Thông Luận

Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) có số thành viên chia đều giữa Đông Nam Á hải đảo và Đông Nam Á lục địa. Dẫu vậy, chiến lược của ASEAN bấy lâu chỉ là hướng về biển. Bốn trong năm thành viên đầu tiên là các quốc gia biển. Tổ chức này vốn cũng được thành lập nhằm ổn định các bờ biển của một tuyến đường hàng hải quan trọng nhằm ngăn các nước bị cuốn vào chiến trường Chiến tranh Lạnh trên Đông Nam Á lục địa.

Một chiếc thuyền đánh cá trên sông Mê Kông ở ngoại ô Phnom Penh, Campuchia. Ảnh: AFP

Việc ASEAN mở rộng thêm các thành viên lục địa sau Chiến tranh Lạnh đã không chuyển hướng chiến lược hướng về biển của tổ chức này. ASEAN dành rất nhiều thời gian nói về Biển Đông bởi lẽ đây là một chủ đề quan trọng, không chỉ đối với khu vực, mà còn đối với cả thế giới. Song, tổ chức này hầu như chưa bao giờ động đến vấn đề Mê Kông, mặc cho thực tế con sông này chảy qua một nửa số thành viên của ASEAN.

Các diễn đàn và tổ chức về Mê Kông nhìn chung không liên quan đến ASEAN. Các thành viên hải đảo của ASEAN có rất ít, thậm chí là không có, hứng thú gì với tiến trình của chúng và nhìn chung không tham gia. Các nước lục địa thỉnh thoảng tìm cách lôi kéo phần còn lại của ASEAN vào các vấn đề Mê Kông nhưng chỉ nhận lại lời khách sáo. Đây là một thất bại nguy hiểm trong tư duy chiến lược của các nước ASEAN hải đảo. Họ cần phải vứt bỏ cách tiếp cận hạn hẹp mang tính vụ lợi nhất thời đối với các vấn đề Mê Kông và cần phải xem Đông Nam Á như một sân khấu chiến lược thống nhất.

Dòng Mê Kông kết nối Đông Nam Á với lục địa Châu Á. Con sông giúp tạo ra sợi dây liên kết giữa các quốc gia Đông Nam Á lục địa vốn dĩ khác biệt về văn hóa và chính trị, và giúp phân biệt họ với lục địa Châu Á rộng lớn, vô định. "Đông Nam Á lục địa" do đó có thể được gọi là "Đông Nam Á Mê Kông". Con sông cũng đổ ra Biển Đông, kết nối khu vực lục địa với khu vực hải đảo của Đông Nam Á. Sự phân tách biển và đất liền chỉ mang tính nhân tạo và không bền vững.

Một trong những chức năng chính của ASEAN là giúp các nước Đông Nam Á giữ vững độc lập trong bối cảnh đấu tranh của các cường quốc, một thực tế không thể chối bỏ của khu vực. ASEAN thực hiện những điều này : Thứ nhất, điều hòa quan hệ giữa các thành viên để giảm thiểu khả năng các cường quốc lợi dụng các vấn đề khu vực nhằm phục vụ lợi ích của họ. Thứ hai, quan trọng hơn, là đảm bảo cân bằng giữa các cường quốc, vì các nước nhỏ chỉ có thể giữ được sự tự chủ bằng cách luồn lách qua kẽ hở trong quan hệ giữa các cường quốc.

‘Cân bằng’ không nên được hiểu chỉ là giữa Mỹ và Trung Quốc. Mối quan hệ đó là một thực tiễn chủ yếu. Nhưng quan hệ Mỹ-Trung không phải là toàn bộ thực tiễn. ‘Cân bằng’ mà các nước ASEAN tìm kiếm chính là một lớp quan hệ đa hướng và đa cực trùm lên mối quan hệ Mỹ -Trung, bao gồm tất cả các bên có lợi ích ở Đông Nam Á. Quan trọng nhất trong số đó là Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, Hàn Quốc, Nga và một số nước Châu Âu.

Trung Quốc và Mỹ dĩ nhiên thuộc về một nhóm khác hoàn toàn khác so với các nước này. Nhưng một cân bằng đa hướng, đa cực giúp tối đa hóa không gian hoạt động cho các nước nhỏ hơn so với một trật tự lưỡng cực chật chội, bất kể các cực có to nhỏ khác nhau. Các diễn đàn do ASEAN lãnh đạo như Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng, giúp thúc đẩy dạng cân bằng này vì chúng mang lại cho các nước ngoài Đông Nam Á một cơ hội tốt để duy trì hiện diện trong khu vực.

ASEAN đã làm tốt trên biển hơn trên đất liền. Tình hình ở Biển Đông vẫn ở thế kiềm chân nhau. Trung Quốc vẫn ra các tuyên bố chủ quyền vô lý không đếm xỉa đến luật pháp quốc tế. Cảnh sát Biển và Hải quân Trung Quốc vẫn thường cư xử hung hăng. Nhưng Trung Quốc không ngăn cản được Mỹ và các đồng minh cũng như đối tác của Mỹ hoạt động, đi qua, và bay qua Biển Đông nhằm hỗ trợ một trật tự dựa trên luật lệ. Việc triển khai gần đây của hai tàu sân bay Mỹ là lời nhắc nhở thẳng thừng rằng Trung Quốc không thể cản họ nếu không tiến đến chiến tranh. Ngày càng có nhiều nước trên thế giới bày tỏ quan ngại về hành vi của Trung Quốc. Biển Đông giờ đây là một mối bận tâm toàn cầu và không một bên tuyên bố chủ quyền nào trong ASEAN có thể bị cô lập và bị ép buộc phải từ bỏ yêu sách của mình.

Đó không hoàn toàn là nhờ nỗ lực của ASEAN. Nhưng việc ASEAN duy trì được đồng thuận chính thức tối thiểu về Biển Đông, bác bỏ ý tưởng nguy hiểm rằng vấn đề này chỉ liên quan đến lợi ích của các nước giáp biển, và chống lại việc Trung Quốc gây áp lực để vấn đề không được đem ra thảo luận tại các diễn đàn do ASEAN lãnh đạo, rõ ràng đã góp phần tạo nên kết quả này. Thế bế tắc chiến lược hiện tại ở Biển Đông không lý tưởng, nhưng đủ tốt.

Khía cạnh địa chính trị của lưu vực sông Mê Kông

Trái lại, địa chính trị của lưu vực Mê Kông hầu như bất lợi cho các nước ASEAN ven sông. Quyền kiểm soát thượng nguồn Mê Kông của Bắc Kinh và một chuỗi các đập nước này đã hoặc đang xây dựng giúp Trung Quốc có lợi thế quan trọng. Đáng lẽ vấn đề này phải được cả ASEAN chú ý. Nếu Trung Quốc nắm thóp được một nửa các nước ASEAN, ‘vai trò trung tâm’ của ASEAN – vốn luôn bị hoài nghi – sẽ bị đặt ở tình thế nguy hiểm. Các diễn đàn và tổ chức về Mê Kông không thúc đẩy dạng cân bằng đa hướng đa cực như ở các diễn đàn do ASEAN lãnh đạo. Và vẫn chưa rõ cách họ điều tiết quan hệ giữa các nước ASEAN ven sông, những nước sở hữu các con đập trên Mê Kông vốn cũng gây nguy hiểm cho các nước khác không kém các con đập của Trung Quốc.

Hầu hết các tổ chức về Mê Kông lướt qua vấn đề địa chính trị chủ yếu : quản trị nước. Vấn đề này tác động đến hàng loạt các chủ đề quan trọng khác, như an ninh lương thực. Ủy hội Sông Mê Kông (MRC) nhắm vào vấn đề quản trị nước nhưng Trung Quốc lại không phải thành viên, và ủy hội gần như hữu danh vô thực. Cộng đồng quốc tế cũng không biết nhiều về vấn đề lưu vực Mê Kông, ngoại trừ một nhóm nhỏ các chuyên gia, những người hầu như chỉ thảo luận với nhau.

Diễn đàn liên quan đến Mê Kông có hoạt động năng nổ nhất, Sáng kiến Hợp tác Lan Thương – Mê Kông (LMC) lại do Trung Quốc dẫn dắt, lại bị Trung Quốc chi phối. Bắc Kinh dùng LMC và Hành lang Thương mại Đất liền-Biển Quốc tế Mới, một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường, để kết nối miền tây Trung Quốc với ASEAN. Điều này có thể rất có lợi cho ASEAN nếu nó được tiến hành trong bối cảnh cân bằng chiến lược và một khuôn khổ luật lệ quốc tế cho phép các nước ASEAN lục địa giữ vững vị thế và không bị lấn át.

Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia đều có lợi ích ở lưu vực Mê Kông. Ấn Độ là một thế lực lục địa kề bên. Vì hạn chế địa lý và các ưu tiên khác, các nước này chỉ can dự ở mức độ thấp hơn so với Trung Quốc. Nhưng nếu họ tổ chức các nỗ lực của mình tốt hơn, cùng nhau họ có thể tạo ra kết quả thật sự. Như ở Biển Đông, ngay cả một cân bằng đa cực bất đối xứng cũng có thể tạo ra không gian hoạt động cho ASEAN. Song ASEAN không thể mong đợi bất kì nước nào trong số này đứng lên vì họ ở lưu vực Mê Kông nếu chính ASEAN không thể đồng lòng làm vậy.

Lợi ích chiến lược chủ yếu của Mỹ, Nhật, Australia, Ấn Độ và các nước khác ở Đông Nam Á là tự do hàng hải cho các tàu dân sự và quân sự đi lại giữa Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Họ có thể bảo vệ tốt lợi ích đó bằng cách tự hợp tác với nhau hoặc hành động đơn phương. Mỹ đủ khả năng để làm vậy một mình và các nước khác có thể cùng hưởng lợi. Các nước này hỗ trợ ASEAN không phải vì cần thiết mà là một chọn lựa của chính họ. Nếu một nửa ASEAN rơi vào gọng kìm của Trung Quốc, họ có thể không còn tin tưởng ASEAN nữa, và do đó sẽ chọn lựa khác đi.

Chuyện xảy ra nửa thế kỷ trước ở Eo biển Malacca là một câu chuyện cảnh giác. Năm 1971, Indonesia và Malaysia cùng tuyên bố Eo biển Malacca (và Singapore) không phải là tuyến đường biển quốc tế. Dù họ cho phép qua lại vô hại với mục đích dân sự, đây vẫn là một tuyên bố chủ quyền của các quốc gia ven biển đối với một hành lang biển quan trọng và được dùng thường xuyên. Để đáp trả, cả Hạm đội 7 của Mỹ và Hạm đội Thái Bình Dương của Liên Xô đều cho tàu chiến đến và đi qua eo biển, công khai và thẳng thừng bác bỏ tuyên bố chủ quyền của hai nước. Và nên nhớ Mỹvà Liên Xô là kẻ thù không đợi trời chung trong Chiến tranh Lạnh. Indonesia và Malaysia chỉ có thể ngồi nhìn.

Vị trí gần và diện tích lớn sẽ luôn giúp Trung Quốc có ảnh hưởng lớn lên ASEAN lục địa. Đây là một thực tế. Nhưng ASEAN không nên ngồi im chờ bị gạt ra rìa. Luôn nên làm gì đó. Một lẽ tất yếu là các nước nhỏ khi đối đầu với cácnước lớn nên tập hợp càng nhiều bạn bè càng tốt.

Có ba điều ASEAN có thể cùng hợp tác thực hiện :

Thứ nhất, đẩy nhanh giai đoạn tiếp theo của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và xúc tiến các cải cách kinh tế quốc gia, nhằm cải thiện và nâng tầm vai trò của Đông Nam Á như một giải pháp thay thế phần nào cho Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Về mặt địa chính trị, một AEC mạnh và các cải cách thân thiện cho kinh doanh sẽ là sợi dây giúp giữ các nước lớn ở lại khu vực. Điều đó sẽ cho phép ASEAN hưởng lợi từ vị trí gần Trung Quốc trong khi vẫn hạn chế rủi ro mất quyền tự chủ.

Thứ hai, ASEAN nên chủ động thiết lập sự mạch lạc chiến lược cho cách các Đối tác Đối thoại của mình can dự với cảĐông Nam Á hải đảo và lục địa. ASEAN nên khuyến khích họ xem Đông Nam Á là một sân khấu chính trị duy nhất. Nếu ASEAN không làm vậy, ai sẽ làm ? Để bắt đầu, tại sao không thảo luận các vấn đề địa chính trị của lưu vực sông Mê Kông cùng với vấn đề Biển Đông tại ARF, EAS, và ADMM-Cộng ?

Thứ ba, và quan trọng nhất, đồng thuận đa phương và song phương về Mê Kông cần phải được đặt trong khuôn khổ rộng lớn của luật pháp quốc tế, đặc biệt là đối với vấn đề quản trị nước. Công ước LHQ về Luật Sử dụng các Nguồn nước Quốc tế không vì Mục đích Đi lại (UN Convention on the Law of the Non-Navigational Uses of International Watercourses) là một khung pháp lý như vậy. Song trong ASEAN, chỉ Việt Nam là thành viên. Thái độ không quan tâm thấy rõ của các nước ASEAN ven sông Mê Kông khác đối với công ước này là rất khó hiểu. Dĩ nhiên, Trung Quốc cũng không tham gia và thích giải quyết các vấn đề này theo hướng song phương hơn. ASEAN nên hỗ trợ các khung pháp lý quốc tế bao trùm, như cách họ hỗ trợ UNCLOS ở Biển Đông.

Một nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy các đập của Trung Quốc giữ lại nước và gây hạn hán ở Việt Nam, Lào, Campuchia và Thái Lan. Dù ai đó có chấp nhận kết luận này hay không, nghiên cứu này cũng cho thấy ít nhất điều này có thể xảy ra. Sông Mê Kông tác động đến các vấn đề sống còn, đặc biệt là đối với các nền kinh tế nhỏ ở Đông Nam Á lục địa, Campuchia và Lào. Bất kể mối quan hệ hiện tại trông có tốt đẹp ra sao thì cũng thật khinh suất nếu đặt các vấn đề sống còn này hoàn toàn vào tay của một quốc gia khác.

Mười bảy quốc gia Á – Âu có sông bắt nguồn từ lãnh thổ Trung Quốc. Nhiều nước quan ngại về những nguy hiểm tiềm tàng vì Trung Quốc kiểm soát thượng nguồn. Thay vì tránh né, các nước ASEAN ven sông nên tham gia Công ước LHQ, và chủ động khuyến khích các nước này cũng như các nước đủ điều kiện khác cùng tham gia. Đây là một nhómtương hỗ tự nhiên có thể được huy động khi xảy ra tình huống khẩn cấp. Ít nhất, nỗ lực này có thể đưa vấn đề lưu vực Mê Kông ra ánh sáng soi xét của quốc tế. Không ai đáng phải chết vì khát trong bóng đêm không ai hay biết./.

Bilahari Kausikan

Nguyên tác : "Why Asean should treat the Mekong like the South China Sea", South China Morning Post, 17/07/2020.

Đỗ Đặng Nhật Huy dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 20/07/2020

Bilahari Kausikan là cựu Thư ký Thường trực Bộ Ngoại giao Singapore. Bài viết trích từ bài phát biểu tại Diễn đàn ASEAN về Phát triển Tiểu Vùng được tổ chức bởi Bộ Ngoại giao Việt Nam ở Hà Nội, ngày 14/07/2020.

Leo thang căng thẳng : Trung Quốc phân tích tại sao Việt Nam ‘xâm phạm’ Biển Đông lúc này (VOA, 14/04/2020)

Truyền thông chính thống của Trung Quốc vừa lên tiếng cáo buộc Việt Nam "xâm phạm" lãnh hải của họ cũng như cảnh báo sự "ủng hộ" của Washington đối với Hà Nội sẽ làm leo thang căng thẳng trên Biển Đông trong khi đưa tàu Hải Dương 8 trở lại vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.

Binh sì của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tuần tra đảo Thị Tứ thuộc quần đảo Hoàng Sa, mà Trung Quốc gọi là Tây Sa. Hoàn cầu Thời báo của Bắc Kinh vừa lên tiếng cảnh báo căng thẳng sẽ leo thang ở Biển Đông.

Tờ Hoàn cầu Thời báo (Global Times) của Đảng Cộng sản Trung Quốc cho rằng tàu cá của Việt Nam đâm vào tàu hải cảnh của Trung Quốc gần đảo Tây Sa hồi đầu tháng này và gửi công hàm phản đối "với mục đích tìm kiếm bồi thường" trước áp lực kinh tế vì đại dịch Covid-19.

Bộ Ngoại giao ở Hà Nội hôm 3/4 cho biết đã "giao thiệp với đại diện Đại sứ quán Trung Quốc và trao công hàm phản đối" cũng như yêu cầu Bắc Kinh "bồi thường thỏa đáng các thiệt hại cho ngư dân Việt Nam" sau khi tàu cá QNg 90617 TS cùng 8 ngư dân Việt bị tàu hải cảnh Trung Quốc đâm chìm trước đó cùng ngày.

Tuy nhiên, Trung Quốc nói rằng tàu cá Việt Nam "đã xâm phạm lãnh hải Trung Quốc và làm hư hại tàu hải cảnh" của họ, theo bài xã luận ra ngày 11/4 của Hoàn cầu Thời báo – một ấn phẩm của Nhân dân Nhật báo (People’s Daily). Tờ báo này cho biết "Trung Quốc có đủ bằng chứng bằng video của những gì đã thực sự xảy ra trong vụ đụng độ để chứng minh sự vô tội của họ".

Nhận định về vấn đề này, Giáo sư Carl Thayer của Đại học New South Wales – người chuyên phân tích về các vấn đề Việt Nam và khu vực – cho rằng tuyên bố của Trung Quốc rằng tàu cá Việt Nam đâm tàu hải cảnh của Trung Quốc là một sự "tuyên truyền và hoàn toàn đánh lạc hướng" dư luận. Theo vị giáo sư của Học viện Quốc phòng Úc, cần phải có thêm chi tiết về vụ đụng độ mà Trung Quốc lại "chưa cung cấp bằng chứng bằng video để hỗ trợ cho tuyên bố của họ".

VOA đã liên lạc với người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam để xin bình luận về những cáo buộc trên của tờ báo Trung Quốc cũng như liệu Hà Nội có yêu cầu Bắc Kinh đưa ra bằng chứng về việc tàu cá Việt Nam đâm tàu hải cảnh Trung Quốc hay không, nhưng chưa nhận được hồi đáp.

Hoàn cầu Thời báo còn cho rằng Việt Nam "tìm kiếm bồi thường" trong vụ đụng độ trên biển Đông giữa lúc có những áp lực về kinh tế khi đưa ra số liệu cho thấy "hơn 300 doanh nghiệp Việt Nam đang tạm ngừng hoạt động và hơn 40.000 người có nguy cơ thất nghiệp" giữa lúc bùng phát dịch Covid-19. Tờ báo của Trung Quốc nhận định Việt Nam dùng vụ đụng độ trên biển Đông lúc này để đánh lạc hướng sự "yếu kém" trong việc đối phó với đại dịch virus corona.

Tuy nhiên, chính phủ Mỹ đã lên tiếng chỉ trích Trung Quốc trong vụ đụng độ với tàu cá Việt Nam diễn ra hôm 3/4 gần quần đảo Hoàng Sa. Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng và ít nhất 5 thượng nghị sì Mỹ đã đưa ra các thông cáo chỉ đích danh tàu hải cảnh Trung Quốc là thủ phạm đâm chìm tàu cá Việt Nam. Mỹ nói họ sẽ tiếp tục hỗ trợ đồng minh và các đối tác trong khu vực đảm bảo tự do hàng hải và các cơ hội phát triển kinh tế ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Tháng trước, Mỹ đã đưa một tàu sân bay cập cảng Đà Nẵng.

‘Căng thẳng leo thang’

Trước sự chỉ trích của Mỹ, Hoàn cầu Thời báo cho rằng Washington đang "đứng về phe" với Hà Nội và "đổ trách nhiệm" cho Bắc Kinh.

"Sự ủng hộ ngay tức thì của Mỹ sẽ khích lệ chính phủ Việt Nam và ngư dân Việt Nam tham gia vào hoạt động khai thác IUU (đánh cá bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định)", Hoàn cầu Thời báo nói và cho rằng điều này sẽ xâm phạm lợi ích và quyền lãnh hải của Trung Quốc quanh các đảo ở Tây Sa "một cách trơ tráo".

"Điều này có thể sẽ làm leo thang căng thẳng giữa Trung Quốc và Việt Nam", tờ báo của Bắc Kinh cảnh báo và kết luận rằng "dù gì thì cả Mỹ và Việt Nam đang thổi bùng thêm ngọn lửa nhằm đạt được các mục đích chính trị của họ".

Chỉ vài ngày sau khi Hoàn cầu Thời báo cảnh báo sự leo thang, Trung Quốc đã gửi ngay tàu khảo sát Hải Dương 8 quay trở lại vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.

Theo dữ liệu hành trình hàng hải mà Reuters trích dẫn, tàu Hải Dương 8 – từng tiến hành khảo sát địa chấn trong lãnh hải Việt Nam nhiều tháng trời vào năm ngoái – hôm 14/4 đã xuất hiện ở khu vực cách bờ biển Việt Nam khoảng 158km và trong vùng đặc quyền kinh tế. Chiếc tàu này được ít nhất một tàu hải cảnh Trung Quốc hộ tống. Cũng theo dữ liệu này, có ít nhất 3 tàu của Việt Nam đang đi theo hướng của tàu Trung Quốc.

Nhận định về việc Trung Quốc đưa tàu khảo sát trở lại Việt Nam, Tiến sì Hà Hoàng Hợp của Viện nghiên cứu Đông Nam Á ISEAS-Yusof Ishak có trụ sở ở Singapore, nói với Reuters rằng đây "là hành động của Bắc Kinh nhằm một lần nữa đưa ra các tuyên bố chủ quyền không có cơ sở trên biển Đông".

"Trung Quốc đang lợi dụng việc đánh lạc hướng vào đại dịch virus corona để tăng cường tuyên bố chủ quyền trên biển Đông giữa lúc Mỹ và Châu Âu đang phải đối phó với loại virus mới", theo TS Hợp.

Để phản đối các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông, Việt Nam hôm 7/4 nói họ đã gửi công hàm lên LHQ, sau khi Philippines và Malaysia đã có động thái tương tự.

Công hàm do phái đoàn thường trực của Việt Nam tại Liên Hiệp Quốc gửi cho Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres nói rằng các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc "vi phạm nghiêm trọng chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam tại Biển Đông".

Nhưng ngày 14/4, Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng các quần đảo Tây Sa –mà Việt Nam gọi là Hoàng Sa – và Nam Sa – là Trường Sa theo cách gọi của Việt Nam – thuộc lãnh thổ Trung Quốc và rằng các tuyên bố chủ quyền của Việt Nam là "phi pháp và không có giá trị".

Người phát ngôn của Bắc Kinh, Triệu Lập Kiên, nói các tuyên bố chủ quyền của Việt Nam "vi phạm luật quốc tế bao gồm Hiến chương LHQ và Công ước LHQ về luật biển".

*******************

Trung Quốc đổi dòng, giữ nước Mekong - Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội ‘quan ngại’ (VOA, 14/04/2020)

Các đập của Trung Quốc trên sông Mekong giữ lại lượng lớn nước trùng vào đợt hạn hán tồi tệ hồi năm ngoái ở các nước vùng hạ lưu, trong đó có Việt Nam, một công ty nghiên cứu của Mỹ cho biết trong một báo cáo vừa công bố.

Đập Đại Triều Sơn trên dòng Mekong ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc

Báo cáo của công ty Eyes on Earth, chuyên nghiên cứu và tư vấn về nước, là kết quả của một cuộc nghiên cứu được chính phủ Mỹ tài trợ qua Sáng kiến Hạ vùng Mekong của Bộ Ngoại giao Mỹ.

Dẫn dữ liệu vệ tinh đo đạc "mức độ ướt trên bề mặt" ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, nơi thượng nguồn sông Mekong chảy qua, báo cáo cho biết vùng này hồi năm 2019 có lượng mưa và nước tan ra từ băng tuyết "hơi cao hơn mức trung bình" trong giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 10, là mùa ẩm ướt.

Nhưng trong cùng thời gian, mực nước đo ở hạ nguồn dọc theo biên giới Thái-Lào cho thấy có những lúc thấp hơn thông thường tới 3 mét, theo Eyes on Earth.

Điều này báo hiệu rằng Trung Quốc "không xả nước vào mùa ẩm ướt, ngay cả khi việc tích nước của Trung Quốc gây tác động rất nghiêm trọng đến nạn hạn hán mà vùng cuối nguồn phải chịu", ông Alan Basist, một nhà khí tượng học và là chủ tịch của Eyes on Earth, nói trong một phóng sự hôm 14/4 của hãng tin Reuters viết về bản báo cáo.

Trung Quốc có 11 đập trên sông Mekong nhưng họ không công bố các con số chi tiết về lượng nước các đập giữ lại trong hồ tích nước. Còn theo Eyes on Earth, tổng dung tích các hồ chứa đó lên đến hơn 47 tỷ mét khối.

Công ty Mỹ tiến hành nghiên cứu bằng cách sử dụng dữ liệu vệ tinh thu thập được với công nghệ Cảm biến kế chuyên dụng vi sóng ghi hình/ghi âm (SSMI/S) để phát hiện nước mưa và nước băng tuyết tan trên bề mặt ở khu vực sông Mekong trên đất Trung Quốc trong giai đoạn từ 1992 đến cuối 2019.

Dữ liệu này tiếp đến được so với các mực nước đo được tại Trạm Thủy văn Chiang Saen của Thái Lan, là trạm gần Trung Quốc nhất, để tạo mô hình mực nước "tự nhiên" khi có mưa hoặc băng tuyết tan ở thượng nguồn.

Trong những năm đầu của giai đoạn được nghiên cứu, mô hình dự báo và các mực nước đo được nhìn chung bám sát nhau.

Nhưng từ năm 2012, khi các đập thủy điện lớn của Trung Quốc ở thượng nguồn Mekong hoạt động, mô hình và mực nước đo được bắt đầu lệch nhau trong hầu hết các năm, cũng là những giai đoạn các hồ chứa của các đập Trung Quốc tích nước vào mùa mưa và xả nước vào mùa khô. Sự khác biệt rõ rệt nhất là vào năm 2019.

Biển Hồ (Campuchia) cạn nước hồi tháng 7/2019

Như VOA đã đưa tin, hồi tháng 7/2019, mực nước sông Mekong xuống đến mức thấp kỷ lục trong vòng 100 năm ở vùng biên giới Thái-Lào-Myanmar.

Khi đó, tiến sĩ Lê Anh Tuấn thuộc Đại học Cần Thơ nói với VOA rằng một trong những nguyên nhân chính là Trung Quốc và Lào tích nước cho các đập thủy điện của họ ở thượng nguồn.

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái Mekong, phân tích với VOA rằng tuy không làm thay đổi tổng thể tích nước của dòng sông, song các đập thủy điện có hồ chứa thường gây ra lũ chồng lũ vào những năm có mùa mưa nhiều nước ; và làm tồi tệ thêm nạn hạn hán vì phải tích nước trong những năm rất khô hạn.

Kết quả nghiên cứu mới đây của Eyes on Earth có thể làm phức tạp thêm các cuộc bàn thảo giữa Trung Quốc với các nước khác ven dòng Mekong về cách thức quản trị con sông mang lại sinh kế cho 60 triệu người ở Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam, phóng sự hôm 14/4 của Reuters viết.

Bình luận về bản báo cáo, Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội nói trên trang Facebook chính thức của họ cùng ngày 14/4 rằng "Chúng tôi hết sức quan ngại khi được biết kết quả từ cuộc nghiên cứu gần đây của công ty Eyes on Earth cho thấy Trung Quốc đang làm thay đổi nhanh chóng dòng chảy tự nhiên đổ vào Lưu vực Hạ nguồn sông Mekong, mà tình trạng gây gián đoạn dòng chảy lớn nhất cũng trùng với việc xây dựng và vận hành các đập lớn".

Mỹ lâu nay vẫn cho rằng Bắc Kinh về thực chất đã nắm quyền kiểm soát sông Mekong. Về nạn hạn hán mà trong đó Việt Nam cũng bị ảnh hưởng nặng nề, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo hồi năm ngoái, tại Bangkok, đã quy trách nhiệm cho việc "Trung Quốc quyết định đóng nguồn nước lại ở thượng lưu", theo phóng sự của Reuters.

Trung Quốc bác bỏ bản báo cáo của Eyes on Earth, Reuters cho hay. "Lập luận cho rằng việc Trung Quốc xây đập trên sông Lan Thương [tức sông Mekong] gây ra hạn hán ở hạ lưu là lập luận vô lý", Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói trong một tuyên bố gửi đến Reuters.

Bộ này nói tỉnh Vân Nam cũng chịu hạn nặng hồi năm ngoái và mực nước tại các đập của Trung Quốc đã tụt xuống mức thấp kỉ lục.

Campuchia ngưng phát triển đập thủy điện trên sông Mekong (VOA, 19/03/2020)

Campuchia sẽ không phát triển các đập thủy điện mới trên sông Mekong trong vòng 10 năm tới, Reuters đưa tin, dẫn lời quan chức năng lượng của Campuchia nói hôm 18/3.

Một góc sông Mekong.

Tin cho hay, quyết định này đồng nghĩa với việc nước láng giềng Lào, vốn mới khánh thành hai đập trong vòng sáu tháng qua, là quốc gia duy nhất ở hạ nguồn sông Mekong có kế hoạch phát triển đập thủy điện trên sông này.

Reuters dẫn lời một quan chức cấp cao của Bộ Khai mỏ và Năng lượng của Campuchia nói rằng chính quyền nước này đưa ra quyết định trên theo khuyến nghị của Nhật rằng Campuchia nên mưu tìm nguồn năng lượng ở nơi khác.

Quan chức này được trích lời nói rằng "trong kế hoạch 10 năm này, từ năm 2020 cho tới 2030, chúng tôi không có kế hoạch phát triển đập thủy điện" trên sông Mekong.

Các nhà hoạt động bảo vệ môi trường cảnh báo rằng các đập thủy điện trên sông Mekong có thể tác động tới nguồn cá cũng như nông nghiệp ở hạ nguồn sông Mekong.

******************

Trung Quốc thử đập thủy điện Cảnh Hồng, ảnh hưởng hạ lưu Mekong (VOA, 30/12/2019)

Tám tỉnh của Thái Lan dọc theo sông Mekong được cảnh báo phải chuẩn bị đề phòng trước nguy cơ mực nước giảm từ ngày 1-4/1/2020 do Trung Quốc thử nghiệm đập tại nhà máy thủy điện Cảnh Hồng (Jinghong) ở tỉnh Vân Nam, theo Bangkok Post hôm 30/12.

Một cánh đồng ở Sóc Trăng, Việt Nam, trong mùa hạn tháng 3/2016.

Trước đó, hãng tin Nhật Nikkei cảnh báo rằng các hoạt động của đập thủy điện theo sông Mekong đang làm cho tình trạng trở nên trầm trọng hơn, đặc biệt là gây nên nạn khô hạn và bóp nghẹt tuyến đường mưu sinh của người dân hạ lưu ở Thái Lan, Campuchia và Việt Nam.

Theo Văn phòng Tài nguyên Nước Quốc gia Thái Lan (ONWR), các tỉnh Chiang Rai, Loei, Nakhon Phanom, Nong Khai, Mukdahan, Bung Kan, Amnat Charoen và Ubon Ratchathani dọc theo sông Mekong sẽ có mực nước giảm khi Trung Quốc bắt đầu thử nghiệm tại đập Cảnh Hồng.

Dựa trên thông báo do Bộ Tài nguyên nước của Trung Quốc gửi, các thử nghiệm này sẽ làm lượng nước giảm từ 1.200-1.400 m³/giây (m/s) xuống còn 800-1.000 m³/giây từ ngày 1/1, theo ONWR.

Cũng theo ONWR, lượng nước xả sẽ tiếp tục giảm xuống còn 504-800m³/giây vào ngày 4/1.

Mực nước dọc sông Mekong có khả năng giảm khoảng 40-60 cm trong giai đoạn đầu của thử nghiệm. Theo tổng thư ký của ONWR, Somkiat Prajamwong, khi dòng chảy bị giới hạn ở 504-800m³/s, mực nước có khả năng giảm thêm 30-50cm.

Hơn nữa, việc nước biển đang xâm nhập làm tình trạng vùng hạ lưu thêm tồi tệ hơn.

Trạm bơm Samlae ở tỉnh miền trung Pathum Thani, Thái Lan, đã ghi nhận độ mặn 1,55g/l trên sông Chao Phraya vào lúc triều cường - cao hơn ngưỡng bình thường 0,25g, theo Bangkok Post.

Tại đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam, nước mặn đang xâm nhập khiến 800 nghìn người thiếu nước ngọt, 160 nghìn ha lúa bị ảnh hưởng, với độ mặn ghi nhận tại cống Cái Hóp, tỉnh Trà Vinh, là 8,7% vào tuần này, theo báo Giáo dục và Thời đại.

Truyền thông Việt Nam cho biết xâm nhập mặn sẽ diễn ra khắc nghiệt vào tháng 1, 2, 3 năm 2020, trong đó cao điểm vào /3 và dự báo gây ảnh hưởng nặng nề hơn so với năm 2016.

Sông Mekong là tuyến đường huyết mạch đối với nhiều cộng đồng ở Đông Nam Á. Nhưng đợt hạn hán đang hoành hành cùng hàng chục nhà máy thủy điện đang ngăn dòng chảy khiến hệ sinh thái vốn dễ bị tác động lại thêm tồi tệ hơn.

Một báo cáo của Ủy ban sông Mekong (MRC) vào giữa tháng 7 cho rằng mực nước trong tháng trước đã giảm xuống "thấp kỷ lục".

Sông Mekong bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng ở Trung Quốc và chảy ra Biển Đông qua các nước Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Khoảng 60 triệu người phụ thuộc vào con sông để sinh sống bằng các nghề như đánh cá, canh tác nông nghiệp và vận tải thủy.

"Năng lượng mặt trời nổi" cứu nguy cho sông Mekong và đồng bằng sông Cửu Long

Chủ tịch Quỹ Sinh thái Việt (Viet Ecology Foundation), Kỹ sư Phạm Phan Long thực hiện một đề án nghiên cứu về "năng lượng mặt trời nổi" ở Biển Hồ, Campuchia và ở Hồ Nam Ngum, Lào để cứu dòng Mekong và Đồng bằng sông Cửu Long.

Đoạn sông Mekong ở quận Sungkom, tỉnh Nong Khai, Thái Lan cách đập thủy điện Xayaburi (Lào) hơn 300km. Không ảnh chụp ngày 28/10/19., AFP

___________

RFA : Theo ghi nhận của RFA, Lào đã hoàn thành hàng trăm đập thủy điện lớn nhỏ trên các phụ lưu sông Mekong, làm xong 2 con đập lớn và dự tính xây thêm 7 đập nữa . Campuchia đồng thời lên kế hoạch xây dựng 2 đập thủy điện. Tất cả là 11 đập thủy điện lớn trên dòng chính. Dưới góc độ chuyên môn, ông đánh giá mức độ tác hại nghiêm trọng như thế nào cho các quốc gia trong khu vực sông Mekong ?

Phạm Phan Long : Tất các đập phụ lưu và dòng chính đều giam giữ phù sa, ngăn cản di ngư, gây sói lở bờ sông, để mặn lấn sâu vào thềm lục địa vào mùa khô và bỏ rơi để duyên hải cho biển sói mòn. Thủy điện không phải là năng lượng tái tạo sạch vì khí thải từ quy trình rữa mục trong hồ chứa ngang hàng với khí thải điện than. Tổ chức NGO độc lập OXFAM kết luận chuỗi đập hạ lưu Mekong không còn có lợi nếu tính tổn thất xã hội vào sẽ bị thiệt hại (net loss) lên đến 7 tỉ USD.

Viện Di sản Thiên nhiên (NHI), một viện nghiên cứu tại Hoa Kỳ, đã đánh giá dự án Sambor và khuyến cáo Chính phủ Campuchia nên hoãn bất cứ hợp đồng nào về Sambor, tìm thay vào đó phương án khác tốt hơn. NHI khuyến cáo rằng :

Trong tổng sản lượng thủy sản ở mức ổn định của Campuchia và Việt Nam là 1,2 triệu tấn/năm thì có tới 38% loài di ngư. 70% trong số này sẽ bị mất trắng vì bãi đẻ trứng của chúng là ở trên Sambor, và số cá này sẽ mất trắng vì việc di cư không tiếp tục được. Với mức thu nhập cơ bản cho ngư dân là 1,5 USD/kg ngư sản thì thiệt hại kinh tế của họ sẽ là 479 triệu USD/năm.

Căn cứ vào sự khác nhau về năng suất của các vựa lúa ở tỉnh An Giang, có và không có phù sa thì với khả năng giữ lại 62% lượng phù sa tại hồ chứa Sambor sẽ gây thiệt hại kinh tế từ 74 triệu USD/năm.

Điều quan trọng là tất cả lợi nhuận từ thủy điện Lào và đối tác chia với nhau, họ không phải chịu trách nhiệm đền bù thiệt hại cho 30 triệu dân cư Campuchia và Việt Nam. Khối dân cư này phải mất kế sinh nhai, bị đe dọa an ninh lương thực và thất thoát nguồn nước ngọt sinh hoạt và canh tác.

RFA : Đề án nghiên cứu "Điện mặt trời nổi" của ông được phổ biến trên Tạp chí chuyên môn quốc tế PV Magazine, và được giới chuyên môn đánh giá sẽ mang lại hiệu quả năng lượng cũng như giải cứu cho sông Mekong. Trước hết, ông có thể cho biết cụ thể về Dự án "Điện mặt trời Nam Ngum" ở Lào ?

Phạm Phan Long : Lào được Trung Quốc và Thái Lan yểm trợ tài chính và kỹ thuật đã bất chấp tác động nói trên lao mình vào thủy điện biến Lào thành bình điện cho Đông Nam Á. Trước cảnh xung khắc và bất công về phân phối quyền lợi giữa các dân tộc rất khó giải quyết, tôi đi tìm một giải pháp năng lượng khác cho khu vực.

Tôi đã làm một nghiên cứu với tính toán kỹ thuật và kinh tế về độ khả thi cho một công trình điên mặt trời nổi quy mô 11.400 MW, trên hồ Nam Ngum chia ra trong 15 năm nhằm chứng minh dự án này đủ thay thế cho Pak Bang, Pak Lay and cả Luang Prabang với phí tổn sản xuất điện sẽ tương đương với chi phí của chúng. Nhất là đề án này không phải mất đất để làm hồ, di dân, ngăn nước phù sa hay thủy sản. Công trình này sẽ có lợi cho tất cả khu vực. Tôi đã công bố nghiên cứu này trên tạp chí kỹ thuật PV-Magazine đầu tháng 11 năm ngoái.

RFA : Còn về Dự án "Điện mặt trời trên Biển Hồ" sẽ mang lại những hiệu quả nào ?

Phạm Phan Long : Tương tự Nam Ngum, vào tháng 12 vừa qua, tôi đã công bố cũng trên PV-Magazine một nghiên cứu cho Biển Hồ Tonle Sap. Đây là một công trình điên mặt trời nổi quy mô 28.400 MW, chia ra trong 25 năm nhằm chứng minh dự án này đủ thay thế cho Sambor và Stung Treng.

Nghiên cứu Đề án "Năng lượng mặt trời nổi" của Kỹ sư Phạm Phan Long đăng trên Tạp chí PV Magazine ngày 03/12/19. Courtesy : Ảnh chụp màn hình pv-magazine.com

RFA : Đề án nghiên cứu của ông được Chính phủ Lào và Campuchia cũng như các nhà đầu tư đón nhận ra sao ?

Phạm Phan Long : Tôi được nhiều phản hồi từ những chuyên gia thẩm quyền và học giả ủng hộ cho cả hai đề án, nhưng chưa được phản ứng từ chính phủ Lào hay Campuchia. Tuy nhiên, trong một buổi hội thảo quốc tế cuối năm ngoái ở Hà Nội, đề án của tôi đã được Tiến sĩ Lillian Corredor thuộc tổ chức Scientist4Mekong ủng hộ, bà đem vào bàn thảo và đề nghị cựu Thủ tướng Pháp Jean-Pierre Raffarin giới thiệu sáng kiến này với quan chức Lào và Trung Quốc.

Tình cờ vào tháng 2 Lào vừa qua, tôi nhận được thông tin về Lào đã ký với tập đoàn Hangzhou Safefound Technology, thực hiện một dự án tiền thiết kế dự án 1200 MW này trên hồ Nam Ngum sẽ là lớn nhất thế giới, nhưng đó mới chỉ ngang 1/10 dự án 15 năm tôi phác thảo.

RFA : Việt Nam là quốc gia ở cuối cùng hạ nguồn sông Mekong và chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Đồng bằng sông Cửu Long (Đồng bằng sông Cửu Long) sẽ được "giải cứu" qua các dự án "năng lượng mặt trời nổi" không ? Và, Chính phủ Việt Nam cần phải có hành động gì đối với các dự án này ?

Phạm Phan Long : Về kinh tế và kỹ thuật, nghiên cứu tôi đã thực hiện chứng minh là năng lượng mặt trờI hoàn toàn có thể thay thế và từ bỏ tất cả các con đập thủy điện dự tính trên sông Mekong. Nếu các chính phủ Lào và Campuchia hợp tác và chuyển đổi quy hoạch thì Châu thổ Tonle Sap và Đồng bằng sông Cửu Long sẽ được giải cứu.

Đồng bằng sông Cửu Long, vựa lúa và ao cá của dân tộc đã lâm nguy nay trở thành vùng đất đói phù sa thừa phèn, thiếu nước sạch, thừa nước bẩn, thiếu nược ngọt thừ nước mặn, sụt lún dần dần. Chính phủ Việt Nam cần hành động cứu lấy Đồng bằng sông Cửu Long trước họa sinh tử này, cần phải thông báo cho Chính phủ Lào là theo Hiệp định Mekong 1995, Việt Nam nhìn nhận Việt Nam không có quyền phủ quyết những dự án thủy điện của Lào nhưng Lào cũng không có quyền đơn phương xây đập khi chưa có thỏa thuận của Việt Nam. Chính phủ Việt Nam mặt khác nên đầu tư vào các dự án năng lượng mặt trời của Lào và Campuchia, sẽ giúp họ phát triển kinh tế bền vững và không còn xung khắc hay bất công giữa các dân tộc.

RFA : Cảm ơn Kỹ sư Phạm Phan Lòng dành thời gian cho cuộc trao đổi này với Đài RFA.

Nguồn : RFA, 13/03/2020

Trung Quốc xả đập thủy điện trên sông Mekong, sự hợp tác mang tính ‘kẻ cả’ (RFA, 21/02/2020)

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khi phát biểu tại một cuộc họp hôm 20/2, trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng ngoại giao Mekong - Lan Thương lần thứ 5 tại Lào, cho biết Trung Quốc đã xả nước ở các đập thủy điện trên sông Mekong để giúp các nước ở hạ nguồn đối phó với hạn hán. Ông Vương Nghị nói việc các nước trong khu vực đang bị hạn hán là do thiếu mưa và Trung Quốc cũng gặp khó khăn tương tự.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại một cuộc họp hôm 20/2, trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng ngoại giao Mekong - Lan Thương lần thứ 5 tại Lào, AFP

Quá muộn

Phó Giáo sư, tiến sĩ Lê Anh Tuấn, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu, thuộc Trường đại học Cần Thơ, nhận định :

"Trung Quốc đang cố chứng tỏ họ có thiện chí trong việc chia sẻ nguồn nước sông Mekong. Tuy nhiên tôi cho rằng, tuyên bố này là quá muộn rồi, bởi vì Đồng bằng sông Cửu Long hay các vùng hạ lưu ở Campuchia, nói đang giữa mùa khô hạn, không còn gì để cứu nữa. Những cánh đồng khô hạn hiện không ai canh tác nữa. Bây giờ Trung Quốc nói xả nước xuống cũng không đáng kể bao nhiêu, tình trạng mặn đã nhiễm sâu, không có nguồn nước nào có thể cứu".

Theo ông Lê Anh Tuấn, Trung Quốc xả đập thủy điện trên sông Mekong, nhưng nước không tới được Đồng bằng sông Cửu Long, nếu nước tới được Đồng bằng sông Cửu Long cũng phải mất 3 tuần sau, lúc đó lúa đang thiếu nước ở đó cũng đã chết.

Theo Tổng cục Thủy lợi thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, mới giữa tháng 2, là giai đoạn bắt đầu bước vào mùa khô, nhưng nhiều địa phương đã chịu ảnh hưởng nặng nề bởi hạn mặn.

Cũng theo Tổng cục Thủy lợi, nguyên nhân mùa khô năm nay sẽ khốc liệt hơn do toàn bộ thượng nguồn sông Mekong thiếu 65% tổng lượng mưa. Do thiếu nước, hiện độ mặn 2,9% trên sông Tiền đã vào sâu cách biển 81km. Sông Vàm Cỏ, độ mặn 7,6% đã vào cách cửa biển 75km.

Một người trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long giấu tên, hôm 21/2 cho RFA biết tình hình hiện tại ở địa phương mình :

"Ở khu vực này bị thiếu nước, giờ đang cắt lúa… Trà Ôn, Vũng Liêm, những tỉnh gần Trà Vinh, nước biển vô thì bị ngập mặn… do nắng hạn".

Theo Tổng cục Thủy lợi, tính đến giữa tháng 2, tổng cộng thiệt hại lúa ở các mức độ vụ mùa 2019 và đông xuân 2019-2020 ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long khoảng 29.700ha, trong đó vụ mùa thiệt hại 16.000ha, và vụ đông xuân thiệt hại 13.700ha.

Thái độ "kẻ cả" của Trung Quốc

Phó Giáo sư, tiến sĩ Lê Anh Tuấn cho rằng, các nước hạ nguồn sông Mekong phải thương thảo, đấu tranh để Trung Quốc chia sẻ thông tin về các dòng chảy trên sông, cũng như việc vận hành các đập thủy điện. Vì từ trước đến nay, Trung Quốc không chia sẻ các thông tin về việc đóng mở đập để các nước hạ nguồn chuẩn bị :

"Đến mức khô hạn như thế mới thả ít nước ra rồi nói đây là thiện chí của mình, hợp tác đó mang tính hơi ‘kẻ cả’ chút xíu đối với các nước hạ nguồn. Ngoài ra, mọi người cũng nhận thấy rằng, Trung Quốc sử dụng các đập này như công cụ để kiểm soát các nước hạ nguồn, nhiều hơn cho mục đích kinh tế hay phát điện, dù đó cũng là mục tiêu của họ, nhưng không phải là mục tiêu chính".

Ảnh minh họa : Hạn hán ở huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng trước đây. AFP

Trong phát biểu của mình tại hội nghị ở Lào, Ngoại trưởng Vương Nghị cũng cho biết Trung Quốc đang xem xét để chia sẻ thông tin với các nước khác trong tương lai.

Theo thông tin từ Ủy hội sông Mekong, hiện trên sông Lan Thương, là thượng nguồn sông Mêkông đoạn chảy qua Trung Quốc, đã có 11 đập thủy điện, với tổng sản lượng điện 21.300 megawatt. Tổng sản lượng này hơn cả tổng sản lượng của tất cả các đập thủy điện của các nước hạ nguồn cộng lại. Ngoài ra, Trung Quốc còn đang lên kế hoạch xây thêm 8 đập ở lưu vực sông, cả ở dòng chính và trên các nhánh phụ.

Một nghiên cứu của Mekong Freedom Network công bố hồi năm ngoái xác định 8 đập thủy điện trên sông Mekong của Trung Quốc đã giữ lại tổng cộng hơn 40 tỷ mét khối nước cho các mục đích phát điện, tưới tiêu. Và đây được xác định là nguyên nhân chính khiến dòng chảy sông Mekong trở nên bất thường thời gian qua.

Đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc tuyên bố xả đập với lý do cứu hạn mặn cho các nước hạ nguồn. Vào năm, 2015-2016, vùng Đồng bằng sông Cửu Long cũng như các vùng hạ nguồn, bị khô hạn nghiêm trọng. Lúc đó Bộ ngoại giao Việt Nam đã yêu cầu chính phủ Trung Quốc cho xả nước ở đập Cảnh Hồng, với lưu lượng khoảng trên 2100 m3/ giây. Sau đó Trung Quốc đáp ứng yêu cầu này. Tuy nhiên theo quan sát của Phó Giáo sư, tiến sĩ Lê Anh Tuấn khi đó, không giúp nhiều mà còn gây thiệt hại :

"Thứ nhất là nó không đều đặn, thứ hai là nó không đủ để giúp cho chuyện khô hạn và xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long bao nhiêu, mà nó gây thêm cái hại vì người dân không hiểu thông tin đầy đủ, họ nghĩ là Trung Quốc xả nước thôi, chứ không hiểu là đến Đồng bằng sông Cửu Long được bao nhiêu, vì dọc đường lượng nước đã bị hấp thu ở hành lang ở Lào và biển hồ Campuchia. Khi đó nông dân đã gieo xạ để cứu một số lúa trước đó, nhưng nước không có bao nhiêu và nông dân bị thiệt hại nhiều hơn. Nhưng Trung Quốc vẫn lấy điều này tuyên truyền rằng, những đập ở Trung Quốc có tác dụng cứu hạn trong mùa khô, do trữ nước trong mùa mưa và xả trong mùa khô".

Ông Brian Eyler, giám đốc chương trình Đông Nam Á thuộc Trung Tâm Stimson ở Washington DC, khi trả lời RFA trước đây cho rằng, cơ hội để Việt Nam tự giải quyết vấn nạn hạn mặn, có thể xem là không nhiều. Đồng bằng Sông Cửu Long là khu vực sản xuất nông nghiệp trọng yếu của Việt Nam, cách để giảm thiểu tác động từ thượng nguồn là trữ nước trong mùa mưa cho mùa khô.

Ông Brian Eyler cho rằng, Việt Nam cần làm việc với cả Lào, Campuchia, Trung Quốc trong hợp tác xúc tiến phương cách thay thế có thể chuyển đổi tương lai sản xuất thủy điện sang các nguồn điện khác ; cũng như bàn bạc với các quốc gia thượng nguồn, đừng tích nước mà phải xả nước xuống hạ nguồn trong thời gian khô hạn, để lưu lượng dòng chảy được tự nhiên như bình thường.

Còn theo tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nguyên viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp và Nông thôn, cần nghiên cứu những giải pháp về công trình xây dựng cơ bản, về các chính sách thay đổi cơ cấu kinh tế, thay đổi cây trồng, thay đổi công thức luân canh, các giải pháp kỹ thuật như nghiên cứu các giống cây trồng chịu hạn, chịu mặn…

**************

Trung Quốc nói đã xả nước từ đập thủy điện để chống hạn ở hạ nguồn (RFA, 20/02/2020)

Trung Quốc hôm 20/2 cho biết nước này đã xả thêm nước từ các đập trên dòng sông Mekong để giúp các nước hạ nguồn chống hạn, đồng thời cho biết sẽ xem xét việc chia sẻ thông tin để giúp các nước trong tương lai. Reuters loan tin này vào cùng ngày.

Hình minh họa. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị phát biểu trong cuộc họp với các nước ASEAN ở Vientiane, Lào hôm 20/2/2020 - AP

Tuyên bố này được đưa ra tại hội nghị Hợp tác sông Mekong và Lan Thương được tổ chức giữa Trung Quốc và các nước thuộc lưu vực sông Mekong khác đang diễn ra ở Lào hôm 20/2.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị phát biểu tại cuộc họp rằng : "Trung Quốc đã khắc phục được những khó khăn của chính mình và đã gia tăng lượng nước từ sông Lan Thương (tên gọi của Trung Quốc đối với sông Mekong) để giúp các nước sông Mekong giảm thiểu tác hại của hạn hán".

Ngoại trưởng Trung Quốc cũng đồng thời cho biết các bên đã đồng ý để thắt chặt hơn hợp tác giữa các nước trong khuôn khổ Lan Thương – Mekong để đảm bảo việc sử dụng nguồn nước bền vững.

Trong những tháng qua, các nước hạ nguồn sông Mekong, đặc biệt là Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng hạn hán và xâm ngập mặn nghiêm trọng do thiếu nước từ sông Mekong. Một trong những nguyên nhân được các chuyên gia đánh giá là do 11 đập thủy điện ở thượng nguồn sông của Trung Quốc đã giữ một lượng nước đáng kể.

Hạn hán trong năm qua đã gây tổn hạn nghiêm trọng đến nông nghiệp và ngư nghiệp các nước Lào, Thái Lan, Việt Nam, Campuchaia và Myanmar.

Ngoại trưởng Vương Nghị cho rằng hạn hán ở khu vực sông Mekong là do thiếu mưa và Trung Quốc cũng chịu tình trạng tương tự.

Mục tiêu công nghiệp hóa : Việt Nam tiếp tục giấc mơ ‘hóa rồng, hóa hổ’ (VOA, 11/01/2020)

Cách đây gần 1 thập kỷ, Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước công nghiệp hóa theo hướng hiện đại vào năm 2020. Mục tiêu này được Đảng Cộng sản Việt Nam đề ra tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 11 vào năm 2011.

Múa rồng tại lễ hội Gò Đống Đa ở Hà Nội. Việt Nam đã không thực hiện được mục tiêu trở thành nước công nghiệp hóa và vẫn tiếp tục giấc mơ "trở thành con rồng Châu Á".

Trong 10 năm qua, quốc gia cộng sản của Đông Nam Á được thế giới ca ngợi với đà phát triển kinh tế mạnh trong nhiều năm liên tiếp và tiến từ một quốc gia có nền kinh tế dựa trên nông nghiệp sang một nền kinh tế phát triển bằng các hoạt động công nghiệp.

Nhưng theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, Việt Nam cho tới thời điểm này không phải là một nước công nghiệp hóa.

"Mục tiêu đưa ra trước đây không rõ thế nào là một nước công nghiệp hóa theo hướng hiện đại. Không có mục tiêu rõ ràng nên không ai xác định được là đạt được hay không và đến bây giờ thì không ai nói đến việc là đến năm 2020 Việt Nam (trở thành) nước công nhiệp hóa cả".

Giấc mơ về nền kinh tế công nghiệp hóa đã được các đại biểu quốc hội "thắp lên" rất nhiều lần tại các diễn đàn của cơ quan lập pháp cao nhất của Việt Nam trong suốt 2 thập kỷ qua. Ở kỳ họp Quốc hội hồi tháng 11 năm ngoái, "giấc mơ" này lại được nhắc tới khi một đại biểu của Phú Thọ nêu lên khát vọng đưa đất nước trở thành nền kinh tế công nghiệp trong khi trước đó nhiều đại biểu khẳng định mục tiêu hiện đại hóa đất nước vào năm 2020 đã thất bại.

Các nhà lãnh đạo Việt Nam đã không còn đề cập đến mục tiêu này nữa, vì theo bà Lan, người từng là thư ký và phó chủ tịch phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, mục tiêu "đề ra không có cơ sở" và "không có căn cứ".

Nhận định về những nguyên nhân vì sao Việt Nam không thể trở thành nước công nghiệp hóa vào năm 2020, bà Lan, người từng tham gia nghiên cứu xây dựng Báo cáo Việt Nam 2035 cùng với Ngân hàng Thế giới (WB), cho rằng nền nông nhiệp vẫn chiếm một phần lớn trong nền kinh tế Việt Nam trong khi năng suất lao động thấp mặc dù tỷ trọng công nghiệp có tăng lên trong những năm gần đây nhưng chưa cao như những nước khác.

"Những năm vừa qua, (Việt Nam) có tăng trưởng kinh tế nhưng vẫn theo mô hình tăng trưởng trước đây là mang tính chất truyền thống nhiều hơn, tức là dựa vào lao động giá rẻ, dựa vào lao động tài nguyên thiên nhiên, rồi đổ rất nhiều vốn đầu tư vào cũng như thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Có nhiều nhân tố làm cho Việt Nam, dù là có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao về GDP, một phần là do xuất phát điểm thấp, chưa thể trở thành nước công nghiệp hóa được".

Bà Lan cho rằng Việt Nam chưa có tốc độ tăng trưởng cao hàng năm liên tục, như Hàn Quốc đã từng làm để trở thành nước công nghiệp hóa.

Báo các của trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết kết quả tăng trưởng của Việt Nam dù tăng cao nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với các nước trong giai đoạn tăng trưởng nhanh để trở thành những "con rồng, con hổ" của Châu Á như Hàn Quốc hay Singapore. Việt Nam có mức tăng trưởng kinh tế trung bình 7,14% trong 30 năm sau khi tiến hành ‘đổi mới’ (từ 1991-2020) trong khi Hàn Quốc tăng trưởng trung bình khoảng 8% một năm trong 4 thập niên từ 1961-2000.

Thay vào đó, bà Lan cho biết, các nhà lãnh đạo Việt Nam đang đặt mục tiêu trở thành "một nước thịnh vượng" vào năm 2030 và "đến năm đó phấn đấu trở thành nước có mức thu nhập trung bình cao".

Báo cáo Việt Nam 2035 của WB và chính phủ Việt Nam thực hiện nêu ra mục tiêu rằng Việt Nam phấn đấu trở thành nước công nghiệp hóa theo hướng hiện đại trong 15 năm nữa. Tuy nhiên, theo bà Lan để thực hiện được mục tiêu này, Việt Nam còn "vất vả lắm".

"Theo quan niệm của báo cáo, phải có công nghiệp và dịch vụ đạt khoảng 80-85% GDP và lực lượng lao động chủ yếu phải làm trong lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ, cũng như những chỉ tiêu khác như là năng suất lao động, thu nhập đầu người, đô thị hóa và chỉ số phát triển con người".

Tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ chiếm chưa tới 70% nền kinh tế Việt Nam, theo số liệu 2019 của Tổng cục thống kê.

Theo bà Lan, những chỉ tiêu nêu trên phải đồng bộ với nhau và phải đi cùng với việc bảo vệ môi trường và xây dựng một xã hội mang tính chất công bằng hơn để bớt đi sự phân cách xã hội.

Ô nhiễm môi trường đang là một vấn đề lớn mà Việt Nam phải đối mặt trong những năm qua khi các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh luôn trong số những thành phố có không khí ô nhiễm nhất thế giới và vụ ô nhiễm ở vùng biển miền Trung do chất độc thải từ nhà máy thép Formosa.

Theo đánh giá của WB, sự phát triển và công nghiệp hóa nhanh chóng của Việt Nam đã để lại nhiều tác động tiêu cực đối với môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Ngân hàng này cũng cho rằng, việc đô thị hóa và sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế và dân số của Việt Nam đang gây ra sự tăng cao về những thánh thức ô nhiễm.

"Báo cáo Việt Nam 2035 : Hướng tới thịnh vượng, sáng táo, công bằng và dân chủ" nhấn mạnh đến thông điệp phải cải cách thể chế để phát triển kinh tế, theo bà Lan. Báo cáo này còn đề xuất Việt Nam đảm bảo bền vững môi trường cũng như tăng cường sự tham gia của người dân và sự kiểm soát và cân bằng giữa các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp.

*****************

Việt Nam kêu gọi sử dụng các nguồn tài nguyên sông Mekong công bằng và bền vững (RFA, 10/01/2020)

Việt Nam yêu cầu các quốc gia trong khu vực sông Mekong cùng hợp tác sử dụng nguồn nước và các nguồn tài nguyên khác một cách công bằng và bền vững.

Đồng bằng sông Cửu Long bị hạn hán nặng năm 2016. Ảnh chụp tại tỉnh Sóc Trăng ngày 08/03/16. AFP

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng cho biết như vừa nêu, tại cuộc họp báo thường kỳ vào ngày 9/1, khi trả lời câu hỏi của báo giới liên quan đến những tác động khi Trung Quốc tiến hành chạy thử đập thủy điện Cảnh Hồng từ ngày 1 đến ngày 4/1.

Bà Lê Thị Thu Hằng nhấn mạnh "Việt Nam tin rằng cùng với những lợi ích hợp pháp trong việc sử dụng nguồn nước sông Mekong cho sự phát triển thì các nước trong vùng phải có trách nhiệm tương hỗ trong việc sử dụng nguồn nước cũng như các nguồn tài nguyên khác một cách công bằng và bền vững nhằm đảm bảo các lợi ích cân bằng cho tất cả quốc gia vì sự thịnh vượng và sự phát triển bền vững trong khu vực".

Bà Lê Thị Thu Hằng còn cho biết Việt Nam luôn giám sát, nghiên cứu và đánh giá mọi hoạt động liên quan đến nguồn nước sông Mekong.

Trước đó, Bộ Tài nguyên nước Trung Quốc ra thông báo đập Cảnh Hồng sẽ giảm lượng xả từ 1.200-1.400 m3/s xuống 800-1.000 m3/s trong thời gian chạy thử nghiệm, từ 1-3/1/2020 và lượng xả nước sẽ tiếp tục giảm xuống còn 504-800 m3/s vào ngày 4/1, sau đó sẽ trở lại mức bình thường.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, vào ngày 31/12 cảnh báo rằng việc chạy thử đập Cảnh Hồng của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng xấu đến đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam do nằm ở vùng hạ lưu.

Trong thời gian qua, giới khoa học Việt Nam cũng lên tiếng phản đối và cảnh báo Việt Nam đã ủng hộ Lào trong dự án xây đập thủy điện Luang Prabang, là đập thủy điện lớn nhất trong số 9 con đập dòng chính trên sông Mekong, được dự kiến khởi công vào tháng 7/2020.

Thông tin từ MRC Ủy Hội Sông Mekong cho biết Công ty quốc doanh PetroVietnam Power Corporation là nhà đầu tư chính trong dự án xây đập thủy điện Luang Prabang. Giới chuyên gia cho rằng quyết định đầu tư này của Chính phủ Việt Nam sẽ làm cho cuộc sống của 20 triệu cư dân ở đồng bằng sông Cửu Long bị thiệt hại nặng nề hơn.

******************

Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hà Giang ông Triệu Tài Vinh bị kỷ luật bằng hình thức Khiển trách (RFA, 10/01/2020)

Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam hôm 10/1 đã quyết định thi hành kỷ luật bằng hình thức Khiển trách đối với ông Triệu Tài Vinh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hà Giang vì liên quan đến vụ gian lận thi cử năm 2018 tại tỉnh Hà Giang.

Bí thư Hà Giang Triệu Tài Vinh - Courtesy of Hội Nhà Báo Tuyên Quang

Theo Bộ Chính trị, ông Triệu Tài Vinh chịu trách nhiệm người đứng đầu Ban Thường vụ Tỉnh ủy về để xảy ra những vi phạm nghiêm trọng trong kỳ thi Trung học Phổ thông quốc gia năm 2018 ở Hà Giang ; thiếu trách nhiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, xem xét, phát hiện, xử lý ; chấp hành không nghiêm quy định của Bộ Chính trị về sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan bảo vệ pháp luật.

Bộ Chính trị cũng kết luận trong sai phạm của ông Triệu Tài Vinh là có em gái vi phạm trong kỳ thi nêu trên. Sau khi phát hiện, ông Vinh đã né tránh trách nhiệm, vi phạm trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên theo Quy định của Trung ương Đảng.

Trước đó, em gái ông Triệu Tài Vinh là bà Triệu Thị Giang – Phó phòng Kinh tế đối ngoại, Sở Kế hoạch Đầu tư tỉnh bị kỷ luật khiển trách vì đã tự nhắn tin nhờ nâng điểm cho con ông Vinh thêm 5,4 điểm trong kỳ thi Trung học phổ thông quốc gia năm 2018.

**********************

Hà Nội gỡ bỏ hơn 500 clips vi phạm pháp luật (RFA, 09/01/2020)

Sở Thông tin và truyền thông Hà Nội mới đây đưa ra đề xuất với Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử cần đề nghị xử lý 3 tài khoản Facebook và gỡ bỏ 505 clips trên Youtube có dấu hiệu vi phạm pháp luật Việt Nam.

Ảnh minh họa. AFP

Sở Thông tin và truyền thông Hà Nội cho biết thông tin vừa nêu tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ năm 2020 của cơ quan này, diễn ra vào sáng ngày 9/1 và được truyền thông trong nước loan đi cùng ngày.

Sở Thông tin và truyền thông Hà Nội cho biết trong năm 2020 sẽ phối hợp với Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử, thuộc Bộ Thông tin và truyền thông để gỡ bỏ các clip trên Youtube vi phạm pháp luật, đồng thời sẽ phối hợp với các cơ quan chức năng để đề ra những phương án chống lại các quan điểm, luận điệu sai trái, chống âm mưu "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch, bảo vệ quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam, đặc biệt trong thời gian diễn ra Đại hội Đảng các cấp.

Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin Điện tử, hồi tháng 6 năm 2019, cho biết Google đã ngăn chặn, gỡ bỏ gần 8.000 video clips xấu độc trên YouTube theo yêu cầu của Cục này nhưng vẫn còn khoảng 55.000 video clips xấu độc khác trên YouTube.

****************

Thiếu tiền mặt ảnh hưởng tới đầu tư ở Việt Nam (VOA, 09/01/2020)

Các doanh nghiệp tại Việt Nam đang đối mặt với tình trạng thiếu tiền mặt vốn đang ngăn cản khoảng 24 tỉ đô la có thể đầu tư vào nền kinh tế trị giá 250 tỉ đô la của Việt Nam, theo một cuộc nghiên cứu của PwC Việt Nam.

Nhân viên ngân hàng đếm đồng đô la Mỹ tại một chi nhánh ngân hàng ở Hà Nội ngày 16/5/2016.

Công ty dịch vụ tài chánh này phân tích 500 doanh nghiệp tại Việt Nam với lợi tức cao nhất được đưa lên sàn chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội trong ít nhất 4 năm qua. Các nhà phân tích của PwC Việt Nam cho biết "chu kỳ chuyển thành tiền mặt" của những công ty này đã gia tăng, có nghĩa là họ phải chờ đợi lâu hơn từ mốc bắt đầu chu kỳ kinh doanh, khi khởi sự đầu tư, cho đến khi đầu tư sinh lợi dưới hình thức doanh thu.

"Chúng ta tiếp tục thấy lưu lượng tiền mặt bị hy sinh để đạt được những mục tiêu hàng đầu tại Việt Nam, không bền vững cho các doanh nghiệp trong dài hạn", ông Mohammad Mudasser, người đứng đầu khâu về quản lý vốn lưu động tại PwC Việt Nam, nói. "Quản lý vốn lưu động là một trách nhiệm liên hệ đến nhiều người", ông nói thêm.

Trong quá trình chuyển tiếp hiện nay, Việt Nam mở cửa cho các công ty nước ngoài, các doanh nghiệp trong nước và gần đây nhất là các công ty khởi nghiệp.

Hy sinh tiền mặt cho các mục tiêu doanh thu thường có nghĩa là các công ty sẵn sàng đầu tư bằng tiền mặt sơ khởi, thường là mua hàng tồn kho để có thể bán sinh doanh thu. Tuy nhiên chu kỳ chuyển thành tiền mặt kéo dài cho thấy có một số điểm không hiệu quả, chẳng hạn như chờ đợi lâu hơn từ khi gởi hóa đơn đòi tiền khách hàng và thực sự thu tiền.

Dù không có chu kỳ kinh doanh hoàn hảo, cuộc nghiên cứu của PwC Việt Nam cho thấy các công ty ở Việt Nam có thể giải quyết một số điểm kém hiệu quả bằng cách mở khóa các tiềm năng thêm nữa trong nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh chóng.

Trong năm 2018, Việt Nam có một trong những chu kỳ chuyển thành tiền mặt lâu nhất tại Châu Á, ở mức 67 ngày, tăng 2 ngày so với năm 2017, theo PwC Việt Nam, so với trung bình 58 ngày tại Châu Á, và đặc biệt 64 ngày tại nước láng giềng Thái Lan và 54 ngày tại Malaysia. Điều này có nghĩa là các nước khác tại Đông Nam Á có thể chuyển đầu tư thành tiền mặt sớm hơn Việt Nam.

Một trong những lý do các công ty không muốn có một chu kỳ lâu dài như vậy là làm cho họ dễ mắc nợ. Khi phải chờ đợi lâu để được khách hàng trả tiền thì một số công ty phải đi vay mượn để trang trải chi phí.

"Các công ty tăng trưởng nhanh cũng tăng nợ ngắn hạn cao hơn đáng kể, cho thấy những rủi ro trong việc tăng trưởng bền vững của những công ty này", PwC Việt Nam, một công ty tư vấn chuyện cung cấp dịch vụ về thuế và kế toán, nói trong một thông cáo báo chí.

Nếu Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ gia tăng lãi suất trong năm tới, như một số nhà kinh tế dự đoán, các thị trường mới nổi như Việt Nam có thể nối gót. Việc này sẽ gia tăng chi phí vay mượn của các công ty làm tăng khả năng mắc nợ cho họ và có thể hạn chế tiềm năng kinh tế.

Ngân hàng Phát triển Châu Á ước tính tổng sản phẩm nội địa của Việt Nam tăng 6,9% trong năm 2019 và sẽ tăng 6,8% trong năm 2020.

PwC Việt Nam nhìn vào hàng trong kho, chi phí, và những hóa đơn chưa được trả tiền của 500 công ty được phân tích. Dựa vào đó, PwC Việt Nam ước tính có 24 tỉ đô la "bị kẹt trong vốn lưu động thuần".

Tuy nhiên PwC ước lượng chỉ có một phần của số vốn này có thể được giải tỏa, tức 11 tỉ đô la, vì một số vốn phải nằm trong chu kỳ kinh doanh. Các nhà phân tích nói hàng tồn kho và những hóa đơn chưa được thanh toán, còn được xem như là những tài khoản có thể nhận được, là những đầu mối để cải thiện tính hiệu quả. Điều này có thể đưa đến tình trạng quá nhiều hàng tồn kho được giữ lại hoặc các công ty phải phải chờ rất lâu để được khách hàng trả tiền.

Trung Quốc thử nghiệm đập thủy điện đe dọa 8 tỉnh Thái Lan dọc sông Mê Kông (Thanh Niên, 30/12/2019)

Tám tỉnh của Thái Lan dọc theo sông Mê Kông được cảnh báo phải chuẩn bị đề phòng trước nguy cơ mực nước giảm từ ngày 1-4/1/2020 do Trung Quốc thử nghiệm đập tại nhà máy thủy điện Cảnh Hồng ở tỉnh Vân Nam.

Ngư dân đánh cá trên sông Mê Kông ở tỉnh Nakhon Phanom, Thái Lan ngày 24/7 Reuters

Theo Văn phòng Tài nguyên Nước Quốc gia Thái Lan (ONWR), mực nước sông Mê Kông đi qua tỉnh Chiang Rai, Loei, Nakhon Phanom, Nong Khai, Mukdahan, Bung Kan, Amnat Charoen và Ubon Ratchathani sẽ giảm khi Trung Quốc bắt đầu thử nghiệm đập Cảnh Hồng.

Dựa trên thông báo do Bộ Tài nguyên Nước Trung Quốc gửi đến Thái Lan, lượng nước chảy ra từ đập Cảnh Hồng sẽ giảm từ 1.200-1.400 m3/giây xuống còn 800-1.000 m3/giây trong quá trình thử nghiệm kể từ ngày 1/1, theo ONWR.

Lượng nước xả đập sẽ tiếp tục giảm xuống còn 504-800 m3/giây vào ngày 4/1 rồi sau đó trở về mức ban đầu.

Mực nước dọc sông Mê Kông có nguy cơ giảm khoảng 40-60 cm trong giai đoạn đầu của cuộc thử nghiệm. Theo tổng thư ký ONWR Somkiat Prajamwong, nếu lượng nước xả đập Cảnh Hồng bị giới hạn ở mức 504-800 m3/giây thì mực nước sông Mê Kông có khả năng giảm thêm 30-50 cm.

"Bộ Nông nghiệp Thái Lan và các tỉnh chịu ảnh hưởng đã nhận được thông báo về cuộc thử nghiệm tại đập Cảnh Hồng để chuẩn bị biện pháp ứng phó", ông Somkiat nói với tờ Bangkok Post.

Theo ông Somkiat, tỉnh Chiang Rai sẽ bắt đầu chứng kiến mực nước sông Mê Kông giảm từ ngày 2-5/1/2020, trong khi tỉnh Ubon Ratchathani chịu ảnh hưởng từ ngày 16-19/1/2020.

Đáng chú ý là Trung Quốc thử nghiệm đập thủy điện giữa lúc Thái Lan đang hứng chịu hạn hán nghiêm trọng.

Trong một báo cáo, Viện Tin học Thủy văn Thái Lan dự đoán trong năm 2020 các hồ chứa lớn khắp Thái Lan có lượng nước ở mức thấp báo động do lượng mưa thấp hơn mức trung bình trong năm 2019.

Theo báo cáo, chín hồ chứa lớn hiện chỉ trữ được dưới 30% dung tích toàn bộ. Trong khi đó, tổng lượng mưa năm 2019 thấp hơn mức trung bình 18%, Viện Tin học Thủy văn Thái Lan lưu ý.

Viện Tin học Thủy văn, trực thuộc Bộ Giáo dục Đại học, Nghiên cứu Khoa học và Đổi mới Thái Lan, đồng thời cảnh báo nguy cơ ngập mặn nghiêm trọng ở sông Chao Phraya từ tháng 1-3/2020, ảnh hưởng đến việc sản xuất nước máy.

Phúc Duy

*****************

Trung Quốc thử đập thủy điện Cảnh Hồng, ảnh hưởng hạ lưu Mekong (VOA, 30/12/2019)

Tám tỉnh của Thái Lan dọc theo sông Mekong được cảnh báo phải chuẩn bị đề phòng trước nguy cơ mực nước giảm từ ngày 1-4/1/2020 do Trung Quốc thử nghiệm đập tại nhà máy thủy điện Cảnh Hồng (Jinghong) ở tỉnh Vân Nam, theo Bangkok Post hôm 30/12.

Một cánh đồng ở Sóc Trăng, Việt Nam, trong mùa hạn tháng 3/2016.

Trước đó, hãng tin Nhật Nikkei cảnh báo rằng các hoạt động của đập thủy điện theo sông Mekong đang làm cho tình trạng trở nên trầm trọng hơn, đặc biệt là gây nên nạn khô hạn và bóp nghẹt tuyến đường mưu sinh của người dân hạ lưu ở Thái Lan, Campuchia và Việt Nam.

Theo Văn phòng Tài nguyên Nước Quốc gia Thái Lan (ONWR), các tỉnh Chiang Rai, Loei, Nakhon Phanom, Nong Khai, Mukdahan, Bung Kan, Amnat Charoen và Ubon Ratchathani dọc theo sông Mekong sẽ có mực nước giảm khi Trung Quốc bắt đầu thử nghiệm tại đập Cảnh Hồng.

Dựa trên thông báo do Bộ Tài nguyên nước của Trung Quốc gửi, các thử nghiệm này sẽ làm lượng nước giảm từ 1.200-1.400 m³/giây (m/s) xuống còn 800-1.000 m³/giây từ ngày 1/1, theo ONWR.

Cũng theo ONWR, lượng nước xả sẽ tiếp tục giảm xuống còn 504-800m³/giây vào ngày 4/1.

Mực nước dọc sông Mekong có khả năng giảm khoảng 40-60 cm trong giai đoạn đầu của thử nghiệm. Theo tổng thư ký của ONWR, Somkiat Prajamwong, khi dòng chảy bị giới hạn ở 504-800m³/s, mực nước có khả năng giảm thêm 30-50cm.

Hơn nữa, việc nước biển đang xâm nhập làm tình trạng vùng hạ lưu thêm tồi tệ hơn.

Trạm bơm Samlae ở tỉnh miền trung Pathum Thani, Thái Lan, đã ghi nhận độ mặn 1,55g/l trên sông Chao Phraya vào lúc triều cường - cao hơn ngưỡng bình thường 0,25g, theo Bangkok Post.

Tại đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam, nước mặn đang xâm nhập khiến 800 nghìn người thiếu nước ngọt, 160 nghìn ha lúa bị ảnh hưởng, với độ mặn ghi nhận tại cống Cái Hóp, tỉnh Trà Vinh, là 8,7% vào tuần này, theo báo Giáo dục và Thời đại.

Truyền thông Việt Nam cho biết xâm nhập mặn sẽ diễn ra khắc nghiệt vào tháng 1, 2, 3 năm 2020, trong đó cao điểm vào tháng 3 và dự báo gây ảnh hưởng nặng nề hơn so với năm 2016.

Sông Mekong là tuyến đường huyết mạch đối với nhiều cộng đồng ở Đông Nam Á. Nhưng đợt hạn hán đang hoành hành cùng hàng chục nhà máy thủy điện đang ngăn dòng chảy khiến hệ sinh thái vốn dễ bị tác động lại thêm tồi tệ hơn.

Một báo cáo của Ủy ban sông Mekong (MRC) vào giữa tháng 7 cho rằng mực nước trong tháng trước đã giảm xuống "thấp kỷ lục".

Sông Mekong bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng ở Trung Quốc và chảy ra Biển Đông qua các nước Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Khoảng 60 triệu người phụ thuộc vào con sông để sinh sống bằng các nghề như đánh cá, canh tác nông nghiệp và vận tải thủy.

Ăn thật làm giả (tục ngữ)

Sau khi đi quanh một vòng thế giới, tôi buồn bã và thất vọng kết luận : "Nhân loại, nói chung, trình độ hiểu biết còn kém lắm".

Đến bất cứ phương trời nao, gặp bất cứ người nào, tôi cũng hăm hở bắt tay rồi (hớn hở) tự giới thiệu với rất nhiều hãnh diện :

- I am Vietnamese

- Je suis Vietnamien

- Ngộ là người Dziệc…

…

Tất cả đều trố mắt nhìn nhưng không một ai buông lời trầm trồ, hay tỏ vẻ ngưỡng mộ gì ráo trọi. Thiên hạ vốn dốt nát về huyền sử nên không biết dân Việt thuộc dòng dõi tiên rồng, đã đành ; ngay cả lịch sử hiện đại cũng thế, cũng chả đứa nào nhớ rằng dân tộc này đã từng đánh thắng (liên tiếp) mấy đế quốc to.

Thiệt là đáng tiếc, và đáng chán !

Thôi thì ta về ta tắm ao ta vậy. Kẹt cái là tôi lỡ đi quá xa và quá lâu nên dễ gì mà về ngay được. Lụi đụi mãi, đến chiều qua, mới tới Si Phan Don thôi. Từ đây, có thể nghe tiếng gà gáy bên đất Cambodia nhưng chèo ghe về tới quê nhà cũng (dám) mất đến cả năm, dù rằng nước chẩy xuôi dòng.

Si Phan Don, tiếng Lào, có nghĩa là Bốn Ngàn Đảo, 4.000 Islands. Gọi là quần đảo nghe cho nó bảnh chứ thực sự thì gần như tất cả đều chỉ là những cồn cát nhỏ. Không có chi ngoài cỏ cây, lau lách, và chim chóc. Hai trong ba hòn đảo lớn tập trung dân cư, Don Det và Don Khone, được nối liền bởi một cái cầu ngăn ngắn (không tên) nên thiên hạ vẫn thường gọi bừa là Cầu Pháp – French Bridge.

Cầu nối liền Don Det & Don Khone. Ảnh : tnt

Tôi đếm được 240 bước chân theo chiều dọc, và 8 bước chiều ngang. Hai cái xe ôm đi trái chiều thì dư sức qua cầu nhưng xe tuk tuk thì chắc thiếu, thiếu chắc. Nó nhỏ tới độ thấy mà thương nhưng bền tới phát sợ luôn.

Pháp chính thức trả độc lập cho Lào vào năm 1946. Cái cầu Tây này, chắc chắn, phải có mặt trước đó một thời gian không ngắn. Nước đã chẩy qua cầu cả trăm năm nhưng xem ra thì những trụ bê tông cốt sắt nó vẫn … chưa mòn và (ngó bộ) cũng sẽ vẫn cứ y chang như thế thêm chừng cỡ trăm năm nữa. Độ bền bỉ của French Bridge khiến tôi không khỏi chạnh lòng nghĩ đến những bản tin, nhan nhản, trên báo chí ở đất nước mình :

- Sập cầu ở Đồng Tháp, xe tải rơi xuống sông

- Cầu sập ở Khánh Hòa, 3 người rơi xuống sông

- Thanh Hóa : Mặt cầu sập khiến 2 người chết, 3 người bị thương

- Cầu tiền tỷ chưa kịp khánh thành đã… sập xuống sông

- Cầu 6 tỷ vừa thông xe đã sập

- Cầu xây chưa xong đã gãy ngang, sập xuống sông

- Cầu xây 100 tỷ chưa nghiệm thu đã sập

- Chuẩn bị khánh thành thì cầu sập xuống sông

- Cầu mới khánh thành hai tuần đã sập

Ăn thật làm giả, làm cho xong, làm lấy có, làm lấy lệ, làm đại cho rồi … – có lẽ – đã trở thành tập quán của người dân Việt. Dường như chả ai ngạc nhiên, và cũng không ai bị qui trách nhiệm hay khiển trách gì ráo vì những chiếc cầu vừa đi (hay chưa kịp bước chân lên) đã sập. Có kẻ, còn thản nhiên biện bạch rằng "cầu tạo thành hình chữ V chớ không phải sập". Kẻ khác thì vẫn lấy làm "tự hào" về hệ thống cầu đường ở xứ sở này :

1. Cầu Nhật Tân - Cầu dây văng lớn nhất Việt Nam

2. Cầu Rồng - Cầu đạt nhiều giải thưởng nhất Việt Nam

3. Cầu Phú Mỹ - Cầu dây văng lớn nhất Sài Gòn

4. Cầu Bãi Cháy - Cầu dây văng một mặt phẳng đầu tiên

5. Cầu Cần Thơ - Cầu dây văng có nhịp chính dài nhất Đông Nam Á

6. Cầu Thị Nại - Cầu vượt biển dài nhất Việt Nam

7. Cầu Long Biên - Cầu thép đầu tiên bắc qua sông Hồng

8. Cầu Mỹ Thuận - Cầu dây văng đầu tiên của Việt Nam

9. Cầu Sông Hàn - Cầu quay đầu tiên của Việt Nam

10. Cầu Rạch Miễu - Cầu dây văng đầu tiên do Việt Nam thiết kế và thi công

("Mười cây cầu gắn liền với niềm tự hào của người Việt Nam", Báo điện tử của Bộ Xây Dựng, 15/01/2015)

Cả chục cái cầu kể trên đều vay vốn ODA và được thiết kế cũng như thi công bởi người ngoại quốc – trừ Sông Hàn với Rạch Miễu.

Cầu Sông Hàn thì chủ thầu Phạm Minh Thông bị bắt vì đã "rút ruột công trình" để "đi quà biếu và đi chúc tết một số người nào đó". Còn cầu Rạch Miễu (thường được hãnh diện mô tả là "100% made in Việt Nam") ngay sau khi khánh thành liền trở thành nổi tiếng vì những tai nạn kinh hoàng và nạn kẹt xe thường trực do cách thiết kế … rất ngu : cầu nối liền hai tỉnh Tiền Giang và Bến Tre mà chỉ làm có hai làn xe chạy !

Ảnh : internet

Cho đến nay người Việt "vẫn chưa tự làm được con ốc cho xe máy" (cứ vặn là trờn ren) nên chả trách chi họ làm cầu "chưa nghiệm thu đã sập". Vấn đề không nhất thiết đã tùy thuộc vào khả năng mà còn ở tinh thần làm việc. Bao giờ mà dân tộc này vẫn còn những ông đại biểu "vào nghị trường để ngủ" (hoặc chơi game) những ông bác sỹ chỉ làm bộ khám bệnh, và những ông chính khách giả vờ đi dự những Hội nghị quốc tế (nhưng núm nghe cũng để ngoài tai) thì dù có đánh thắng mấy đế quốc to chăng nữa (e) đất nước vẫn khó thoát khỏi lệ thuộc. Không Tây thì cũng Tầu thôi.

Tưởng Năng Tiến

Nguồn : RFA, 07/08/2019 (tuongnangtien's blog)

Lại thêm một quyển sách nữa về sông Mekong được xuất bản. Lần này là quyển Last Days of The Mighty Mekong, tạm dịch : Những ngày cuối của Mekong vĩ đại. Tác giả là ông Brian Eyler, một nhà nghiên cứu người Mỹ có nhiều năm làm việc tại vùng Vân Nam, Trung Quốc, đồng thời ông cũng có nhiều chuyến làm việc tại các quốc gia thuộc lưu vực sông Mekong, trong đó có Việt Nam.

Một nông dân đang lấy nước ngầm ở tỉnh Sóc Trăng, trong vụ hạn hán lịch sử tại Đồng bằng Sông Cửu Long 2015-2016. 3/2016. AFP

Loạt bài sau đây xin điểm lại khái quát những đe dọa mà con sông lớn hàng thứ sáu trên thế giới đang phải hứng chịu, đặc biệt là những gì liên quan đến Việt Nam.

Bài thứ nhất viết về những tổn hại vật chất, môi trường của con sông này.

Bài thứ hai sẽ nói về những xáo trộn xã hội văn hóa lớn đang diễn ra tại vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, và bài cuối sẽ nói về những xung đột, can thiệp quyền lực để thống trị con sông này.

Sông Mekong, những ngày tàn lụi !?

Sông Mekong dài hơn 4300 cây số, xuất phát từ cao nguyên Tây Tạng, và đổ ra Biển Đông. Con sông này tạo nên Đồng bằng Sông Cửu Long, vựa lúa lớn nhất Việt Nam.

Có ba nguồn lợi lớn nhất mà con sông này đem lại cho cư dân sống trong lưu vực của nó :

Tiềm năng thủy điện ở thượng nguồn và vùng trung lưu thuộc các quốc gia Trung Quốc, Lào.

Cung cấp cá nước ngọt cho cư dân Lào, Campuchia, Thái Lan, Việt Nam.

Cung cấp phù sa cho vùng đồng bằng Sông Cửu Long, khu vực sản xuất lúa gạo cây trái lớn nhất Việt Nam.

Điều trớ trêu ở đây chính là nguồn lợi thứ nhất, tiềm năng thủy điện, là nguyên nhân chính đưa đến việc hủy hoại hai nguồn lợi tiếp theo, và qua đó dẫn tới lời cảnh báo như tựa đề của quyển sách The Last Days of The Mighty Mekong của ông Brian Eyler.

Theo số liệu của ông Eyler, hiện nay trên đoạn sông Mekong chảy qua Trung Quốc, còn có tên gọi là Lan Thương, có tất cả sáu con đập khổng lồ đang hoạt động trong tổng số 19 con đập lớn nhỏ được hoạch định, và theo lời ông Eyler trong buổi ra mắt cuốn sách này tại thủ đô Hoa Kỳ hôm 19/2/2019, những con đập này ngăn cản đến một nửa lượng phù sa đổ về hạ nguồn.

Xuôi xuống vùng trung lưu thuộc nước Lào, những con đập khổng lồ cũng đã và đang được xây dựng, gây nên những tranh cãi giữa Lào với hai nước hạ lưu là Campuchia và Việt Nam, khi Lào tiến hành xây những con đập lớn là Pak Beng, Don Sahong, Xayaburi.

Những con đập vùng trung lưu sông Mekong đang đe dọa hủy diệt nguồn thủy sản của con sông này vì chặn mất dường di chuyển của các loài cá khiến chúng bị diệt vong. Nguồn thủy sản sông Mekong là nguồn dinh dưỡng quan trọng nhất cho cư dân dọc hai bờ sông từ Lào, sang Campuchia cho đến Việt Nam.

Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, làm việc tại Trung tâm biến đổi khí hậu, thuộc Đại học Cần Thơ nói với Đài RFA về dự án Pak Beng :

"Hầu hết các chuyên gia lo ngại là các đập đó sẽ giữ lại phần lớn phù sa và bùn cát ở thượng nguồn, không đi về phía hạ lưu được, làm thay đổi về mặt dòng chảy và một phần làm ảnh hưởng đến nguồn cá và các hệ sinh thái...Có nhiều vấn đề lắm. Tại vì dự án này không đánh giá đầy đủ qua những tác động của nó lên vùng hạ lưu, rất mờ nhạt. Do đó, hầu hết chuyên gia đều phản bác dự án này".

Ngoài lượng phù sa bị chận lại, nước cũng bị các con đập ở thượng nguồn giữ lại, và đây là một trong những nguyên nhân chính được cho là đã gây nên trận hạn hán lịch sử mùa khô 2015-2016 tại Đồng bằng Sông Cửu Long.

Lượng phù sa, bùn cát bị giữ lại, cộng với việc khai thác cát ồ ạt cho nhu cầu phát triển kinh tế gây ra một tai ương khác là nạn xói lở tại Đồng bằng Sông Cửu Long.

Một chuyên gia về sông Cửu Long là Tiến sĩ Dương Văn Ni, từ Cần Thơ, nói với đài RFA :

"Mấy năm gần đây, do nhu cầu phát triển của khu vực, từ Lào. Thái Lan, qua Campuchia, qua Việt Nam, bùng nổ, quá lớn. Quốc gia nào cũng tranh thủ khai thác cát. Khi mùa lũ tới, dòng nước không còn cát cản để tiêu hao năng lượng, bèn xói vô bờ làm lở bờ sông".

Việc xói lở bờ sông Cửu long tại Việt Nam đã trở thành một hiện tượng thường xuyên, cuốn trôi nhà cửa, ruộng vườn của cư dân ở đây.

Ngoài những nguyên nhân mà người Việt Nam không chủ động chế ngư được như những con đập trên thượng nguồn, còn có những nguyên nhân do chính họ tạo ra đã góp phần gây nên cái mà ông Brian Eyler gọi là Đồng bằng Cửu Long lụi tàn, Whither the Mekong Delta.

Đầu tiên phải kể đến việc đắp đê bao ngăn nước lũ, trái với qui luật tự nhiên của vùng đất này để có thể có thêm vụ lúa thứ ba trong năm. Điều này dẫn đến chuyện đất bị bạc màu do không tiếp xúc với nước lũ hàng năm. Sau nhiều lần cảnh báo, nhiều khu vực tại đồng bằng Cửu Long bắt đầu phá bỏ đê bao. Tiến sĩ nông học Võ Tòng Xuân, từ Cần Thơ nói với RFA :

"Mình phải biết làm kinh tế, chứ mấy ông lãnh đạo cứ đè dân xuống cho họ làm ra thêm lúa để được thăng quan tiến chức. Bỏ đê bao đi mình làm hai vụ, vụ kia để cho phù sa vào mình nuôi trồng thủy sản trong vụ mùa mưa".

Tuy nhiên việc làm muộn màng này theo Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, lại một lần nữa làm xáo trộn cuộc sống của người dân vùng đồng bằng.

Do thiếu nước ngọt vì các đập giữ lại trên thượng nguồn, đối diện với nhu cầu dân số tăng lên, người dân vùng Đồng bằng Sông Cửu Long đã phải tăng cường việc khai thác nước ngầm. Việc khai thác nước ngầm này đã vượt quá sự bổ sung nước một cách tự nhiên của lòng đất, tạo nên những chổ rỗng, làm cho đồng bằng bị sụt lút. Theo con số mà ông Brian Eyler đưa ra trong quyển sách của mình, trong 25 năm qua Đồng bằng Sông Cửu Long sụt xuống trung bình 18cm, có nơi Sóc Trăng, Bạc Liêu đến 30cm.

Thiếu nước ngọt ở bề mặt, sụt lún do khai thác nước ngầm, cộng với hiện tượng nước biển dâng lên trên toàn cầu, làm cho nước biển tràn vào gây nên nhiễm mặn trầm trọng. Tất cả những điều này, theo ông Eyler đã biến Đồng bằng Sông Cửu Long trở thành một vùng Châu thổ đứng hàng thứ ba trên thế giới về mức độ dễ thương tổn, có thể làm biến mất vựa lúa lớn nhất của đất nước, công trình khai phá hàng trăm năm nay của người Việt Nam.

Kính Hòa

Nguồn : RFA, 21/02/2019

Việt Nam và Trung Quốc bàn về Biển Đông và Sông Mê kong (RFA, 17/12/2018)

Ngày 16/12/2018, bên lề Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Hợp tác Mekong-Lan Thương lần thứ 4 ở Luang Prabang, Bắc Lào, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh đã có cuộc gặp với người tương nhiệm Trung Quốc Vương Nghị để thảo luận về các vấn đề hợp tác song phương bao gồm Biển Đông và sông Mekong.

Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc và lãnh đạo các nước Trung Quốc, Campuchia, Lào, Thái Lan và Myanmar trong cuộc gặp hợp tác Mekong - Lan Thương ở Phnompenh, Campuchia hôm 10/1/2018 - Hình minh họa. AFP

Theo Tân Hoa xã, hai bên đã cam kết sẽ giải quyết hợp lý các vấn đề trên biển để tạo môi trường tốt cho phát triển quan hệ song phương.

Theo Vietnam News, Bộ trưởng Ngoại giao, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh đã đánh giá cao cơ chế hợp tác và đàm phán trong các vấn đề ít nhạy cảm trên biển giữa hai nước và tiến trình để đạt được một Bộ quy tắc về ứng xử trên biển Đông giữa ASEAN và Trung Quốc (gọi tắt là COC).

Đại diện chính phủ Việt Nam kêu gọi hai bên tiếp tục thực hiện hiểu biết chung giữa lãnh đạo cao cấp hai nước và đảng để giải quyết các tranh chấp trên biển theo phương cách hòa bình và theo luật quốc tế, bao gồm cả Công ước về luật biển của Liên Hiệp quốc 1982.

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị kêu gọi Việt Nam thúc đẩy việc kết nối sáng kiến Vành đai Con đường của Trung Quốc với kế hoạch Hai Hành lang Một Vành đai kinh tế của Việt Nam, đồng thời cam kết tăng cường hợp tác và trao đổi với Việt Nam trong khuôn khổ cơ chế hợp tác Mekong - Lan Thương.

Hội nghị Hợp tác Mekong – Lan Thương được tổ chức tại Lào lần này có chủ đề "Thúc đẩy đối tác vì sự thịnh vượng chung" với sự tham gia của đại diện 6 nước thành viên là Việt Nam, Campuchia, Lào, Thái Lan, Myanmar và Trung Quốc.

Diễn đàn Hợp tác Mekong – Lan Thương được Trung Quốc bắt đầu từ năm 2015 và thường được coi như đối trọng với Ủy hội sông Mekong giữa các nước Việt Nam, Lào, Campuchia và Thái Lan được thành lập từ năm 1995. Trong những năm qua, thông qua cơ chế hợp tác Mekong – Lan Thương, Trung Quốc đã cam kết chi hàng tỷ đô la hỗ trợ cho 45 dự án, bao gồm các trung tâm nghiên cứu bảo vệ nguồn nước, các dự án kết nối, thương mại biên giới, nông nghiệp và xóa đói nghèo.

Sông Mekong là một trong những con sông dài nhất thế giới chảy qua nhiều nước từ Trung Quốc xuống nước cuối dòng là Việt Nam. Việc Trung Quốc liên tục cho xây các đập thủy điện ở đầu nguồn sông này bị cho là đã gây ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sông và điều tiết nguồn nước đối với các nước ở hạ nguồn sông như Việt Nam và Campuchia.

*****************

Thương mại : Hy vọng Mỹ-Trung "buông súng" ? (RFI, 17/12/2018)

Cuối tuần trước, tổng thống Hoa Kỳ để ngỏ cánh cửa Washington và Bắc Kinh gần đạt được một "thỏa thuận lớn" về thương mại. Liệu đây có là món quà cuối năm Hoa Kỳ và Trung Quốc dành cho thế giới ?

Đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer tại Bắc Kinh ngày 03/05/2018. Reuters/Jason Lee

Cử chỉ đầu tiên thể hiện thiện chí của Bắc Kinh được ghi nhận qua hai quyết định : một là Trung Quốc cho nhập khẩu trở lại đậu nành của Mỹ kể từ ngày 01/01/2019 trong một thời hạn 90 ngày, và hai là tạm ngưng dùng đòn tăng thuế nhập khẩu nhắm vào xe Mỹ.

Theo giới phân tích, cả hai quyết định nói trên cùng cho thấy Trung Quốc có dấu hiệu hòa hoãn sau thượng đỉnh Donald Trump-Tập Cận Bình bên lề hội nghị G20 ở Buenos Aires hôm 01/12/2018. Ban cố vấn của chủ tịch Trung Quốc đã khôn ngoan nhắm vào hai hồ sơ quan trọng đối với Nhà Trắng đó là nông nghiệp và xe hơi, như thể để bảo đảm ghi được một số bàn thắng trong các cuộc thương lượng với Washington dự trù mở ra trong những tuần lễ sắp tới.

Chính quyền Trump đã phải dự trù dành 12 tỉ đô la đền bù thiệt hại cho giới nông gia không bán được, ngũ cốc, lúa mì, bắp hay đậu tương cho Trung Quốc. Ngành sản xuất xe hơi của Hoa Kỳ cũng có dấu hiệu mệt mỏi. Điển hình là sự kiện tập đoàn General Motors cuối tháng 11/2018 thông báo cho 15 % nhân viên nghỉ việc, đóng cửa 5 nhà máy trên lãnh thổ Hoa Kỳ. Quyết định này của hãng xe Mỹ đã khiến tổng thống Trump vô cùng giận dữ.

Về phía Washington, hai tuần trước, tại Buenos Aires, phía Hoa Kỳ đã thông báo hoãn 90 ngày việc tăng thuế nhập khẩu nhắm vào 200 tỷ hàng của Trung Quốc báng sang Mỹ. Tại Nhà Trắng, tổng thống Donald Trump trong tin nhắn trên Twitter hôm 14/12/2018 tỏ ra lạc quan nói tới khả năng đạt được một "thỏa thuận lớn" với Bắc Kinh về thương mại và đôi bên đã có những cuộc "trao đổi rất bổ ích". Nguyên thủ Mỹ giải thích thêm, ông tin tưởng sẽ nhanh chóng tìm ra đồng thuận với Bắc Kinh do kinh tế Trung Quốc đã bị chựng lại và đây là thành quả mà các biện pháp trừng phạt của Mỹ đã đem lại.

Tổng thống Trump đưa ra tuyên bố trên đúng vào lúc bộ Ngoại Giao Canada và Mỹ thảo luận về trường hợp của bà Mạnh Vãn Châu : Giám đốc tài chính tập đoàn Trung Quốc Hoa Vi bị tư pháp Canada bắt giữ theo yêu cầu của Washington và bà Mạnh vừa được tại ngoại hầu tra. Vụ bắt giữ này diễn ra trong bối cảnh Mỹ-Trung căng thẳng về thương mại. Thổng thống Trump trong tuần qua nói thẳng ông sẵn sàng "can thiệp" trong vụ kiện lãnh đạo Hoa Vi, hàm ý Nhà Trắng có thể can thiệp nếu đấy là một phương tiện để đạt được thỏa thuận về thương mại với Tập Cận Bình.

Nhưng bên cạnh các dấu hiệu hòa hoãn của cả đôi bên, liệu chiến tranh thương mại Mỹ-Trung có cơ may chóng kết thúc ?

Edward Alden, một chuyên gia về thương mại quốc tế thuộc viện nghiên cứu quan hệ quốc tế của Mỹ, Council on Foreign Relations được AFP trích dẫn cho rằng "Hoa Kỳ và Trung Quốc cũng thực sự bắt đầu nghiêm túc đàm phán" sau nhiều đòn hù dọa lẫn nhau để gây sức ép. Trong hai tuần vừa rồi, Washington và Bắc Kinh đã đạt được "nhiều tiến bộ" hơn so với những vòng đàm phán đã kéo dài trong suốt gần hai năm dưới nhiệm kỳ Donald Trump.

Một dấu hiệu khác cho phép hy vọng chiến tranh thương mại Mỹ -Trung sẽ có tiến triển tốt, là Nhà Trắng đã cử ông Robert Lighthizer làm trưởng đoàn đám phán. Trong mắt các nhà quan sát, đây là một "tín hiệu mạnh" của Washington, vì ông Lighthizer là một chuyên gia về luật thương mại giàu kinh nghiệm, và nổi tiếng là một người tháo gỡ những hồ sơ khó khăn nhất.

Dù vậy, còn quá sớm để kết luận rằng, Mỹ và Trung Quốc sẽ san bằng những bất đồng thương mại trong 90 này sắp tới, đặc biệt là trong bối cảnh Washington và Bắc Kinh còn nhiều sung khắc về ngoại giao, từ Biển Đông đến Đài Loan, rồi Mỹ cáo buộc Trung Quốc tiến hành các vụ tấn công tin học, "ăn cắp" công nghệ cao của Hoa Kỳ. Đấy mới là cốt lõi của cuộc đọ sức giữa hai siêu cường kinh tế thế giới.

Thanh Hà

*****************

Liệu Hoa Vi có thể sống sót ? (RFI, 17/12/2018)

The Economist tuần này đã đặt ra câu hỏi : "Liệu Hoa Vi có thể sống sót sau một loạt những biện pháp hạn chế hoặc cấm đoán từ Hoa Kỳ và một số nước khác hay không ?"

Logo tập đoàn Hoa Vi (Huawei) tại văn phòng ở Bắc Kinh. Ảnh chụp ngày 06/12/2018. Reuters/Thomas Peter/File Photo - Ảnh minh họa

Rúng động vì vụ bắt Mạnh Vãn Châu

Bà Mạnh Vãn Châu (Meng Wanzhou) không tìm kiếm sự nổi tiếng. Là con gái của Nhậm Chính Phi (Ren Zhengfei), người sáng lập Hoa Vi (Huawei), một trong những tập đoàn công nghệ lớn nhất của Trung Quốc, bà bắt đầu bằng công việc thư ký, và 25 năm sau mới giữ chức giám đốc tài chính. Nếu các doanh nhân giàu có thường là những ngôi sao, thì bà Mạnh khá lặng lẽ.

Nhưng đến ngày 05/12/2018, mọi cái nhìn đều tập trung vào bà. Cảnh sát Canada cho biết Mạnh Vãn Châu đã bị bắt trước đó bốn ngày ở Vancouver khi định đi Mêhi cô. Canada bắt theo yêu cầu của Mỹ, do cáo buộc đã giấu nhẹm việc một chi nhánh của Hoa Vi buôn bán với Iran, vi phạm cấm vận của Washington. Ngày 11/12/2018, tòa án Vancouver cho phép Mạnh Vãn Châu được tại ngoại, buộc đeo vòng điện tử.

Trung Quốc đòi thả ngay bà Mạnh, đe dọa "hậu quả nghiêm trọng" đối với Canada. Cả thủ tướng Canada Justin Trudeau và đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer đều nhấn mạnh vụ bắt giữ bà Mạnh chỉ đơn thuần là vấn đề của tư pháp, là một phần của cuộc điều tra về Hoa Vi và các đối tác từ nhiều năm qua. Tuy nhiên tổng thống Mỹ Donald Trump đã làm phương hại đến nỗ lực của ông Lighthizer khi tuyên bố hôm 11/12 là ông có thể can thiệp (được cho là có lợi cho bà Mạnh), nếu việc này góp phần tạo thuận lợi cho cuộc thương lượng về thương mại Mỹ-Trung.

Hoa Vi, chìa khóa của "Made in China 2025" gây lo sợ

Từ lâu Hoa Vi vẫn gây nhiều quan ngại. Hoa Vi nhanh chóng lớn mạnh, từ một nhà sản xuất hàng điện tử giá rẻ, trở thành nhà cung cấp thiết bị viễn thông lớn nhất thế giới. Doanh số bán từ 93,8 tỉ nhân dân tệ (12,8 tỉ đô la) năm 2007, nay đã lên đến 603 tỉ nhân dân tệ, đứng ngang hàng với những tên tuổi lớn như IBM và Microsoft. Mới đây Hoa Vi đã qua mặt Apple, trở thành tập đoàn bán điện thoại thông minh thứ nhì thế giới.

Với mục tiêu thống trị thị trường thông qua việc cung cấp thiết bị cho các công ty viễn thông cần thiết lập mạng điện thoại thế hệ thứ năm (5G), Hoa Vi là chìa khóa của kế hoạch "Made in China 2025". Do tham vọng của mình, Hoa Vi nay là trung tâm quan ngại của phương Tây, liên quan đến an ninh quốc gia và trọng lượng kinh tế của Trung Quốc.

Hoa lục là thị trường lớn nhất của Hoa Vi, chiếm phân nửa thu nhập. Hoa Vi cũng rất thành công khi vươn ra nước ngoài, ký kết nhiều hợp đồng cơ sở hạ tầng cho các mạng lưới, từ Đan Mạch cho đến Ấn Độ ; và chiếm được thị phần của các công ty lâu đời hơn như Ericsson của Thụy Điển, Nokia của Phần Lan.

Khi những luồng dữ liệu ngày càng được lưu thông nhiều hơn qua các mạng lưới của Hoa Vi, cái tên Hoa Vi hiện diện khắp nơi, thì các chính phủ bắt đầu lo lắng. Ngay sau khi bà Mạnh Vãn Châu bị bắt, ông Andrus Ansip, một viên chức Ủy ban Châu Âu nói rằng người ta có lý khi quan ngại về tập đoàn Trung Quốc. Ông cảnh báo khả năng các mã độc được cài trong thiết bị của Hoa Vi có thể chuyển thông tin về Bắc Kinh, và ngay cả việc mở ngõ vào cho tin tặc nhà nước.

Đồng minh của Mỹ ngại ngần

Một số nước đặc biệt là đồng minh của Mỹ, sau đó tỏ ra ngần ngại. Úc cấm Hoa Vi bán thiết bị cho các công ty trong nước, Đài Loan cũng thế. Trước khi bà Mạnh bị bắt, New Zealand cũng đã cấm công ty Spark mua thiết bị 5G của Hoa Vi vì lý do an ninh quốc gia. Vài ngày sau đó, Nhật loan báo chính sách mới, dường như đưa ra để ngăn chận Hoa Vi và ZTE hoạt động tại xứ phù tang.

Hoa Vi bác bỏ những cáo buộc, nói rằng không có bằng cớ gì. Vincent Pang, giám đốc chi nhánh Hoa Vi ở Tây Âu biện minh là tập đoàn Trung Quốc có mặt ở 170 nước không hề dọ thám khách hàng. Tuy nhiên vẫn không thể trấn an được các nước, do ông Nhậm Chính Phi xuất thân từ quân đội Trung Quốc, và luật pháp Trung Quốc buộc các công ty tư nhân phải hỗ trợ Nhà nước khi được yêu cầu.

Như Edward Snowden đã tiết lộ năm 2013, các tình báo viên Mỹ đã chỉnh sửa những sản phẩm công nghệ để nghe lén mục tiêu theo dõi, thì không có lý do gì mà các đồng nghiệp Trung Quốc lại không sử dụng chiến thuật tương tự.

Vụ bà Mạnh Vãn Châu bị bắt ảnh hưởng đến Hoa Vi như thế nào, còn tùy thuộc vào phản ứng của các nước. Nhưng các quyết định quan trọng nhất là từ Hoa Kỳ, nơi mà nghi ngờ đối với tập đoàn này hết sức lớn. Washington gây áp lực lên các đồng minh, đặc biệt tại Châu Âu – thị trường lớn thứ nhì của Hoa Vi – để cấm đoán hoặc hạn chế tập đoàn viễn thông Trung Quốc.

Hoa Vi sẽ có cùng số phận với ZTE ?

Theo ông Shaun Collins, công ty tư vấn CCS Insight, thì đây là một vố rất đau cho Hoa Vi nhưng chưa đến nỗi làm công ty này phải phá sản. Các thị trường khác vẫn có triển vọng, nhất là Hoa lục : Trung Quốc có thể là thị trường lớn nhất và phát triển nhanh nhất đối với 5G trong những năm tới.

Nhưng còn có những khả năng khác nữa. Tương tự như trường hợp bà Mạnh, năm 2017 một tập đoàn khác của Trung Quốc là ZTE cũng bị cáo buộc là vi phạm lệnh cấm vận đối với Iran. tháng Tư năm ngoái, các công ty Mỹ bị cấm bán thiết bị cho ZTE, khiến tập đoàn này có nguy cơ phá sản vì phải sử dụng chip điện tử và phần mềm của Mỹ. Nhờ sự can thiệp của tổng thống Donald Trump – một động thái ưu ái cho Tập Cận Bình – mà ZTE mới có thể tồn tại. Trong báo cáo mới nhất, ZTE cho biết bị thiệt mất 7,2 tỉ nhân dân tệ trong năm, so với năm trước đó lợi nhuận đạt được 4,6 tỉ nhân dân tệ.

Một số chính khách Mỹ, trong đó có ông Mark Warner, phó chủ tịch (Dân Chủ) Ủy ban Tình báo Thượng Viện, cho rằng các biện pháp tương tự cần được áp dụng với Hoa Vi.

Nếu điều này xảy ra, Hoa Vi sẽ bị tê liệt, mặc dù chính quyền Trung Quốc hay các ngân hàng quốc doanh vẫn có thể rót thêm vốn nếu cần thiết.

Lệ thuộc vào công nghệ Mỹ

Cũng giống như ZTE, Hoa Vi lệ thuộc vào các thiết bị của Mỹ, như hệ điều hành Android của Google và chip điện tử của Qualcomm.

Trong báo cáo mới đây, ngân hàng Jefferies cho biết Hoa Vi không thể tự sản xuất điện thoại thông minh hay các trạm thu phát sóng điện thoại di động, nếu không có các sản phẩm Mỹ. Cũng như nhiều công ty công nghệ khác, Hoa Vi phải dựa rất nhiều vào những con chip được thiết kế theo giấy phép của ARM, một công ty Anh thuộc quyền sở hữu của SoftBank, một công ty Nhật. SoftBank nay đang có kế hoạch gỡ bỏ một số thiết bị Hoa Vi khỏi mạng lưới của mình.

Hồi tháng 11, Hoa Vi đã tổ chức lễ trao giải thưởng cho 92 nhà cung cấp hàng đầu, trong đó có 33 nhà cung cấp Mỹ. Intel (sản xuất chip vi xử lý, Mỹ) và NXP (sản xuất chất bán dẫn, Hà Lan được tặng bằng danh dự để đánh dấu một thập kỷ cùng làm việc. Trông cậy vào sự hợp tác trong quá khứ, ông Pang tỏ ra lạc quan là cơn bão sẽ đi qua.

Tuy nhiên mới đây tập đoàn Orange của Pháp loan báo sẽ không mời Hoa Vi tham gia thiết lập mạng lưới 5G, và Deutsche Telekom, tập đoàn điện thoại lớn nhất nước Đức cũng cho biết sẽ xem xét lại các nhà cung cấp, vì "hết sức quan tâm đến cuộc tranh luận trên thế giới về tính an toàn của các thiết bị Trung Quốc".

Xem ra số phận của Hoa Vi khá mong manh.

Thụy My