Công lý nào cho Ukraine, cho Navalny và những nạn nhân của độc tài Putin ?
Cái chết bất ngờ của Alexei Navalny, nhà đối lập Nga nổi tiếng nhất khiến dư luận bàng hoàng, phẫn nộ. Báo chí Pháp nhận xét "Alexei Navalny, bị Putin sát hại", "Cái giá của sự can đảm", "Người tử đạo vĩ đại của chế độ xô-viết", "Putin nay không còn từ một thủ đoạn nào"… The Economist cho rằng cách trả đũa tốt nhất của phương Tây là vũ trang cho Kiev, L’Obs kêu gọi "Công lý cho Ukraine".
Cảnh sát Nga bắt giữ một phụ nữ đến tưởng niệm nhà đối lập Alexei Navalny gần tượng đài Bức tường đau khổ dành cho các nạn nhân bị đàn áp chính trị ở Moskva, ngày 17/02/2024. Reuters - Stringer
Nước Nga của Putin không còn một giới hạn nào
Sự kiện được tất cả các báo ra cuối tuần chú ý và các tuần báo cũng kịp thời có những bài phỏng vấn, phóng sự, là việc nhà đối lập số 1 của Nga, Alexei Navalny đột ngột qua đời trong nhà tù ở Bắc Cực.
Riêng Libération cuối tuần dành trọn trang nhất cho chân dung ông, thẳng thừng chạy tựa "Alexei Navalny, bị Putin sát hại".
Trả lời L’Express, nhà báo Nga đang lưu vong ở Anh Andrei Soldatov nhấn mạnh, "Nước Nga của Putin không còn giới hạn nào". Chuyên gia về cộng sản Thierry Wolton nhận định trên Le Figaro cuối tuần "Tên của Alexei Navalny từ nay phải được thêm vào danh sách những người tử đạo vĩ đại của chế độ xô-viết".
Trong bài xã luận "Biểu tượng của tự do", Le Figaro cuối tuần nhận xét người đàn ông cao lớn với mái tóc vàng và đôi mắt xanh cương nghị, trong những bức ảnh gần đây có vẻ mặt hốc hác, ốm yếu và già hẳn đi vì bị hành hạ trong tù. Alexei Navalny đã bị chuyển trại nhiều lần, bị biệt giam 27 lần trong những điều kiện vô nhân đạo nhất, và lần cuối là hôm thứ Tư. Thi hài ông hiện ở đâu cũng không được biết. Chuyên gia Anna Colin Lebedev nhận định nhà tù Nga đã trở thành nơi vô thiên vô pháp.
Cái giá của tự do dân chủ
Sau khi sống sót thần kỳ từ vụ đầu độc, được chữa trị tại Đức, nhà đối lập chọn lựa về nước để tiếp tục chiến đấu. Ông biết cái giá phải trả, trong một chế độ mà những tiếng nói phản biện lần lượt bị trừ khử bằng cách này hay cách khác. Trong thông điệp cuối cùng gởi tới nhân dân Nga do các luật sư của ông đăng lên Instagram, Alexei Navalny kêu gọi "bước vào chiến dịch" chống lại Putin. Libération cho rằng nếu cần phải nhắc nhở sự nguy hiểm của Vladimir Putin đối với nhân dân Nga và thế giới, thì đó là cái chết đột ngột trong tù của nhà đối lập hàng đầu.
Khi bước lên phi cơ trở về Moskva hôm 17/01/2021, Navalny đã hy sinh cuộc sống cho Tự do – Bình đẳng – Bác ái, câu khẩu hiệu vẫn được khắc trên các tòa nhà Pháp. Ông biết điều đó, vợ con ông và các hành khách cùng chuyến bay, cũng như hàng triệu người theo dõi ông cũng biết như vậy. Thế nên Putin nhanh chóng trừ khử đối thủ nguy hiểm nhất này. Lời kêu gọi cuối cùng khi còn tự do của Alexei Navalny là "Người sẽ đến im lặng lập lại trật tự không hiện hữu, những người khác cho rằng đó là bạn (…). Không ai khác ngoài bạn, nhiệm vụ của bạn là phải kháng cự".
Theo Le Figaro cuối tuần, cái chết của nhà đối lập cho thấy đối với các chế độ độc tài, tự do dân chủ không phải thương lượng mà có được, mà chỉ có thể bảo vệ bằng sức mạnh. Tương tự, trong bài xã luận "Cái giá của sự can đảm", Libération cuối tuần cho rằng việc sát hại Navalny - vì cái chết của ông đã được lên kế hoạch như một vụ hành quyết - gây bất ngờ. Trong khi đó tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, một khuôn mặt anh hùng khác trong cuộc chiến chống lại Kremlin, đang viếng thăm chính thức Berlin và Paris, đang xin viện trợ những chiến đấu cơ mà phương Tây mãi ngần ngại không cho ; nhưng đây chính là thời điểm.
Nỗi sợ và lòng tham, hai cơ sở cho quyền lực Putin bị Navalny tấn công
The Economist giải thích "Cái chết của Alexei Navalny có ý nghĩa gì đối với Nga, với Putin và thế giới". Alexei Navalny không thích những bi kịch, chỉ thích những phim mà người hùng thắng được kẻ gian, Thiện thắng Ác. Ông có diện mạo và tài năng để trở thành một trong những người hùng như thế, nhưng Navalny sinh ra ở Nga và sống trong một thời đại u ám. Nhà đấu tranh nói : "Nhà tù ở ngay trong ý nghĩ của chúng ta. Nếu nghĩ kỹ, tôi không phải trong tù mà đang du hành trong không gian, đến một thế giới mới tuyệt vời". Chuyến viễn du này đã kết thúc hôm 16/02.
Trại giam Nga nói rằng Navalny chết vì "một cục máu đông", tuy bác sĩ của ông bác bỏ khả năng này. Dù lý do tử vong được ghi như thế nào trong giấy chứng tử, nhà đối lập đã bị Vladimir Putin sát hại khi lưu đày ông tận Bắc Cực với chế độ tù khổ sai. Là người vô cùng thông minh, Alexei Navalny đã nhận diện được hai cơ sở của quyền lực Vladimir Putin : nỗi sợ và lòng tham. Trong thế giới của Putin, mọi người đều có thể bị đe dọa hay mua chuộc.
Navalny đã tấn công mạnh mẽ vào hai cơ sở này. Trong cuộc thập tự chinh chống tham nhũng, ông đã tung ra những phim tư liệu cho thấy các du thuyền, biệt thự, phi cơ riêng của giới lãnh đạo Nga. Riêng video về "cung điện" trị giá hơn 1 tỉ đô la của Putin ở Hắc Hải đã thu hút 130 triệu lượt xem trên YouTube ; ông chủ của dinh cơ này được mô tả không phải là Sa hoàng mới mà là trùm mafia.
Cách trả đũa tốt nhất : Vũ trang cho Ukraine
Cái chết của Navalny khiến người dân Nga bình thường kinh ngạc và phẫn nộ. Tại Moskva và nhiều nơi trên cả nước, người ta đặt hoa viếng nhà đối lập trước khi bị cảnh sát giải tán. Reuters cho biết có ít nhất 340 người bị bắt tại khoảng 30 thành phố vì tưởng niệm Alexei Navalny - đợt bắt bớ quy mô nhất kể từ tháng 9/2022.
Đối với phương Tây, đây là lời kêu gọi hành động. The Economist cho rằng phương Tây cần tìm lại sức mạnh và lòng can đảm mà Alexei Navalny đã chứng tỏ. Mỗi lần nhân nhượng, Putin càng dấn tới ; mỗi lần các chính khách phương Tây bày tỏ "quan ngại sâu sắc", Putin lại cười khẩy. Sự trả đũa tốt nhất là vũ trang cho Ukraine. Giải phóng Ukraine là cách tốt nhất để nước Nga được tự do.
Hiệp ước an ninh song phương : Món quà quý giá đối với Zelensky
Trong lúc viễn cảnh được gia nhập NATO hãy còn xa, Volodymyr Zelensky tìm được sự hỗ trợ của ba nước lớn Châu Âu. Sau Anh quốc, Pháp và Đức hôm thứ Sáu 16/02 đã ký hiệp ước an ninh song phương với Ukraine.
Le Monde cuối tuần cho biết tổng thống Pháp khẳng định với đồng nhiệm Ukraine : "Chúng tôi quyết tâm cùng với các bạn làm cho Nga phải thất bại". Trong thỏa thuận an ninh có giá trị 10 năm, Pháp hứa viện trợ quân sự đến 3 tỉ euro cho Kiev trong năm 2024. Paris cho biết đến nay đã cung cấp 3,8 tỉ đô la vũ khí cho Ukraine. Có thể kể : 30 khẩu đại bác Caesar, 38 xe thiết giáp trinh sát AMX-10 RC, 250 thiết vận xa, hai hệ thống địa-không Crotale, khoảng 100 hỏa tiễn hành trình Scalp. Tuy vậy Pháp vẫn chưa chịu giao chiến đấu cơ cho Kiev.
Trước khi đến Paris, Volodymyr Zelensky cũng đã ký hiệp định song phương với Đức, trong đó Berlin viện trợ gần 8 tỉ euro, giúp gỡ mình và tái thiết cơ sở hạ tầng điện nước. Một loạt vũ khí tân tiến được hứa hẹn nhưng không có hỏa tiễn hành trình Taurus mà Kiev mong mỏi. Tuy vậy Zelensky nhấn mạnh "Ukraine chưa bao giờ ký kết những văn bản quý giá như vậy".
Hai năm qua, những vật thể bay trên bầu trời Ukraine chỉ là tử thần
Trong bài xã luận, L’Obs kêu gọi "Công lý cho Ukraine". Hai năm sau ngày quân Nga kéo sang xâm lược, cũng vì tự do và hòa bình mà người Ukraine tiếp tục chiến đấu trong máu, nước mắt và giá lạnh. Luật gia, cựu bộ trưởng tư pháp Robert Badinter, người vừa qua đời ở tuổi 95, được toàn bộ chính giới Pháp kính trọng vì cuộc đấu tranh không mệt mỏi chống lại án tử hình, cho rằng về mặt pháp lý, ông chủ điện Kremlin xứng đáng bị đưa ra trước tòa án quốc tế vì "tội xâm lăng", "tội ác chiến tranh" và "tội ác chống nhân loại". Thế nhưng hai năm sau ngày 24/02/2024, khả năng này còn rất xa vời.
Cuộc phản công của Kiev thất bại một phần, những trận đánh đến nay đã làm 190.000 quân nhân và 10.000 thường dân Ukraine thiệt mạng, vẫn ác liệt. Tuy kiệt sức nhưng người Ukraine vẫn dũng cảm chiến đấu. Không ai hiểu được ý nghĩa cuộc chiến tranh vệ quốc hơn họ, và L’Obs dành số báo đặc biệt cho các nhà văn Ukraine.
Nhà văn tên tuổi Andrei Kurkov, trong bài "Sống và mơ ở Ukraine trong chiến tranh", đã viết : "Từ khi còn nhỏ, tôi đã rất mơ mộng và hay nhìn lên bầu trời để quan sát các phi cơ và chim chóc, nhưng thường thích nhìn máy bay hơn vì ba tôi là phi công. Đã hai năm qua, không còn chiếc phi cơ dân sự nào trên bầu trời Ukraine. Nếu có vật gì đó bay qua mà không giống như chim, thì đó là một hỏa tiễn hoặc drone Nga mang tử thần đến đất nước tôi".
Bị cấp trên hù dọa để tránh đầu hàng, lính Nga chỉ còn cửa tử
Bên cạnh những chuyện tai nghe mắt thấy trong đời sống thường nhật, nhà văn cho biết tù binh Ukraine tại Nga luôn đông hơn tù binh Nga ở Ukraine. Từ lâu người Ukraine vẫn kinh ngạc khi thấy từ các video do drone ghi lại, những lính Nga bị thương hay bị bao vây đã quay súng tự sát hoặc tự cho nổ lựu đạn. Tại sao họ không đầu hàng ? Một trong những câu trả lời đến từ một lính Nga mới bị bắt ở Robotino, thuộc vùng Donbass. Anh ta kinh hoàng hỏi : "Các anh sẽ không xịt loạt mút giãn nở vào miệng tôi chứ ?".
Các quân nhân Ukraine ban đầu không hiểu, sau mới biết rằng các sĩ quan Nga gieo rắc khủng hoảng cho binh lính, dọa dẫm một cái chết khủng khiếp nếu rơi vào tay địch. Trong túi những tù binh này người ta tìm thấy các truyền đơn nhấn mạnh không nên đầu hàng vì sẽ bị hành hạ dã man : "đánh gãy xương sườn, móc mắt, cắt tai và ngón tay hay bộ phận sinh dục, đâm thủng phổi, chết đói, cưỡng hiếp, đánh đập". Trên thực tế chính quân Nga tra tấn tàn bạo tù binh Ukraine, và lính Nga tin rằng họ cũng sẽ chịu chung số phận khi bị bắt.
Ban đêm, thời tiết tại Ukraine xuống đến -20 °C, khiến cuộc sống trong chiến hào trở nên khó thể chịu đựng. Các bệnh viện thường tiếp nhận những chiến binh Ukraine có ngón tay, ngón chân bị lạnh cóng. Ngủ quên có thể không bao giờ thức dậy được. Phải chăng vì vậy mà bộ chỉ huy Nga mỗi đêm thường xua quân sang tấn công, lính Nga tuân lệnh có phải vì chết rét còn đáng sợ hơn chết vì đạn ? Hay là vì nếu tử trận gia đình họ được lãnh một số tiền lớn ? Nhà văn vẫn mơ những vùng đất bị chiếm đóng được giải phóng, không còn bom mìn, những thành phố và làng mạc sống dậy, người dân hồi hương, cả những thú hoang chạy loạn về phương nam cũng trở về rừng rậm. Mọi chuyện rồi sẽ kết thúc, nhưng vấn đề là bao giờ ?
Bóp méo thông tin : Sở trường của Nga, Trung Quốc
Không chỉ trên chiến trường, mà trên mặt trận thông tin cuộc chiến cũng rất khốc liệt. Le Point dành hồ sơ cho "những nhà máy sản xuất tin giả". Mạng "Portal Kombat" của Nga là đại diện cho một giai đoạn mới trong chiến tranh thông tin, hệ thống này gồm những trang web đang nằm im bỗng dưng được kích hoạt ngay sau hôm Nga xua quân sang xâm lăng Ukraine. Đây chỉ là một trong vô số mắt xích của Kremlin để làm mất uy tín các đồng minh của Ukraine, tìm kiếm tính chính danh cho cuộc chiến.
Một mạng lưới khác là RRN (Reliable Recent News, Thời sự mới và khả tín) có đến 353 trang web. Một số bằng tiếng Anh, tập trung cho tội ác chiến tranh của… Ukraine. Số khác bằng tiếng Pháp mang tên "Nước Pháp độc lập", "Tiến lên"… làm giả các tờ báo uy tín của Pháp như Le Parisien, Le Point, Le Figaro, tung ra vô số tin thất thiệt. Một người phó của Dmitri Peskov, phát ngôn viên của Vladimir Putin, được nhận ra là kiến trúc sư của cuộc tấn công vào các nền dân chủ Châu Âu.
Một nhân tố khác là cấu trúc cũ thuộc nhóm lính đánh thuê Wagner của Yevgeny Prigozhin, nay do tình báo Nga kiểm soát. Cả một "nhà máy tin giả" đặt tại Saint-Petersburg, với đội ngũ dư luận viên được trả lương khá cao để ngày đêm tung ra những thông tin được nhào nặn hoặc tưởng tượng. Không chỉ có Nga, Trung Quốc là một trong số những nước độc tài rất siêng năng tung hỏa mù thông tin.
Cựu chủ bút tuần báo L’Express là điệp viên KGB !
Một ví dụ điển hình cho việc Nga lũng đoạn chính trường phương Tây : L’Express tiết lộ cựu chủ bút của tuần báo, Philippe Grumbach lại chính là điệp viên của KGB, một sự "leo cao, trèo sâu" chưa từng thấy ở Pháp. Nhà báo này là một nhân vật có ảnh hưởng lớn, thân thiết với cả tổng thống François Mitterrand lẫn Valéry Giscard d’Estaing, và đã nhiều lần can thiệp vào chính sách đối ngoại. Đám cưới của Philippe Grumbach có đủ mặt những ngôi sao sáng chói của Pháp như Alain Delon, Isabelle Adjani, nhà văn Françoise Sagan…
Từ năm 2014, đại học Cambridge ở Anh đã có được các tài liệu của Vasili Mitrokhin, trưởng bộ phận lưu trữ của tình báo Nga từ 1972 đến 1982. Sau khi Liên Xô sụp đổ, vị trung tá KGB này đã chạy sang Anh quốc lưu vong, mang theo hàng ngàn trang tài liệu trong đó có mấy trăm tên tuổi các điệp viên. Tiết lộ chi tiết của Vasili Mitrokhin khiến nhiều điệp viên nằm vùng sau đó phải thú nhận. Riêng cơ quan phản gián Pháp đã vô cùng kinh ngạc khi được tình báo Anh chuyển cho tài liệu vào giữa thập niên 90 : Grumbach chính là điệp viên của Nga mang mật danh "Brock". Nhưng lúc đó Liên Xô không còn tồn tại, nước Nga suy sụp, đã hết thời hiệu khởi tố và họ còn nhiều mối lo khác.
Philippe Grumbach vốn được tình báo Nga biệt đãi với thù lao cao nhất, được tiếp xúc trực tiếp với lãnh đạo cấp cao. Chuyên gia Thierry Wolton dựa theo tài liệu Vasili Mitrokhin đã viết hẳn một cuốn sách về câu chuyện này, nhưng bị ông ta dọa kiện nên vẫn nằm trong ngăn kéo nhà xuất bản. Mới đây được L’Express tiếp xúc, bà Nicole Grumbach, vợ ông xác nhận trước khi qua đời Philippe Grumbach thú nhận có cộng tác với KGB, và sau đó không thể chấm dứt vì bị đe dọa.
Bầu cử tổng thống Mỹ : Ai ít bị ghét nhất sẽ thắng
Nhìn sang nước Mỹ, Le Point nhìn thấy khía cạnh hữu ích từ tuyên bố khiêu khích của Donald Trump về NATO : đánh động được ý thức của các nước. L’Express phân tích về cuộc chạy đua vào Nhà Trắng. Còn 10 tháng nữa đến kỳ bầu cử tổng thống Mỹ, nhiều người tự hỏi liệu ông Biden có cáng đáng được nhiệm vụ nếu đắc cử. Hai nhược điểm của Joe Biden : nhiều người cho rằng ông quá lớn tuổi để làm công việc khó khăn nhất thế giới này, và Kamala Harris bị cho là bất tài, không thể thay thế tổng thống trong trường hợp phải bỏ dở nhiệm kỳ. Còn nếu muốn thay thế Harris thì đã quá trễ, Biden sẽ mất số cử tri da màu.
Tuần báo cho rằng Joe Biden tái ứng cử vì không tin các ứng cử viên khác có thể đối đầu với Donald Trump. Thống đốc California, Gavin Newsom hay thống đốc Michigan, Gretchen Whitmer, theo Jacob Heilbrunn, tổng biên tập The National Interest thì "Trump chỉ đợp một phát là xong". Đành rằng Biden không được lòng dân, nhưng Trump cũng vậy.
Một điểm yếu khác của Trump : ứng cử viên Nikki Haley làm ông mất đi cơ hội ca khúc khải hoàn ngay từ đầu, buộc lòng phải tiếp tục chiến dịch, và việc đả kích đối thủ có thể làm mất một số cử tri phụ nữ. Trump cũng không lợi dụng được những cuộc khủng hoảng hiện nay. Israel không tràn sang Lebanon, Iran không kích hoạt Hezbollah, Hoa Kỳ không hành động quá trớn và rốt cuộc sẽ có ngưng bắn ở Gaza. Và nếu phe Cộng hòa tiếp tục phong tỏa viện trợ cho Ukraine sẽ bị coi là đồng minh của trục Nga-Trung Quốc.
Cuối cùng, vấn đề là ai bị ghét bỏ nhiều nhất ? Giáo sư Vincent Michelot cho rằng trong cuộc bầu cử ngày 05/11, sự chọn lựa của cử tri không phải là ủng hộ mà nhằm bác bỏ, và như vậy cũng giống như một trò chơi bài tẩy. Ứng cử viên nào ít bị ghét hơn người kia sẽ thắng.
Tựa chính các tuần báo
L’Express chọn chủ đề xã hội "Mai đây, mọi người đều mảnh mai ?", nói về những loại thuốc giảm cân. Courrier International dành hồ sơ cho ma túy Fentanyl mà tuần báo nhận định đang "quá liều" trên thế giới. Về thời sự quốc tế, Le Point tố cáo "Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Azerbaijan… Trong hậu trường của việc bóp méo thông tin".
L’Obs ra số đặc biệt nhường lời cho các nhà văn Ukraine với tựa lớn "Xin đừng quên chúng tôi". Bên cạnh đó là chân dung Robert Badinter, người cả đời đấu tranh cho việc bỏ án tử hình, tuần báo nhấn mạnh "Một cuộc đời vì công lý". The Economist đưa tít "Gặp gỡ liên minh toàn cầu chống toàn cầu hóa" với chiếc nón kết đỏ quen thuộc của Donald Trump, nhưng thay vì "MAGA" (Make America Great Again), sau "America" là một loạt Hungary, Ý, Pháp, Israel, Đức, Hà Lan, Ba Lan "Great Again".
Thụy My