Tham nhũng, quả bom từ hậu phương cản trở cuộc chiến đấu của Ukraine
Xe tăng hạng nặng đóng vai trò quan trọng trong những trận đánh sắp tới của Ukraine, và Đức vừa bật đèn xanh. Nhưng lại xuất hiện trở lực khác cho tổng thống Volodymyr Zelensky : những vụ tham nhũng quy mô khiến hàng loạt quan chức phải ra đi. Đề tài này được các báo Pháp hôm 25/01/2023 chú ý.
Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết chính phủ của ông sẽ có biện pháp mạnh chống tham nhũng - Reuters
Bakhmut tan hoang dưới mưa pháo kích
Về chiến sự ở Ukraine, Libération nhận thấy "Những trận bão đạn pháo không ngừng rơi xuống Bakhmut". Nga dùng chiến lược biển người, tung một số lượng lớn lính đánh thuê Wagner vào để chiếm cho bằng được, bất chấp thiệt hại khủng khiếp.
Các trận đánh tiếp diễn, tập trung vào chiến tuyến từ đông bắc xuống miền nam, từ Luhansk đến Zaporijia, Kherson. Sắp tới sẽ chẳng còn gì ở Bakhmut, thành phố 70.000 dân trước chiến tranh. Từ 5 tháng qua, lính đánh thuê Wagner trong đó có nhiều tù hình sự tấn công liên tục nhưng vẫn không chiếm được. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), bị chận ở đông bắc, quân Nga tiến được đôi chút từ hướng tây nam để toan cắt đường tiếp tế, nhưng hiện khó thể bao vây được Bakhmut. Nga đặt nhiều kỳ vọng vào đây, tuyên truyền ầm ĩ nhưng thực tế không như mong muốn.
Đồng minh Mỹ cho rằng nếu kéo dài, quân Nga đông đảo hơn và nhiều đạn pháo hơn có cơ chiếm được thành phố, nhưng không phải là bước ngoặt trong cuộc chiến. Quân đội Ukraine có thể lui lại bảo vệ những vị trí khác, nếu những con thiêu thân Wagner cứ lao vào cối xay thịt.
Xe tăng hạng nặng cho Ukraine, một ngưỡng mới đã được vượt qua
Phía Đức rốt cuộc đã chấp nhận chuyển giao 14 xe tăng Leopard 2 cho Ukraine, Kiev cũng sẽ nhận được khoảng 100 chiếc từ 12 nước. Le Monde nhận thấy thái độ lừng khừng của Berlin làm phức tạp thêm quan hệ Pháp-Đức. Nhìn từ Berlin, tổng thống Emmanuel Macron được cho là yếu hơn năm 2017 do chỉ có đa số tương đối trong Quốc hội, tuy nhiên vẫn là người quyết định. Pháp thì thấy thủ tướng Olaf Scholz tuy giữ chức vụ cao nhất nhưng thường quyết định dưới áp lực của các đối tác trong liên minh cầm quyền. Vào thời Angela Merkel, mọi việc dễ dàng hơn.
Về việc Berlin bật đèn xanh cho việc giao xe tăng hạng nặng cho Ukraine, La Croix trong bài xã luận "Hướng về vô định" nhận thấy sau các cuộc phản công thắng lợi giòn giã vào mùa thu, Ukraine phải chịu đựng những cuộc oanh kích quy mô của quân Nga. Kiev chờ đợi thời tiết tốt hơn để có những đột phá, và trong giai đoạn mới này, xe tăng đóng vai trò quan trọng.
Sự do dự của thủ tướng Đức Olaf Scholz là do nhiều yếu tố. Dư luận Đức chia đôi, phân nửa phản đối, còn đảng SPD của ông vẫn còn khá nhiều người có xu hướng chủ hòa. Và về căn bản, Đức cũng như Pháp đều tự hỏi liệu có thể đi xa đến đâu. Chuyển biến đã có được từ hôm qua 24/01, Châu Âu chuẩn bị bước qua một ngưỡng mới. Một bước hướng về vô định, theo La Croix, nhưng vẫn còn tốt hơn là viễn cảnh quân của Vladimir Putin nghiền nát Ukraine.
Ukraine : Phát hiện những vụ tham nhũng lớn
Sự kiện một số thành viên chính phủ Kiev và thống đốc vùng bị cách chức vì tham nhũng được các báo chú ý. Tất cả cho rằng đây là điều đáng tiếc, trong lúc chính phủ Volodymyr Zelensky đang cần có sự hỗ trợ của quốc tế trong cuộc chiến. La Croix nhận định lần đầu tiên sau 11 tháng chiến tranh, Ukraine gặp phải xì-căng-đan tham nhũng quy mô.
Vassyl Lozynkyi, thứ trưởng phát triển và cơ sở hạ tầng, bị Cơ quan quốc gia chống tham nhũng (NABU) cáo buộc bỏ túi 400.000 đô la trong các hợp đồng mua thiết bị và máy phát điện, bị cách chức ngay lập tức. Vụ thứ hai, báo chí tố cáo Bộ Quốc phòng giao cho một công ty gói thầu thực phẩm cho quân đội 13,16 tỉ hryvnia (330 triệu euro), trong đó giá cả được nâng lên. Cụ thể, Les Echos dẫn bài viết đăng ngày 21/01 trên Nashi Groshi (Tiền bạc của chúng ta), báo mạng chuyên điều tra tài chánh, khẳng định trong hợp đồng mua thực phẩm cho quân đội, một số mặt hàng như trứng, khoai tây cao gấp ba so với giá trong siêu thị. Active Company, một công ty bình phong, được giao thầu không thông qua nền tảng điện tử ProZorro. Thứ trưởng phụ trách hậu cần Viacheslav Shapovalov liền bị cách chức.
Tổng thống phải thẳng tay, cả với những vụ khác. Phó công tố viên trưởng Oleksiy Symonenko bị cách chức sau khi đi nghỉ 10 ngày ở Marbella (Tây Ban Nha) - một thái độ không thể chấp nhận tại một đất nước mà nam giới từ 18 đến 60 tuổi bị cấm xuất ngoại. Một vụ từ chức bất ngờ : Kyrylo Timoshenko, phó văn phòng tổng thống, nằm trong số những người thân tín của ông Zelensky, chuyên theo dõi các dự án tái thiết các cơ sở bị Nga oanh kích. Les Echos cho biết Timoshenko bị báo chí tố cáo là di chuyển bằng chiếc xe địa hình được General Motors tặng cho Kiev để dùng vào mục đích nhân đạo. Theo "The New Voice of Ukraine", ông còn thuê một cơ ngơi rộng 1.200 mét vuông của một tài phiệt địa ốc với giá 6.000 đô la, thấp hơn giá thị trường rất nhiều.
Những "quả bom" từ hậu phương
Libération và Le Monde gọi đó là những quả bom vừa phát nổ ở hậu phương, một tệ nạn từ "chế độ cũ để lại". Sau những tiết lộ này, tổng thống Volodymyr Zelensky được bầu lên năm 2019 với lời hứa diệt trừ tham nhũng, cam đoan sẽ có những biện pháp mạnh mẽ. Tổng cộng bốn thống đốc, một phó văn phòng tổng thống, bốn thứ trưởng, hai giám đốc cơ quan chính phủ, một phó công tố viên trưởng bị sa thải.
Ukraine đang mong mỏi được gia nhập Liên Hiệp Châu Âu (EU), biết rằng cần sự giúp đỡ của phương Tây hơn bao giờ hết để bảo vệ tổ quốc. Theo Centre for Economic Strategy, viện trợ quốc tế trong năm nay lên đến 100 tỉ đô la, trong đó trên 40 tỉ dành cho quân đội. Cựu thẩm phán Mykhailo Zhernakov nói với Libération, "từ lâu tham nhũng không còn được dung thứ, nhưng những xì-căng-đan này mang tầm vóc lớn hơn vì là những vụ đầu tiên liên quan đến chiến tranh và sự tồn vong của Ukraine". Tymofiy Mylovanov, cựu bộ trưởng kinh tế cho Le Monde biết khi ông còn tại chức cách đây hai năm, mở điều tra thì dễ nhưng hiếm khi dẫn đến việc bắt giam, nhưng nay thì khác. Phát ngôn viên Ủy ban Châu Âu Ana Pisonero hôm qua hoan nghênh việc xử lý "nghiêm túc" của Kiev.
Cuộc xâm lăng của Nga đã gây phức tạp cho các nhà điều tra của Cơ quan quốc gia chống tham nhũng. Theo một nhà báo Ukraine, "20% điều tra viên của NABU đã nhập ngũ. Trong số 40 công tố viên chuyên về chống tham nhũng, 12 người đang chiến đấu ngoài mặt trận". Dù vậy trong 6 tháng đầu năm 2022, đã khởi tổ 61 nghi can tham nhũng, tăng 40% so với cùng kỳ năm 2021.
Quân đội Nga cố khắc phục tình trạng bát nháo
Về phía Moskva, Le Monde chú ý đến việc quân đội Nga đang siết chặt kỷ luật. Một số quân lao sẽ được đặt bên cạnh các trại lính.Nghị định được âm thầm công bố hôm 30/12/2022 sắp có hiệu lực trong thời gian tới, về một biện pháp đã từ bỏ từ 20 năm qua. Các "gaouptvakhty" là nơi giam cầm không cần thông qua xét xử, những người lính bị cáo buộc vi phạm kỷ luật nặng nề, như từ chối chiến đấu hay rời khỏi vị trí trong căn cứ quân sự. Văn bản nêu cụ thể các quân lao này có thể là các container, xe tải nhẹ, nhưng không thể là hầm nhà hay hang hố "trừ phi để bảo vệ mạng sống".
Tờ báo cho rằng quy định này có ý nghĩa vì trong mùa thu 2022 những tin tức rò rỉ cho thấy tình trạng lính Nga bị nhốt trong các căn hầm ở Donetsk và Luhansk, đôi khi mấy chục người chen chúc trong nhiều tuần lễ. Nghị định trên tuy đưa vào quy củ một thực tế hiện có, nhưng gây xúc động cho các gia đình quân nhân, đồng thời thêm một dấu hiệu cho thấy Moskva quyết tâm theo đuổi "chiến dịch quân sự đặc biệt", tổ chức lại quân đội. Sẽ hạn chế việc cấp phát quân phục không đồng bộ, dùng xe dân sự hay điện thoại cá nhân, buộc hớt tóc ngắn, cạo râu.
Bộ tham mưu dường như quyết tâm làm quên đi những cảnh hỗn loạn sau lệnh động viên : đánh nhau, chết vì tai nạn, nhậu nhẹt tại các căn cứ quân sự, xung đột giữa tân binh với sĩ quan… được hàng ngàn điện thoại di động ghi lại. Một số bản án đã được đưa ra để làm gương. Chẳng hạn tân binh Alexander Leshkov, quê ở Omsk (Siberia) cách đây hai tháng xô xát với một sĩ quan vì nón sắt và áo giáp chất lượng tồi tệ. Lúc đó chuyện này là bình thường, quân đội cũng đã nhìn nhận sai sót, nhưng nay anh tân binh Leshkov lãnh án 5 năm rưỡi khổ sai.
Bản án cho các quân nhân đào nhiệm cũng nặng nề hơn, hầu như đều là tù giam trong khi trước đây chỉ tù treo. Không ít thương binh bị đưa ra mặt trận trở lại tuy chưa có ý kiến của bác sĩ. Tại vùng Yaroslavl, khoảng 30 lính nhờ người thân kêu cứu : theo lệnh cấp trên, họ lùi lại khi bị Ukraine oanh kích nhưng nay người chỉ huy chối phắt, họ bị cáo buộc đào ngũ. Sợ tai tiếng, ban chỉ huy không kỷ luật mà phân tán những người lính này sang nhiều đơn vị khác nhau.
Nhiều loại dược phẩm đang khan hiếm tại Châu Âu
Về y tế, Le Monde chạy tựa trang nhất "Châu Âu thiếu trầm trọng dược phẩm". Paracetamol, amoxilline… trở nên khó kiếm tại nhiều nước, hậu quả của chiến tranh ở Ukraine và đại dịch Covid. Tại Tây Ban Nha, có 672 loại thuốc không còn hiện diện tại các tiệm thuốc tây, tại Thụy Sĩ con số này là 773, trên 3.000 ở Ý… Tại Pháp đến 23/01, đã ghi nhận gần 320 dược phẩm sắp cạn nguồn cung. Những loại thuốc đang thiếu nhiều nhất là kháng sinh, kháng viêm, trị ung thư, tiểu đường, thần kinh, tim mạch… đặc biệt những loại générique (thuốc thông dụng).
Trước hết, cuộc xâm lăng Ukraine khiến nhôm, thủy tinh, carton… dùng làm bao bì bị đứt nguồn cung. Kế tiếp, việc chuyển dịch sản xuất sang các nước khác như Ấn Độ, và nhất là Trung Quốc khiến nhiều hợp chất không thể tìm thấy sau ba năm phong tỏa. Trước chính sách chú trọng vào thuốc générique rẻ tiền hơn, các công ty dược phẩm không muốn đầu tư cho sản xuất tại Châu Âu. Một số pharmacie ở Pháp đã tự sản xuất kháng sinh amoxicilline, chẳng hạn ở quận 6 Paris, một nhà thuốc đã huy động đến 70 nhân viên để bào chế, tạm thời đáp ứng nhu cầu của bệnh nhân. Viện Dược phẩm Quốc gia khuyến cáo nên lập danh sách các loại thuốc thiết yếu, ấn định giá trung bình toàn Châu Âu và dự trữ, có thể dưới dạng bán thành phẩm.
ChatGPT, robot thông minh thiên tả ?
Trên lãnh vực trí thông minh nhân tạo (AI), Le Figaro đặt câu hỏi "Có nên lo sự trước sự tiến triển của ChatGPT ?". Nhà nghiên cứu Laurence Devillers nhận thấy cỗ máy thông minh này khiến "nỗi sợ máy móc thay thế con người lại sống dậy". Tính chất cách mạng ở đây là "mở ra cho công chúng một công cụ đa chức năng có thể tóm lược một văn bản, trả lời những câu hỏi, lập ra một chương trình vi tính, làm bài tập". Từ khi xuất hiện, chuyên gia và cư dân mạng thi nhau gài bẫy công cụ này để xem có những câu trả lời logic hay không.
Theo tạp chí Mỹ National Review, ChatGPT có xu hướng "woke", bênh vực những "giá trị thiên tả". Tờ báo yêu cầu robot này kể lại câu chuyện trong đó cựu tổng thống Mỹ Donald Trump chiến thắng Joe Biden trong cuộc bầu cử, nhưng bị từ chối, nói rằng "những chuyện sai lạc về bầu cử bị cấm". Ngược lại, khi Le Figaro đề nghị kể chuyện bà Hillary Clinton thắng Donald Trump, thì robot này không ngần ngại đáp ứng. ChatGPT cũng không chịu kể những chuyện tiếu lâm về người Do Thái, người da đen, đồng tính luyến ái…
Thụy My