Vỡ đập tại Lào : Thảm họa được báo trước

Thụy My, RFI, 25/07/2018

Năm tỉ mét khối nước đã đổ ập xuống, làm chìm ngập ít nhất bảy ngôi làng ở miền đông nam nước Lào tối thứ Hai 23/07/2018 làm hàng trăm người mất tích. Cho đến hôm nay, hàng chục thi thể đã được tìm thấy.

Dân làng phải trú tạm trên nóc nhà khi đập thủy điện ở tỉnh Attapeu (Lào) bị vỡ. Ảnh chụp ngày 24/07/2018. ABC Laos News/Handout via Reuters

Cụ thể là bao nhiêu người đã bị mất tích tại tỉnh Attapeu ? Chính quyền Lào không thể trả lời được câu hỏi này của báo Le Monde. Chỉ biết rằng vào khoảng 20 giờ tối thứ Hai 23/7, đập Xe-Pian Xe Nanmoy đã bị vỡ. Dòng nước hung dữ đã cuốn đi nhiều căn nhà, người dân phải leo lên nóc những công trình còn đứng vững để trú ngụ, hoặc đeo bám trên cây.

Hôm qua 24/7, hãng thông tấn nhà nước KPL chỉ mơ hồ : "Hàng trăm người bị mất tích". Tại vùng đất hẻo lánh của đất nước nhiều đồi núi này, và chính quyền không có thói quen minh bạch, tổng thiệt hại khó thể biết được. Đến sáng nay, lãnh sự quán Thái Lan tại Lào mới cho biết con số 19 xác nạn nhân tìm được (và nay đã là 26).

Các hình ảnh của kênh truyền hình ABC Laos News cho thấy các ngôi làng mà chỉ còn cây cối và một số nóc nhà trồi lên khỏi mặt nước bùn đục ngầu. Trong một video, một phụ nữ run rẩy bế một em bé bước lên một chiếc xuồng gỗ, cho biết mẹ của bà vẫn phải trốn trên một cành cây. Có ít nhất 6.000 người dân đã bị mất nhà.

Đập nước này được xây dựng trên một nhánh sông Mekong tại vùng cực nam nước Lào, gần biên giới Việt Nam và Cam Bốt. Dự án đập thủy điện, với 90% sản lượng sẽ được bán cho Thái Lan một khi đi vào hoạt động, là công trình hợp tác giữa Nhà nước Lào với một công ty Thái Lan và hai tập đoàn Hàn Quốc – trong đó có một chi nhánh của song Mekong, một trong những tập đoàn lớn nhất Hàn Quốc.

Dự án đập thủy điện 410 megawatt được ước tính bắt đầu hoạt động vào năm 2019, gồm hai đập chính và năm hồ chứa, làm chuyển dòng ba nhánh sông. Chi nhánh kỹ thuật và xây dựng của tập đoàn SK loan báo phần trên cao của một trong những công trình phụ "đã bị cuốn trôi" trong đêm Chủ nhật 22/7, sau nhiều ngày mưa lớn.

Hồ trữ dài 770 mét và cao 16 mét đã bị vỡ một ngày sau đó. Năm mươi ba lao động Hàn Quốc đã được sơ tán. Hiện trạng này khiến người ta đặt câu hỏi về những khiếm khuyết của hệ thống cảnh báo cho người dân địa phương, cho dù tập đoàn SK nói rằng "đã báo động ngay lập tức cho chính quyền và bắt đầu di tản dân làng" vào tối Chủ nhật.

45 đập thủy điện đang được xây dựng

Thảm họa này là minh chứng cụ thể cho mối quan ngại lâu nay, tại một đất nước muốn trở thành "cột trụ Châu Á" với tiềm năng to lớn về thủy điện. Là một quốc gia nhiều núi non hiểm trở, không có biển, được một đảng hậu cộng sản lãnh đạo theo kiểu toàn trị, có thể toàn quyền quyết định mô hình phát triển theo ý mình, từ một thập niên qua Lào đã tung ra rất nhiều dự án thủy điện trên những dòng sông chính, trong đó có dòng sông Mekong và các phụ lưu.

Có đến 45 đập thủy điện được xây dựng tại Lào, trong đó khoảng 12 đập đã đi vào hoạt động. Theo ông Martin Burdett, cộng tác viên của International Journal on Hydropower & Dams, Lào "có thể cung cấp 26.500 megawatt từ thủy điện, và hiện nay chỉ mới khai thác 25% tiềm năng này".

Nhưng hậu quả là các sự cố liên tục xảy ra. Một đập thủy điện ở miền trung Lào đã bị vỡ hôm 11/09/2017. Các quan chức địa phương cáo buộc đơn vị phụ trách đã xây dựng trên khu vực đầm lầy, đồng thời đổ thừa cho mưa lũ. Trước đó vào tháng 12/2016, một đường ống dẫn nước đến tua-bin của một công trình thủy điện ở một tỉnh miền nam, gần biên giới Việt Nam, cũng đã bị vỡ. Đó là do được xây dựng trên vùng đất có độ dốc trước đây đã xảy ra các vụ đất trượt, và nay càng trở nên bất ổn vì công trường xây dựng đập nước.

Tác động tai hại của việc lạm dụng xây dựng thủy điện đối với môi trường đều đã rõ : hệ sinh thái sông ngòi bị xuống cấp, sự đa dạng các loài thủy sản bị ảnh hưởng, dẫn đến sản lượng ngư nghiệp đánh bắt từ sông Mekong ở vùng đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam bị giảm sút nặng nề.

Một dự án thủy điện lớn khác đang được tiến hành tại Lào là đập Xayaburi do tập đoàn Thái Lan CH Kamchang xây dựng, có trị giá ước tính 3,8 tỉ đô la và công suất 1.285 megawatt, là nguồn gây căng thẳng với Việt Nam và Cam Bốt, hai quốc gia nằm ở hạ nguồn đang lo sợ sẽ phải chịu đựng những hậu quả.

Ông Marc Goichot, phụ trách chương trình nước của Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) tại khu vực sông Mekong nhận xét : "Một nước nhỏ vốn không có năng lực về kỹ thuật và quản lý để theo dõi các nghiên cứu về tác động, nhưng lại lao vào xây dựng một loạt các đập thủy điện, là đặc biệt nguy hiểm !".

Theo ông Goichot : "Các công trình thủy điện quy mô rất hấp dẫn đối với một quốc gia đang phát triển, nhưng hàm chứa nhiều rủi ro. Khủng khiếp nhất là vỡ đập, và một trong những hậu quả cay đắng là ngành đánh cá bị suy tàn, làm cho những người nghèo khổ nhất không còn phương cách mưu sinh".

Chỉ tính lợi ích kinh tế trước mắt, bất kể thảm họa

Các công trình quan trọng được giới quan chức địa phương coi là đòn bẩy thăng tiến, và ngân sách khổng lồ đổ vào cũng là nguồn tham nhũng trong một đất nước thiếu minh bạch. Trước các quan chức chính quyền được giao nhiệm vụ giám sát nhưng không có đủ kiến thức cần thiết để quản lý chặt chẽ dự án, các tập đoàn xây dựng và điện lực lớn có thể thương lượng trên thế mạnh và thủ thế kỹ về mặt pháp luật, để đổ trách nhiệm cho chính quyền địa phương trong trường hợp có vấn đề.

Đối với các ngân hàng lớn nước ngoài, những dự án thủy điện còn khả tín hơn khi được áp lên những con dấu của các công ty quốc doanh Trung Quốc chẳng hạn. Quốc gia láng giềng khổng lồ can dự vào một số lượng lớn các dự án này, bên cạnh đó là Cơ quan sản xuất điện lực Thái Lan, khách hàng mua điện. Thế nên các dự án thủy điện được dành cho lượng tín dụng mà chỉ riêng Lào không thể được cấp.

Các đập thủy điện được giới thiệu là chiến lược phát triển của Lào, việc bán điện cho nước khác mang lại nguồn tài chính lớn cho Nhà nước, giảm bớt thâm hụt thương mại của một đất nước không có nền kỹ nghệ. Nhưng trên thực tế, các quyết định hành chính được đưa ra bởi các bộ chỉ quan tâm đến việc thu lợi nhanh chóng, mà không hề nghĩ đến tác động về lâu về dài, và nguy cơ xảy ra những thảm họa.

Thụy My

Nguồn RFI, 25/07/2018

******************

Lào vỡ đập thủy điện : vớt được hàng chục thi thể, giới môi trường lo thảm họa tái diễn

Trọng Thành, RFI, 25/07/2018

Sau vụ vỡ đập thủy điện tại miền nam Lào hôm thứ Hai, 23/07/2018, các nhân viên cứu hộ đã vớt được hơn hai chục thi thể, trong khi vẫn còn hàng trăm người mất tích. Giới bảo vệ môi trường cảnh báo khâu thiết kế đập thủy điện và báo động thảm họa tại Lào không bảo đảm an toàn, trong bối cảnh các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng, do biến đổi khí hậu.

Một trong những khu vực bị ngập nước tại tỉnh Attapeu, Lào, hôm 24/07/2018 do vỡ đập thủy điện. Reuters/Stringer

Đập Xe Pian - Xe Nam Noy, do một công ty hợp doanh ba quốc gia Lào, Hàn Quốc và Thái Lan thi công, dự kiến sẽ hoàn thành vào năm tới 2019, với 90% điện sau đó sẽ được bán cho Thái Lan. Trả lời AFP, đại diện ngoại giao Thái Lan có mặt tại chỗ cho biết đã tìm được hơn hai chục thi thể, hơn 6.000 người không nơi cư trú. Về phần mình, Lào không thông báo về con số người chết, chính quyền Vientiane chỉ cho biết có "131 người mất tích".

Nhiều đoạn phim được truyền thông địa phương đưa lên mạng cho thấy dân chúng bị kẹt trên các mái nhà chờ cứu nạn, nhiều người chỉ kịp chạy khỏi nhà với vài vật dụng vội mang theo. Tổng cộng 7 ngôi làng chìm trong nước.

Đập vỡ do mưa lớn

Về nguyên nhân trực tiếp của vỡ đập, theo một người phụ trách Hàn Quốc, đợt mưa dữ dội cuối tuần trước đã làm đập bị nứt. Ngay từ thứ Sáu, 20/07, người ta đã quan sát được một vết nứt rộng 11 cm ở phần giữa đập. Một nhà thầu Hàn Quốc khác cho biết "phần trên của đập" đã bị nước cuốn đi gần 24 giờ trước khi toàn bộ con đập đổ sụp vào lúc 20 giờ ngày thứ Hai, 23/07, xả ra một khối lượng nước khổng lồ. Theo một trong các nhà thầu Hàn Quốc, chính quyền địa phương đã được thông báo ngay từ hôm Chủ nhật, và việc sơ tán dân cư vùng ven đập đã bắt đầu được tiến hành trước khi đập vỡ. Nỗ lực cứu vãn đập đã không thành công, một phần do mưa rất lớn.

Báo Anh The Guardian dẫn lời người phát ngôn của tổ chức môi trường International Rivers, theo đó "các hiện tượng thời tiết cực đoan và không thể dự báo đang xảy ra ngày càng thường xuyên hơn tại Lào và trong khu vực, do biến đổi khí hậu". Ông Maureen Harris, chuyên gia về đập thủy điện, làm việc cho International Rivers, thì khẳng định là có rất nhiều câu hỏi đặt ra về độ an toàn của các đập thủy điện ở Lào, và hệ thống báo động trong quá trình xây dựng và vận hành đập là không tương thích với tình hình mới này.

Đập thủy điện vừa bị vỡ là nằm trong hệ thống 11 đập dòng chính, và khoảng 120 đập trên các dòng nhánh của sông Mekong tại Lào, dự kiến sẽ hoàn tất trong hai thập niên tới. Trong đó, hơn 50 đâp đang thi công. Trung Quốc đã xây cất 8 con đập trên thượng nguồn Mekong và tiếp tục đầu tư xây dựng nhiều đập trên phần Mekong qua Lào.

Giới bảo vệ môi trường liên tục tố cáo những thảm họa khôn lường của các đập thủy điện, làm sụt giảm lượng nước, phù sa, tổn hại với các hệ sinh thái, khiến đời sống của hàng chục triệu cư dân ở hạ lưu thêm khó khăn. Vấn đề ảnh hưởng nguy hại của thủy điện trên dòng Mekong đang ngày càng được thảo luận rộng rãi hơn.

Vụ vỡ đập mới này cho thấy đập thủy điện còn trực tiếp đe dọa mạng sống của người dân trong vùng.

Trọng Thành

Nguồn RFI, 25/07/2018

********************

Lào : Vỡ đập thủy điện khiến nhiều người chết, hàng trăm người mất tích

Thanh Phương, RFI, 24/07/2018

Nhiều người chết và hàng trăm người còn bị xem là mất tích hôm nay, 24/07/2018, tại Lào, một ngày sau khi một đập thủy điện đang xây dựng bị vỡ, xả ra năm tỷ mét khối nước, theo hãng tin chính thức của nước này.

Bản đồ lũ lụt trong tỉnh Attapeu, phía đông nam Lào (Zing)

Đập thủy điện Xe-Pian Xe-Namnoy, nằm tại tỉnh Attapeu, miền đông nam Lào, cách không xa biên giới với Việt Nam, đã bị sập vào tối qua, phá hủy nhiều ngôi nhà. Đây là dự án của một liên doanh Thái Lan- Hàn Quốc – Lào, với kinh phí lên tới hơn 1 tỷ đôla, được xây dựng từ năm 2013. Với công suất dự trù là 410 megawatt, đập này theo dự kiến sẽ bắt đầu sản xuất điện từ năm 2019. Theo giải thích của công ty đặc trách việc xây dựng đập, nguyên nhân của tai nạn là do mưa liên tục khiến lượng nước tích tụ quá nhiều.

Vụ vỡ đập thủy điện Xe Pien-Xe Namnoy nhấn nhìm 6 bản thuộc huyện Sanamxay, tỉnh Attapeu, phía đông nam của Lào. Ảnh : ABC Laos.

Hàng chục đập thủy điện đang được xây dựng tại Lào, đa số là với vốn đầu tư của Trung Quốc, với phần lớn nguồn thủy điện này được xuất sang các nước láng giềng, nhất là sang Thái Lan. Từ nhiều năm qua, các tổ chức bảo vệ môi trường vẫn rất lo ngại về tham vọng sản xuất thủy điện của Lào, đặc biệt là về tác động của các đập trên sông Mekong đối với động thực vật, các cộng đồng dân cư và kinh tế địa phương phụ thuộc vào con sông này.

Gây lo ngại nhiều hơn cả là đập Xayaburi, do một tập đoàn của Thái Lan đang xây dựng, với kinh phí lên tới 3,5 tỷ đôla và công suất dự kiến 1.285 megawatt. Công trình này đang gây chia rẽ giữa các nước vùng sông Mekong.

Thanh Phương

Nguồn : RFI, 24/07/2018