Người ta có thể theo dõi sự thăng hoa của những người cộng sản Việt Nam hồi tháng Tám năm 1968, không phải là hậu quả của các vụ tấn công Tết Mậu thân, mà là khi Hà Nội ủng hộ Liên Xô xâm chiếm Tiệp Khắc. Alexander Dubček, người đứng đầu Đảng Cộng sản Czechoslovakia, đã đưa ra chính sách tự do hóa chính trị và kinh tế hàng tháng trời sau Mùa xuân Prague, bao gồm cả việc giảm bớt các giới hạn về truyền thông và tự do ngôn luận. Đó là niềm hy vọng lớn cho việc cải cách chủ nghĩa cộng sản cho đến khi Liên Xô xâm lược.

Đảng viên đảng cộng sản Việt Nam đang đưa thẻ đảng để biểu quyết

Một số người có thể muốn gạt bỏ sự ủng hộ của Bắc Việt đối với cuộc xâm lăng này như là chủ nghĩa thực dụng. Liên bang Xô viết, dù sao, là nhà hảo tâm chính của Hà Nội. Nhưng điều đó không hoàn toàn thành công. Dubček, ngay trước cuộc xâm lăng, khẳng định lại các bằng chứng quốc tế của đất nước mình, bao gồm cả khoản tài trợ cho Bắc Việt. Tuy nhiên, Hà Nội hoan nghênh cuộc xâm lăng của Liên Xô như là một động thái chống đế quốc, đánh dấu lãnh thổ Moscow xa hơn. Cùng ngày với cuộc xâm lăng, đài phát thanh Bắc Việt mô tả đó là hành động "cao quý". Phạm Văn Đồng, lúc đó là Thủ tướng của Bắc Việt Nam, đã gọi đó là một hành động cần thiết để "làm gián đoạn sự can thiệp của đế quốc Mỹ" và "phản cách mạng" của Séc.

Nicholas Khoo, tác giả của tác phẩm "Thiệt hại về Bảo vệ : Sự cạnh tranh Trung-Xô và chấm dứt Liên minh Trung-Việt", có lẽ đã phân tích phản ứng của Hà Nội đối với Mùa xuân Prague đúng nhất . Tôi đề cập đến sự kiện này ở đây ngay từ đầu không chỉ cho thấy cách tuyên bố của Cộng sản Việt Nam là nhà vô địch chủ nghĩa quốc tế và chủ nghĩa chống đế quốc đã sụp đổ nhanh đến thế nào (tuy nhiên một dấu hiệu khác cho thấy chủ nghĩa chống thực dân phản ứng đúng với lịch sử mâu thuẫn). Nó cũng đặt ra câu hỏi liệu các đảng cộng sản có thể tự cải cách hay không.

Có lẽ ai đó sẽ nghĩ rằng đó là Phạm Đoan Trang, một nhà văn cố bao quát việc làm của nhà báo, blogger, và một nhà hoạt động xã hội - hoặc những gì có thể được gọi là trí thức. Một cách ngẫu nhiên, tháng này, một tổ chức nhân đạo Séc, People in Need, tuyên bố bà sẽ được trao giải Homo Homini hàng năm cho dành cho nhân quyền.

Bà Trang là một trong những tiếng nói dũng cảm nhất và được biết đến nhiều nhất tại Việt Nam hiện nay. "Sẽ tốt hơn nếu chúng ta sống trong một thế giới mà những giải thưởng như vậy không phải tồn tại", bà tuyên bố khi trả lời tin về giải thưởng của bà, một dấu hiệu cho thấy bà có khả năng giao tiếp trí tuệ và tri thức. Hơn nữa, bà Trang là một trong số những người làm cho bạn đặt câu hỏi về sự can đảm của bạn - và tự nhiên bạn khám phá ra là bạn thiếu nó . Sau khi bị nhà cầm quyền bắt giữ và thẩm vấn vào năm 2012, một vụ việc khiến người khác phải im lặng, nhưng bà đã công khai xuất bản nội dung buổi thẩm vấn.

Tôi muốn giới thiệu các bài viết của bà, có thể được truy cập tại địa chỉ phamdoantrang.com, vì khả năng dao động giữa chính trị cao và thấp ; giữa phân tích chính sách Đảng và cuộc đấu tranh của người dân bình thường. Điều quan trọng là, bà ấy không bao giờ có thể bị coi là có lỗi vì yêu nước ; bà nói đúng là một trong những mục tiêu của bà là nâng cao hiểu biết chính trị của người Việt Nam. Bạn lưu ý tới một cuộc phỏng vấn mà bà với Đài Á Châu Tự do RFA vào năm ngoái về cuốn sách mới nhất của cô, "Chính trị Bình dân", mà tiếc là vẫn chưa có bản dịch tiếng Anh.

"Tôi muốn xóa bỏ ý tưởng rằng chính trị là dành cho một thiểu số người và tầng lớp thượng lưu. Người Việt Nam thường xuyên nói rằng tất cả mọi thứ sẽ được Đảng và Nhà nước chăm sóc. Tôi muốn mọi người hiểu rằng chính trị ở khắp mọi nơi trong cuộc sống của chúng ta - thậm chí là kết nối với thức ăn mà chúng ta ăn và quần áo mà chúng ta mặc".

Ba Trang không hài lòng chỉ đơn giản chỉ nói, không giống như một số nhà báo và nhà hoạt động khác. Bà cũng có kỹ năng tốt như vậy trong việc chỉ ra những cải cách nên được Đảng thực hiện như thế nào. Điều này tự nhiên dẫn đến câu hỏi liệu Đảng có thể cải cách hay không. Điều này mang lại dẫn dắt chúng ta quay về với Mùa xuân Prague.

Đối với một số người cộng sản, sự kiện này chứng minh rằng quyền lực của họ có thể bị mai một bởi các đảng viên khác. Đối với những người cộng sản khác, đó là một minh chứng cho thấy cải cách có thể xảy ra từ bên trong Đảng. Trong trường hợp của Tiệp Khắc, cuộc xâm lăng của Xô Viết vào năm 1968 đã ngăn cản điều này, có nghĩa là cải cách phải đến từ bên ngoài Đảng, mà điều đó đã xảy ra vào năm 1989 với Cuộc Cách mạng nhung.

Ngày nay, Việt Nam đang phải đối mặt với những cân nhắc tương tự. Từ năm 2016, Đảng Cộng sản Việt Nam đã bước vào giai đoạn bình thường hoá, để mượn một thuật ngữ Séc, cùng với "Husakism" đã định nghĩa Tiệp Khắc sau năm 1968. Bây giờ nó được tìm thấy ở Việt Nam tương đương với "Trọng chủ nghĩa".

Tại Đại hội Đảng năm 2016, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã bị bãi nhiệm, trong khi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được trao một nhiệm kỳ 5 năm. Theo một khía cạnh nào đó, việc ông Dũng bị bãi nhiệm là một phản ứng chống lại phong cách chính trị của ông Dũng vốn có đe dọa cho Đảng. Ở một khía cạnh khác, chiến thắng của Trọng là một dấu hiệu cho thấy Đảng đã nghĩ rằng Đảnh đã đi quá xa khỏi hiện trạng. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là ông Dũng không phải là Dubček ; ông ấy không phải là một nhà cải cách như nhiều người mô tả. 

Trọng chủ nghĩa, theo hầu hết nhiều người nghĩ, là một nỗ lực nhằm khẳng định lại hiện trạng, khi chính sách Đảng được quyết định bởi sự đồng thuận, khi không có nhân vật chính trị quá lớn trong Đảng và khi bộ máy này đã có ảnh hưởng đáng kể đến xã hội.

Việc thanh trừng các doanh nhậ có có liên quan chính trị là một cách tự nhiên của việc tái chuẩn hoá này, cũng như là việc đàn áp các blogger, nhà báo, nhà hoạt động. "Khủng bố miễn cưỡng", một cụm từ được sử dụng để mô tả Tiệp Khắc sau năm 1968, khi mà cuộc đàn áp được thực hiện không thường xuyên để duy trì quyền lực của Đảng, khá thích hợp với những gì đang xảy ra ở Việt Nam. Thật vậy, việc đàn áp ở Tiệp Khắc sau năm 1968 không ở mức độ Stalin ; hoặc đàn áp ở Việt Nam ngày nay không phải ở cấp độ Trung Quốc.

Thật không may, tôi nghi ngờ rằng không có điều nào sẽ giảm bớt trong những năm tới, có nghĩa là người viết như Phạm Đoan Trang sẽ vẫn còn quan trọng. Còn hơn nữa, Trọng chủ nghĩa dường như là sự hợp nhất của bộ máy Đảng trước Quốc hội năm 2021, khi đó sẽ có sự thay đổi lớn lao về nhân sự. Như là tờ Economist đưa tin vào năm 2016 :

[Trong năm 2021] một lớn các đảng viên nói tiếng Nga lên tiếng ghét Mỹ, sẽ về nghỉ hưu. Những người kế vị họ có thể là các nhà kỹ trị học được giáo dục ở phương Tây, những người hiểu rằng niềm hy vọng sống còn của đảng để làm cho nền kinh tế trở nên cạnh tranh hơn, và thuyết phục người Việt Nam trẻ ... đó là những lợi ích trong tâm.

Điều này có thể là đi hơi xa một chút. Nhưng rõ ràng năm 2021 sẽ là năm quyết định đối với Việt Nam. Câu hỏi đặt ra là liệu Việt Nam có bao giờ tự tìm ra là một nhân vật giống Dubček hay một cái gì đó có thể được gọi là mùa xuân Hà Nội hay mùa xuân Sài gòn ?

David Hutt

Nguyên tác : Will Vietnam’s Communist Party Ever Change Its Ways ?, The Diplomat, 20/02/2018

Phương Thảo dịch

Nguồn : VNTB, 22/02/2018