Các nhà hoạch định Đảng cộng sản muốn thúc đẩy tăng trưởng nhanh và thị trường chứng khoán sôi nổi bằng việc tư nhân hóa 64 doanh nghiệp nhà nước trong năm 2018 nhưng chỉ bán được cổ phần của 12 công ty
Nhà máy bia Sabeco thuộc sở hữu nhà nước đã huy động 4,8 tỷ đô la trong một đợt bán cổ phần được cho là nhằm thúc đẩy các tư nhân hóa khác. Thực tế đã không diễn ra đúng như vậy. Ảnh : Reuters / Kham
Bở !
Khi Sabeco, công ty sản xuất bia lớn thứ hai của Việt Nam, bán hơn một nửa cổ phần cho một nhà đầu tư nước ngoài vào cuối năm 2017, có vẻ như các doanh nghiệp nhà nước hư hỏng của đảng Cộng sản cầm quyền cuối cùng đã có tiến triển.
Vào thời điểm đó, giao dịch trị giá 4,8 tỷ USD này đã được các nhà đầu tư, chủ ngân hàng và các nhà phân tích cổ vũ, kêu gọi tư nhân hóa toàn bộ để tăng hiệu quả, cắt giảm tổn thất nhà nước và chuyển hướng vốn ngân hàng khan hiếm sang hoạt động kinh tế có lợi hơn.
Nhưng sự lạc quan thị trường đã chuyển sang bi quan một năm sau khi tư nhân hóa một lần nữa. Trong số 7 tỷ đô la được huy động được từ doanh số bán cổ phần của doanh nghiệp nhà nước trong ba năm qua, phần lớn được thu vào năm 2017. Bộ Tài chính gần đây đã thông báo rằng 12 doanh nghiệp nhà nước đã được bán vào năm ngoái, thu vào 1,29 tỷ đô la, trước đó họ đã lên kế hoạch tư nhân hóa 64 công ty nhà nước.
Vào cuối năm 2016, chính phủ cho biết sẽ giảm số lượng doanh nghiệp nhà nước từ 583 xuống còn 103 vào năm 2020. Tuy nhiên, vào cuối năm 2018, vẫn còn hơn 500 doanh nghiệp nhà nước, mặc dù con số này ít hơn đáng kể so với 12.000 doanh nghiệp nhà nước trong năm 1996, một thập kỷ sau khi Đảng ra mắt cái gọi là cải cách thị trường Đổi mới.
Tháng trước, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã hứa "cam kết mạnh mẽ hơn trong việc tái cơ cấu đầu tư công và doanh nghiệp nhà nước" trong năm 2019, nhưng không có dấu hiệu nào cho thấy chính phủ của ông sẽ sớm xem xét việc bán các doanh nghiệp nhà nước.
Lại lỡ chuyến đò !
Việt Nam bắt đầu hứa hẹn tư nhân hóa hàng loạt từ những năm 1990 nhưng thực hiện rất ít. Miguel Chanco, chuyên gia kinh tế cao cấp Châu Á tại Pantheon Macroeconomics, một cơ quan tư vấn kinh tế, nói rằng "đây không phải là lần đầu tiên" chính phủ bỏ lỡ mục tiêu "cổ phần hóa" của họ, vì tư nhân hóa đã từng được biết đến ở Việt Nam.
Một công nhân đang làm việc trong nhà máy Việt Nam. Ảnh minh họa - iStock.
Những rào cản quan liêu góp phần gây chậm trễ mãn tính. Các doanh nghiệp nhà nước Việt Nam thuộc sở hữu một phần hoặc hoàn toàn của nhiều bộ khác nhau, gây khó khăn cho việc áp dụng thống nhất trong việc tư nhân hóa. Hơn nữa, nhiều công ty nhà nước đã phát triển thành các tập đoàn lớn, gây khó khăn cho việc phân tích kinh doanh. Một tập đoàn sở hữu đất đai của nhà nước và phải trả lại tài sản trước khi tư nhân hóa.
Nhiều năm quản lý sai lầm và tham nhũng đặc hữu có nghĩa là sổ sách của nhiều doanh nghiệp nhà nước rất lộn xộn, các nhà phân tích cho biết. Điều đó làm cho việc định giá tài sản trở nên khó khăn, và đầy rủi ro, nhiều nhà đầu tư lo ngại rằng những gì họ nhìn thấy không nhất thiết là những gì họ sẽ nhận được thông qua tư nhân hóa.
VTV Cable, một trong những công ty truyền hình nhà nước lớn nhất Việt Nam, đã buộc phải tạm dừng chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) vào năm ngoái khi chỉ có một nhà thầu đăng ký mua. Nhiều doanh nghiệp nhà nước khác đã yêu cầu các cơ quan chức năng hoãn IPO vì những lo ngại tương tự với phản ứng kém của thị trường.
Một vấn đề lớn hơn là xu hướng của chính phủ Cộng đồng chỉ bán cổ phần thiểu số trong khi nhà nước giữ quyền kiểm soát đa số. Đối với các doanh nghiệp nhà nước có lợi nhuận cao nhất, chẳng hạn như Điện lực Việt Nam và Tập đoàn Dầu khí, họ không có kế hoạch bán đi một cổ phần nào.
Một số nhà bình luận cho rằng bằng cách chỉ bán hạn chế cổ phần trong doanh nghiệp nhà nước, chính phủ nhằm mục đích tạo ý tưởng cho các nhà đầu tư rằng họ cam kết tư nhân hóa trong khi vẫn duy trì sự kiểm soát mạnh mẽ của nhà nước đối với nền kinh tế. Chính phủ vẫn cương quyết rằng họ sẽ không thoái vốn công ty nhà nước thuộc lĩnh vực chiến lược, bao gồm quốc phòng và năng lượng.
Chênh lệch nhận thức giữa chính phủ và nhà đầu tư đã được thể hiện rõ ràng trong các vấn đề gần đây. Khi Hãng vận tải quốc gia Việt Nam (Vinalines), một nhà cung cấp dịch vụ hậu cần hàng hải lớn, ra mắt IPO vào tháng 9 năm ngoái, các quan chức nhà nước dự kiến sẽ huy động ít nhất 200 triệu đô la. Cuối cùng, chỉ đạt được 1% số tiền đó.
Các ngăn xếp của tiền Việt Nam, tiền đồng, được tính bởi một nhân viên ngân hàng - Ảnh : AFP / Hoàng Đình Nam
Thời gian cũng là một vấn đề. Chính phủ đã bỏ lỡ một cơ hội bằng cách khi không đưa thêm cổ phiếu doanh nghiệp nhà nước khi thị trường chứng khoán Việt Nam đạt đỉnh vào đầu năm 2018, Chanco nói. Chỉ số chứng khoán Việt Nam tăng gần 19% trong ba tháng đầu năm 2018, một trong những mức tăng nhanh nhất trên thế giới vào thời điểm đó, trước khi giảm gần như cùng một tỷ lệ vào cuối năm, rõ ràng là do lo ngại về hiệu ứng từ chiến tranh thương mại Mỹ – Trung.
Tuy nhiên, chính phủ vẫn duy trì cam kết hùng biện về tư nhân hóa. Vào tháng 2 năm 2018, chính phủ đã thành lập một Ủy ban Quản lý Vốn Nhà nước tại Doanh nghiệp với điều kiện bán hết tài sản doanh nghiệp nhà nước trị giá ít nhất 220 tỷ đô la trong những năm tới. Chính phủ hy vọng rằng ủy ban sẽ hợp lý hóa hợp tác giữa các bộ đồng thời là kiểm tra các giám đốc điều hành doanh nghiệp nhà nước cứng đầu.
Tháng 10 năm ngoái, Chính phủ cũng rút một đạo luật trước đây ra hạn định các công ty nước ngoài chỉ được nắm tối đa 49% cổ phần của các công ty Việt Nam. Sự thiếu kiểm soát đa số là yếu tố ngăn cản nhiều nhà đầu tư vốn ghét làm việc cùng với các bộ hoặc các công ty con ở địa phương, vốn họ thường phải đau đầu về cách phân chia tài sản thế chấp, vốn và cổ phiếu.
Không mãi một mình một chợ
Tuy nhiên, giờ đây các nhà đầu tư đang quan tâm đến Việt Nam. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thực tế đã tăng 9% trong năm ngoái, nhờ năng suất tăng, cơ sở hạ tầng tốt hơn và tốc độ tăng trưởng kinh tế liên tục cao, theo Cơ quan Đầu tư nước ngoài thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư.
GDP hàng năm được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng khoảng 6,5% trong vài năm tới, một trong những tỷ lệ cao nhất ở Châu Á. Đồng thời, Hà Nội rất muốn thúc đẩy quan hệ thương mại với số lượng quốc gia ngày càng lớn hơn và hiện đang tích cực theo đuổi các thỏa thuận thương mại tự do mới.
Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương toàn diện và tiến bộ (CPTPP), một khối thương mại gồm 11 thành viên có hiệu lực đối với Việt Nam vào tháng trước, áp đặt các quy tắc quốc tế mới đối với doanh nghiệp nhà nước của mình, tuân theo các hạn chế cạnh tranh không lành mạnh, yêu cầu minh bạch hơn và giảm thuế bảo hộ. Một thỏa thuận thương mại tự do với Liên minh Châu Âu, dự kiến sẽ được phê chuẩn vào cuối năm nay, cũng sẽ hạn chế nhiều lợi thế hiện đang bảo vệ doanh nghiệp nhà nước Việt Nam thoát khỏi sự cạnh tranh của nước ngoài.
Tất cả điều này có nghĩa là chính phủ Việt Nam phải sớm đối xử với các công ty nhà nước giống như với các doanh nghiệp tư nhân, một vấn đề quan trọng khi nhiều doanh nghiệp nhà nước đã lỗ sặc máu trong nhiều năm và chỉ duy trì hoạt động nhờ sự nâng đỡ của chính phủ. Các nhà phân tích nói rằng không còn có ý nghĩa tài chính hay kinh tế gì để chính phủ cộng sản tiếp tục bảo lãnh cho các doanh nghiệp nhà nước.
David Hutt
Nguyên tác : Vietnam’s privatization buzz loses its fizz, Asia Times, 07/02/2019
Diên Vỹ dịch
Nguồn : VNTB, 09/02/2019