Vụ cưỡng hôn trong thang máy ở Hà Nội chỉ bị phạt 200.000 đồng và việc cựu viện phó viện kiểm sát Đà Nẵng có hành vi dâm ô với bé gái trong thang máy ở chung cư Galaxy 9, Thành phố Hồ Chí Minh đã bị hàng loạt tổ chức xã hội dân sự gay gắt lên án.
Hàng trăm tài khoản Facebook đồng loạt đổi ảnh đại diện ủng hộ chiến dịch "Nhân phẩm 200k"
Thắng lợi của xã hội dân sự
Chiến dịch "Nhân phẩm 200k" được khởi xướng từ sự kiện trên với lời kêu gọi đổi avatar cùng khẩu hiệu 'Không bây giờ thì bao giờ' xuất hiện khắp các trang Facebook.
Đây là chiến dịch được nhóm GBVNet - Mạng lưới Ngăn ngừa và Ứng phó Bạo lực Giới tại Việt Nam cùng với bảy tổ chức xã hội dân sự khác thực hiện nhằm kiến nghị Quốc hội sửa đổi pháp luật liên quan đến quấy rối tình dục.
Theo GBVNet, cán bộ phụ trách mảng Nội chính của Văn phòng Chính phủ đã liên hệ đề xuất cuộc gặp với các thành viên của GBVNet để trao đổi chi tiết hơn, dự kiến Nghị định 167 sẽ được bổ sung nội dung Quấy rối tình dục với các quy định cụ thể.
Đây là một trong những trường hợp hiếm hoi mà sức ép từ tổ chức xã hội dân sự thực sự buộc chính quyền phải trả lời về quyền phụ nữ trong các vụ án quấy rối tình dục.
Trong một diễn biến khác, hàng loạt cư dân chung cư Galaxy 9 đã ký đơn kiến nghị tập thể gửi tới UBND Thành phố Hồ Chí Minh, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, Viện Kiểm sát nhân dân quận 4 để kêu gọi xử phạt cựu viện phó Nguyễn Hữu Linh về tội Dâm ô với người dưới 16 tuổi.
Mạng xã hội lan truyền hình ảnh ông Nguyễn Hữu Linh xuất hiện trên những chiếc xe ô tô cùng dòng chữ "Thành phố đáng sống phải nhốt sạch ấu dâm".
Tài xế dán Nguyễn Hữu Linh diễu hành trên phố
Nhóm OTO+ với hơn 700.000 thành viên trên diễn đàn và mạng xã hội đã hàng chục nghìn poster có hình ảnh và dòng chữ tương tự được chia sẻ, phát miễn phí cho các tài xế từ Bắc, Trung, Nam dán lên xe để tạo sức ép dư luận buộc vụ việc phải được đưa ra xét xử.
Ngay sau đó, Công an quận 4 ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can Nguyễn Hữu Linh, cấm ông đi khỏi nơi cư trú về hành vi Dâm ô đối với người dưới 16 tuổi.
So với 5 năm trước, một vụ dâm ô trẻ em tương tự với bị cáo Nguyễn Khắc Thủy (78 tuổi) ở Bà Rịa - Vũng Tàu dâm ô các bé gái ở chung cư Lakeside, gia đình các bé phải mất đến 4 năm đấu tranh kẻ dâm ô mới bị xét xử.
Đây là dấu hiệu cho thấy các tổ chức xã hội dân sự và sự quan tâm đến các vấn đề xã hội của người dân đã bắt đầu có tiếng nói và gây ảnh hưởng đến các quyết sách về luật định và chính sách.
Tác động đến luật định và chính sách
Ngày 24/11/2015 việc Quốc hội Việt Nam thông qua Bộ Luật Dân sự (sửa đổi) chính thức hợp pháp hóa việc chuyển đổi giới tính - được coi là dấu mốc quan trọng đối với cộng đồng người chuyển giới.
Tôi đã hỏi chuyện luật sư Lê Nguyễn Duy Hậu, chuyên gia độc lập trong lĩnh vực chính sách và quyền con người tại Việt Nam về chuyển biến này và ông nêu nhận định :
"Đây có thể được xem là thắng lợi của tổ chức xã hội dân sự vì lần đầu tiên, một tổ chức phi chính phủ - cụ thể là Viện iSEE được mời đi tập huấn trực tiếp cho đại biểu và tham gia việc biên soạn luật liên quan đến quyền của người LGBT".
Diễu hành Viet Pride đầu tiên ở Hà Nội năm 2012
Trước đó, cuộc diễu hành Viet Pride được tổ chức lần đầu tiên tại Hà Nội vào năm 2012, đánh dấu bước tiến quan trọng của phong trào, được thực hiện mà không có giấy phép chính thức.
Bà Nguyễn Thanh Tâm, một trong những thành viên ban tổ chức ở Hà Nội vào thời điểm đó cho tôi biết, ban tổ chức không thể đăng ký giấy phép, chỉ có sự hậu thuẫn của các tổ chức quốc tế về tài chính để thực hiện sự kiện.
Bà Tâm nhìn nhận : "Cuộc diễu hành Viet Pride diễn ra mà không có sự cấp phép chính thức của chính quyền là minh chứng cho một không gian tự do hội họp đang vô cùng thiếu ở Việt Nam".
Theo luật sư Duy Hậu, các phong trào dân sinh như luật liên quan đến quyền của người LGBT, quyền trẻ em, quyền phụ nữ thì mức độ tác động trực tiếp của các tổ chức tổ chức dân sự rất cao : Đoàn người biểu tình chống dự luật Đặc khu và luật An ninh mạng 10/6 ở Thành phố Hồ Chí Minh.
"Trong một số trường hợp, các tổ chức này còn đóng vai trò cố vấn chính sách cho nhà nước như về luật liên quan đến quyền của người LGBT. Tuy nhiên, có những vùng khó vận động hơn và các vùng này tùy thuộc vào thời điểm" - ông Hậu nói.
Vậy đâu là "vùng cấm" ?
Không phải lúc nào sự lên tiếng mạnh mẽ của xã hội dân sự cũng đạt được những kết quả đáng mừng như thế. Hoạt động của xã hội dân sự về các vấn đề liên quan đến lĩnh vực môi trường, tranh chấp đất đai hay nhân quyền thường gặp nhiều trở ngại.
Tuy có vùng cấm vẫn lạc quan
Cũng theo luật sư Duy Hậu, đối với chính phủ Việt Nam, "vùng khó vận động" là những vấn đề bị cho là đe dọa đến an ninh quốc gia, đến vị thế lãnh đạo của Đảng như chủ quyền, nhân quyền hay vấn đề ngoại giao.
Nhà báo tự do - blogger Phạm Đoan Trang thì cho rằng :
"Phong trào LGBT thành công trong chuyện vận động chính sách vì nhà nước Việt Nam không coi cộng đồng LGBT là nhóm đe doạ quyền lực chính trị. Trong ngoại giao, chính phủ Việt Nam thường nhấn mạnh thành tựu "xoá đói giảm nghèo", "bảo vệ quyền của người LGBT" như đồ trang sức tốt để khoe với thế giới là mình cũng tôn trọng nhân quyền".
Đoàn người biểu tình chống dự luật Đặc khu và luật An ninh mạng 10/6 ở Thành phố Hồ Chí Minh
Thực tế, cộng đồng LGBT "xuống đường" cầm cờ lục sắc thể hiện quyền và tiếng nói của mình trong xã hội (dù chưa có giấy phép chính thức) vẫn không bị đàn áp.
Nhưng người dân cầm biển phản đối Trung Quốc xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, dự luật Đặc khu, Luật An ninh mạng và các dự án thương mại hủy hoại môi trường lại bị bắt bớ, đánh đập, tra tấn và bị xem là "thế lực thù địch".
Tờ Quân đội nhân dân trong bài viết "Từ cách mạng cây, cách mạng cá đến cách mạng màu" ngày 3/6 ghi :
"Cứ ở đâu có các dự án du lịch, du lịch sinh thái gắn với danh lam thắng cảnh thì ở đó lại xuất hiện một số trang mạng "chuyên đề" phản đối.
Đây là những chiêu trò mà các thế lực thù địch triệt để lợi dụng để xuyên tạc, kích động, chống phá Đảng, Nhà nước Việt Nam thông qua các tổ chức xã hội dân sự".
Hình từ một trang FB (@manfortree) vận động bảo vệ cây xanh ở Việt Nam
Nhà hoạt động xã hội Nguyễn Anh Tuấn thì nêu ý kiến :
"Những bài viết trên báo Tổ Quốc, Quân Đội nhân dân lập luận rằng, những ai lên tiếng chống lại các dự án thương mại hóa các khu bảo tồn thiên nhiên đều là phản động. An ninh quốc gia là một con "ngáo ộp" thường xuyên được sử dụng để dẹp im những tiếng nói phản biện, giúp nhóm lợi ích dễ dàng phá rừng xây khu du lịch (Sơn Trà, Tam Đảo), lấp biển làm khu giải trí (Công viên Đại dương), lấn sông chia lô biệt thự (sông Hàn)".
Ông Tuấn nhìn nhận, các nhóm lợi ích đang dùng chiêu bài "an ninh quốc gia" để kiếm lợi khủng bằng việc hủy hoại môi sinh và bán đứng lợi ích cộng đồng.
Tuy nhiên, ông có cái nhìn khá lạc quan về các tổ chức xã hội dân sự Việt Nam :
"Nếu nhìn xã hội 3-4 năm trở lại đây từ việc những tài xế phản kháng BOT bẩn, các bạn trẻ xuống đường bảo vệ cây xanh ở Hà Nội, người dân biểu tình bảo vệ môi trường sau thảm họa Formosa hay những người nông dân chân lấm tay bùn phối hợp với nhau giữ đất ở Đồng Tâm sẽ thấy đây là điểm khởi bùng phong trào thúc đẩy dân quyền, phát huy dân chủ ở Việt Nam".
SaveNet mở các khoá học về tự do ngôn luận
Ngọc Diệp, đồng sáng lập SaveNet - tổ chức dân sự thúc đẩy tự do ngôn luận nhận định :
"Vận động chính sách đòi hỏi một tiến trình dài hơi và có chiến lược. Hiện tại ở Việt Nam, các cuộc vận động phụ thuộc nhiều vào mạng xã hội. Trong bối cảnh mạng xã hội bị chính quyền kiểm soát, bị các nhóm lợi ích tác động thì việc vận động của các tổ chức xã hội dân sự sẽ khó khăn hơn. Tuy nhiên, sự tham gia sôi nổi của hai cộng đồng tổ chức xã hội dân sự có đăng ký và không đăng ký là điểm nhấn của phong trào xã hội dân sự trong 5 năm trở lại đây".
Theo Ngọc Diệp, các tổ chức xã hội dân sự lên tiếng về những vấn đề bức xúc của xã hội là cách thúc đẩy người dân thực hành tham gia chính trị :
"SaveNet không chỉ khởi xướng chiến dịch phản đối luật An ninh mạng mà còn lên tiếng cùng GBVNet trong chiến dịch "Nhân phẩm 200k". Đây là cách các tổ chức dân sự tạo đồng minh để chiến dịch có tiếng nói và chính danh hơn. Cuối cùng, những dự án giáo dục về những giá trị phổ quát như tự do, quyền con người nhằm lan tỏa hiểu biết chung cho xã hội là nền tảng cho các phong trào vận động trong tương lai" - Ngọc Diệp nói.
Bùi Thư
Nguồn : BBC, 19/06/2019
Nữ tác giả Bùi Thư là một cây bút tự do hiện sống tại Thành phố Hồ Chí Minh.