Lời người dịch : Vào năm 2015, ông Nguyễn Gia Kiểng, Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên, có viết một bài với tiêu đề "Khi thiên triều sụp đổ và lịch sử sang trang", dự đoán về sự sụp đổ của Trung Quốc. Nhưng gần đây, chúng ta nghe thấy sự gia tăng của Trung Quốc trong "sức mạnh cứng", trong quân sự hóa và nhất là khởi xướng kế hoạch "một vành đại một con đường" của Tập Cân Bình mà nhiều người ví là kế hoạch Marshall thế kỷ 21. Như vậy bài viết đã dự đoán sai ?

Mới đây, chúng ta thấy tư tưởng Tập Cận Bình được tôn vinh ngang hàng với Mao Trạch Đông, chúng ta cũng thấy Tập Cận Bình lần lượt thâu tóm quyền hành trong Đảng cộng sản Trung Quốc dù Tập không có gì tỏ ra xuất sắc về chính trị. Đây là một bước ngoặt quan trọng đánh dấu quá trình chuyển hóa từ chế độ độc tài tập thể sang độc tài cá nhân. Sự kiện này chứng tỏ trong nội bộ Đảng cộng sản Trung Quốc đang rất hỗn loạn và cần một người lãnh đạo độc tài để thống nhất nội bộ và đưa ra quyết định chung. Mặt khác, đây cũng là cuộc phẫu thuật hiểm nghèo của đảng cộng sản Trung Quốc với hy vọng tồn tại mong manh.

Sau vài thập kỷ có được đôi chút giàu có nhờ phương Tây thì Trung Quốc cũng không thoát được nguy cơ sụp đổ. Bài viết của tác giả Nguyễn Gia Kiểng năm 2015 vẫn giữ nguyên giá trị !

Sự bành trướng ra bên ngoài của Trung Quốc là một ước mơ vô vọng trong chế độ cộng sản Trung Quốc đang dần chết lâm sàng, Trung Quốc không đủ ảnh hưởng sâu rộng cả về tư tưởng lẫn kinh tế. Từ đó phương Tây cần hiểu rằng Trung Quốc thực sự rất yếu, họ nên tận dụng cơ hội này để cứng rắn hơn với Trung Quốc.

Với những người đấu tranh dân chủ Việt Nam, chúng ta cần biết rằng làn sóng dân chủ thứ tư đang lật nhào những thành trì cuối cùng của các chế độ độc tài trên thế giới và thời khắc dân chủ của chúng ta đang đến !

Thông Luận xin gửi tới quý độc giả một bài dịch trên tờ The Economist, số ra ngày 01/03/2018, với một góc nhìn về Trung Quốc trong quan hệ quốc tế.

****************

Mọi người đánh cược rằng Trung Quốc sẽ hướng tới dân chủ và kinh tế thị trường. Cá cược này đã thất bại

Cuối tuần trước Trung Quốc bước từ chế độ độc tài tập thể đến độc tài cá nhân. Đó là khi Tập Cận Bình, vốn là người đàn ông quyền lực nhất thế giới, cho thấy rằng ông sẽ thay đổi hiến pháp Trung Quốc để có thể cai trị trên cương vị chủ tịch nước trong bao lâu tùy ý- và có thể hiểu là cả đời. Chưa bao giờ kể từ thời Mao Trạch Đông có một lãnh đạo sở hữu nhiều quyền lực quá công khai như vậy. Đó không chỉ là một thay đổi lớn cho Trung Quốc ("Xi Jinping decides to abolish presidential term limits"), nhưng đó cũng là bằng chứng rõ ràng cho thấy sự đánh cược của phương Tây với Trung Quốc 25 năm qua đã thất bại.

Sau sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết, phương Tây chào đón nhà nước cộng sản lớn thứ hai vào trật tự kinh tế toàn cầu. Những nhà lãnh đạo phương Tây tin rằng trao cho Trung Quốc một phần trong các cơ quan như Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) sẽ có thể ràng buộc nó vào một hệ thống có nguyên tắc được thiết lập sau thế chiến thứ hai. Họ đã hi vọng rằng sự hội nhập kinh tế sẽ khuyến khích Trung Quốc tiến lên nên kinh tế thị trường và khi nó trở nên giàu có hơn, nhân dân Trung Hoa sẽ theo đuổi tự do dân chủ, quyền con người và pháp trị.

Đó từng là một tầm nhìn có giá trị, mà báo chí chia sẻ, và họ nghĩ điều đó tốt hơn là hắt hủi Trung Quốc. Trung Quốc đã trở nên giàu có ngoài sự tưởng tượng. Dưới sự lãnh đạo của Hồ Cẩm Đào, bạn vẫn có thể mường tượng được sự cá cược của phương Tây với Trung Quốc sẽ thành công. Khi Tập Cận Bình nắm quyền 5 năm trước, có rất nhiều dự đoán về Trung Quốc rằng Tập Cận Bình sẽ ngả về cai trị theo hiến pháp. Ngày hôm nay, sự ảo tưởng đó đã đổ bể. Trên thực tế Tập Cận Bình đã lái chính trị và kinh tế đến khủng hoảng, gia tăng kiểm soát của nhà nước và tình trạng đối đầu.

Tất cả tung hô : Tập Cận Bình vạn tuế

Bắt đầu với chính trị. Tập Cận Bình đã sử dụng quyền lực để tái khẳng định sự thống trị của đảng cộng sản và địa vị của ông ở trong đó. Như một phần của chiến dịch chống tham những, ông thanh trừng những đối thủ tiềm năng. Ông đã tiến hành một cuộc tái tổ chức thanh lọc Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân (PLA), một phần để đảm bảo sự trung thành của nó với đảng, và với bản thân Tập. Ông cũng bắt giam những luật sư có tư tưởng tự do và dập tắt chỉ trích với đảng và chính quyền trên truyền thông và trên mạng. Mặc dù cuộc sống của con người vẫn khá tự do, ông đang tạo ra một nhà nước giám sát để theo dõi sự bất mãn và "tư tưởng chính trị lệch lạc".

Trung Quốc tuyên bố không quan tâm đến các nước khác như thế nào miễn là họ để Trung Quốc được yên. Nhưng nó gia tăng củng cố hệ thống độc tài như một kẻ thù của dân chủ tự do. Trong hội nghị đảng thứ 19 vào mùa thu, Tập Cận Bình đưa ra "một lựa chọn mới cho các nươc khác" để xúc tiến "sự minh triết và đường lối Trung Hoa vào giải quyết các vấn đề nhân loại đang đối mặt". Ông Tập sau đó nói rằng Trung Quốc sẽ không xuất khẩu mô hình Trung Quốc, nhưng bạn có thể cảm thấy được nó bây giờ không chỉ đối thủ kinh tế của Hoa Kì, mà còn là một đối thủ về ý thức hệ nữa.

Nền kinh tê Trung Quốc đã thành công hơn. Trung Quốc đã hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu. Nó là nhà xuất khẩu lớn nhất thế giới, chiếm 13% của cả thế giới. Trung Quốc táo bạo và phì nhiêu, nó là ngôi nhà của 12 trên tổng số 100 công ty có giá trị nhất thế giới được thống kê. Nó đã tạo ra sự giàu có lạ thường, cho bản thân Trung Quốc và những ai làm ăn với nó.

Dù vậy Trung Quốc không phải một nền kinh tế thị trường, và với tình trạng hiện tại, nó sẽ không bao giờ trở thành nền kinh tế thị trường. Thay vào đó, nó tăng cường kiểm soát kinh doanh như một cánh tay của nhà nước. Nó coi hàng loạt ngành công nghiệp lớn mang tính chiến lược. Ví dụ, kế hoạch "Made in China 2025" của nó được soạn thảo để sử dụng trợ cấp và sự bảo vệ để tạo ra những doanh nghiệp hàng đầu trong 10 ngành công nghiệp thế giới, bao gồm hàng không, công nghệ và năng lượng, tổng cộng chiếm 40% chế tác Trung Quốc. Mặc dù Trung Quốc trở nên ít trắng trợn hơn về tình báo kinh tế, các công ty phương Tây vẫn phàn nàn về những vụ cướp đoạt tài sản trí tuệ hậu thuẫn bởi nhà nước. Trong khi đó, các doanh nghiệp nước ngoài làm ăn tại Trung Quốc có lợi nhuận nhưng cũng thật đáng thương, bởi vì thương mại dường như luôn luôn phải theo những điều khoản của Trung Quốc. Ví dụ, các doanh nghiệp thẻ tín dụng Hoa Kì chỉ được thông qua vào khi thanh toán đã chuyển đến điện thoại di động.

Trung Quốc chấp nhận một vài luật chơi của phương Tây, nhưng nó cũng dường như biên soạn một hệ thống song song cho nó. Như Đề Xướng Một Vành Đai Một Con Đường, dự án sẽ hứa hẹn đầu tư trên một ngàn tỷ đô la trong thị trường nước ngoài, để cuối cùng trở thành một kế hoạch Marshall. Đây là một phần kế hoạch phát triển Trung Quốc thách thức phương Tây, nhưng nó cũng tạo một mạng lưới được kinh tài bởi Trung Quốc bao gồm khá nhiều nước sẽ sẵn lòng tham gia. Khởi xướng yêu cầu các nước chấp nhận lời hứa sẽ đứng về Trung Quốc trong các cuộc tranh chấp. Nếu các tiêu chuẩn ngày hôm nay của phương Tây cản trở tham vọng của Trung Quốc, cơ chế vành đai con đường này có thể trở thành một sự thay thế.

Và Trung Quốc sử dụng việc kinh doanh để đối đầu với kẻ thù của nó. Nó cố gắng trừng phạt những doanh nghiệp một cách trực tiếp, như khi công ty ô tô Đức Mercedes-Benz gần đây chấp nhận ban hành một lời xin lỗi ngậm ngùi sau khi vô ý trích dẫn câu nói của đức Dalai Lama trên mạng. Nó cũng trừng phạt các doanh nghiệp nước ngoài vì ứng xử của chính phủ họ. Khi Philippines không thừa nhận tuyên bố của Trung Quốc với quần đảo Scarborough Shoal ở biển Đông, Trung Quốc bất ngờ ngừng mua chuối Philippines, được cho là vì lý do sức khỏe. Khi ảnh hưởng nền kinh tế Trung Quốc gia tăng, nó có thể gây ra được những loại áp lực này.

"Quyền lực cứng" trong thương mại tiếp thêm sức mạnh cứng của quân đội vũ trang. Ở đây, Trung Quốc cư xử như một siêu cường trong khu vực, đẩy Mỹ ra khỏi vùng Đông Á. Với Scarborough Shoal, Trung Quốc giành và xây dựng một số rặng san hô và hòn đảo nhỏ. Nhịp độ hiện đại hóa của quân đội và đầu tư đang tăng ngờ vực về cam kết dài hạn của Mỹ sẽ giành lại quyền kiếm soát trong khu vực. Quân đội nhân dân Trung Quốc PLA không thể đánh bại Hoa Kì trong một trận chiến, nhưng quyền lực nó có nhờ sự quyết tâm và sức mạnh. Thậm chí khi thách thức của Trung Quốc trở nên công khai hơn, Hoa Kì cũng không sẵn lòng ngăn cản Trung Quốc.

Đối phó với Trung Quốc thế nào ?

Phải làm gì ?Phương Tây đã thất bại khi đặt niềm tin vào Trung Quốc, trong khi đó nền dân chủ của chính họ lại chịu một cuộc khủng hoảng niềm tin, Tổng thống Donald Trump nhìn thấy mối đe dọa về Trung Quốc sớm nhưng ông chỉ cảm nhận nó chủ yếu về mặt thâm hụt thương mại song phương, điều mà không hẳn là một mối họa. Một cuộc chiến thương mại sẽ làm suy yếu các chuẩn mực mà ông cần bảo vệ và cuộc chiến thương mại này làm hại những đồng minh Hoa Kì khi họ cần thống nhất để đối mặt với sự dọa nạt từ Trung Quốc. Nhưng phần nhiều lời hứa của Donald Trump "làm nước Mỹ vĩ đại trở lại", điều thực tế đưa Hoa Kì rút về chủ nghĩa đơn phương chỉ làm bàn tay Trung Quốc mạnh hơn.

Thay vào đó, Trump cần tái tạo một loạt các chính sách Trung Quốc. Trung Quốc và phương Tây sẽ phải học sống với những sự khác biệt của họ . Thái độ nhẫn nhịn trước sự ứng xử thiếu văn hóa ngày hôm nay sẽ làm cho Trung Quốc tốt hơn là vô nghĩa. Phương Tây càng kéo dài miễn cưỡng làm quen với thói lạm dụng của Trung Quốc, thách thức của Trung Quốc với phương Tây càng nguy hiểm. Do đó, trong mọi mặt, chính sách cần phải cứng rắn hơn, thậm chí khi phương Tây bám chắc với những giá trị họ tuyên bố là phổ cập.

Để đối phó với quyền lực cứng của Trung Quốc, các xã hội phương Tây nên cố gắng tìm kiếm các mối liên kết giữa các tổ chức độc lập, thậm chí các nhóm học sinh và nhà nước Trung Quốc. Để đối phó với sự lạm dụng quyền lực kinh tế của Trung Quốc, phương Tây nên giám sát đầu tư liên quan đến các công ty nhà nước Trung Quốc, với công nghệ nhạy cảm của các công ty của nó ở bất cứ lãnh vực nào. Phương Tây nên ủng hộ các cơ quan có thể bảo vệ trật tự mà họ cố gắng bảo toàn. Trong hàng tháng Mỹ đã khóa các cuộc họp của các nhà chức trách ở WTO. Trump nên chứng minh cam kết của ông với đồng minh của Mỹ bằng cách tái xem xét việc tham gia Hiệp Định Đối Tác Xuyên Thái Bình Dương, như ông đã ám chỉ. Để đối phó với quyền lực cứng của Trung Quốc, Mỹ cần đầu tư vào các hệ thống vũ khí và đảm bảo rằng nó sẽ tiến gần hơn với các đồng minh. Các nước đồng minh đã chứng kiến được sự quyết tâm của Trung Quốc, và họ sẽ một cách tự nhiên trông theo Hoa Kì.

Sự đối định giữa đương kim siêu cường và siêu cường đang trỗi dậy này không dẫn đên chiến tranh. Nhưng sự thèm khát quyền lực của Tập Cận Bình sẽ dẫn đến nguy cơ bất ổn trầm trọng. Tập Cận Bình có thể một ngày nào đó làm nên một điều thần kì bằng việc chiếm lại Đài Loan. Và hồi tưởng rằng nhiệm kì có giới hạn đầu tiên của những lãnh đạo của nó để nó không bao giờ phải một lần nữa sống qua hỗn loạn và tội ác của chế độ độc tài cá nhân của Mao. Một chế độ độc tài mạnh, dù dễ đổ vỡ không phải là một Trung Quốc mà phương Tây mong muốn mang đến. Nhưng đây sẽ là nơi nó kết thúc.

Nguyên tác : How the West got China wrong, The Economist, 01/03/2018

Nguyễn Việt Anh dịch

Đọc thêm :

- Khi chủ nghĩa thực tiễn phá sản, Nguyễn Gia Kiểng 

- Làn sóng dân chủ thứ tư vẫn đang tràn tới, Nguyễn Gia Kiểng 

- Làn sóng dân chủ thứ tư và một trật tự thế giới mới, Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ 2 

- Thếgiới và những bài học cho Việt Nam, Trần Hùng