôn người do nhà nước bảo trợ. Bộ Ngoại giao Mỹ nói rằng, Việt Nam – quốc gia Đông Nam Á đang có mối quan hệ nồng ấm với Washington do cùng quan ngại về một Trung Quốc đang trỗi dậy – đã giảm các vụ truy tố đối với những người được cho là chịu trách nhiệm về vấn nạn buôn người trong năm 2021 (2). 

Ngày 4/8, Mỹ đang tiến hành cuộc điều tra trên cơ sở đơn tố giác hoạt động của một công ty Mỹ ở Việt Nam – quốc gia gặp nạn tham nhũng tràn lan – đã vi phạm Luật chống hối lộ của Hoa Kỳ. Tiết lộ này được đưa ra trong báo cáo thường kỳ mà công ty Boston Scientific Corp nộp cho Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) vào tuần trước, bao gồm các hoạt động và thu nhập của công ty chuyên sản xuất các thiết bị y tế trong suốt quý II năm nay. Trong báo cáo đưa ra hồi đầu tháng, Boston Scientific cho biết rằng, họ đã nhận được một lá thư tố giác liên quan đến hoạt động ở Việt Nam. Bức thư này cáo buộc rằng công ty, có trụ sở chính Massachusetts, đã vi phạm Đạo luật chống tham nhũng ở nước ngoài của Hoa Kỳ (3). Tham nhũng là "chuyện cơm bữa" ở xứ Đông Lào. Đó cũng lá lý do chủ yếu cho đến nay những "khủng long" về công nghệ cao cũng như các tập đoàn tài chính – ngân hàng của Mỹ vẫn bị "chặn" ngay trước cổng vào Việt Nam. Thế mà tại sao giờ này Hoa Kỳ mới "kêu cứu" ?

Chiều 11/8, trong cuộc họp báo thường kỳ, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng loan tin, Mỹ đã chính thức điều tra chống lẩn tránh thuế đối với ống thép Việt Nam. Bà Hằng nói thêm, Việt Nam là đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ ở Đông Nam Á và Mỹ cũng là đối tác thương mại lớn thứ hai của Việt Nam, với tổng kim ngạch thương mại đạt hơn 110 tỷ USD trong năm 2021. Bà khẳng định, Việt Nam hoan nghênh chủ trương thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư với Mỹ trên cơ sở tự do, công bằng, cùng có lợi, phù hợp với các thỏa thuận song phương và quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Việt Nam sẵn sàng và thường xuyên trao đổi với Mỹ thông qua các cơ chế hiện có như Hiệp định khung về thương mại và đầu tư (TIFA) để kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh và tăng cường quan hệ kinh tế, thương mại, đầu tư song phương vì lợi ích của doanh nghiệp và người dân hai nước (4). 

Ngày 12/8, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) vừa công bố kết luận sơ bộ điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với gỗ dán sử dụng nguyên liệu gỗ cứng nhập từ Việt Nam. Theo thống kê, xuất khẩu sản phẩm này sang Mỹ liên tục tăng mạnh. Gỗ dán sử dụng nguyên liệu gỗ cứng của Việt Nam có thể bị áp dụng thuế chống bán phá giá (CBPG) và chống trợ cấp (CTC). So với năm trước khi khởi xướng điều tra (2019), kim ngạch xuất khẩu gỗ dán sử dụng nguyên liệu gỗ cứng của Việt Nam sang Mỹ năm 2021 đã tăng 57,6%. Kết luận cho rằng, gỗ dán từ Việt Nam là ván bóc nhập khẩu từ Trung Quốc sẽ bị áp dụng thuế CBPG và CTC như đang áp dụng với gỗ dán nhập khẩu từ Trung Quốc (5). Trước đó, ngày 3/8, một tổ chức quốc tế hoạt động liên quan đến lĩnh vực thúc đẩy nhân quyền trong kinh doanh và xóa bỏ lạm dụng vừa đưa ra cảnh báo, Việt Nam là nơi tẩy rửa nguồn gốc xuất xứ cho bông vải từ lao động cưỡng bức ở Tân Cương. Được biết, từ mùa hè này, Cục Hải quan và Biên phòng Mỹ bắt đầu thực thi "Đạo luật phòng chống lao động cưỡng bức với người Duy Ngô Nhĩ" mà Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ký thành luật vào tháng 12 năm ngoái (6). 

Cơ hội nào từ nay đến cuối năm ?

Việt Nam và Hoa Kỳ đã thiết lập "quan hệ đối tác toàn diện" vào năm 2013, phải mất 18 năm sau khi bình thường hóa quan hệ từ 1995. Trong chuyến thăm Việt Nam tháng 8/2021, Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris đã đề nghị nâng cấp mối quan hệ hai nước lên thành "đối tác chiến lược". Lãnh đạo Việt Nam đánh bài "lờ". Tuy nhiên, trong cuộc họp báo ngay sau đó, Phó phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao tuyên bố, Việt Nam luôn coi Mỹ là một trong những đối tác quan trọng hàng đầu. Trong khi một số chuyên gia nhận định vấn đề tên gọi của mối quan hệ có thể không quan trọng bằng hợp tác thực chất giữa hai nước, nhưng nhiều nhận định khác lại cho rằng, tên gọi này có thể tạo ra khung pháp lý để Việt Nam và Mỹ làm được nhiều việc hơn. "Ba năm tới sẽ có những cột mốc kỷ niệm quan hệ song phương Việt – Mỹ, nên đây có thể là cơ hội để hai nước suy nghĩ về chuyện đó", Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, đưa ra dự báo (7). 

Hãy khoan nghĩ tới các cột mốc quan trọng của quan hệ song phương thời gian tới như kỷ niệm 10 năm quan hệ đối tác toàn diện (2023), 30 năm bình thường hóa quan hệ kinh tế (2024) và 30 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao (2025). Thử nhìn lại, liệu từ nay đến cuối năm, Việt Nam sẽ có được một không gian nhất định nào để thúc đẩy quan hệ ? Bởi vì, về nội trị, mỗi khi có một động thái tiến bộ trong quan hệ Mỹ – Việt, thì lại có nhiều dấu hiệu của những động thái cản trở "thọc gậy bánh xe" trong nội bộ nhà cầm quyền, đặc biệt là trong ngành an ninh (8). Về đối ngoại, liệu Trung Quốc sẽ "can thiệp" sâu đến mức nào để cản trở Việt Nam xích lại gần Mỹ sau khi "Hoàn cầu Thời báo" cho đăng loạt bài cảnh báo Việt Nam đừng trở thành "quân cờ" trên bàn cờ "Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở" (FOIP). Cả hai sự kiện mang ý nghĩa toàn cầu vào cuối năm : Cấp cao Đông Á (EAS-17) tại Phnom Penh và Thượng đỉnh APEC (16 – 18/11) tại Bangkok, nếu Tổng thống Biden đến dự, sẽ là dịp để mời ông thăm Việt Nam.

Lượng định cơ hội là đánh giá cái đà "tháng tám năm ngoái" có trở lại từ nay đến cuối năm ? Ngoài "Chương trình tổng thể" thúc đẩy bang giao song phương, cần thấu triệt ba tác động lâu dài trong chuyến thăm của bà Harris. Thứ nhất, xây dựng Cơ quan phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ ở Đông Nam Á, ngay tại Hà Nội, sát nách Trung Quốc. Thứ hai, chính thức tổ chức hoạt động cho đội "Chí nguyện hòa bình" Hoa Kỳ (Peace Corp) và thứ ba, công bố dự án bề thế của Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam. Tất cả chứng tỏ ý định của người Mỹ sẽ ở lại lâu dài trên mảnh đất có đến 100 triệu dân này, mà đa số dân chúng đã rất cảm kích sau chuyến thăm "ngoại giao thân thiện" (charming offensive) của bà Harris. Đúng như lời cựu Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Nguyễn Quốc Cường trên Tuổi trẻ : "Người bạn trong lúc khó khăn là người bạn đích thực"(9). Chuyến thăm sắp tới của Tổng thống Biden, nếu thành tựu, phải vượt lên trên tất cả những sự kiện năm ngoái để kiến tạo nền móng cho tương lai – Đó là nâng cấp "quan hệ đối tác toàn diện" lên "đối tác chiến lược" giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Thiếu động lực này, chẳng nhẽ ông Biden ghé thăm Hà Nội chỉ để thưởng lãm "tô phở" của Clinton hay món "bún chả" của Obama, cho dù đấy là những ẩm thực nổi tiếng của người Việt khắp bốn phương ?

Mai Luân

Nguồn : RFA, 14/08/2022

Tham khảo :

1. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-62419030

2. https://www.voatiengviet.com/a/viet-nam-bi-dua-vao-danh-sach-den-cua-bo-ngoai-giao-my-ve-buon-nguoi/6666631.html

3. https://www.voatiengviet.com/a/cong-ty-my-dieu-tra-thong-tin-to-giac-ve-hoi-lo-o-viet-nam/6696987.html

4. https://cafef.vn/viet-nam-san-sang-trao-doi-voi-my-ve-cuoc-dieu-tra-doi-voi-ong-thep-20220812074532171.chn

5. https://cafef.vn/my-dieu-tra-lan-tranh-bien-phap-phong-ve-thuong-mai-lo-nhat-la-doanh-nghiep-chay-y-khong-giai-trinh-20220812153726614.chn

6. https://www.rfa.org/vietnamese/news/vietnamnews/vietnam-accused-of-laundring-cotton-produced-from-xinjiang-08032022082259.html

7. https://thanhnien.vn/hop-tac-an-ninh-viet-my-giua-cuoc-canh-tranh-khu-vuc-post1485397.html

8. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam/2015/03/150308_who_troubles_vn_usa_ties

9. https://viettudomunich.org/2021/08/27/thay-gi-qua-chuyen-vieng-tham-viet-nam-cua-ptt-my-kamala-harris/

Các chuyên gia hiện có khuynh hướng bình luận về mối bang giao Việt Nam và Hoa Kỳ giữa những đồn đoán về quan hệ đôi bên đang đi xuống trong bối cảnh một số sự kiện được cho là quan trọng vừa bị hủy bỏ gần đây.

Quan hệ Việt – Mỹ có nguy cơ trở thành con tin cho cả ý thức hệ lẫn các "tai bay vạ gió" là xét trong ý nghĩa môi trường an ninh toàn cầu đang xấu đi như đang được dự báo.

Hội thảo về quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Joe Biden do Đại học Fulbright Việt Nam và Tổng lãnh sự quán Mỹ tại Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức ngày 5/8/2022 dường như né tránh một hiện tượng đáng quan ngại : Bang giao Việt – Mỹ có nguy cơ bị bắt làm còn tin!

Hội thảo về quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Joe Biden do Đại học Fulbright Việt Nam và Tổng lãnh sự quán Mỹ tại Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức ngày 5/8/2022

Hội thảo gói gọn gần một ngày, từ 8g30 sáng đến 3h chiều ngày 5/8/2022, để kỷ niệm 27 năm (1995 – 2022) sự kiện bình thường hóa ngoại giao giữa hai nước. Theo các nhà tổ chức, quan hệ "đối tác toàn diện" Việt – Mỹ được cho là đã đạt một số thành tựu. Giữa hai nước, tin cậy ngày càng sâu sắc, đầu tư được nâng cao, nổi bật trong các lĩnh vực như an ninh, công nghệ, giáo dục, nguồn nhân lực, người với người. Đúng là khi cả hai quốc gia đều trải qua những thay đổi lớn về chính phủ trong chừng ấy năm, điều quan trọng là phải nhìn nhận lại chiến lược của cả hai chính quyền đối với nhau và triển vọng bang giao trong bối cảnh cuộc bầu cử giữa kỳ sắp diễn ra vào tháng 11/2022 ở Hoa Kỳ. Hội thảo do Đại học Fulbright Việt Nam và Tổng lãnh sự quán Mỹ tại Thành phố Hồ Chí Minh chủ trì đã quy tụ các quan chức cấp cao, một số nhà nghiên cứu và chuyên gia hàng đầu để thảo luận về tình hình và triển vọng của cácmối bang giao song phương trong môi trường an ninh toàn cầu, về thúc đẩy các quan hệ giao lưu nhân dân và triển vọng hợp tác kinh tế thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ.

Con tin của ý thức hệ

Hội thảo đã trưng ra rất nhiều lời "có cánh" về mối bang giao Việt – Mỹ, một cặp quan hệ mà có đại biểu đánh giá là "vượt tầm chiến lược". Tuy nhiên, chưa rõ vì lý do gì, các phương tiện truyền thông trong nước hầu như ít đưa tin về Hội thảo này. Nếu chúng tôi không bỏ sót thì chỉ có hai nhật báo là Thanh Niên và Tuổi trẻ đăng bài phân tích về sự kiện này. Tờ Tuổi trẻ chạy sáp-pô: "Việt Nam và Mỹ đã trải qua chặng đường dài để trở thành đối tác đáng tin cậy, bạn hữu với những thành tựu đáng kể. Trong bối cảnh thế giới bất ổn như hiện tại, chương tiếp theo của mối quan hệ đối mặt với những thách thức và cơ hội đan xen". Theo cựu đại sứ Việt Nam tại Mỹ Phạm Quang Vinh, Mỹ là đối tác quan trọng của khu vực và Việt Nam. Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPS) của Washington bao gồm nhiều lĩnh vực mà Việt Nam có chung mối quan tâm như: hòa bình, ổn định, thịnh vượng, an ninh, kinh tế, công nghệ...Về an ninh, Việt Nam và ASEAN đề cao thượng tôn phá p luật tại khu vực, nhưng đồng thời cũng cần hòa bình, ổn định. Vì vậy, theo ông Vinh, cần có sự cân bằng sức mạnh tại khu vực.

Liên quan đến cục diện phức tạp hiện nay, Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore cho rằng, Việt Nam và ASEAN không muốn chọn bên và cũng không muốn bất cứ một cường quốc nào thống trị khu vực. Dù không tuyên bố công khai, ASEAN ủng hộ nội dung "Chiến lược Indo-Paicfic" (IPS) của Mỹ nhấn mạnh vai trò trung tâm của khối, thể hiện qua "Tầm nhìn về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương" (AOIP) đã được công bố. Tuy nhiên, theo Đại sứ Vinh, "không chọn bên là đúng nhưng chưa đủ". "Chúng ta không chỉ không chọn bên mà còn phải chơi được với tất cả các nước lớn và các đối tác khác. Quan hệ giữa Việt Nam với Mỹ cần phải đặt trong bối cảnh đó", ông Vinh nói với báo Thanh Niên. Giới quan sát rất chú ý đến quan điểm này của ông Vinh. Nếu quan hệ Việt – Mỹ "bị" đặt trong bối cảnh ấy, nghĩa là nó phải chịu sự chi phối của hai mối quan hệ ưu tiên cao hơn, đó là bang giao Việt – Trung và quan hệ Việt – Nga! Với đà ấy, quan hệ Việt – Mỹ có nguy cơ trở thành "con tin của ý thức hệ" (hostage of ideology), cho dù chủ nghĩa cộng sản ngày nay không còn là chất keo kết dính ba đối tác này với nhau.

Ngoài không gian Hội thảo, truyền thông quốc tế đã có một loạt trao đổi với các chuyên gia am hiểu về lĩnh vực này. Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung, Giảng viên Đại học Fulbright, cựu Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (ISCS), bình luận với BBC từ Sài Gòn rằng, Mỹ đang có những mối bận tâm khác trong thế giới đầy biến động, nên Việt Nam sẽ không nằm trong ưu tiên lịch trình làm việc của phía Mỹ. Khi nghe đánh giá này, nhiều ý kiến nhận xét theo hướng ngược lại. Việt Nam không nằm trong ưu tiên lịch trình làm việc của Mỹ thì tại sao chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn, Mỹ đã cử nhiều quan chức cấp cao của Chính quyền sang Việt Nam, đề xuất với Lãnh đạo Việt Nam những kiến nghị rất cụ thể để nâng cấp quan hệ lên "đối tác chiến lược" ? Đó là những chuyến thăm quan trọng của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Thứ trưởng thứ Nhất Bộ Ngoại giao, thậm chí Ngoại trưởng Blinken cũng từng lên kế hoạch thăm Hà Nội đầu tháng Bảy vừa qua ? Nhưng có lẽ phải kể đến chuyến thăm để lại nhiều tiếng vang của Phó Tổ ng thống Mỹ Kamala Harris với một lộ trình tổng thể để tăng cường các nhân tố chiến lược.Nhưng qua sự đối đãi không tương xứng từ Chính quyền Hà Nội, ngay từ thời điểm bấy giờ đã có những quan ngại cho tương lai của mối quan hệ Việt – Mỹ đầy duyên nợ.

Con tin của những "tai bay vạ gió"

Các chuyên gia hiện có khuynh hướng bình luận về mối bang giao Việt Nam và Hoa Kỳ giữa những đồn đoán về quan hệ đôi bên đang đi xuống trong bối cảnh một số sự kiện được cho là quan trọng vừa bị hủy bỏ gần đây. Cụ thể, tàu sân bay USS Ronald Reagan của Mỹ hủy chuyến cập cảng Tiên Sa, Đà Nẵng vào cuối tháng Bảy. Sau khi "cancel" thăm Việt Nam, Ngoại trưởng Antony Blinken đi liên tục tới các nước trong ASEAN mà không ghé Việt Nam, nước có quan hệ "đối tác toàn diện" với Hoa Kỳ, đã làm dấy lên một số lo lắng. Mọi so sánh đều khập khiểng, nhưng nếu những ai theo dõi các cuộc tiếp xúc của ông Blinken với tân Tổng thống Marcos Jr. và tân Ngoại trưởng Philippines thì không khỏi chạnh lòng. Ông Blinken nói, Philippines là đối tác "không thể thay thế" của Mỹ, bảo đảm với Manila Mỹ sẽ kích hoạt các lực lượng quân sự nếu Philippines bị tấn công. Tổng thống Biden đã có lời mời Tổng thống Marcos thăm Whasington trong thời gian tới.Trước đó, chiều 5/8, bên lề chuỗi hội nghị ASEAN ở Campuchia, ông Antony Blinken cũng có gặp Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn, nhưng hai bên chỉ trao cho nhau những lời "ngọt như mía lùi" mà không hàm chứa bất cứ nội dung thực chất nào.

Nhân Quốc khánh Singapore (9/8), Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long vừa đưa ra lời cảnh báo về phạm vi tính toán sai lầm đối với căng thẳng ở Eo biển Đài Loan, mà ông cho rằng khó có thể sớm giảm bớt trong bối cảnh nghi ngờ sâu sắc và giao tiếp hạn chế giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Trong diễn văn truyền hình trước ngày Quốc khánh, ông Lý nói Singapore sẽ phải hứng chịu sự đối đầu gay gắt và căng thẳng trong khu vực, điều này sẽ chuẩn bị cho một tương lai kém hòa bình và ổn định hơn bây giờ. Tình hình này khó có thể sớm được cải thiện. Đấy là chưa kể, những tính toán sai lầm hoặc rủi ro có thể dễ dàng khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn nhiều. "Xung quanh chúng ta, một cơn bão đang tích tụ.Quan hệ Mỹ – Trung đang xấu đi, với những vấn đề khó giải quyết, những nghi ngờ sâu sắc và sự giao tiếp hạn chế", ông Lý nói.Cũng như Singapore, Việt Nam có lẽ hoàn toàn chia sẻ với nỗi lo từ những "tai bay vạ gió" này. Vì lý do cả khách quan lẫn chủ quan, "cơn bão đang tích tụ" ấy khi vào đến xứ Đông Lào này, mức độ tàn phá của nó chắc chắn sẽ lớn h ơn nhiều. Quan hệ Việt – Mỹ có nguy cơ "trở thành con tin" cho cả ý thức hệ lẫn "tai bay vạ gió" là xét trong ý nghĩa môi trường an ninh toàn cầu đang xấu đi như Lý Thủ tướng dự báo.

BBC News Tiếng Việt vẫn dẫn tiếp lời của Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung khi ông phân tích: Với việc bị lỡ hẹn hai lần vào tháng Năm và tháng Bảy năm nay cho chuyến ghé thăm của tàu sân bay, có thể nói, mối quan hệ quốc phòng giữa Việt Nam và Hoa Kỳ có một "nốt trầm" trong năm 2022, mặc dù vẫn còn những hoạt động tiếp nối từ những năm trước đó. Rồi ông Trung giải thích, Việt Nam thể hiện quan điểm khác biệt với phía Mỹ và phương Tây trong các phiên bỏ phiếu về những vấn đề liên quan đến cuộc xung đột Ukraine ở Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc không phải là kết quả của quá trình tính toán lý trí về lợi ích quốc gia và lợi ích dân tộc, mà là sự thể hiện của những gắn bó cảm xúc và tư duy từ thời chiến tranh lạnh.

Xin lỗi! Thật khó chia sẻ với Tiến sĩ Trung về nhận xét này! Tại sao một lá phiếu ở Liên Hiệp Quốc từ một đất nước như Việt Nam, từng tuyên bố đặt lợi ích quốc gia – dân tộc lên hàng đầu, lại không phải là "quá trình tính toán lý trí", mà chỉ là sự thể hiện "những cảm xúc" đơn thuần? Không nhẽ chúng ta cũng xuất phát từ những "cảm xúc và tư duy từ thời chiến tranh lạnh" để mời Tổng thống Biden thăm Việt Nam vào cuối năm nay ?

Trần Đông A

Nguồn : VOA, 12/08/2022

Né tránh ‘chiến lược’ nhưng Việt Nam vẫn hy vọng đón Tổng thống Biden

Vì những "bí mật công khai" nói trên mà Mỹ đã không tỏ ra nôn nóng hay tạo cớ cho những kẻ theo đuổi "lợi ích nhóm" trong bang giao với Trung Quốc, bằng thỏa thuận nâng cấp quan hệ Việt – Mỹ. "Mưa dầm thấm lâu" chính là kiên nhẫn chiến lược để tránh khiêu khích Bắc Kinh và kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Có một độ lệch nhất định trong bang giao Việt – Mỹ đang được giới quan sát mổ sẻ. Từ lâu, phía Mỹ đã chủ động đề xuất nâng cấp quan hệ hai nước lên tầm "đối tác chiến lược" (Strategic Partnership - SP), thậm chí là "chiến lược toàn diện" (Comprehensively Strategic Partnership - CSP), nhưng Việt Nam dường như chưa sẵn sàng. Trong khi đó, Hà Nội lại công khai bày tỏ, mong muốn được đón Tổng thống Joe Biden đến thăm Việt Nam trong năm 2022 này.

Hai mong muốn – một "lương duyên"

Tường trình trên báo "Tuổi trẻ" ngày 14/6/2022 về các buổi làm việc của Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman tại Việt Nam (từ 10 – 13/6) cho thấy có sự khác nhau trong điểm nhấn của mỗi bên đối với chuyến thăm. Chapeau in đậm : Trong cuộc gặp với Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman, phía Việt Nam đã đề nghị bà phối hợp thúc đẩy chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ Joe Biden trong năm 2022. Về phía Mỹ, Washington mong nâng tầm quan hệ với Việt Nam "khi phù hợp". 

Trong cuộc gặp này, Ngoại trưởng Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh, Việt Nam coi Mỹ là một trong những đối tác quan trọng hàng đầu. Ông Sơn khẳng định Việt Nam sẵn sàng cùng Mỹ thúc đẩy quan hệ "đối tác toàn diện" (Comprehensively Partnership - CP) đi vào chiều sâu, hiệu quả, thực chất… Về phần mình, Thứ trưởng Sherman khẳng định Washington coi trọng quan hệ với Hà Nội, nhất quán ủng hộ một Việt Nam giàu mạnh và thịnh vượng. Bà Sherman cũng bày tỏ, phía Mỹ mong muốn nâng tầm quan hệ với Việt Nam khi điều kiện phù hợp (1).

Đây không phải lần đầu tiên phía Mỹ chủ động trong việc thúc đẩy quan hệ song phương lên tầm cao mới. Tháng 8/2021, tại Hà Nội, Phó Tổng thống Kamala Harris đã đề xuất nâng quan hệ "đối tác toàn diện" (CP) lên "đối tác chiến lược" (SP). Nhưng các nhà lãnh đạo Đảng – Nhà nước Việt Nam vẫn chưa hồi đáp kiến nghị của bà Kamala (2).

Tháng 4/2021, Đại sứ Mỹ tại Hà Nội Daniel J. Kritenbrink – nay ông này đã được tấn phong lên Trợ lý Ngoại trưởng, đặc trách liên khu vực Indo-Pacific – đã giãi bày như thế này về bang giao song phương: "Chúng ta tập trung vào nội dung và mức độ hợp tác giữa hai nước. Tính chất chiến lược trong mối quan hệ Mỹ – Việt được phản ánh qua cách chúng ta tiếp cận thế giới và qua quá trình cộng tác cùng nhau. Do đó, tôi không quá câu nệ về vấn đề tên gọi". Câu chuyện Đại sứ Kritenbrink không kể ra hôm chia tay là, tại sao bang giao Việt – Mỹ quan trọng nhường ấy, mà trải qua bao đời các đại sứ Mỹ từ trước tới nay đã không thành tựu nổi một "đứa con tinh thần" của các chiến lược gia từ các cơ quan hoạch định chính sách ở cả hai nước. Vâng, có thể không nên quá câu nệ về tên gọi, nhưng người dân Việt lại nghĩ "danh có chính thì ngôn mới thuận" (3).

Để giải thích độ vênh trong các vấn đề – "chiến lược" hay "chưa chiến lược" và nay lại bổ sung thêm, có đoàn "cấp cao" hay "chưa có đoàn cấp cao" – cần nhìn rộng hơn vào bối cảnh mối quan hệ. Nguyên nhân sâu xa dẫn đến các "độ lệch" này có thể tìm thấy trong lập luận của Tạp chí "The Diplomat" số tháng 5/2022. Tuy nhiên, theo nguyệt san có uy tín này, câu chuyện áp lực từ Trung Quốc đằng sau việc Việt Nam trì hoãn thúc đẩy nâng tầm quan hệ suốt hàng chục năm nay có điều gì đấy khó hiểu. Nếu vì áp lực của Trung Quốc thì đáng ra Việt Nam càng phải là bên chủ động hơn trong vấn đề bảo đảm an ninh cho mình. Đằng này, Mỹ đã/đang "nhượng bộ" Việt Nam trong nhiều vấn đề lớn, từ việc phá bỏ nghi thức ngoại giao để tiếp đón TBT Nguyễn Phú Trọng tại Nhà Trắng năm 2015 đến việc làm ngơ khi Việt Nam tiếp tục mua vũ khí của Nga hiện nay. Vậy thì, Việt Nam nắm trong tay con át chủ bài quan trọng nào ? Thông thường, đối tác tương đối mạnh hơn có nhiều đòn bẩy thương lượng hơn so với các đối tác yếu hơn (4).

Điều khó hiểu nói trên nằm trong hai "bí mật công khai". Thứ nhất là đặc tính "đồng minh vì lợi ích" giữa Hà Nội và Washington (ally of convenience). Bất cứ sự cải thiện nào trong quan hệ Việt – Mỹ đều có động lực nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Mục đích này cho phép hai cựu thù về ý thức hệ hợp tác thuận lợi chống lại mối đe dọa về an ninh chung trước mắt. Mối đe dọa ấy to lớn và hiện hữu đến mức, Mỹ cho rằng Việt Nam quan trọng đối với chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương (FOIP) và không thể để cho sự khác biệt về chính trị làm chệch hướng quan hệ đối tác. Chính điểm tựa này tạo cho Việt Nam một đòn bẩy thương lượng mạnh mẽ. Hà Nội hiểu rằng, sự lưỡng lự của mình không làm tổn hại đến triển vọng tích cực của mối bang giao. Như Cố vấn Bộ Ngoại giao Derek Chollet đã phát biểu trong chuyến thăm gần đây, các cuộc trao đổi cho thấy "sức mạnh ngày càng gia tăng của mối quan hệ Mỹ – Việt". Điều này giải thích tại sao một số quan chức Việt Nam cũng cho rằng, quan hệ đối tác vốn đã mang tính chiến lược trên thực tế, nhờ mức độ và chất lượng hợp tác trên mọi lĩnh vực. Đây là cơ sở cho sự tự tin, chưa tuyên bố về CSP Tổng thống Biden vẫn thăm Việt Nam, vì cả hai mong muốn nói trên (nâng cấp chiến lược và tiến hành thăm cấp cao) đều có thể dẫn tới "cuộc hôn nhân vì lợi" bền vững nhờ mối lương duyên (5).

"Bí mật công khai" thứ hai là sức ép nhiều lúc đến nghẹt thở của Trung Quốc đối với Việt Nam. "Hiệu ứng bóng đè" của Trung Quốc đối với Đông Á thì ai cũng tỏ tường. Sống với Trung Quốc cả ngàn năm có lẻ, người nông dân Việt ngày nay càng ngấm đòn :

i) Miếng cơm manh áo của mình phụ thuộc vào Trung Quốc đến nhường nào! Đài báo Bắc Kinh không nói gì nhiều về chuyện hàng hóa Việt Nam bị ách tắc. Nhưng Trung Quốc lại đưa "tin vui" về việc thông tuyến tàu liên vận và hàng vạn tấn sản phẩm Trung Quốc vẫn qua được cửa khẩu Hữu Nghị. Hóa ra chỉ tắc một chiều, phía ngược lại vẫn "trống dong cờ mở".

ii) Nhưng thiệt hại do ứ đọng hàng trên biên giới chưa nguy hiểm bằng việc, nếu như Hà Nội lại tuân theo "nghiêm dụ" của Tập Cận Bình xây dựng "cộng đồng chung vận mệnh" để bảo vệ chủ nghĩa xã hội thế giới (6).

iii) Phụ thuộc về điện, nước và các mặt hàng phụ trợ cũng chưa thâm độc bằng việc, thông qua "các đồng chí chưa bị lộ", Bắc Kinh rất thành công trong quá trình biến sức ép đối với Việt Nam thành sức cản từ nội lực, như là một vấn đề nội bộ của Việt Nam, theo phân tích của Giáo sư Trương Giang Long (7).

Nhưng rồi "mưa dầm thấm lâu"…

Vì những "bí mật công khai" nói trên mà Mỹ đã không tỏ ra nôn nóng hay tạo cớ cho những kẻ theo đuổi "lợi ích nhóm" trong bang giao với Trung Quốc, bằng thỏa thuận nâng cấp quan hệ Việt – Mỹ (8). "Mưa dầm thấm lâu" chính là kiên nhẫn chiến lược để tránh khiêu khích Bắc Kinh và kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Ngoài việc tham dự hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ-ASEAN tại Washington – mục đích chính của chuyến công du Mỹ (11-17/5/2022) – Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ gặp gỡ quan chức của nhiều tập đoàn lớn, định chế Hoa Kỳ để giới thiệu triển vọng đầu tư vào Việt Nam. Đặc biệt, ba lĩnh vực : tăng trưởng xanh, đổi mới công nghệ chuyển đổi số và đa dạng chuỗi cung ứng, được thủ tướng Việt Nam nhấn mạnh là tiềm năng cho hợp tác song phương khi phát biểu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế Mỹ (CSIS) chiều 11/5. Kể từ khi bình thường hóa năm 1995, kim ngạch thương mại đã tăng 248 lần sau 27 năm. FDI của Mỹ vào Việt Nam tuy đã tăng nhiều nhưng tập trung chủ yếu ở lĩnh vực dịch vụ. Hà Nội đang khuyến khích các doanh nghiệp Mỹ đầu tư nhiều hơn vào các ngành công nghệ cao. Tiềm năng thúc đẩy hợp tác còn được tăng cường khi cả Washington và Hà Nội tham gia Khuôn khổ Đối tác Kinh tế Ấn Độ – Thái Bình Dương (IPEF), được khởi động ngày 23/05 tại Tokyo (9).

Tháng 6/2022 này chứng kiến nhiều sự kiện trong quan hệ Việt – Mỹ. Chỉ liệt kê những hoạt động của các phái bộ Mỹ cấp tập sang Việt Nam trước và sau chuyến công du của Thứ trưởng Sherman có thể hình dung về quy mô và ý nghĩa của các sự kiện. Trong chuyến thăm Châu Á từ 6 – 13/6, phái đoàn Thương mại về Năng lượng sạch "Clean EDGE" của Mỹ tới Hà Nội. Phái đoàn đã thảo luận các cam kết song phương tập trung vào năng lượng sạch và thực hiện các cuộc gặp với các đối tác, các nhà phân phối và nhà đầu tư tiềm năng. Theo Cục Quản lý Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ, dẫn đầu phái đoàn thay mặt Bộ Thương mại Mỹ là bà Pamela Phan, Phó Trợ lý Bộ trưởng phụ trách khu vực Châu Á. Đoàn đã làm việc với Bộ Công thương, Bộ Ngoại giao và Ban Kinh tế Trung ương. Tại các cuộc họp này, bà Phan đã ca ngợi quyết định của Việt Nam khi tham gia vào sáng kiến hợp tác mới gồm 14 nước (IPEF), vốn được coi là một ưu tiên hàng đầu của chính quyền Biden – Harris nhằm tăng cường sự tham gia của lĩnh vực tư nhân trong khu vực. Bà Phan cũng thảo luận về các ưu tiên của Hoa Kỳ trong lĩnh vực năng lượng, khí hậu và tầm quan trọng của việc chia sẻ dữ liệu xuyên biên giới một cách an toàn (10).

Ngày 13/6, Hoa Kỳ vừa bàn giao một cơ sở đào tạo cho lực lượng kiểm ngư Việt Nam tại đảo Phú Quốc, tài trợ gói thiết bị y tế trị giá 200 ngàn USD cho các bệnh viện của Bộ Công an và khởi động dự án "Tăng cường Tư pháp cho Người chưa thành niên ở Việt Nam". Theo ông Todd Robinson, Trợ lý Ngoại trưởng, phụ trách Cục Phòng chống ma túy và Thực thi pháp luật quốc tế (INL) cho biết, Mỹ đã bàn giao cơ sở huấn luyện cho Kiểm Ngư tại Vùng 5. Cơ sở này sẽ là nơi cung cấp những công cụ và nguồn lực cần thiết đảm bảo các hoạt động khai thác thủy sản bền vững. Cơ sở huấn luyện này có ngân sách đầu tư 1,98 triệu USD, do Mỹ tài trợ cộng nguồn đối ứng của Việt Nam. Cơ sở hoàn thiện tháng 5/2021 giúp đảm bảo đáp ứng nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn, huấn luyện cho lực lượng Kiểm ngư Trung ương và 28 tỉnh, thành ven biển của Việt Nam. Trước đó vào ngày 10/6 tại Hà Nội, ông Robinson đã bàn giao gói thiết bị y tế do INL hỗ trợ cho các bệnh viện của Bộ Công an (11).

Ngày 14/6, Cơ quan Phòng chống ma túy và thực thi pháp luật Quốc tế (INL) của Bộ Ngoại giao Mỹ, Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) đã công bố khung hợp tác kéo dài 3 năm nhằm hỗ trợ chính phủ Việt Nam tăng cường hệ thống tư pháp cho người chưa thành niên, bảo vệ người chưa thành niên khỏi bị xâm hại, đồng thời nâng cao hiệu quả phòng, chống mua bán người và đưa người di cư trái phép. Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ Todd D. Robinson được UNICEF trích lời phát biểu tại buổi lễ nhân chuyến thăm Việt Nam rằng "INL cùng phái đoàn ngoại giao Hoa Kỳ tại Việt Nam vinh dự được phối hợp với các đối tác chính phủ Việt Nam, các tổ chức IOM và UNICEF nhằm hỗ trợ thực hiện một dự án hướng tới bảo vệ những thành viên quý giá nhưng cũng dễ bị tổn thương nhất trong xã hội" (12).

Ngày 19/6, tàu Quân y USNS Mercy (T-AH19) thuộc Bộ Tư lệnh Hải vận Quân sự Hoa Kỳ cập Cảng Vũng Rô, Phú Yên đã đánh dấu điểm dừng chân đầu tiên trong khuôn khổ chương trình Đối tác Thái Bình Dương 2022 (PP22). Theo thông cáo báo chí của Tổng lãnh sự Hoa Kỳ, thì tại Việt Nam, nhóm PP22 bao gồm các đại diện từ Australia, Nhật Bản, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ đã phối hợp cùng các đối tác Việt Nam trong một loạt các hoạt động và dự án nhằm mang lại lợi ích cho người dân Phú Yên nói riêng và Việt Nam nói chung. Trong thời gian ở Phú Yên, nhóm này đã cung cấp các hoạt động chăm sóc y tế liên quan đến các lĩnh vực nội khoa và nha khoa ; các hoạt động xây phòng học mới tại các điểm trường ; và các hoạt động trao đổi chuyên môn liên quan đến quy trình ứng phó thảm họa. Ngoài ra, Ban nhạc Hạm đội Thái Bình Dương của Hoa Kỳ cũng lại biểu diễn cùng các nghệ sĩ của Việt Nam trong các chương trình giao lưu cộng đồng trong ngày 20/6 (13).

Đinh Hoàng Thắng

(24/06/2022)

Chú thích :

(1) Duy Linh, "Việt Nam thúc đẩy chuyến thăm của Tổng thống Biden trong năm nay", Tuổi Trẻ online, 14/06/2022

(2) Đinh Hoàng Thắng, "Tính thời cơ trong bang giao Việt – Mỹ 'hậu Harris'", RFA tiếng Việt, 01/09/2021

(3) Đinh Hoàng Thắng, "Đại sứ Mỹ Daniel Kritenbrink: Quan hệ Việt - Mỹ 'chỉ có bầu trời là giới hạn'", BBC tiếng Việt, 16/04/2021

(4) Khang Vu, "Why Vietnam Holds the Trump Card in the US-Vietnam Partnership ?", The Diplomat, 05/04/2022

(5) Khôi Nguyên, "Việt Nam né 'lên chiến lược' nhưng muốn Biden đến thăm", Người Việt Daily News, 16/06/2022

(6) Trần Cẩm Tú, "Dây thòng lọng nguy hơn xe ứ đọng ở biên giới", RFA tiếng Việt, 28/12/2021

(7) Nguyễn Đăng Quang, "Video clip bài nói của tướng Trương Giang Long và Chỉ thị 15-CT/TI, anhbasam.wordpress, 03/04/2017

(8) Brian Eyler , "Vietnam Relations Are a Quiet U.S. Victory Already", Revista de Prensa, 11/05/2022

(9) Đinh Hoàng Thắng, "Quan hệ Việt – Mỹ : Những kỷ niệm của tương lai", RFA tiếng Việt, 1605/2022

(10) "IMG tham gia Hội thảo Năng lượng do Phái đoàn Thương mại Mỹ tại Đông Nam Á tổ chức", IMG, 10/06/2022

(11) Hoa Kỳ tài trợ cơ sở đào tạo kiểm ngư, thiết bị y tế cho Việt Nam, VOA tiếng Việt, 17/06/2022

(12) Khởi động khung hợp tác chống buôn người, di cư trái phép ở Việt Nam, VOA tiếng Việt, 21/06/2022

(13) Tàu Bệnh viện Hải quân Hoa Kỳ đến Việt Nam, VOA tiếng Việt, 22/06/2022

Trung – Việt : Đối kháng có gia tăng ?

Trần Việt Trung, RFA, 26/012021

Ngày 26/01/2021, Ban Chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc gửi điện mừng Đại hội 13 của Đảng cộng sản Việt Nam. Trong nội dung trích dẫn, Trung Quốc vẫn tiếp tục khẳng định "coi trọng cao độ việc phát triển quan hệ giữa hai Đảng, hai nước Trung Quốc và Việt Nam". Phương châm "16 chữ vàng" và tinh thần "4 tốt" vẫn được lãnh đạo Trung Quốc "quán triệt" cho lãnh đạo Việt Nam. Trong khi tại một bức điện trước đó, lãnh đạo Đảng, Nhà nước Việt Nam đã gửi tới lãnh đạo Trung Quốc đề ngày 17/01/2021, nhân kỷ niệm 71 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt – Trung (18/1/1950 – 18/1/2021), những nội dung "16 chữ và 4 tốt" như trong bức điện chúc mừng Đại hội 13, đã không được phía Việt Nam công bố.

Đại hội 13 Đảng cộng sản Việt Nam nhóm họp phiên trù bị ở Hà Nội hôm 25/1/2021 - Reuters

Khác với thông lệ

Như vậy là khác với thông lệ và tiền lệ, phát thanh viên truyền hình và các báo nhà nước khi đưa nội dung điện của lãnh đạo Việt Nam gửi Trung Quốc, đều không đưa ra bất cứ một đoạn trích dẫn nào, xưa nay vốn tồn tại như là những mẩu văn bia. Các sáo ngữ "4 tốt" và phương châm "16 chữ vàng", hay các loại ngôn ngữ "gỗ" kiểu như "lý tưởng tương thông", "văn hóa tương đồng", "vận mệnh tương quan"… từ lâu ít được Việt Nam nhắc đến và lần này cũng vắng bóng. Để so sánh, chỉ cần trích đoạn từ điện mừng Hà Nội gửi cho lãnh đạo Lào (nhân 45 Năm Quốc khánh) – khúc nguyện cầu bang giao Việt-Lào "mãi mãi xanh tươi, đời đời bền vững" vẫn không ngớt được tấu lên – đủ thấy sự "bằng mặt không bằng lòng" giữa Hà Nội và Bắc Kinh có thể đã công khai ?

Chưa hết, đúng sáng ngày 19/1, tờ Tuổi Trẻ tưởng niệm sự kiện trước đây 47 năm bằng cách "chạy" tít trên trang chính, tiêu đề "Hoàng Sa mãi mãi là máu thịt của nước Việt…". Bài viết nhắc lại sự kiện ngày này năm ấy, Trung Quốc "dùng vũ lực chiếm đóng trái phép quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam". Các báo "lề phải" khác trong nước và nhiều người dùng mạng xã hội tại Việt Nam đều đồng loạt đăng tin kỷ niệm Trung Quốc cưỡng chiếm Hoàng Sa ngày 19/1/1974. Riêng báo đảng (tờ Nhân Dân) tuy không thông tin trực tiếp về kỷ niệm trận hải chiến 47 năm trước, nhưng có bài trên trang nhất về hoạt động trao cờ tổ quốc và chân dung Bác Hồ cho người dân vùng biển Phú Yên trong chương trình "Vì chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc".

Nhiều Facebooker chia sẻ lại "Văn tế 74 tử sỹ trong trận hải chiến ở Hoàng Sa" của Nguyễn Phúc Vĩnh Ba : "Tổ quốc thề không quên/ dân nguyền nhớ mãi". Nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc đăng lại bài thơ của Lê Khắc Anh Hào : "Hoàng Sa ơi ! Đảo Hoàng Sa ơi !/ Một mảnh giang sơn đã mất rồi/ Ta như mất cả phần da thịt/ Tổ Quốc còn đau một góc trời". Không hẳn là một sự ngẫu nhiên, ngày 19/1/2021, ông Mao Quyết Thắng, từ UBND Thành phố Hà Giang, cho biết dự kiến ngày 30/1 tới, địa phương sẽ làm lễ gắn biển ba tuyến đường phố mới mang tên các liệt sĩ Hoàng Hữu Chuyên, Lê Trần Mãn và Nguyễn Viết Ninh. Đây là những liệt sĩ hy sinh trong cuộc chiến đấu bảo vệ Vị Xuyên trong thời kỳ chống Trung Quốc xâm lược 6 tỉnh biên giới phía Bắc. Động thái này được thực hiện theo nghị quyết HĐND tỉnh Hà Giang tháng 12/2020.

Từ phía Bắc Kinh, nhắc lại việc cướp đảo Việt Nam, Trung Quốc cho nối lại tua du lịch ra Hoàng Sa. Tối 17/1, Hoàn Cầu thời báo đăng tải clip tập trận của hải quân Trung Quốc trên Biển Đông. Cục Phó Cục Hải sự Quảng Đông Lâm Khuê trong họp báo ngày 12/1 nói rằng, tàu Hải tuần 09 với lượng giãn nước 10.000 tấn sẽ được Trung Quốc biên chế giữa năm nay và dự kiến triển khai tới Biển Đông. Trong một diễn biến khác, ngày 22/01 vừa qua, Chủ tịch Tập Cận Bình đã ký Lệnh công bố Luật Hải cảnh (sửa đổi) của quốc gia này. Luật Hải cảnh của Trung Quốc bắt đầu có hiệu lực từ 1/2/2021. Liệu đây có phải là đòn "đánh phủ đầu" mới để răn đe với các quốc gia có các tranh chấp biển đảo với Trung Quốc, bao gồm Biển Đông, Biển Hoa Đông và Biển Hoàng Hải. Trong số này, đặc biệt phải kể đến Nhật Bản và Việt Nam ?

Ủng hộ chủ trương mới của Mỹ

Phải chăng vì các hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc trên Biển Đông suốt mấy năm qua, mà gần đây, giới phân tích ghi nhận những thay đổi đáng để ý trong thái độ của Việt Nam đối với chính sách mới của Mỹ ở Biển Đông. Cụ thể, tại buổi họp báo chiều 14/01, đại diện hãng Sputnik của Nga đề nghị cho biết lập trường của Việt Nam về việc Mỹ đề ra kế hoạch tích hợp 3 lực lượng hải quân, thủy quân lục chiến và tuần duyên nhằm ứng phó các thách thức mới, trong đó có Biển Đông.

Khu trục hạm USS Wayne E. Meyer đi qua Biển Đông hôm 11/4/2017. Reuters

Trả lời câu hỏi trên, bà Lê Thị Thu Hằng khẳng định lập trường nhất quán của Việt Nam là các quốc gia trong và ngoài khu vực đều cần đóng góp có trách nhiệm vào mục tiêu chung, duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở Biển Đông, tuân thủ luật pháp quốc tế, Công ước luật Biển của Liên Hiệp Quốc năm 1982. Tương tự, phản hồi đề nghị nêu bình luận về tài liệu mới được giải mật của phía Mỹ về chính sách Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP), bà Lê Thị Thu Hằng nhắc lại lập trường của Việt Nam là mong muốn và hoan nghênh các sáng kiến liên kết, kết nối ở khu vực góp phần đảm bảo hòa bình, ổn định, hợp tác ở khu vực dựa trên luật lệ và tôn trọng luật pháp quốc tế, tôn trọng quyền và lợi ích chính đáng của tất cả các nước, bao gồm vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình. "Lập trường này đã được Việt Nam và các nước ASEAN chia sẻ trong tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, gọi tắt là AOIT", bà Hằng khẳng định.

Điều khác biệt trong trả lời của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Hà Nội là trước đây, có lúc một số tướng lĩnh của Việt Nam, như Thượng tướng Võ Tiến Trung, từng đánh đồng, việc Hoa Kỳ đưa tàu chiến đến vùng Biển Đông chẳng qua cũng để "diễu võ, dương oai", rồi kết luận cả Trung Quốc lẫn Mỹ đều gây ra sự bất ổn và căng thẳng trong vùng.

Đánh đồng Mỹ với Trung Quốc là nối giáo cho giặc

Nay rõ ràng, bà Hằng đại diện cho quan điểm chính thức của Bộ Ngoại giao, một cách tuy không trực tiếp nhưng đã công khai hoan nghênh cả FOIP lẫn AOIT.

Không nằm trong lịch trình của Vương Nghị

Trong một diễn biến liên quan, ngày 17/01 cuối tuần trước, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã kết thúc chuyến công du mới nhất của mình tại 9 nước Đông Nam Á, trong đó ông tìm cách ổn định quan hệ trong khu vực trước lễ nhậm chức Tổng thống Mỹ của Joe Biden. Nhưng trong số các quốc gia thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Asean) mà Vương đã đến thăm thú, có một quốc gia đã bị loại khỏi nghị trình công tác của Vương ngoại trưởng, đó chính là Việt Nam. Theo các nhà quan sát, đây không phải là một sự ngẫu nhiên khi Trung Quốc đã đưa ASEAN lên trong các ưu tiên chính sách đối ngoại của mình trong thời gian gần đây, trong bối cảnh cạnh tranh địa-chính trị ngày càng gia tăng với Mỹ, các đồng minh và đối tác của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương.

Theo các chuyên gia, vào thời gian Vương Nghị đến thăm 9 trong số 10 nước ASEAN, những căng thẳng giữa Hà Nội với Bắc Kinh khiến Việt Nam trở thành quốc gia bị bỏ rơi. Lý do được viện dẫn là vì thời gian vừa qua Việt Nam đã có những hành động mạnh mẽ để chống lại các luận điệu sai trái cũng như các hành động hung hăng của Bắc Kinh tại Biển Đông. Việt Nam cũng dường như là quốc gia Đông Nam Á duy nhất dám nêu vấn đề quản lý sông Mekong. Việc Vương Nghị bỏ qua Việt Nam cho thấy sự đối kháng và căng thẳng ngày càng tăng giữa hai đồng minh cộng sản cũ về tranh chấp Biển Đông và sông Mekong. Vừa qua lại được bổ sung thêm bởi yếu tố Hoa Kỳ và những bất ổn về đấu tranh quyền lực nội bộ ở Hà Nội nhân kỳ Đại hội 13 đang diễn ra.

Trong khi ASEAN đã vượt qua Liên minh Châu Âu với tư cách là đối tác thương mại hàng đầu của Trung Quốc vào năm ngoái, Việt Nam đã thay thế Đức trở thành đối tác thương mại lớn thứ sáu của Trung Quốc, nhờ vào thương mại hai chiều gia tăng giữa Bắc Kinh và Hà Nội, bất chấp quan hệ chính trị căng thẳng và đại dịch coronavirus. Tuy nhiên, theo Zhang Mingliang, một chuyên gia về các vấn đề Đông Nam Á tại Đại học Tế Nam (Quảng Châu), Việt Nam là quốc gia ASEAN đầu tiên có động thái từ chối tập đoàn viễn thông khổng lồ Huawei Technologies của Trung Quốc và đóng cửa biên giới Trung Quốc sau đại dịch.

Trung Việt

Nguồn : RFA, 26/01/2021

********************

Hà Nội kỳ vọng vào Joe Biden để đối trọng với Bắc Kinh

Tú Anh, RFI, 26/01/2021

Đại hội Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ 13 bắt đầu từ 26/01 cho đến 02/02/2021, ngày chính thức loan báo thành phần lãnh đạo mới. Cho dù tranh giành nhau bốn chiếc ghế quyền lực cao nhất, tất cả đều đồng thuận trên một hướng : thắt chặt quan hệ với nước Mỹ của Joe Biden để đương đầu với sức mạnh áp đảo của Trung Quốc, theo giới quan sát trong và ngoài nước.

Cựu ngoại trưởng Mỹ, Mike Pompeo trong chuyến đi thăm Hà Nội, Việt Nam, ngày 30/10/2020.  AP – Bui Lam Khanh

Khai mạc Đại hội, đương kim tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng phấn chấn tuyên bố "kinh tế Việt Nam là một trong những nền kinh tế tăng trưởng mạnh nhất thế giới". Nhận định lạc quan và có cơ sở của nhân vật lãnh đạo số một không làm quên được một thực tế khác là Việt Nam nằm trong tầm nhắm của Trung Quốc. Trước Đại hội, Bắc Kinh cho biết cảnh sát biển Trung Quốc có quyền "bắn vào tàu cá nước ngoài" xâm phạm đường 9 đoạn ở Biển Đông. Ngày Đại hội, Bắc Kinh thông báo tập trận biểu dương lực lượng trong khu vực.

Đứng trước nhu cầu phát triển kinh tế và an ninh địa chính trị, giới lãnh đạo Việt Nam dường như đã chọn một phương án. Bài phân tích của Bloomberg gửi đi từ Hà Nội nói rõ "lãnh đạo Việt Nam kỳ vọng vào nước Mỹ của Joe Biden để đối trọng với Trung Quốc".

Nhưng vì sao tin tưởng vào tân tổng thống Mỹ trong trận thế kinh tế-địa chính trị ? Việt Nam thụ động chờ lòng trắc ẩn của Hoa Kỳ hay có trong tay những lá bài đáng giá ?

Joe Biden là cơ may cho Việt Nam

Theo Bloomberg, chỉ tiêu phát triển kinh tế của Việt Nam từ nay cho đến 2030 là đạt được 7% ang trưởng mỗi năm với thu nhập trung bình đầu người là 7.500 đô la, ang gấp đôi so với GDP hiện nay. Để thực hiện mục tiêu kinh tế nói trên và cũng để làm thất bại âm mưu lấn chiếm chủ quyền của Trung Quốc, thì chiếc chìa khóa của Việt Nam là thắt chặt quan hệ với Mỹ, siêu cường duy nhất thừa sức đối đầu với Bắc Kinh, theo phân tích của Alexander Vuving, chuyên gia Đông nam Á ở Hawai.

Đối với giới lãnh đạo Hà Nội, sau bốn năm "nắng sớm mưa chiều" của Donald Trump, lúc xem Việt Nam là bạn, khi thì đe dọa trừng phạt không biết đâu mà lường, sự kiện Joe Biden đắc cử là một thay đổi thuận lợi tại Nhà Trắng.

Việt Nam hy vọng sẽ thâm nhập nhiều hơn vào thị trường Hoa Kỳ mà không bị lên án thao túng hối đoái và đe dọa trừng phạt thuế quan. Ông Vũ Tú Thành, đại diện của Hà Nội trong Hội đồng Kinh tế Mỹ - ASEAN nhấn mạnh là Việt Nam đã ký với tất cả các đối tác thương mại quan trọng trên thế giới một hiệp định song phương trừ… Hoa Kỳ.

Để giảm lệ thuộc vào công nghiệp, linh kiện Trung Quốc, Việt Nam tìm cách thắt chặt quan hệ với Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ. Cụ thể, ang xuất khẩu sang Mỹ trong năm 2020 lên đến 77,1 tỷ đô la, ang 26% so với một năm trước.

Nhân quyền

Nhưng chính quyền Việt Nam có thể sẽ gặp khó ang với Joe Biden và đảng Dân Chủ ở Quốc Hội Mỹ trong hồ sơ nhân quyền do chính sách giam cầm những công dân chỉ trích chế độ độc đảng.

Tuy vậy, Hà Nội có một lợi thế khác là được Washington xem là một yếu tố then chốt trong chiến lược Châu Á – Thái Bình Dương, theo chuyên gia Lê Thu Hương của viện chiến lược Úc Australian Strategic Policy Institut.

Từ khi Trung Quốc trỗi dậy đe dọa an ninh khu vực, quan hệ Mỹ - Việt không ngừng được cải thiện. Lệnh cấm vận quân sự được tháo gỡ dần, Mỹ cung cấp máy bay, tàu tuần tra. Việt Nam mong muốn được chia sẻ thông tin tình báo và nhận ang tầu tuần duyên. Hà Nội cũng kỳ vọng vào sự hợp tác khai thác dầu khí của các tập đoàn Mỹ để bảo vệ tài nguyên Việt Nam đang bị Bắc Kinh dòm ngó.

Trong thế chiến lược tay ba này, Hà Nội chỉ có một con đường mà chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, nguyên là cố vấn chính phủ Việt Nam cho là thượng sách : Đó là củng cố quan hệ với Mỹ để có thể duy trì quan hệ ngang ang với Trung Quốc.

Tú Anh

Nguồn : RFI,26/01/2021

Tương lai của quan hệ Việt-Mỹ

Nguyễn Trường, RFA, 04/01/2021

Quan hệ Việt - Mỹ phát triển mạnh mẽ trong năm 2020

Trong 2 ngày 29-30/10/2020, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã đến thăm Việt Nam để thảo luận các vấn đề liên quan đến quan hệ đối tác toàn diện giữa hai nước và tìm kiếm các lĩnh vực có thể giúp phát triển hơn nữa mối quan hệ này. Chuyến thăm dù chỉ diễn ra trong thời gian ngắn nhưng có tính tập trung cao độ. Theo một số tài liệu đã được Bộ Ngoại giao Mỹ công bố, Việt Nam giữ một vị trí quan trọng trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Việc ký kết Hiệp định đối tác toàn diện Việt-Mỹ năm 2013 cho thấy Mỹ mong muốn hướng mối quan hệ này tới các lĩnh vực quốc phòng, chiến lược và kinh tế đến mức độ nào. Sau đó, chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tháng 5/2017, các cuộc tiếp xúc trong chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Obama năm 2016 và chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Trump tháng 11/2017 (để gặp nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un) đã củng cố thực tế rằng hai bên mong muốn cải thiện mối quan hệ này.

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo và Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh ở Hà Nội hôm 30/10/2020 - AFP

Việt Nam ngày càng được xem là một cường quốc bậc trung và là một lựa chọn khả dĩ thay thế Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất sau đại dịch Covid-19. Việc Việt Nam phục hồi nhanh hơn trong giai đoạn hậu Covid-19 cho thấy rõ thực tế rằng nền kinh tế Việt Nam sẽ tiến triển trong năm 2021 và Việt Nam sẽ tìm kiếm các nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) để đưa nền kinh tế trở lại quỹ đạo. Tổng thống Trump đặt nhiều hy vọng vào khả năng cải thiện quan hệ hợp tác với Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực như quan hệ chính trị và ngoại giao, khoa học và công nghệ, cũng như các vấn đề liên quan đến môi trường và biến đổi khí hậu.

Việt Nam cũng là thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020-2021, và do đó ngày càng nhận thức được rằng việc phối hợp tốt hơn với Mỹ sẽ giúp kiềm chế cường quốc hiếu chiến ở Châu Á. Một trong những kết quả chính của mối quan hệ đang phát triển rực rỡ này là lĩnh vực quốc phòng và an ninh, và nổi bật là chuyến thăm của hai tàu sân bay Mỹ USS Carl Vinson năm 2018 và USS Roosevelt năm 2020.

Mỹ cũng đã mời các quân nhân Việt Nam tham gia các khóa đào tạo ở một số học viện quân sự cấp cao hơn và các khóa huấn luyện chỉ huy. Cùng với đó, Mỹ cũng đang tìm cách xuất khẩu vũ khí và trang thiết bị quân sự sang Việt Nam vì Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á đang đều đặn gia tăng chi tiêu quốc phòng cũng như đang tìm cách hiện đại hóa lực lượng hải quân và không quân. Việt Nam cũng thừa nhận thực tế rằng để tăng trưởng và đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế ở mức hai con số, hàng hóa Việt Nam cần đến thị trường Mỹ. Hiệp định thương mại Việt Nam-Liên minh Châu Âu (EU) đã mở cửa thị trường Châu Âu cho Việt Nam và sau khi phục hồi, Việt Nam có thể khai thác thị trường này một cách hiệu quả hơn nhờ các ưu đãi về thuế quan và các biện pháp tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thương mại. Việc ký kết Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) cũng đã mở ra nhiều triển vọng cho 15 nước ký kết. Việt Nam còn là thành viên của Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và cũng tham gia Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC).

Mỹ cũng đã tăng cường tương tác với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trong năm 2020, và một trong những lý do khiến Mỹ làm vậy là vì Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020. Trong Đối thoại Mỹ-ASEAN lần thứ 33 được tổ chức hôm 4/8/2020 tại Washington DC, Mỹ đã bày tỏ quan điểm rằng quan hệ đối tác chiến lược Mỹ-ASEAN có ý nghĩa quan trọng đối với một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở. Mỹ đã sớm có dự tính cho các vấn đề liên quan đến Biển Đông và chính thức hóa dự thảo Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) để có thể thông qua các giao thức hoạt động tiêu chuẩn và duy trì hòa bình ở biển Đông trong thời gian dài hơn.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chủ trì cuộc họp ASEAN + 3 tại Hà Nội hôm 14/11/2020. AFP

Trong cuộc họp, Mỹ đã nhấn mạnh sự cần thiết phải có các quy tắc rõ ràng và minh bạch dựa trên Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) và cam kết tuân thủ phán quyết năm 2016 của Tòa trọng tài. Dưới sự dẫn dắt của Việt Nam, ASEAN đã có thể ứng phó với đại dịch Covid-19 và Mỹ đã bày tỏ sự tin tưởng vào khả năng phục hồi của ASEAN trước những khoản nợ vượt quá khả năng chi trả. Mỹ cũng đã tuyên bố cung cấp cho ASEAN dịch vụ y tế khẩn cấp, thuốc men và hỗ trợ chống dịch trị giá hơn 87 triệu USD. Một trong những lĩnh vực cơ bản mà Việt Nam khuyến khích sự tham gia của Mỹ là đào tạo và bồi dưỡng các nhân viên y tế cộng đồng. Việc nhận được sự hỗ trợ của Mỹ trong đào tạo chất lượng cao và tăng cường sự điều phối trong lĩnh vực y học và nghiên cứu khoa học là một thành tựu đối với Việt Nam.

Năm 2020, Mỹ và ASEAN kỷ niệm 5 năm quan hệ đối tác chiến lược. Tại các cuộc thảo luận diễn ra trong năm, hai bên đã bày tỏ quan điểm rằng chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ và Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP) đều thống nhất ở khía cạnh tôn trọng chủ quyền và pháp quyền, cũng như nhấn mạnh sự cần thiết phải tuân thủ các khuôn khổ dựa trên các quy tắc và tăng tính minh bạch trong khu vực để thúc đẩy hòa bình và an ninh ở các vùng biển tranh chấp. Tại các hội nghị ASEAN, Mỹ đã cam kết thúc đẩy hệ thống điều phối trong trường hợp khẩn cấp liên quan đến sức khỏe cộng đồng ở Đông Nam Á, cũng như ủng hộ sự minh bạch về dữ liệu và các biện pháp pháp lý để hỗ trợ các nước Đông Nam Á thuộc khối ASEAN. Bộ Ngoại giao Mỹ cũng tạo ra mạng lưới cựu sinh viên ngành y nhằm thúc đẩy các chương trình trao đổi giữa các nước thành viên ASEAN và Mỹ cũng như sự phối hợp giữa các trung tâm kiểm soát và ngăn ngừa dịch bệnh của Mỹ.

Mỹ cũng đã đề xuất thành lập liên minh đào tạo y tế công-tư và bày tỏ sự quan tâm đến việc đầu tư nâng cao năng lực ngành y của Việt Nam. Hơn nữa, đối với ASEAN, nhân lực là yếu tố quan trọng để nâng cao kỹ năng và phát triển các nguồn lực nhằm tạo điều kiện thuận lợi giúp khối này nâng cao khả năng tự lực cánh sinh. Do vậy, Mỹ đã đề nghị hỗ trợ tài chính cho việc phát triển và đào tạo các giám đốc điều hành bậc trung theo một chương trình riêng tại Đại học Fulbright Việt Nam tại thành phố Hồ Chí Minh. Việc chú trọng vào công nghệ và đổi mới cũng như tinh thần kinh doanh cho thấy Mỹ quan tâm đến việc đưa Việt Nam trở thành một trong những nước tiên phong trong lĩnh vực đổi mới và nghiên cứu.

Một trong những thành tựu của năm 2020 là sự thiết lập quan hệ đối tác thành phố thông minh Mỹ-ASEAN nhằm nâng cao hiểu biết về giao thông, sự kết nối và việc quản lý nguồn nước ở một số thành phố được lựa chọn ở Đông Nam Á. Chương trình liên minh về công nghệ thông tin giữa Cơ quan phát triển quốc tế Mỹ (USAID) và 11 trường đại học Việt Nam sẽ giúp Việt Nam hiện đại hóa các viện công nghệ và kỹ thuật. Việc này sẽ thúc đẩy Việt Nam nhanh chóng trở thành một trung tâm công nghệ mới nổi ở Đông Nam Á.

Như đã thấy trong năm 2020, Mỹ ủng hộ hệ thống một cửa của ASEAN nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc thúc đẩy thương mại giữa ASEAN và Mỹ, và ngày càng nhấn mạnh vai trò của hệ thống thông quan tự động. Mỹ cũng đang nỗ lực nâng cao tinh thần kinh doanh và vị thế kinh tế cho nữ giới trên toàn Châu Á. Ở Việt Nam, số lượng nữ quản lý tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm tỷ lệ tương đối lớn. Điều này cho thấy Việt Nam có tiềm năng sớm trở thành nền kinh tế phát triển nhanh nhất trong khu vực. Một lĩnh vực được chú trọng là giải quyết vấn đề năng lượng và đáp ứng nhu cầu về điện ở Đông Nam Á. Mỹ và Việt Nam đã và đang chú trọng nghiên cứu tình trạng buôn người và lao động cưỡng ép trong khu vực. Dưới sự dẫn dắt của Việt Nam, ASEAN cũng đã đề xuất nghiên cứu và nâng cao nhận thức về lĩnh vực biển với Mỹ.

Tương lai quan hệ Việt – Mỹ

Nhìn chung, năm 2020 dường như là một dấu mốc quan trọng trong việc cải thiện quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam, cũng như việc lôi kéo Mỹ vào các hoạt động của ASEAN. Số lượng các dự án cũng như các chương trình hỗ trợ mà Mỹ đã công bố trong năm 2020 cho thấy rõ thực tế rằng cường quốc toàn cầu này sẽ tập trung hơn vào khu vực, đặc biệt là các thách thức địa chính trị mới nổi lên và căng thẳng ở biển Đông. Về phần mình, Việt Nam đã có thể khơi dậy sự ủng hộ của các nước ASEAN trong việc nêu ra vấn đề biển Đông và thềm lục địa mở rộng, vốn đã nhận được sự ủng hộ của các nước Châu Âu và Mỹ tại Liên hợp quốc. Ban lãnh đạo ASEAN đã mở ra một giai đoạn mới trong việc phát triển quan hệ đối tác giữa Mỹ và Việt Nam. Hiện nay, ngày càng có nhiều người dự đoán rằng những tương tác chính trị ngày càng tăng giữa hai bên có thể dẫn đến quan hệ đối tác chiến lược Việt-Mỹ trong tương lai. Tuy nhiên, điều này có trở thành hiện thực hay không phần lớn phụ thuộc vào việc Chính quyền Joe Biden sẽ nâng cấp quan hệ Việt-Mỹ hay sẽ khiến quan hệ này mất đà phát triển.

Quan hệ Việt-Mỹ có thể sẽ tiến triển hơn nữa trong 4 năm tới. Chính quyền Biden sẽ tiếp tục theo đuổi các chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc, kể cả ở biển Đông, nơi Hà Nội và Bắc Kinh đang có tranh chấp lãnh thổ và quyền tài phán chồng lấn. Tuy nhiên, Việt Nam không muốn thấy một mối quan hệ đối đầu công khai phát triển giữa hai đối tác thương mại lớn nhất của nước này hoặc bị lôi kéo vào một cuộc xung đột vũ trang ở biển Đông. Giới lãnh đạo Việt Nam hy vọng Mỹ sẽ có những nỗ lực ngoại giao mạnh mẽ hơn đối với khu vực Mekong. Hà Nội cũng muốn Chính quyền Biden chấm dứt các cuộc điều tra về hành vi thao túng tiền tệ và các thông lệ thương mại của nước này. Trong khi quan hệ quân sự Việt-Mỹ có tiềm năng mở rộng hơn nữa với việc tổ chức thêm nhiều cuộc tập trận, các chuyến thăm cảng của tàu chiến và thậm chí có thể cả việc Mỹ bán vũ khí cho Việt Nam, thì những chỉ trích của Mỹ về hồ sơ nhân quyền của Hà Nội có thể cản trở mối quan hệ này.

Không làm mất lòng Trung Quốc

Trung Quốc đã tỏ ra công khai khó chịu về sự phát triển trong quan hệ Mỹ-Việt, đặc biệt là các chiều kích an ninh trong mối quan hệ này.

Ngày 13/7/2020, tài khoản Facebook của Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam có đăng tải bài viết của ông Hồ Tích Tiến Tổng biên tập Thời báo Hoàn Cầu (Trung Quốc) với tựa đề "Nói vài lời thật lòng với người Việt Nam". Dẫn lại các hoạt động quanh cột mốc 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt – Mỹ, đại ý bài viết cho rằng Việt Nam đừng nên cả tin vào Mỹ rồi để bị ly gián trong quan hệ Việt – Trung. Thậm chí, bài viết cho rằng Việt Nam bị Mỹ dẫn dắt trong quan hệ song phương nhằm gây phương hại đến Trung Quốc.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường (giữa) chứng kiến Bộ trưởng Thương mại Zhong Shan (phải) ký thỏa thuận RCEP nhân thượng đỉnh ASEAN ở Hà Nội hôm 15/11/2020. AFP

Mặc khác, Trung Quốc suy luận rằng mối quan hệ được cải thiện giữa Mỹ và Việt Nam sẽ gián tiếp tiếp tay cho mục tiêu bao vây Trung Quốc của Mỹ và qua đó làm suy yếu các mục tiêu, chính sách Vành đai và con đường của Trung Quốc ở Đông Nam Á và nhất là tham vọng trên Biển Đông của Trung Quốc.

Nước thì xa, mà lửa thì gần. Duy trì quan hệ ổn định với Trung Quốc là mối quan tâm quan trọng của Việt Nam trong chính sách đối ngoại hiện nay.

Nhân dịp 75 năm Quốc khánh Việt Nam, 71 năm Quốc khánh Trung Quốc và năm kỷ niệm 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước, ngày 29/9/2020, trong cuộc điện đàm với Tổng bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh "năm 2020 là dấu mốc quan trọng kỷ niệm 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước ; khẳng định trong 70 năm qua, quan hệ Việt Nam - Trung Quốc mặc dù có những lúc thăng trầm, nhưng hữu nghị và hợp tác luôn là dòng chảy chính".

Tuy nhiên, Việt Nam đồng thời cũng thể hiện thái độ sẵn sàng đối đầu với Trung Quốc trong những vấn đề liên quan đến chủ quyền quốc gia của Việt Nam, nhất là từ khi xuất hiện sự kiện HD 981 vào năm 2014 cho đến nay.

Mối quan hệ của Việt Nam với Mỹ có thể được hiểu rõ nhất trong bối cảnh của mối quan hệ Trung-Việt phức tạp. Trong khi cạnh tranh Mỹ - Trung luôn là đề tài nhạy cảm và ảnh hưởng lên bức tranh địa chính trị - địa kinh tế toàn cầu, thì Việt Nam luôn có thế ứng xử "vừa được lòng anh, đặng bụng chồng".

Nhân kỷ niệm 75 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh Việt Nam, ngày 2/9/2020, Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, Thứ trưởng Quốc phòng đã phát biểu : "Trước diễn biến phức tạp của tình hình thế giới, có những nước đã buộc phải chọn bên, nhưng Việt Nam không làm như vậy. Chúng ta có quan hệ tốt hay xấu, gần hay xa, ủng hộ hay không ủng hộ nhưng luôn giữ độc lập, tự chủ trên cơ sở tôn trọng lợi ích của các quốc gia khác".

Tại Hội nghị ASEAN 36 vừa qua, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng đã nói "ASEAN sẽ không chọn bên trong cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc".

Nói về "chọn bên", tại buổi tiếp báo chí ở Hà Nội ngày 2/7/2020, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Daniel Kritenbrink nói rằng Mỹ không muốn ASEAN hay bất kỳ quốc gia nào khác phải chọn phe. "Điều chúng tôi mong muốn là các nước sớm nhận ra rằng họ muốn có trật tự ổn định và đạt được những lợi ích trong tuân thủ luật pháp quốc tế. Chúng tôi phản đối các quốc gia lớn bắt nạt các quốc gia khác, và kỳ vọng vào sự hợp tác để thúc đẩy hòa bình và thượng tôn pháp luật. Chúng tôi chào đón Trung Quốc tham gia vào các nỗ lực đảm bảo trật tự thế giới".

Tóm lại, mặc dù quan hệ Việt – Trung có thể tiếp tục căng thẳng, Việt Nam sẽ cố gắng duy trì quan hệ xây dựng với Trung Quốc dựa trên tinh thần "đối tác, đối trọng" và Việt Nam sẽ theo đuổi quan hệ với Mỹ theo cách mà không làm tổn hại nghiêm trọng quan hệ với Trung Quốc.

Nguyễn Trường

Nguồn : RFA, 04/01/2021

**********************

Quan hệ Mỹ-Việt thời Biden : Thương mại sẽ là hồ sơ nóng

Thanh Phương, RFI, 04/01/2021

Ngày 20/01/2021, tân tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden chính thức tuyên thệ nhậm chức. Với chính quyền Biden, quan hệ Mỹ-Việt sẽ có gì khác so với thời Donald Trump ? Hiện giờ chỉ có thể đưa ra một số phỏng đoán, nhưng có một điều chắc chắn, đó là thương mại có thể sẽ là hồ sơ nóng giữa hai nước cựu thù. Tuy nhiên, căng thẳng về mậu dịch sẽ không ảnh hưởng nhiều đến chiều hướng tăng cường quan hệ song phương Mỹ-Việt. 

Một nhà máy sản xuất giày xuất khẩu ở Hà Nội. Ảnh chụp ngày 29/12/2020. Thặng dự mậu dịch của Việt Nam đối với Mỹ sẽ làm một hồ sơ nóng dưới thời chính quyền Biden.  Reuters - KHAM

Ngày 16/12 vừa qua, bộ Tài Chính Mỹ đã chính thức liệt kê Việt Nam vào danh sách các quốc gia thao túng tiền tệ, sau nhiều tháng điều tra về thặng dư mậu dịch của Việt Nam đối với Hoa Kỳ. Việc Washington gắn nhãn "thao túng tiền tệ" lên Việt Nam đã gây phản ứng mạnh từ phía Hà Nội. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tức là Ngân hàng Trung ương, đã cực lực bác bỏ cáo buộc đó, khẳng định là việc điều hành tỉ giá những năm qua ở Việt Nam chỉ nhằm "kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô", chứ không nhằm "tạo lợi thế cạnh tranh thương mại quốc tế không công bằng".

Trong một bài viết đăng trên trang Asia Times ngày 18/12, tác giả David Hutt cho biết, nhiều nhà bình luận không hiểu vì sao, trong tháng cuối của nhiệm kỳ, chính quyền Donald Trump lại lấy một quyết định "đi ngược lại một cách căn bản với các mục tiêu địa chính trị sâu rộng hơn của Hoa Kỳ".

Trong một tuyên bố, ông Adam Sitkoff, giám đốc điều hành Phòng thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội, đã cảnh báo : "Thao túng tiền tệ đã không hề là một vấn đề đối với các thành viên của chúng tôi và mọi hành động tiềm tàng trong những ngày cuối của chính quyền này gây phương hại cho nền kinh tế Việt Nam bằng các mức thuế mang tính trừng phạt sẽ gây tổn hại cho quan hệ đối tác chặt chẽ mà hai nước chúng ta đã phát triển".

Tuy nhiên, theo David Hutt, ít có khả năng là Mỹ sẽ thi hành các biện pháp trừng phạt Việt Nam trước khi chính quyền Donald Trump kết thúc nhiệm kỳ, nhưng chính quyền Joe Biden sẽ chịu áp lực, phải chọn lựa, hoặc là rút Việt Nam khỏi danh sách các quốc gia thao túng tiền tệ, hoặc là giữ nguyên "danh hiệu" này, nhưng sẽ không thi hành các biện pháp trả đũa mậu dịch.

Đây cũng là ý kiến của nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Singapore, trả lời RFI Việt ngữ ngày 28/12/2020 :

"Trong thời gian từ đây đến khi chính quyền Biden nhậm chức, có nhiều khả năng là Hoa Kỳ tiếp tục duy trì áp lực với Việt Nam, có thể giữ nguyên cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ, nhưng về giải pháp thì sẽ linh hoạt hơn, không nhất thiết sẽ áp đặt những biện pháp trừng phạt thương mại mạnh tay với Việt Nam. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế tiền tệ, mà sâu xa hơn là nó có liên quan đến cán cân thương mại, vốn đã tồn tại rất lâu và càng ngày càng phình to. Đây vẫn là mối bận tâm của các chính quyền Mỹ, dù là Dân Chủ hay Cộng Hòa.

Ngay cả khi bản chất vấn đề kinh tế và tiền tệ không đúng với cáo buộc của Mỹ, ví dụ như là Việt Nam không thao túng tiền tệ như lâu nay Việt Nam vẫn tuyên bố, và thâm hụt của Mỹ là do các yếu tố mang tính cấu trúc, chứ không phải là do hành động chủ quan của Việt Nam, Mỹ vẫn có thể muốn duy trì áp lực này, để từ đó đòi Việt Nam phải nhượng bộ trong các vấn đề khác, như là hợp tác chiến lược, quân sự, hay các vấn đề liên quan.

Vấn đề mấu chốt mà chúng ta cần theo dõi từ giờ cho đến khi ông Trump bàn giao Nhà Trắng cho ông Biden, đó là ông Trump có ấn định các biện pháp trừng phạt Việt Nam hay không. Khả năng này thì thấp, nhưng không thể hoàn toàn loại bỏ. Nếu ông Trump có một biện pháp trừng phạt nào đó, thì điều này sẽ tạo ra sự đã rồi cho chính quyền Biden và có thể gây khó khăn cho việc chính quyền Biden trong việc dỡ bỏ các biện pháp đó.

Nhưng theo một số chuyên gia, cũng như bản thân tôi nhận định, khả năng này thấp, bởi vì về mặt quy trình, việc bộ Tài Chính gắn nhãn thao túng tiền tệ chỉ là vấn đề mang tính thủ tục, mở đường cho bộ Thương Mại cân nhắc các biện pháp xử lý dựa trên sự gắn nhãn này. Quá trình xem xét, đàm phán với Việt Nam có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí cả năm và trong quá trình đó thì có thể có sự thay đổi từ cả hai bên. Trong trường hợp xấu nhất, chính quyền Biden có thể áp đặt một số mức thuế đối với một số mặt hàng của Việt Nam. Nhưng nếu chúng ta nhìn vào chỉ dẫn vừa rồi, khi chính quyền Trump áp đặt hàng rào thuế đối với mặt hàng săm lốp của Việt Nam, thì mức thuế đó cũng chỉ là 6 đến 10%, không quá lớn, và như vậy thì nếu có biện pháp áp thuế nào đối với hàng hóa Việt Nam, thì tôi nghĩ là cũng sẽ loanh quanh ở mức đó, không thể lên tới mức ví dụ như là 25%, như chính quyền Trump đã áp đặt đối với hàng nhập từ Trung Quốc.

Theo tôi, chính quyền Biden có thể có một số hành động mang tính tượng trưng, gây áp lực để đòi Việt Nam giải quyết các vấn đề về chính sách tiền tệ, chẳng hạn như hứa không can thiệp vào thị trường ngoại hối, hoặc là đặc biệt khuyến khích Việt Nam mua thêm hàng hóa Mỹ và qua đó làm cho cán cân thương mại song phương trở nên cân bằng hơn.

Trong thời gian qua, Việt Nam cũng đã cam kết sẽ nhập khẩu nhiều hơn từ Mỹ, nhưng việc triển khai chưa được nhanh và như vậy chưa tạo ra được kết quả tức thì để cân bằng lại cán cân thương mại với Hoa Kỳ. Như vậy trong thời gian tới, Việt Nam cần phải triển khai nhanh hơn các cam kết này, để sớm đạt được các kết quả thực chất, cân bằng cán cân thương mại song phương, qua đó xoa dịu chính quyền Biden".

Tuy nhiên, theo David Hutt, chính quyền Biden rất có thể sẽ thi hành một số chính sách thương mại giống như chính quyền Trump. Tác giả bài viết nhắc lại là vào tháng 9 vừa qua, nhân vật được ông Biden đề cử làm tân ngoại trưởng Antony Blinken đã từng cam kết giống như Trump, đó là sẽ "tăng cường một cách mạnh mẽ các luật thương mại của Mỹ mỗi khi hành động gian lận của nước ngoài đe dọa đến việc làm của dân Mỹ". Nói cách khác, ngoại trưởng tương lai của tổng thống Biden cũng xem bảo vệ việc làm của dân Mỹ là một ưu tiên của chính sách thương mại. Nếu bộ Tài Chính của chính quyền Biden hủy bỏ cáo buộc thao túng tiền tệ đối với Việt Nam, họ sẽ bị chỉ trích là mềm yếu trước những quốc gia đang gây phương hại cho việc làm của dân Mỹ, một chỉ trích mà Biden sẽ cố tránh.

Trong bài viết trên tờ Asia Times, David Hutt cũng ghi nhận là việc bị gắn nhãn thao túng tiền tệ gây khó khăn cho Việt Nam đúng vào thời điểm mà chỉ còn vài tuần nữa là đến kỳ Đại hội Đảng Cộng Sản Việt Nam để bầu ban lãnh đạo mới cho chế độ Hà Nội. Theo tác giả bài viết, không phải ai trong đảng cũng mong muốn có quan hệ tốt đẹp hơn với Hoa Kỳ, và một số lãnh đạo có xu hướng bảo thủ vẫn chủ trương tăng cường quan hệ giữa hai đảng Cộng Sản Việt Nam và Trung Quốc, hoặc là giữ một lập trường trung lập hơn giữa hai siêu cường quốc.

David Hutt nhận định, trong số các nhân vật ngả theo phía Mỹ hiện nay, có đương kim thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, mà giới phân tích dự báo có thể được bầu làm tân tổng bí thư hoặc chủ tịch nước. Nếu ông Phúc và những người thân cận với ông giành được các chức vụ lãnh đạo tối cao trong kỳ Đại hội Đảng, thì điều này sẽ thuận lợi cho Hoa Kỳ. Phe của ông Nguyễn Xuân Phúc không chỉ thân thiện hơn với Mỹ, mà còn chủ trương tự do hóa kinh tế nhiều hơn, và có thể sẽ đi theo con đường tự do hóa chính trị. Một nước Việt Nam cởi mở rõ ràng là nằm trong lợi ích của Mỹ.

Vấn đề là nếu ông Phúc lên làm tổng bí thư, thì với cương vị này, ông sẽ không thể thảo luận chính thức với các quan chức Mỹ, còn nếu ông lên làm chủ tịch nước, chức vụ này sẽ thích hợp hơn cho các đàm phán ngoại giao. Một điều chắc chắn, theo David Hutt, là vấn đề tiền tệ sẽ khiến cho các lãnh đạo Việt Nam phải cân nhắc cẩn trọng hơn để xem họ có thể tin tưởng Washington tới mức nào với tư cách đối tác kinh tế và chiến lược.

Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, dù tổng thống Biden nhậm chức ở Hoa Kỳ và dù ban lãnh đạo mới ở Việt Nam, được bầu trong kỳ Đại hội Đảng lần tới, là những ai, thì chiều hướng của quan hệ Mỹ-Việt cũng sẽ không có thay đổi gì lớn :

"Nhìn chung sẽ không có nhiều thay đổi. Quan hệ song phương Việt-Mỹ sẽ tiếp tục duy trì quỹ đạo hiện tại và theo chiều hướng đi lên. Hai bên sẽ tiếp tục tăng cường quan hệ song phương trên mọi mặt, đặc biệt là về mặt kinh tế và an ninh quốc phòng. Quan hệ song phương nói riêng và tình hình khu vực nói chung được định hình chủ yếu bởi các yếu tố mang tính cấu trúc nhiều hơn, nhất là cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ với Trung Quốc. Về cơ bản, yếu tố này sẽ tạo động lực thúc đẩy Việt Nam và Hoa Kỳ tăng cường quan hệ, nhất là hợp tác về chiến lược và Biển Đông.

Khúc mắc cơ bản nhất khi chính quyền Biden tiếp quản Nhà Trắng có lẽ là hai vấn đề : nhân quyền và thâm hụt thương mại của Mỹ. Trong vấn đề nhân quyền, nếu như chính quyền Biden thật sự nhấn mạnh đến khía cạnh này, thì nó có thể là một trở ngại nhất định đối với quan hệ song phương. Nhưng tôi không cho rằng nó sẽ nghiêm trọng đến mức làm cho quan hệ bị trì trệ, bị ảnh hưởng, tại vì trong bối cảnh Hoa Kỳ cần hợp tác chiến lược với Việt Nam để đối phó với Trung Quốc, chính quyền Biden sẽ giảm nhẹ vấn đề nhân quyền đối với Việt Nam. Chúng ta cũng đã thấy trong giai đoạn dưới chính quyền Obama, mặc dù chính quyền Obama cũng coi trọng vấn đề nhân quyền hơn chính quyền Trump, quan hệ song phương Mỹ-Việt vẫn tiếp tục phát triển, với điểm nhấn là việc hai bên thiết lập quan hệ đối tác toàn diện năm 2013.

Còn về thâm hụt thương mại, thì như tôi đã nói, vấn đề này sẽ tiếp tục gây căng thẳng, nhưng sẽ không căng thẳng đến mức làm quan hệ song phương bị gián đoạn. Có lẽ nếu Việt Nam có những hành động cụ thể để giúp giải quyết mối quan ngại lớn nhất của Mỹ, đó làm giảm thâm hụt thương mại quá lớn của Mỹ đối với Việt Nam, thì quan hệ song phương sẽ được duy trì một cách ổn định và hài hòa. Vấn đề thâm hụt thương mại được giải quyết như thế nào thì có lẽ trong thời gian một năm tới, khi nhìn vào cách mà chính quyền Biden xử lý về cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ, chúng ta sẽ có ý niệm rõ hơn. Theo tôi, có thể nó sẽ ít gay gắt hơn so với cách tiếp cận của chính quyền Trump".

Như đã nói ở trên, dù là với chính quyền Biden, Hoa Kỳ và Việt Nam sẽ vẫn phải tăng cường hợp tác chiến lược, vì dù sao thì hai nước có một đối thủ chung là Trung Quốc, nhất là trong vấn đề Biển Đông. Việt Nam có thể trông chờ những gì từ chính quyền Biden, nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp nêu ý kiến :

"Theo tôi, Việt Nam sẽ tiếp tục mong đợi Hoa Kỳ dưới thời Biden vẫn duy trì chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc nói chung và trên hồ sơ Biển Đông nói riêng như dưới thời tổng thống Trump. Hiện tại có nhiều khả năng chính quyền Biden sẽ cứng rắn đối với Trung Quốc cũng như trên vấn đề Biển Đông, do cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung ngày càng gia tăng.

Tuy nhiên, quan ngại hiện tại đó là sự cứng rắn có được thể hiện song song qua lời nói và qua hành động hay không, tại vì dưới thời chính quyền Obama, tức là cũng thuộc đảng Dân Chủ, Mỹ cũng đã dần dần trở nên cứng rắn trên vấn đề Biển Đông, nhưng chủ yếu là qua các luận điệu, trong khi hành động lại thiếu cương quyết và không đủ sức răn đe với Trung Quốc, dẫn tới việc Trung Quốc càng ngày càng bành trướng trên Biển Đông. Cụ thể là Mỹ đã không có hành động hiệu quả nào để ngăn Trung Quốc giành quyền kiểm soát trên thực tế bãi cạn Scarborough, hoặc là xây dựng các đảo nhân tạo trên quần đảo Trường Sa.

Chính vì vậy, Việt Nam mong muốn Mỹ có một chính sách cứng rắn trên lời nói cũng như hành động để làm sao kềm chế sự bành trướng của Trung Quốc trên Biển Đông. Tuy nhiên, Việt Nam sẽ không muốn những hành động như vậy đi quá xa tới mức có thể dẫn đến xung đột, bởi vì Việt Nam vẫn muốn duy trì một môi trường hòa bình để phục vụ mục tiêu quan trọng nhất, đó là phát triển kinh tế.

Ngoài ra cũng cần lưu ý rằng Việt Nam muốn tăng cường quan hệ với Mỹ và tận dụng sức mạnh của Mỹ để đối phó với Trung Quốc trên Biển Đông, nhưng Việt Nam cũng nhận thấy là sẽ không thực tế, cũng như không khả thi, nếu dựa hoàn toàn vào Mỹ để xử lý vấn đề Biển Đông. Nên tôi nghĩ là trong thời gian tới, song song với việc tăng cường quan hệ với Mỹ, Việt Nam sẽ phải nâng cao năng lực nội tại, đồng thời tăng cường quan hệ với các đối tác khác có chung lợi ích ở Biển Đông, nhất là Nhật, Ấn Độ, Úc và các nước Liên Hiệp Châu Âu. Có thể nói là Việt Nam sử dụng nhiều biện pháp, nhiều con đường khác nhau để giải quyết vấn đề Biển Đông, chứ không phải chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ của Mỹ".

Thanh Phương

Nguồn : RFI, 04/01/2021