Hiện nay kinh tế Trung Quốc đang lê lết vì nạn giảm phát, một cuộc khủng hoảng địa ốc treo trên đầu. Kinh tế Mỹ đang hồi phục, sớm và nhanh hơn tất cả các nước Tây Phương. Thế giới thứ ba, kể cả các thành viên khối BRICS, cũng biết là con đường phát triển nào an toàn nhất.
Các nhà lãnh đạo của Brazil, Trung Quốc, Nam Phi, Ấn Độ và Nga tại hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Johannesburg, 23/8/2023.
Tập Cận Bình mới thắng trên mặt trận ngoại giao : Khối BRICS đã thâu nhận 6 quốc gia thành viên mới, sẽ trở thành một tập họp có thể đương đầu với Mỹ và các nước Châu Âu trong chiến lược của Đảng cộng sản Trung Quốc.
BRICS ghép các chữ đầu trong tên gọi Brazil, Russia (Nga), India (Ấn Độ), China (Trung Quốc) và South Africa (Cộng Hòa Nam Phi), gồm 40% dân số cả thế giới và 26 phần trăm Tổng Sản Lượng toàn cầu. Lần sau cùng khối BRICS mở cửa cho một nước gia nhập là Nam Phi vào năm 2010, cũng do Bắc Kinh đề bạt. Ngày Thứ Năm, do đề nghị của Tập Cận Bình, BRICS chính thức mời thêm sáu nước là Argentina, Egypt, Ethiopia, Iran, Saudi Arabia và United Arab Emirates, gia nhập từ tháng Giêng năm 2024. Saudi Arabia, Liên hiệp United Arab Emirates, và Egypt có thể coi là thân thiện với Mỹ ; Iran kịch liệt đối đầu với Mỹ. Tổng thống Brazil giải thích rằng việc thâu nhận các thành viên mới dựa trên vị thế địa lý, không quan tâm đến ý thức hệ, và không ai có thể phủ nhận vị thế địa lý của Iran và các nước mới được mời. Ông còn ngỏ ý muốn mời thêm các nước Nigeria, Angola, Mozambique và Cộng Hòa Dân Chủ Congo. Hiện có 22 nước chính thức xin gia nhập và 40 nước ngỏ ý muốn tham dự. Nam Phi đã gửi thư mời 67 lãnh tụ các nước Châu Phi, Châu Mỹ La tinh và Châu Á đến dự kiến, không mời một nước Châu Âu và Bắc Mỹ nào.
Lãnh tụ các nước BRICS mới tập họp ở Johannesburg, Nam Phi trong ba ngày, gồm Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva (B), Thủ tướng Narendra Modi (I), Chủ tịch Tập Cận Bình (C), Tổng thống Cyril Ramaphosa (S). Đại diện Nga (R) là Ngoại trưởng Sergei Lavrov. Tổng thống Vladimir Putin không có mặt vì đã bị Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) kết tội diệt chủng ở Ukraine. Chính phủ Nam Phi, một thành viên của ICC, vì bổn phận sẽ phải bắt giam nếu ông đến xứ này. Ông Putin đã chỉ gửi một video chào mừng, trong đó ông kết án Mỹ và khối NATO gây ra cuộc chiến Ukraine – một điều không ai tin.
Cuộc chiến Ukraine chia rẽ khối BRICS. Ấn Độ và Brazil đã lên án Nga xâm lăng nước láng giềng và kêu gọi đình chiến. Trung Quốc và Nam Phi chỉ im lặng, đã gửi sứ giả đến thủ đô cả hai nước tìm đường hòa giải.
Nga và Trung Quốc rất muốn BRICS thâu nhận các thành viên mới để tăng cường thế lực ; vì cả hai đều đang bị cô lập trước những đòn cấm vận của Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản. Cả hai chế độ độc tài muốn tạo một tổ chức lớn có thể cân bằng với G-7, G-20, là nơi các nước dân chủ tự do chiếm ưu thế. Nhiều viên chức Trung Quốc đã tỏ ý muốn BRICS, với hai nước đông dân nhất thế giới, tạo thế cân bằng với nhóm G-7, gồm Mỹ, Canada, ba nước Châu Âu và Nhật Bản. Tập Cận Bình đã đăng một bài trên nhiều tờ báo ở Nam Phi, viết rằng Trung Quốc và Nam Phi phải cùng thúc đẩy giúp các nước đang phát triển gia tăng ảnh hưởng trên thế giới. Ông còn tuyên bố, ở Johannesburg rằng, "Trung Quốc không bao giờ có máu bành trướng !". Ông không nói đến "máu" mà dùng chữ DNA, hạt giống di truyền. Người Việt Nam nào nghe câu đó cũng phải trợn mắt ngạc nhiên ! Dân Uyghurs, Tây Tạng nghe sẽ nổi giận, dân Mãn Châu, nếu còn sống, phải phát khóc ! Thời Trung Quốc thống nhất, 200 trước Tây Lịch, cả nước chỉ bằng 25% diện tích bây giờ.
Ấn Độ, Brazil và Nam Phi vốn dè dặt trong việc mở rộng BRICS. Ấn Độ, với những xung đột biên giới với Trung Quốc vẫn kéo dài, nghi ngờ Tập Cận Bình muốn mở rộng BRICS để tạo thế lực riêng. Tổng thống Lula lo ngại nếu thêm nhiều nước vào BRICS thì các nước trong khối sẽ khó đoàn kết để đưa ra một tiếng nói thống nhất, hậu quả là khối BRICS sẽ yếu đi chứ không mạnh hơn. Thực sự là ông không muốn công khai chống Mỹ. Lula mới tuyên bố Johannesburg : "Chúng tôi không muốn tạo một thế lực cạnh tranh với các tập hợp G7, G20, hay là nước Mỹ". Nam Phi là nước yếu nhất trong khối, nên lo ảnh hưởng của mình sẽ giảm mất nhiều nếu thêm các nước mới.
Nhưng Tập Cận Bình đã thắng thế khi thuyết phục được khối BRICS mở cửa, thực hiện một kế hoạch lâu dài. Trong khi Mỹ đang bận tâm lo chặn Nga tại chiến trường Ukraine, Trung Quốc tiếp tục chiến lược tranh thủ các nước nghèo đang trên đường phát triển. Kế hoạch Nhất Đới Nhất Lộ đã nâng cao số hàng hóa mua bán với giữa Trung Quốc với các nước này lên cao, vượt trên số thương vụ với Mỹ, Nhật Bản và Châu Âu cộng lại.
Cựu giám đốc Tân Hoa Xã Minh Kim Duy (Ming Jinwei,明金维) nhận xét rằng việc mở rộng khối BRICS là một thông điệp báo cho chính phủ Mỹ biết rằng : "Các ông không thể lấn áp Trung Quốc" vì chúng tôi có bạn bè khắp thế giới. Minh Kim Duy cho rằng Tập Cận Bình đã dùng chiến thuật du kích của Mao Trạch Đông trong cuộc nội chiến trước năm 1949. Quann cộng sản Trung Quốc đã đánh chiếm vùng nông thôn, cô lập và bao vây các thành phố của chính quyền Quốc Dân Đảng cho đến khi chiến thắng.
Tập Cận Bình khó thành công khi muốn tấn công Mỹ trên mặt trận kinh tế.
Một mục tiêu của Nga và Trung Quốc là dùng khối BRICS để giảm bớt thế lực của đồng đô la Mỹ trên hệ thống tài chánh thế giới. Trong thông điệp video gửi khối BRICS, ông Putin nói, "Mục tiêu của chúng ta, là giảm bớt vai trò của mỹ kim trong các giao dịch thương mại không thể đảo ngược lại và đang tiến mạnh hơn".
Hiện nay hầu hết các nước mua bán với nhau thường dùng đô la Mỹ để thanh toán. Tin AP cho biết, theo nghiên cứu của Quỹ Dự trữ Liên bang (Federal Reserve), tức Ngân hàng Trung ương Mỹ, thì từ 1999 đến 2019, 96 phần trăm các giao dịch giữa các nước trong Châu Mỹ dùng đồng đô la. Giữa các nước khác ngoài Châu Âu, 79% dùng mỹ kim. Các giao dịch này được thanh toán qua hệ thống SWIFT và các ngân hàng ở New York.
Chính phủ Mỹ có thể lợi dụng vai trò của đồng mỹ kim như một đòn tấn công, thí dụ không cho các ngân hàng Mỹ giao dịch với một nước khác, một công ty hay ngân hàng khác, kể cả các tổ chức hay những cá nhân bị cấm vận. Khi đó, việc giao dịch của các tổ chức hoặc cá nhân này bị ngưng đọng vì các đối tác của họ vẫn chỉ dùng mỹ kim để thanh toán. Nga và Trung Quốc đã là nạn nhân của miếng đòn cấm vận này. Họ tìm cách lách khỏi, nhưng chịu nhiều tốn kém vì phải cho đồng tiền di chuyển vòng vo nhiều lần. Hai nước đang dùng đồng tiền của mình khi mua bán với nhau, đồng nguyên đóng vai chính.
Nga còn đề nghị thiết lập một "đồng tiền BRICS", dùng vàng làm bản vị, để thay thế mỹ kim trong các giao dịch giữa các nước trong khối. BRICS cũng thành lập Ngân hàng Phát triển Mới (New Development Bank, NDB) nhưng đang gặp nhiều khó khăn. Giám đốc Tài chánh của Ngân hàng này thú nhận với báoAl Jazeera, "Mình không thể bước ra ngoài thế giới của đồng mỹ kim và hoạt động trong một thế giới song hành".
Tổng thống Brazil Lula de Silva cũng muốn trong hội nghị BRICS kỳ này thảo luận về việc dùng "đồng tiền BRICS" thay thế mỹ kim. Ông nói với ký giả Ahmadi Ali,Al Jazeera rằng, "mỗi đêm tôi chợt thức giấc lại tự hỏi tại sao các nước mua bán với nhau cứ phải dùng đồng đô la để thanh toán" ! Nhưng theo bản tin Reuters, Nam Phi, nước chủ nhà triệu tập hội nghị quyết định không đưa vấn đề "đồng tiền BRICS" vào chương trình nghị sự.
Họ biết có bàn cãi cũng chỉ mất thời giờ vô ích. Ấn Độ chắc chắn không muốn nói đến chuyện này vì đang hy vọng cung cấp cho thị trường Mỹ các món hàng rẻ tiền, thay thế vai trò của hàng Trung Quốc. Mỹ cũng là một nguồn đầu tư vào công nghiệp Ấn Độ trong thời gian sắp tới, đặc biệt là phát triển các kỹ thuật cao mà chính phủ Mỹ đang cấm với Trung Quốc. Ấn Độ sẽ mua máy bay, đại pháo, xe thiết giáp của Mỹ, để thay thế kho vũ khí Nga mua từ nửa thế kỷ trước, mà cuộc chiến ở Ukraine cho thấy là hiệu quả rất yếu. Nam Phi, Brazil và Ấn Độ sẽ tiếp tục tích lũy đồng đô la, trong quỹ dự trữ ngoại tệ, chỉ sử dụng đồng tiền của nước họ trong các giao dịch song phương.
Trong cuộc họp thượng đỉnh BRICS, Bộ trưởng Thương vụ Vương Văn Đào (王文, Wang Wentao) thay mặt Tập Cận Bình đọc những lời rất hoa mỹ, "Ngay bây giờ, thế giới đang thay đổi và lịch sử đang diễn ra trước mắt chúng ta như chưa từng thấy, đưa nhân loại qua một khúc quanh quan trọng. Chúng ta sẽ quyết định đường đi của lịch sử !"
Hai đề tài quan trọng nhất trong hội nghị BRICS là mở rộng để thâu nhận các thành viên mới, và giảm bớt vai trò chế ngự của đô la Mỹ. Vladimir Putin và Tập Cận Bình đã thành công trên mặt ngoại giao, nhưng thất bại khi đụng tới vấn đề kinh tế. Đường đi của lịch sử vẫn không khác gì thời Mao Trạch Đông : Kinh tế sẽ quyết định bang giao quốc tế !
Chính Mao Trạch Đông đã đề xướng việc áp dụng chiến tranh du kích trên toàn cầu từ thập niên 1960. Bước đầu "giải phóng thế giới thứ ba", hợp lực bao vây và sau cùng đánh gục các nước tư bản. Nhưng Mao không thành công. Vì sau cùng, chính các nước nghèo thuộc thế giới thứ ba, khi độc lập, cũng muốn phát triển theo lối kinh tế tư bản. Các "phong trào giải phóng" được Mao khuyến khích dần dần tàn lụi ; rồi chính Trung Quốc cũng "tư bản hóa".
Hiện nay kinh tế Trung Quốc đang lê lết vì nạn giảm phát, một cuộc khủng hoảng địa ốc treo trên đầu. Kinh tế Mỹ đang hồi phục, sớm và nhanh hơn tất cả các nước Tây phương. Thế giới thứ ba, kể cả các thành viên khối BRICS, cũng biết là con đường phát triển nào an toàn nhất.
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 24/08/2023