Khủng hoảng Ukraine : "Một ý đồ xác định lại trật tự quốc tế"

Julien Théron, Anh Vũ, RFI, 14/02/2022

Căng thẳng không ngừng tăng giữa Nga và các nước phương Tây xung quanh hồ sơ Ukraine. Tổng thống Nga Vladimir Putin khăng khăng tuyên bố không có ý định tấn công nước láng giềng. RFI có cuộc trao đổi với ông Julien Théron, giảng viên về các xung đột và an ninh quốc tế tại trường Khoa học chính trị Paris (Science Po Paris).

Trục thăng Nga tham gia tập trận chung với Belarus tại Gozhsky, vùng Grodno, Belarus gần biên giới với Ukraine, ngày 12/02/2022.  AP - Vadzim Yakubionak

RFI : Từ nhiều ngày nay , khả năng về một cuộc xâm lăng của Nga vào Ukraine trong những ngày sắp tới đã nhiều lần được gợi lên. Làm thế nào mà tổng thống Mỹ Joe Biden có thể đưa ra thời điểm kiểu như vậy ?

Julien Théron : Có nhiều lý do. Thứ nhất, tất nhiên là từ tin tình báo. Tổng thống Mỹ lãnh đạo một đất nước có mạng lưới tình báo cực kỳ rộng. Chắc chắn đó là những thông tin mà chúng ta không có.

Yếu tố thứ hai là việc củng cố khả năng quân sự của Nga xung quanh Ukaina mà chúng ta có thể nắm được các chi tiết : Đó là tin tình báo "để ngỏ" với các hình ảnh vệ tinh. Thực sự, việc củng cố vẫn tiếp tục. Các loại pháo tầm xa được chuyển đến, các loại trực thăng mới, các chiến hạm tác chiến đang đến khu vực Biển Đen. Những yếu tố đó cho thấy đã tới mức độ Nga có thể can thiệp vào Ukraine.

Lý do thứ ba là về mặt ngoại giao. Qua các mô tả và đàm phán, người ta nhận thấy rõ Nga tuyệt đối không chịu lùi bước trong các yêu sách ban đầu của họ và tất cả các nỗ lực của Hoa Kỳ, NATO, Pháp và Đức đều không đạt được mục tiêu. Bởi thế mà dẫn tới một cuộc xung đột là điều có thể dự kiến.

RFI : Ông nói "có thể dự kiến". Phải chăng thông tin về một cuộc tấn công của Nga vào Ukraine là khả tín và sắp xảy ra ?

Julien Théron : Đúng là khả tín. Hoàn toàn có thể xảy ra. Cuộc tấn công sẽ có thể hiệu quả hay không ? Đó mới thực sự là câu hỏi. Đó là vấn đề quân sự, một vấn đề thậm chí cũng đang làm xáo động giới khoa học và phân tích chiến tranh hiện đại. Chẳng hạn, năm 2008 Nga tấn công Gruza, khi đó như một cuộc đột nhập. Họ dừng lại trước khi tới Tbilissi, ở quãng thành phố Gori. Họ đã không đi xa hơn. Người Nga đã giới hạn hành động để gây áp lực với Gruzia và với cộng đồng quốc tế.

Tại Syria, người Nga triển khai lực lượng tối thiểu nhưng có hiệu quả tối đa bằng cách sử dụng nhiều không quân để tránh thiệt hại trên mặt đất. Nhưng lần này người ta thấy không hoàn toàn như vậy. Có rất nhiều xe chiến xa. Người ta thậm chí còn quan sát thấy có những hệ thống bảo vệ xe bọc thép chống các loại drone mà Ukraine đã mua của Thổ Nhĩ Kỳ. Người ta nhận thấy họ đang chuẩn bị một cuộc tấn công trên bộ. Hoặc chí ít thì họ cũng dự định điều đó. Điều này gây nhiều thắc mắc. Bởi vì trong trường hợp tấn công trên bộ, quân đội Ukraine đã được tổ chức và chuẩn bị tốt hơn nhiều so với năm 2014, lúc xảy ra cuộc tấn công Crimée. Và nhất là dân chúng đang chuẩn bị một cuộc chiến tranh du kích.

Sự việc sẽ có thể không như ở Syria cũng như ở Gruzia. Trong trường hợp này, rất có nhiều khả năng Nga rơi vào tình trạng "bị sa lầy" ở Ukraine. Như vậy vấn đề đặt ra là tính xác đáng của một cuộc can thiệp quân sự trên bộ.

RFI : Trong trường hợp đó, thể hiện sức mạnh kiểu như vậy có ích gì với Nga nếu biết là "bị sa lầy" ? Moskva trông đợi gì ? Phải chăng họ trông chờ phương Tây lùi bước trong ý định của NATO ? Đâu là mục đích của Nga ?

Julien Théron : Quả thực là nghịch lý, đến mức ngay cả giới quân sự Nga có thể cũng đặt câu hỏi. Điều đó không có nghĩa là họ sẽ không hành động. Người ta có thể thấy hai chi tiết rất thú vị đối với Moskva trong trường hợp can thiệp quân sự.

Đầu tiên, là để vẽ lại cách thức mà người ta vẫn làm trong quan hệ quốc tế. Ở đây là trường hợp tấn công một quốc gia không có liên hệ trực tiếp với những đòi hỏi về việc mở rộng NATO. Chúng ta đang ở trong tình huống mà Ukraine rơi vào giữa một chiến lược lớn. Chiến lược này liên quan đến mối tương quan giữa Nga với phương Tây. Nếu người ta tiến hành một chiến dịch quân sự như vậy, có nghĩa là người ta có thể cậy đến sức mạnh quân sự để đòi tự cho mình có quyền đối với những nước khác. Đó là sự thay đổi trật tự quốc tế. Đây là điều rất quan trọng.

Chi tiết thứ hai có thể Moskva quan tâm hơn. Đó là diễn giải luận điểm mà người Nga vẫn luôn rêu rao rằng NATO chống lại chúng tôi, NATO là mối đe dọa, NATO sẽ xâm lược nước Nga. Tất nhiên là không có một nước nào trong NATO dự tính tấn công Nga từ 30 năm qua. Nhưng cách diễn giải đó cuối cùng có thể sẽ không còn hấp dẫn nữa nếu không có khủng hoảng. Trong khi Kremlin đang trong hoàn cảnh kinh tế -xã hội tế nhị. Kỳ bầu cử đang tới gần. Đó có thể là cách để giành lại những gì đã từng xảy ra năm 2014 trong vụ sáp nhập Crimée, tức là một cú kích thích lòng tin dân chúng.

RFI : Nếu Nga vượt qua biên giới, cụ thể NATO sẽ làm gì ?

Julien Théron : NATO có khoảng vài trăm hay vài ngàn đơn vị quân trong các nước thành viên. Người ta đã thấy Anh, Mỹ cùng với việc cung cấp cho Ukraine các loại vũ khí phòng thủ chống tăng đã triển khai một số quân nhân huấn luyện về các hệ thống vũ khí. Đó không phải là binh sĩ chiến đấu. Các lính chiến đóng tại những nước Đông Âu của NATO, chủ yếu là các quốc gia vùng Baltic và Ba Lan. Đó là để bảo đảm cho các nước này chẳng may có xung đột ở Ukraine thì chiến sự sẽ không tràn sang nước họ. Các nước đó lo ngại và họ có những lý do lịch sử để lo lắng.

NATO không hề có ý định đánh nhau với Nga tại Ukraine. Kremlin nói về chuyện khiêu khích, nhưng tuyệt nhiên không có sự khiêu khích nào trong việc đóng vài nghìn đơn vị quân theo yêu cầu của các nước đó. Số quân đó chỉ để trấn an trước cuộc hoảng hiện nay. NATO không dự tính đánh nhau với Nga hay vào Ukraine. Các nước thành viên NATO chủ yếu trừng phạt kinh tế Nga. Không nhất thiết các nước thành viên NATO đều cung cấp cho Ukraine các phương tiện phòng thủ.

RFI : Trong trường hợp xảy ra xâm lược Ukraine, ta có thể nghĩ Trung Quốc, một đồng minh lớn của Nga, họ cũng có thể khởi phát xung đột ở một số điểm tiềm ẩn của họ ?

Julien Théron : Trong quan hệ quốc tế, tồn tại một khái niệm rất quan trọng là tiền lệ. Luật pháp quốc tế dựa trên cơ sở cái mà người ta vẫn gọi là quyền về tập quán. Bất kỳ một tiền lệ nào đều có thể tác động đến một hoàn cảnh khác. Nhưng so sánh cũng chỉ là để so sánh. Tình hình Crimée không giống như là Đài Loan, nơi có chính phủ riêng. Chúng ta không có sự tương đồng về tình hình. Có thể coi là tình hình giống nhau ở chỗ sử dụng can thiệp làm phương tiện để chứng tỏ quyền của mình. Trên phương diện đó, người Trung Quốc có thể ủng hộ Moskva nhằm mục đích thúc đẩy việc bảo vệ lợi ích riêng của mình.

Hôm thứ Bảy vừa rồi, việc một chiếc tàu ngầm Mỹ dường như bị đuổi ra khỏi vùng biển thuộc quần đảo Kourile, đây cũng là nơi đang có tranh chấp giữa Nga và Nhật từ sau Đệ nhị Thế chiến. Sự việc cho thấy sự gia tăng căng thẳng có thể dẫn tới các căng thẳng khác ở phía bên kia lục địa Á-Âu. Ta không nói Thế chiến thứ 3 vì chúng ta vẫn trong hoàn cảnh các khối nước lớn đang cố tránh.

RFI : Không nói đến Thế chiến thứ 3 nhưng chúng ta đang ở trong không khí thế nào ? Một không khí chiến tranh lạnh ?

Julien Théron : Một số chuyên gia có suy nghĩ về Thế chiến thứ 3. Nếu nói về điều đó, cần phải coi đó là chiến tranh hiện đại, tức là không phải với các mặt trận "cổ điển". Chúng ta đang ở trong tình trạng có sự liên kết lại của các nước lớn chuyên chế, Nga và Trung Quốc. Họ đang ở trong hoàn cảnh có thể đặt phương Tây trước một thách thức, nhằm vẽ lại trật tự quốc tế vốn đã dựa trên nền tảng dân chủ, nhân quyền, Nhà nước pháp quyền và để họ có thể phản bác điều đó, không chỉ ở phạm vi trật tự trong nước họ mà cả trong những khu vực khác nhau trên thế giới, ở những nơi họ có lợi ích. Họ có ý định phá vỡ những gì có thể là độc quyền của phương Tây và điều đó đang diễn ra.

Anh Vũ

Nguồn : RFI, 15/02/2022

*******************

Chuyên gia : Chiến tranh Nga-Ukraine có thể khiến Việt Nam nhượng bộ Trung Quốc ở Biển Đông

Carlyle Thayer, RFA, 15/02/2022

Giáo sư Carlyle Thayer, nhà quan sát chính trị Việt Nam lâu năm phân tích ảnh hưởng của một cuộc xung đột quân sự tiềm tàng giữa Nga và Ukraine đến quốc gia Đông Nam Á. 

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Nga Putin - Reuters/RFA edited

Mặc dù nằm cách xa lục địa Châu Âu, tuy nhiên, theo nhận định của chuyên gia người Úc thì Việt Nam sẽ gánh chịu hậu quả tai hại một khi chiến tranh giữa hai nước thuộc Liên Xô cũ xảy ra. 

Trả lời phỏng vấn của Đài Á Châu Tự do, Giáo sư Carlyle Thayer bình luận rằng cuộc xâm lược của Nga nhắm vào Ukraine sẽ ảnh hưởng đến Việt Nam theo hai khía cạnh, kinh tế và an ninh. 

Về khía cạnh kinh tế, vị giáo sư từ trường đại học New South Wale cho rằng chương trình phát triển kinh tế của chính phủ ông Phạm Minh Chính sẽ rất có thể bị "trật bánh", một khi chiến tranh nổ ra, ông nói thêm :

"Chúng ta đang nói đến khả năng về một cuộc xung đột giữa những nền kinh tế lớn nhất thế giới, với Hoa Kỳ và Châu Âu liên minh chống lại Nga, và nếu Trung Quốc quyết định ủng hộ Nga thì chắc sẽ dẫn đến thảm hoạ. Và với Việt Nam thì đó là viễn cảnh tồi tệ nhất có thể xảy ra. 

Việt Nam phụ thuộc vào nền kinh tế, an ninh, và sự ổn định toàn cầu. Nếu những điều đó bị gián đoạn thì sẽ làm trật bánh chiến lược kinh tế của Việt Nam, cụ thể là tham vọng đưa nước này trở thành quốc gia có thu nhập cao hơn".

Nguyên nhân của việc này theo giáo sư Thayer là vì nếu Nga xâm lược Ukraine thì sẽ bị phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế nặng nề, bất cứ nước nào làm ăn với Nga sẽ đều bị cấm vận lây, do vậy sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và xứ sở bạch dương. 

Và nếu ông Tập Cận Bình quyết định sát cánh với Putin trong cuộc đối đầu với phương Tây thì thiệt hại mà Việt Nam phải hứng chịu sẽ còn nặng nề hơn nữa, vì nền kinh tế toàn cầu sẽ bị đảo lộn, mà nước này lại phụ thuộc vào việc xuất và nhập khẩu, cũng như sự ổn định của chuỗi cung ứng toàn cầu. 

Binh lính Nga tập trận cùng Belarus hôm 12/2/2022. Ảnh : Reuters

Ngoài khía cạnh kinh tế, Việt Nam cũng sẽ phải đối diện với thách thức về mặt an ninh một khi chiến tranh nổ ra ở Châu Âu, theo giáo sư Carlyle Thayer. 

"Nếu một cuộc khủng hoảng xảy ra ở Ukraine, Trung Quốc sẽ có khả năng triển khai và đạt được nhiều hơn những điều mà họ muốn. 

Tuy nhiên, liệu Trung Quốc có muốn mở một cuộc tấn công trên Biển Đông hay không, hay là họ sẽ cho Việt Nam thấy sự thay đổi về mặt tình hình thực tế, khi mà Hoa Kỳ sẽ không thể đóng vai trò quyết định ở khu vực nữa vì cuộc khủng hoảng ở Ukraine, hay nói cách khác là Việt Nam sẽ không thể dựa vào Mỹ để đối phó với Trung Quốc. 

Nếu vậy thì Việt Nam sẽ phải nhượng bộ thêm và để Trung Quốc làm chủ tình hình, cũng như tránh đối đầu".

Mặc dù chính quyền của Tổng thống Biden vừa mới công bố Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương mới, trong đó nhắm đến việc củng cố an ninh ở khu vực, và vận dụng mọi nguồn lực để răn đe các động thái hung hăng cũng như chống lại các nỗ lực đe doạ đến hòa bình và sự ổn định ở khu vực. 

Trong chiến lược này thì Trung Quốc được cho là đối tượng chính mà Hoa Kỳ nhắm đến. 

Tuy nhiên, Giáo sư Thayer cho rằng một cuộc chiến tranh ở Châu Âu sẽ trì hoãn việc triển khai chiến lược này, và sẽ khiến các nỗ lực tăng cường ảnh hưởng của Hoa Kỳ ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương bị ảnh hưởng. 

Về phần Chính phủ Việt Nam, chuyên gia người Úc cho rằng lựa chọn là rất hạn chế trong việc tiếp cận cuộc khủng hoảng ở Đông Âu, ông nói :

"Tôi nghĩ rằng Việt Nam sẽ chọn cách kêu gọi đối thoại và thiết lập hòa bình, và vì lợi ích của mình nên Việt Nam sẽ không chỉ trích Nga. 

Rõ ràng là Việt Nam sẽ ở vào trong thế khó. Ngoài ra thì Trung Quốc cũng sẽ tỏ ra ủng hộ những việc làm của nước Nga, nên Việt Nam cũng sẽ không muốn khiêu khích Trung Quốc".

Đứng trước những thách thức có thể sẽ xảy đến, theo giáo sư Carlyle Thayer, thì Việt Nam không hề mong muốn một cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine sẽ xảy ra. 

Nguồn : RFA, 15/02/2022

********************

Khủng hoảng Ukraine, Việt Nam đang ở vào thế khó

Nguyễn Hải Bằng, RFA, 14/02/2022

Căng thẳng Nga - Ukraine leo thang

Từ cuối năm 2021 đến nay, dư luận cả thế giới đang bị thu hút vào cuộc khủng hoảng ở Ukraine, khi Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU) tỏ ra lo ngại trước viễn cảnh Nga sẽ tấn công Ukraine. Mỹ và một số nước Châu Âu đã bắt đầu rút nhân viên ngoại giao và người thân ở Ukraine.

Biểu tình phản đối Nga ở Kyiv, Ukraine hôm 12/2/2022 - AFP

Theo phía Mỹ, lực lượng Nga được triển khai tới khu vực biên giới đang tăng lên với tốc độ có thể giúp Putin có được sức mạnh mà ông cần - khoảng 150.000 quân - để triển khai một cuộc xâm lược toàn diện vào giữa tháng 2/2022. Họ đánh giá rằng Putin muốn có thể tùy ý sử dụng mọi lựa chọn, từ một chiến dịch hạn chế ở khu vực Donbas thân Nga của Ukraine tới một cuộc xâm lược toàn diện. Tuy nhiên, Nga phủ nhận việc nước này đang lên kế hoạch xâm lược Ukraine. Moskva đã đưa ra một loạt yêu cầu, bao gồm việc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) không được kết nạp Ukraine và giảm hiện diện quân sự ở Đông Âu. Tuy nhiên, các nước phương Tây đã bác bỏ điều này.

Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov viết trên trang mạng của Hội đồng Đại Tây Dương hồi tháng 12/2021 rằng "Tương lai của Châu Âu sẽ được định đoạt ở Ukraine" (1), trong đó nêu ra 3 thảm họa đối với Châu Âu. Theo ông, một cuộc chiến lớn ở Ukraine sẽ đẩy Châu Âu vào khủng hoảng : Khoảng 3-5 triệu người tị nạn sẽ tháo chạy khỏi cuộc xâm lăng của Nga, trở thành một trong nhiều lo ngại lớn cho xã hội Châu Âu. Tiếp theo, EU vốn phụ thuộc vào nguồn lúa mì từ Ukraine và Nga, nên chiến tranh sẽ gây ra tình trạng mất an ninh lương thực. Tuy nhiên, quan trọng hơn, cuộc chiến mà Nga gây ra sẽ chấm dứt trật tự quốc tế dựa trên luật lệ mà Châu Âu vẫn tuân theo trong nhiều thập kỷ qua. 

Mỹ và Châu Âu sẽ phản ứng ra sao ?

Khủng hoảng Ukraine một lần nữa cho thấy sự vô dụng của các bảo đảm quốc tế. Bản ghi nhớ Budapest được Nga, Anh và Mỹ ký năm 1994, khẳng định các đảm bảo an ninh chống lại các mối đe dọa hoặc vũ lực ảnh hưởng tới sự toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, Belarus và Kazakhstan để đổi lấy việc từ bỏ vũ khí hạt nhân của họ (2). Đáng tiếc là bản ghi nhớ đã không còn được tôn trọng khi Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014.

Ukraine là thử thách quốc tế quan trọng đầu tiên đối với Mỹ sau Afghanistan. Mỹ, không sẵn sàng can thiệp về mặt quân sự, chỉ cảnh báo về những hậu quả kinh tế nghiêm trọng đối với Nga, thực tế cho đến nay không có nhiều ảnh hưởng tới Tổng thống Vladimir Putin. Joe Biden đã lỡ lời khi nói rằng Mỹ có thể bỏ qua nếu đó chỉ là một cuộc xâm lược hạn chế (3), song tất nhiên, Putin muốn nhiều hơn và vẫn chưa rõ ai sẽ thắng trong trò chơi này.

Các biện pháp trừng phạt có thể sẽ được áp dụng, như trước đây. Nhưng kết luận chính mà Moskva rút ra từ các cuộc thảo luận này là phương Tây đang bị chia rẽ. Thay vì tạo ra sự răn đe mạnh mẽ, phương Tây đã không làm được gì hơn ngoài việc để lộ các vết nứt nội bộ ở khắp mọi nơi. Sự chia rẽ giữa các thành viên của EU diễn ra công khai, hầu hết đều là các đồng minh NATO. Đôi khi, sự chia rẽ thậm chí còn xuất hiện trong các chính phủ, chẳng hạn như ở Đức (4).

Các định chế quốc tế cũng đi đến thất bại tương tự. Ngày 31/1, Mỹ đã triệu tập một cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc để thảo luận về việc Nga triển khai tại biên giới với Ukraine, nhưng Nga là một trong năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an, nắm quyền phủ quyết, nên Hội đồng Bảo an cũng gặp thất bại.

Những vấn đề Việt Nam cần phải suy nghĩ

Cả thế giới đang chờ xem Mỹ sẽ giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine như thế nào. Điều này sẽ rất quan trọng vì các quốc gia đồng minh và đối tác của Mỹ vẫn còn nghi ngờ các cam kết của Mỹ trước các vấn đề tại đây, đặc biệt sau khi Mỹ rút quân khỏi Afghanistan, đã gặp nhiều chỉ trích từ chính các đồng minh của Mỹ.

Phát biểu gần đây, khi nhắc tới việc Mỹ phải có các hành động phản ứng khi trật tự quốc tế dựa trên luật lệ đang bị đe doạ, Ngoại trưởng Mỹ Blinken đề cập : "Nếu chúng tôi cho phép những nguyên tắc đó bị thách thức mà không bị trừng phạt, ngay cả khi Châu Âu cách xa nửa vòng trái đất, thì điều đó cũng sẽ có tác động ở đây… Những người khác đang theo dõi ; những người khác đang tìm kiếm tất cả chúng ta để xem chúng ta phản ứng như thế nào" (5).

Trong bối cảnh đó, Việt Nam - quốc gia vốn vẫn còn nhiều nghi ngờ về mục đích và động cơ, cũng như các cam kết của Mỹ đối với khu vực ASEAN, đang theo dõi và tiếp tục đánh giá các vấn đề này. Vì thế Mỹ cần phải chứng minh cho Việt Nam thấy thực tâm và cam kết của Mỹ mạnh mẽ đến mức nào để khiến Việt Nam tin tưởng.

Các quan chức ngoại giao và các học giả Việt Nam vẫn đang "im hơi lặng tiếng" trước vấn đề này. Điều này bởi lẽ Việt Nam có những trở ngại trước các mối quan hệ phức tạp. Một mặt, Việt Nam đang có mối quan hệ tốt đẹp với cả Nga và Ukraine. Tuy nhiên, mối quan hệ với Nga sẽ có vai trò quan trọng hơn Ukraine khi Nga là một đối tác quan trọng để Việt Nam có thể sử dụng nhằm kiềm chế và đối trọng phần nào trước một Trung Quốc đầy hung hăng trên Biển Đông. Nga luôn là một nguồn cung cấp vũ khí quan trọng cho Việt Nam, thêm nữa, các công ty dầu khí của Nga cũng tham gia khai thác trên các vùng biển mà Trung Quốc cho là "đang tranh chấp" với họ, mặc cho các đe doạ từ phía Trung Quốc.

Tuy nhiên, nếu Nga tấn công Ukraine thì Việt Nam có thể gặp những bất lợi về mặt chiến lược như sau :

Thứ nhất, nếu Nga tấn công Ukraine mà thế giới không có phản ứng thích đáng, điều này sẽ cho Trung Quốc thấy sự vô nghĩa của "trật tự quốc tế dựa trên luật lệ", cũng như sự suy yếu của Mỹ và phương Tây, và do đó, sẽ thúc đẩy Bắc Kinh có những cuộc phiêu lưu quân sự trên biển Đông mà Đài Loan cũng như các thực thể mà Việt Nam đang kiểm soát trên Biển Đông, có thể sẽ là mục tiêu tấn công của Trung Quốc.

Thứ hai, như đã trình bày ở trên, đối với Việt Nam, Nga đóng một vai trò quan trọng như một cường quốc đối trọng lại sức mạnh của Trung Quốc. Nga là nguồn cung cấp vũ khí truyền thống cho Việt Nam. Nga cũng không lo ngại việc đối mặt với các sức ép và đe doạ từ Trung Quốc khi cùng Việt Nam khai thác dầu khí trên biển Đông. Tuy nhiên, để chống lại sức ép của Mỹ và phương Tây, Nga rất cần sự ủng hộ từ Trung Quốc. Đây chính là lý do mà gần đây, Nga đã xích lại gần Trung Quốc hơn bao giờ hết.

Tập Cận Bình và Putin đã có cuộc gặp chính thức tại Bắc Kinh ngày 4/2 vừa qua. Hai bên đã có một Tuyên bố chung cho cuộc gặp mặt này (6). Trong Tuyên bố chung này đã cho thấy Nga chấp nhận nhượng bộ Trung Quốc khá nhiều. Tuyên bố chung cho biết Nga "tái khẳng định việc tuân thủ nguyên tắc 'Một Trung Quốc', xác nhận Đài Loan là phần không thể tách rời của Trung Quốc" và 'phản đối Đài Loan độc lập dưới mọi hình thức’. Theo văn kiện này, hai nước sẽ tăng cường hợp tác liên kết các kế hoạch phát triển của Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) và Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) nhằm tăng cường hợp tác thiết thực giữa EAEU và Trung Quốc trong các lĩnh vực khác nhau và tăng mức độ kết nối giữa các khu vực Châu Á-Thái Bình Dương và Á-Âu. Ngoài ra, Nga và Trung Quốc nhất trí nhất quán làm sâu sắc thêm hợp tác thiết thực trong lĩnh vực phát triển bền vững Bắc Cực.

Tổng thống Nga Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh hôm 4/2/2022. AFP

Thêm nữa, ngay trong dịp này, tập đoàn khí đốt Gazprom của Nga đã đồng ý cung cấp 10 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm từ vùng Viễn Đông của Nga cho Công ty năng lượng nhà nước CNPC của Trung Quốc. Theo người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov, thỏa thuận này có thời hạn 25 năm, giá trị của những lô hàng này khoảng 37,5 tỷ USD.

Ngoài ra, Tập đoàn dầu mỏ Rosneft của Nga đã ký thỏa thuận với CNPC để cung cấp 100 triệu tấn dầu mỏ qua Kazakhstan trong 10 năm tới. Theo Rosneft, hợp đồng trị giá 80 tỷ USD. Các thỏa thuận mới đã hỗ trợ đồng Ruble của Nga và thị trường chứng khoán Nga, bao gồm cả cổ phiếu của Rosneft và Gazprom (7). Cả Rosneft và Gazprom đều là các bên trực tiếp khai thác dầu khí cùng với Việt Nam ở Biển Đông.

Trong cuộc thoả hiệp chính trị này, chắc chắn Trung Quốc phải nhận được gì đó, mới dẫn tới việc Trung Quốc ủng hộ Nga như vậy. Liệu Nga có chấp nhận nhượng bộ Trung Quốc về vấn đề biển Đông không thì đó là một vấn đề mà Việt Nam cần tính tới. Bởi vì hơn lúc nào hết, Nga rất cần sự ủng hộ của Trung Quốc. Hơn nữa, lợi ích địa chính trị lúc này trong mối quan hệ với Trung Quốc sẽ lớn hơn rất nhiều những lợi ích Nga sẽ nhận được từ Việt Nam.

Nguyễn Hải Bằng

Nguồn : RFA, 14/02/2022

Tham khảo :

1. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/europes-future-will-be-decided-in-ukraine/

2. https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%203007/Part/volume-3007-I-52241.pdf

3. https://thehill.com/homenews/administration/590519-biden-sparks-confusion-cleanup-on-russia-ukraine-remarks

4. https://www.wilsoncenter.org/blog-post/europes-dangerous-divide-ukraine

5. https://www.wsj.com/articles/u-s-warns-allies-that-ukraine-crisis-puts-post-world-war-ii-order-at-risk-11644576655 ?mod=e2tw

6. http://en.kremlin.ru/supplement/5770

7. https://bnews.vn/nga-ky-thoa-thuan-khi-dot-va-dau-mo-tri-gia-117-5-ty-usd-voi-trung-quoc/230971.html

Nga thông báo rút bớt quân khỏi biên giới chung với Ukraine

Việc Nga giảm bớt quân trong khu vực biên giới Ukraine là đề tài được các nhật báo Pháp quan tâm nhất ngày hôm nay. Hai tờ Le Monde và Le Figaro đều chạy tựa trên trang nhất về việc Nga đang gửi những tín hiệu xuống thang trong cuộc khủng hoảng về Ukraine kéo dài từ nhiều tháng qua.

Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc họp báo tại Moskva, Nga ngày 15/02/2022. AP - Sergey Guneev

Báo Le Monde nhận định rằng việc binh sĩ Nga trở về căn cứ được coi là dấu hiệu giảm leo thang khi Moskva và các nước phương Tây đang gia tăng các cuộc đàm phán ngoại giao để tìm ra lối thoát cho cuộc khủng hoảng về Ukraine. Hôm 14/02, bộ trưởng quốc phòng Nga Sergey Shoygu đã đưa ra những dấu hiệu đầu tiên về việc hạ nhiệt căng thẳng với phương Tây khi tuyên bố rằng các cuộc diễn tập khác, được tổ chức cùng thời điểm ở Belarus, "cũng đang đi đến hồi kết". Hôm qua 15/02, các nhà chức trách ở Kiev hoan nghênh các thông báo trên, nói rằng Ukraine và phương Tây đã ngăn chặn thành công "leo thang" căng thẳng với Nga. 

Sau thông báo của bộ trưởng quốc phòng Nga, tổng thư ký Liên Minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jens Stoltenberg bày tỏ "sự lạc quan thận trọng", và đang mong đợi một "dấu hiệu giảm leo thang cụ thể". Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian cùng có đồng quan điểm khi ông phát biểu trước Quốc hội : "Cam kết rút quân là tốt, nhưng chúng tôi chờ đợi những hành động cụ thể", trong khi tổng thống Pháp Emmanuel Macron và đồng nhiệm Mỹ Joe Biden nhất trí về sự cần thiết của việc xác minh tính chính xác của việc rút quân nói trên mà điện Elysée coi là tín hiệu đáng mừng đầu tiên nhưng mong manh. 

Về phần mình, nhật báo thiên tả Libération tỏ ra thận trọng hơn khi nhận định rằng dường như Nga phải đạt được một điều gì đó mới đi đến một quyết định như vậy. Xin nhắc lại là yêu cầu chính của Nga là khối NATO sẽ không được mở rộng thêm về phía đông bằng cách kết nạp Georgia và Ukraine và dường như tổng thống Nga Vladimir Putin cũng đã phần nào đạt được mục đích của mình khi thủ tướng Đức Olaf Scholz cũng đã phải thừa nhận rằng : "Việc NATO mở rộng về phía đông không phải là hồ sơ mà chúng tôi có thể giải quyết trong nhiệm kỳ của mình. Tất nhiên, tôi không biết tổng thống Putin dự định tại vị bao nhiêu lâu. Tôi nghĩ rằng ông sẽ còn tại vị một thời gian dài, nhưng không phải là vĩnh cửu".

Nhân chủ đề tổng thống Putin đã đạt được gì sau mấy tháng qua, báo Le Monde có bài phỏng vấn cựu thành viên Hội đồng An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Fiona Hill. Bà nhận định rằng tổng thống Putin đã thành công trong việc áp đặt những vấn đề mà ông quan tâm và phương Tây, Mỹ phải "nói chuyện" với ông trở thành tâm điểm trong chính sách đối ngoại Hoa Kỳ và các cuộc đối thoại quốc tế. Ông đã giành được sự ủng hộ của Trung Quốc, theo nghĩa là ông không phải lo lắng về biên giới giữa hai nước, khi lẽ ra, đó là một mối lo ngại đối với nguyên thủ Nga. Ông ta cũng trói Belarus đúng như ý muốn. Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko bị lệ thuộc vào Vladimir Putin đến mức đồng ý cho các cuộc tập trận lớn của Nga diễn ra trên đất nước mình, thậm chí có thể biến Belarus thành căn cứ quân sự của Nga. 

Phải nhấn mạnh rằng tổng thống Putin là một người rất cơ hội. Một trong những mục đích chính của ông là đưa càng nhiều lãnh thổ thuộc Liên Xô cũ trở lại Nga càng tốt. Hãy nhìn Transnistria. Có vẻ như Moldova đã cố gắng duy trì sự cân bằng của mình với xu hướng thân phương Tây hơn kể từ cuộc bầu cử vừa qua. Nhưng Nga vẫn ít nhiều kiểm soát quốc gia ly khai này. Sức ép càng đè lên Ukraine bao nhiêu, thì Moldova càng cảm thấy lo lắng bấy nhiêu. 

Đối với Hoa Kỳ, dường như tổng thống Putin đang có cái nhìn "thương hại" về Washington. Theo quan điểm của ông, Hoa Kỳ đang ở trong hoàn cảnh của Nga vào cuối những năm 1990, một "thời kỳ khó khăn". Tổng thống Nga tin rằng Hoa Kỳ đang gặp khó khăn về chính trị, giống như Nga vào thập niên 1990, với rất nhiều cuộc đấu đá nội bộ, kinh tế suy sụp. Do hậu quả của đại dịch Covid, nhiều quốc gia, trong đó có Nga, đã phải hứng chịu hậu quả của Covid. Nhưng tình hình đặc biệt bấp bênh đối với nền kinh tế Mỹ do lạm phát. Hoa Kỳ nợ nần chồng chất. Mặt khác, Nga đã phá sản vào những năm 1990 nhưng hiện đang có nguồn dự trữ vàng và tiền tệ rất lớn. Cuối cùng, Putin nhìn vào cuộc rút quân của Mỹ khỏi Afghanistan, gợi nhớ đến sự kiện xảy ra trước khi Liên Xô sụp đổ, chưa kể đến những vấn đề nội bộ mà chính quyền Biden đang phải đối mặt, sau những năm hỗn loạn thời cựu tổng thống Trump. Tổng thống Putin nhận định đây là một quốc gia bị suy yếu từ trong ra ngoài.

Châu Âu có bị phụ thuộc vào khí đốt của Nga ?

Về chủ đề này nhật báo thiên hữu Le Figaro có bài viết "Châu Âu tìm kiếm các giải pháp thay thế cho khí đốt của Nga" nói về việc mặc dù Moskva tuyên bố rút quân khỏi biên giới Ukraine đã phần nào làm xoa dịu căng thẳng. Nhưng các mối đe dọa đối với nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên của Liên Hiệp Châu Âu vẫn chưa được giải quyết. Trong khi khí đốt chiếm hơn 20% tổng năng lượng của Châu Âu, Nga vẫn chủ yếu là nhà cung cấp hàng đầu, chiếm hơn 40% lượng nhập khẩu và hơn một phần tư lượng tiêu thụ. 

Tuy nhiên, sau các cuộc khủng hoảng liên tiếp giữa Nga và Ukraine, vào các năm 2006, 2009 và 2014 đã khiến Bruxelles, Berlin, Roma hay Paris hiểu được sự nguy hiểm của việc phụ thuộc vào khí đốt của Moskva. Cho đến năm 2022, sự phụ thuộc nói trên vẫn chưa thuyên giảm. 

Chừng nào căng thẳng còn leo thang giữa điện Kremlin và phương Tây, tổng thống Putin vẫn có thể quyết định hạn chế việc cung cấp khí đốt của mình. Do vậy, phó thủ tướng Đức Robert Habeck nhận định vào tuần trước rằng "Tình hình địa chính trị buộc chúng tôi phải tìm ra các nguồn nhập khẩu khác và đa dạng hóa nguồn cung".

Hạ viện Nga Duma muốn công nhận hai nước cộng hòa ly khai ở miền đông Ukraine

Cũng vẫn liên quan đến Nga, báo Les Echos có bài viết về việc Hạ viện Nga Duma kêu gọi tổng thống Putin công nhận hai nước cộng hòa ly khai ở miền đông Ukraine, Donetsk và Lugansk. 

Lãnh đạo ngoại giao Châu Âu Josep Borrell đã ngay lập tức cảnh báo rằng, việc công nhận này rõ ràng sẽ vi phạm các thỏa thuận Minsk, được ký kết trong khuôn khổ công thức Normandie với sự tham gia của Pháp-Đức.

Tình hình Covid-19 ở Pháp

Mặc dù đa số báo đặt khủng hoảng Ukraine lên trọng điểm, thì trang nhất nhật báo công giáo La Croix chạy tựa "Sống chung với Covid". Mặc dù làn sóng thứ 5 đã bắt đầu suy giảm và số những ca lây nhiễm đang giảm hàng ngày, nhưng Covid-19 vẫn là một "vấn đề" mà các nhân viên chăm sóc y tế phải đối mặt hàng ngày và dường như mọi người sẽ phải sống chung với đại dịch vô thời hạn. 

Kể từ mùa hè năm ngoái, tình hình dịch bệnh đã cho phép bệnh viện Auxerre đóng cửa đơn vị Covid và đưa một số bệnh nhân này vào khoa hô hấp. Một căn bệnh đặc biệt đã trở thành một căn bệnh bình thường, theo nhận định của các bác sĩ làm việc tại đây. Mặc dù Covid-19 không còn là căn bệnh nguy hiểm như lúc đại dịch mới bùng phát cách đây 2 năm, nhưng thời kỳ hậu Covid đối với các chuyên viên y tế dường như cũng khó khăn chẳng kém. 

Vẫn về tình hình Covid-19, Le Monde có bài viết có nên tiếp tục áp dụng giấy phép tiêm chủng hay không ? Bắt đầu từ hôm qua 15/02, giấy phép tiêm chủng sẽ bị vô hiệu hóa đối với những người chưa tiêm nhắc lại sau khi tiêm mũi cuối cùng cách đây quá 4 tháng. Nhưng phát ngôn viên chính phủ Pháp Gabriel Attal cách đây mấy hôm thông báo rằng giấy phép tiêm chủng có thể được xóa bỏ vào cuối tháng 3 đầu tháng 4 khiến cho dư luận đặt câu hỏi về vai trò thực sự của giấy phép tiêm chủng. Đối với nhiều chuyên gia, điều này thực sự khó hiểu.

Le Figaro thì có bài viết nói về những người dân đã mệt mỏi vì chủng ngừa, rằng họ từ chối không tiêm liều nhắc lại. Đa số những người không chịu tiêm liều nhắc lại vốn rất lạc quan về việc đại dịch sẽ chấm dứt nếu họ tiêm vac-xin, nhưng từ lúc biến thể Omicron xuất hiện khiến cho tỷ lệ lây nhiễm tăng vọt ngay cả giữa những người đã tiêm khiến cho dân chúng hoài nghi về tác dụng thực sự của việc tiêm chủng. Cùng với việc trong 1 tháng rưỡi giấy phép tiêm chủng có thể sẽ không còn được áp dụng nữa, những người này quyết định sẽ chờ đến thời điểm đó.

Phan Minh

Trên trường quốc tế hiện nay, chúng ta nhận ra được các nhóm mạnh thiếu đạo đức phát xuất từ : chủ nghĩa cộng sản, các nhóm quân phiệt, các nhóm chính trị hay tôn giáo quá khích

Lập Xuân Nhâm Dần

Đôi dòng tâm sự

Thông cảm với người dân Ukraine trước họng súng của Nga với ý đồ thôn tính đất nước hiền hòa, nhỏ bé này, tôi xin gửi đến và chúc các bạn "chân cứng đá mềm" để đập tan cường bạo. Âm điệu của bài Việt Nam-Việt Nam do dàn nhạc đại hòa tấu Ukraine trình diễn còn vang vọng đâu đây.

Đầu Xuân với pháo đỏ rượu nồng thường được khai bút với những bài thơ chúc tụng nhân gian một năm mới tươi vui hạnh phúc. Nhưng năm nay, ngoài cơn đại dịch, tình hình căng thẳng nơi trời Âu với sự đe dọa của kẻ mạnh (Nga) hiếp đáp người yếu (Ukraine), khiến người cầm bút phải chạnh lòng nhớ lại các châm ngôn, thi văn nói về kẻ mạnh : 

"Nước trong leo lẻo cá đớp cá

Trời nắng chang chang người trói người !"

Ông Jean de La Fontaine, một văn hào Pháp chuyên về thơ trào phúng, trong chuyện ngụ ngôn "Chó sói và con cừu non" đã viết : "La raison du plus fort est toujours la meilleure", tạm dịch là : "Lý của kẻ mạnh luôn luôn là đúng nhất".

1. Đặc tính của kẻ mạnh hay nhóm mạnh mà thiếu đạo đức là muốn áp đặt ý kiến của mình lên người khác. Vị lãnh đạo của một quốc gia nếu rơi vào tay Kẻ Mạnh, thường buộc người dân phải tuân theo mệnh lệnh hay chính sách của họ, dù là thất nhân tâm. Điển hình là Đảng cộng sản hay hậu thân của đảng này với hai đại cường : một bên trời Âu, trước đây là Liên Bang Xô Viết nay là Nga ; và bên Á Đông là Trung Quốc.

Lướt qua lịch sử cận đại của thế kỷ 20 và 21 thì Liên Xô hay Nga đã dùng vũ lực để xâm chiếm hay đàn áp các cuộc biểu tình của dân chúng tại các quốc gia Đông Âu chống lại sự cai trị độc tài đảng trị :

- Tháng 11, năm 1956 quân đội Liên Xô đã đàn áp cuộc nổi dậy của sinh viên và dân chúng Hung Gia Lợi (Hungary) đòi cải tổ kinh tế. Kết quả là hàng ngàn người dân Hung đã hy sinh và 200.000 người khác đã trở thành những người di cư đi tìm tự do tại các quốc gia lân cận.

- Tháng 8, năm 1968 Liên Xô đưa quân đội đàn áp cuộc nổi dậy ở Tiệp Khắc kiểm soát thủ đô Prague và một số thành phố lớn và dẹp phong trào chống đối.

- Tháng 2 và 3, năm 2014, quân Nga hóa trang, không mang phù hiệu quân sự, tràn vào vùng Crimea thuộc lãnh thổ Ukraine, hỗ trợ một cuộc biểu tình thân Nga tại thành phố Sevastopol chiếm trụ sở quốc hội của Crimea. Sau đó tổ chức một cuộc thăm dò ý dân "cuội", kết quả là dân chúng bị ép là "muốn" sát nhập Crimea vào lãnh thổ Nga ngày 16/03/2014 ! Đương nhiên là Putin vui vẻ nhận lời !

- Tiếp theo đó Nga hỗ trợ một số người thân Nga cư trú tại đông Ukraine, thuộc vùng Donetsk và Luhansk, nổi dậy đòi độc lập khỏi Ukraine, dẫn đến những thương vong, tang tóc cho dân chúng vùng này. Số thương vong của Ukraine trong vòng 8 năm qua là 14.000 người.

- Rồi từ cuối năm 2021 và đầu năm 2022 đến nay, hơn 100.000 quân lính Nga võ trang đầy đủ với các xe thiết giáp và hỏa tiễn đủ loại, vây hãm xung quanh Ukraine, một quốc gia hiền hòa nhỏ bé. Họ đòi hỏi là NATO (North Atlantic Treaty Organization), Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương gồm 30 quốc gia thành viên, trong đó có Hoa Kỳ, Canada và nhiều nước Âu Châu, không được được thu nhận Ukraine vào tổ chức này. Lý do mà Nga tiết lộ là họ e ngại NATO mở rộng lãnh thổ và đe dọa an ninh của Nga. Putin, lãnh tụ Nga, luôn tuyên bố là họ không muốn xâm chiếm Ukraine ; nhưng thực tế họ đang dùng nước này làm con tin và đặt NATO vào thế bị động trước sự đòi hỏi vô lý của họ. Kết quả tức thời là các lãnh đạo phương Tây đã phải gặp Putin để thương thảo ! Nếu chiến tranh xẩy ra, theo sự ước lượng của một số chuyên gia thì Ukraine sẽ có khoảng 50.000 người tử vong và cả triệu người Ukraine sẽ trở thành những người di cư lánh nạn sang các nước lân cận ! Theo tin tình báo của Hoa Kỳ, thì Nga đã đưa ra một thuyết âm mưu, trong đó quân Nga giả dạng làm quân Ukraine hay NATO tấn công quân Nga và gây ra một số tử vong. Một video sẽ đựơc dàn dựng để đưa cảnh tượng thương vong giả dối đó ra trước công luận và lấy cớ đó để đánh úp vào Ukraine !

- Các lãnh tụ cộng sản, những kẻ sẵn sàng tranh đấu bằng vũ lực để gây tang tóc đau thương cho những người yêu chuộng tự do. Họ biết rằng những nước tự do dân chủ tôn trọng mạng sống của con người, bên này hay bên kia chiến tuyến ; họ đã tận dụng khai thác "yếu điểm" đó để dọa nạt các nước Tây phương ! Lòng nhân ái của người dân các nước này luôn muốn cưu mang những người di cư khốn khó do chiến tranh gây ra. Khối cộng sản đã không nề hà khi dùng lá bài di cư để tạo gánh nặng cho các nước tự do. Belarus, một nước thân Nga, vào thời gian gần đây đã đẩy hàng ngàn người di cư từ Iraq hay Afghanistan đến ranh giới của các nước thuộc khối NATO để xin được định cư ! Trên chiếu bạc hôm nay, mà Nga đang chủ động trước NATO, nơi đó máu của người dân Ukraine sẽ đổ để giữ đất, và nước mắt chan hòa của người di cư khi phải rời bỏ quê nhà.

2. Các cơ chế và thế lực quốc tế có thể ngăn chặn được cường quyền hay không ?

- Các văn bản ràng buộc về pháp lý của Liên Hiệp Quốc như Tuyên ngôn phổ quát về Nhân quyền, các Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị, về xã hội, kinh tế, văn hóa, giáo dục…, và các cơ chế như Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc… chỉ có thể ngăn ngừa được phần nào những xung đột nội bộ của các nước nhỏ như ở các quốc gia Phi Châu và Trung Đông. Liên Hiệp Quốc đã gửi các chí nguyện quân mũ xanh để gìn giữ hòa bình tại các khu vực tranh chấp (Phi Châu, Ethiopia, Yemen…). Tuy nhiên những cuộc chiến liên quan đến một trong 5 nước thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an (gồm Mỹ, Anh, Pháp, Nga và Trung Quốc) thì Liên Hiệp Quốc gặp nhiều khó khăn vì các cường quốc này có quyền phủ quyết. Liên Hiệp Quốc có thể đưa ra các khuyến nghị đối với các nước đó yêu cầu họ thi hành một số biện pháp nào đó. Họ có thể tuân hành hoặc không !

- Các khối phòng yhủ chung hay liên kết vùng như NATO, ASEAN hay các hiệp ước về bảo vệ an ninh/quốc phòng giữa hai hay nhiều nước có thể hỗ trợ cho nhau khi có biến loạn chống lại kẻ thù chung chỉ có thể làm giảm đi phần nào cường độ của những cuộc đụng độ mà thôi.

- Các áp lực về ngoại giao, chính trị, kinh tế của các cường quốc dân chủ tự do cũng có thể làm dịu đi những căng thẳng giữa các nước.

- Dư luận từ các nước dân chủ hay từ các tổ chức xã hội dân sự quốc tế và quốc nội (như Human Rights Watch, Amnesty International, Hội Nhà báo độc lập quốc tế…) tố cáo các hành động đàn áp, dối trá, gian ác của quốc gia hay phe nhóm cầm quyền đã tạo được ảnh hưởng lớn đến mọi nơi, mọi giới trong thời đại Tin Học hôm nay.

- Các biện pháp chế tài của các nước dân chủ (như luật Magnitsky của Hoa Kỳ hay luật tương đương của các nước khác : Anh và Canada…). Các chế tài, đa số thuộc phạm vi kinh tế, tài chánh, di chuyển nhắm vào các cá nhân hay nhóm đàn áp nhân quyền hay gây tội ác.

- Các Tòa án quốc tế với thẩm quyền rộng lớn có thể đưa ra các phán quyết trừng phạt các cá nhân phạm tội…

3. Nhận xét tổng quan và biện pháp ngăn ngừa/tiêu trừ cường quyền ngoại xâm

- Tổng quan : Đặc tính của kẻ mạnh hay nhóm mạnh thiếu đạo đức là đặt danh lợi của họ và lợi ích của nhà nước độc tài lên trên hết, coi rẻ sự hy sinh của người dân trong nước họ hay tính mạng của người dân tại nước bị trị. Họ dùng vũ lực để đàn áp hay trừ khử những người bất đồng chính kiến. Trên trường quốc tế hiện nay, chúng ta nhận ra được các nhóm mạnh thiếu đạo đức phát xuất từ : chủ nghĩa cộng sản, các nhóm quân phiệt, các nhóm chính trị hay tôn giáo quá khích. Bằng chứng là Nga hiện nay ỷ vào sức mạnh, đã xem thường luật pháp quốc tế, coi rẻ nhân quyền đã và đang đe dọa nước nhược tiểu Ukraine.

- Điều kiện ắt có và đủ để đạt thắng lợi hầu đề kháng hay diệt trừ cường bạo : yếu tố nhân hòa, sự đồng lòng và hỗ trợ của quần chúng cho đại nghĩa dân tộc, là điều ắt có tối quan trọng. Mục đích cao đẹp hầu đem lại độc lập cho đất nước cần phải được truyền đạt đến người dân để họ thấu hiểu và phục tùng chính nghĩa cũng là điều phải có. Tuy nhiên, điều kiện đủ cho cuộc vùng dậy bảo vệ đất nước là sức mạnh về quân sự và vũ khí của quốc gia bị đe doạ. Đối với Ukraine hiện nay, thì vũ khí tương đối đầy đủ nhờ sự hỗ trợ của các nước trong khối NATO, nhưng quân lực thì thua sút Nga.

- Yếu tố địa lợi : Ukraine ở thế thượng phong vì chiến tuyến đối chọi với Nga nằm trên lãnh thổ Ukraine, nên quân đội nước này quen thuộc với thủy thổ và địa hình nơi đây hơn là quân Nga.

- Yếu tố thiên thời : Hiện nay thời tiết tại chiến trường Nga-Ukraine xét ra không thuận lợi cho cả đôi bên. Tuy nhiên, nếu tin vào thuyết : "ý Dân như ý Trời", hay "thuận Thiên dã tồn, nghịch Thiên dã vong" thì Ukraine có phần trội hơn !

Mong rằng chiến tranh sẽ không xẩy ra. Nhưng, nếu dân chúng Ukraine phải đối đầu với cuộc chiến, chúc các bạn vững tâm tranh đấu để ngăn chặn và diệt trừ các đoàn quân thảo khấu của Nga dùng sức mạnh để dành dân lấn đất. Chúng tôi, những người di cư hiện ở các nước tự do, vẫn còn muốn được nghe những bản nhạc Việt Nam ca tụng tự do và nhân quyền do dàn nhạc đại hòa tấu của Ukraine đã từng hợp diễn !

Việt Thanh

Nguồn : VNTB, 13/02/2022

Tám giờ tối Chủ nhật, ngày 08/12/1991, Mikhail Gorbachev, Tổng thống Liên Xô, nhận được một cuộc điện thoại bằng đường dây tối mật. Người ở đầu dây bên kia là Stanislav Shushkevich, một giáo sư vật lý khiêm tốn, người mà vài tháng trước đó, trong công cuộc cải tổ của Gorbachev, đã được giao đảm nhận chức vụ lãnh đạo Cộng hòa Belarus thuộc Liên Xô. Shushkevich gọi từ một cabin đi săn trong khu rừng Belovezh tươi đẹp để nói với nhà cải cách vĩ đại rằng, ông đã ‘mất việc’ : Liên Xô đã kết thúc rồi.

Nhìn lại, dấu hiệu cáo chung đã xuất hiện từ tháng 8, khi KGB, những nhân vật cộng sản cứng rắn và quân đội đã buộc Gorbachev chịu quản thúc tại gia, và tiến hành một cuộc đảo chính. Sau ba ngày kháng cự hòa bình, dẫn đầu bởi Boris Yeltsin, Tổng thống Cộng hòa Xô viết Nga, họ đã rút lui. Sự kiện đó đã loại trừ mọi khả năng quay trở lại một Liên Xô trong quá khứ. Nhưng Gorbachev vẫn nuôi hy vọng về một người kế nhiệm hậu Xô Viết theo chủ trương tự do, như một cách để có thể giữ, chí ít là, một số nước cộng hòa liên kết với nhau. Cuộc gọi của Shushkevich đã giết chết hy vọng cuối cùng đó.

Một trong những nguyên nhân là sự sụp đổ của nền kinh tế Nga. Như Yegor Gaidar, nhà cải cách kinh tế hàng đầu của Yeltsin, sau này đã viết, đó là mùa thu của "những hàng thực phẩm ôi thiu… những cửa hiệu trống rỗng… những người phụ nữ lang thang tìm kiếm thức ăn, bất cứ thứ gì có thể ăn được… mức lương trung bình là bảy đô la một tháng". Để thực hiện thành công những cải cách sâu rộng mà Gaidar đề xuất, Yeltsin cần một nước Nga có khả năng kiểm soát tiền tệ của chính mình. Điều đó có nghĩa là phải rời khỏi Liên bang Xô viết.

Chính Shuskevich cũng bị thúc đẩy bởi nền kinh tế suy sụp. Ông mời Yeltsin đến cùng mình trong căn nhà nghỉ dưỡng ở rừng sâu, với hy vọng rằng, nếu làm hài lòng vị tổng thống thì khí đốt và điện của Nga sẽ tiếp tục được chuyển tới Belarus. Mùa đông sẽ vô cùng khó khăn nếu không có chúng. Địa điểm Shuskevich chọn là một nhà nghỉ có tên Viskuli, nơi Leonid Brezhnev và Nikita Khrushchev từng giải trí với trò bắn bò rừng và nhiều trò tiêu khiển khác (đây là lý do nó có đường dây điện thoại nối với Moscow).

Yeltsin đề nghị Leonid Kravchuk, Tổng thống Cộng hòa Ukraine, tham gia cùng họ. Chủ nhật trước đó, người dân Ukraine đã bỏ phiếu áp đảo để phê chuẩn tuyên bố độc lập, rời khỏi Liên bang Xô viết. Tuyên bố đó đã được Quốc hội của họ, Rada, thông qua ngay sau cuộc đảo chính tháng 8.

Yeltsin muốn những gì Kravchuk đạt được ở Ukraine không đơn thuần chỉ vì lý do kinh tế. Ông tin rằng độc lập sẽ là yếu tố quan trọng để củng cố quyền lực của mình, và để theo đuổi nền dân chủ tự do. Ukraine, cho đến tận thế kỷ 19, chưa bao giờ là một lãnh thổ được xác định rõ ràng, đồng thời vẫn luôn là nơi cư trú của nhiều dân tộc khác nhau, với sự chia rẽ văn hóa sâu sắc. Việc nước này trở thành một quốc gia đơn nhất, độc lập, trong phạm vi biên giới cũ của Liên Xô đã tạo tiền lệ cho nước Nga đi theo cách tương tự, và bác bỏ nền độc lập của các lãnh thổ nổi loạn như Chechnya. Đó là lý do tại sao Cộng hòa Nga là một trong ba chính thể đầu tiên trên thế giới công nhận Ukraine là một quốc gia độc lập.

Dù một thế giới nơi Ukraine, Nga và Belarus hoàn toàn độc lập khỏi Liên Xô nghe có vẻ hấp dẫn, nhưng một thế giới nơi ba nước này không ràng buộc với nhau theo bất kỳ cách thức nào sẽ là điều đáng lo ngại đối với một người Nga như Yeltsin. Vấn đề không chỉ ở việc Ukraine là quốc gia đông dân thứ hai, và có sức mạnh kinh tế cũng đứng thứ hai trong số các nước cộng hòa còn lại, mà các ngành công nghiệp của nước này còn tích hợp chặt chẽ với các ngành công nghiệp Nga. Câu hỏi cũng không phải chỉ nằm ở việc điều gì sẽ xảy ra với các lực lượng hạt nhân đặt tại Ukraine nhưng lại nằm dưới sự chỉ huy của chính quyền Liên Xô ở Moscow. Vấn đề đi sâu hơn nhiều.

Một năm trước, trong "Tái thiết nước Nga" (Rebuilding Russia), một bài luận đăng trên tờ báo được lưu hành rộng rãi nhất Liên Xô, Alexander Solzhenitsyn đã hỏi "Nước Nga chính xác là gì ? Hôm nay, ngay lúc này đây ? Và – quan trọng hơn – ngày mai thì sao ?… Bản thân người Nga nghĩ rằng ranh giới vùng đất của mình là ở đâu ?". Sự cần thiết phải để các nước Baltic ra đi là rõ ràng – và khi họ rời Liên Xô vào năm 1990, Solzhenitsyn, Yeltsin, và phần lớn nước Nga đã cùng nhau ngăn chặn nỗ lực của nhóm theo chủ nghĩa phục thù muốn giữ các nước này ở lại liên bang. Điều này cũng đúng với vùng Trung Á và Caucasus ; những khu vực vốn dĩ là thuộc địa. Nhưng Belarus và Ukraine là một phần của ‘vùng lõi đô thị’. Solzhenitsyn lập luận rằng mối quan hệ gắn kết giữa "Tiểu Nga" (tức Ukraine), "Đại Nga" và Belarus với nhau cần phải được bảo vệ bằng mọi cách, trừ chiến tranh.

Suốt hàng thế kỷ, Ukraine đã định hình bản sắc Nga. Là trung tâm của một đại công quốc thời Trung cổ có tên gọi Kyivan Rus, kéo dài từ Biển Trắng ở phía bắc, đến Biển Đen ở phía nam, Kyiv được coi là cái nôi của văn hóa Nga và Belarus, đồng thời là nền tảng của đức tin Chính thống giáo của họ. Thống nhất với Ukraine là điều kiện cơ bản giúp người Nga cảm thấy mình là người Châu Âu. Trong cuốn "Vương quốc đã mất" (Lost Kingdom, 2017), Serhii Plokhy, một sử gia người Ukraine, mô tả cách "huyền thoại về nguồn gốc của người Kyiv… đã trở thành nền tảng trong hệ tư tưởng của Đại Công quốc Moskva (Muscovy), khi chính thể này chuyển từ thần phục Mông Cổ thành một quốc gia có chủ quyền, và sau đó là một đế chế". Đế chế Nga cần phải có Ukraine ; và Nga không có lịch sử nào khác ngoài lịch sử một đế chế. Ý tưởng rằng Kyiv chỉ là thủ đô của một quốc gia láng giềng là điều không thể tưởng tượng đối với người Nga.

Nhưng với người Ukraine, chuyện không phải như vậy. Vào bữa tối đầu tiên ở Viskuli, khi Yeltsin và Kravchuk ngồi đối diện nhau, những ly rượu mừng đã giúp tình bạn chớm nở. Tuy nhiên, tình bạn mà Kravchuk mong muốn là loại thân tình đi kèm với một tấm séc cấp dưỡng đàng hoàng, chứ không phải loại đi kèm với những lời hứa suông.

Kravchuk sinh năm 1934 tại tỉnh Volhynia, miền tây Ukraine – khi đó là một phần của Ba Lan, nhưng đã được nhượng lại cho Liên Xô theo một điều khoản trong hiệp ước bất tương xâm mà nước này ký với Đức vào năm 1939. Tuổi thơ chìm trong cảnh thanh trừng sắc tộc, đàn áp, và chiến tranh đã dạy cho Kravchuk, như lời chính ông, "đi giữa những giọt mưa" [nghĩa là tránh được những khó khăn – ND]. Đó là một kỹ năng khiến ông trở thành một thành viên lý tưởng cho bộ máy cộng sản, sau đó là trở thành một người đấu tranh cho nền độc lập của Ukraine – không phải vì bất kỳ lý tưởng cao siêu nào, mà đơn giản là vì ông muốn có cơ hội điều hành đất nước của chính mình.

Trưng cầu dân ý đã trao cho ông cơ hội ấy, khi nền độc lập được đa số dân cư ở mọi vùng khắp đất nước tán thành, kể cả vùng phía tây trước đây thuộc về Áo-Hung, với các nhà thờ và quán cà phê theo lối kiến trúc Baroque, lẫn phía đông Xô viết hóa và công nghiệp hóa, nơi phần lớn 11 triệu dân Ukraine gốc Nga sinh sống. Kravchuk cần nhiều đáp ứng thiết thực từ Nga, nhưng ông cũng thừa nhận những lợi ích mà người Nga nhắm đến. Ông muốn có một mối quan hệ tốt đẹp với Yeltsin, và vì vậy đã quyết định đến buổi gặp mặt trong rừng. Nhưng ông không chủ tâm trao cho Nga một lối thoát khỏi liên minh theo bất kỳ cách nào sẽ làm tổn hại đến nền độc lập của Ukraine.

Thỏa thuận, ở dạng dự thảo, vào lúc 4 giờ sáng ngày Chủ nhật, đã đạt được những mục tiêu đó bằng một phương cách khá gọn gàng. Việc nước Nga đơn giản theo chân Ukraine tuyên bố độc lập sẽ tự nó giải quyết câu hỏi về các nước cộng hòa còn lại của Liên Xô. Vì vậy, thay vào đó, họ đã bãi bỏ chính Liên Xô.

Liên bang Xô viết được thành lập vào năm 1922, thông qua một tuyên bố chung của bốn nước cộng hòa Xô viết – Cộng hòa Liên bang Ngoại Kavkaz (TSFSR), Nga, Ukraine và Belarus. Với việc TSFSR đã bị chia cắt từ lâu, các tổng thống theo đó cũng xóa bỏ những gì mà các tiền bối của họ đã ràng buộc với nhau. Họ sử dụng từ Cộng đồng Các Quốc gia Độc lập (Commonwealth of Independent States, CIS) thay cho từ "liên minh" (union)– Kravchuk không cho phép sử dụng từ "liên minh". Khối này chỉ có một vài thẩm quyền được xác định rõ ràng, và bất kỳ quốc gia hậu Xô viết nào cũng được hoan nghênh tham gia khối. Không có mối quan hệ đặc biệt nào giữa ba nước vùng Slavơ được đề cập.

Chiều hôm đó, ba vị lãnh đạo đã ký thỏa thuận, theo đó tuyên bố rằng "Liên Xô với tư cách là một chủ thể của luật pháp quốc tế, và thực thể địa chính trị, đã không còn tồn tại". Công việc tiếp theo thuộc về người trẻ nhất trong số ba tổng thống – cũng là người kém nhiệt tình nhất với những gì họ vừa làm – đó là thông báo cho Moscow về những gì đã xảy ra.

Gorbachev đã nổi giận. Tầm quan trọng của Ukraine không phải là một vấn đề trừu tượng đối với ông. Giống như Solzhenitsyn, ông là con của một người mẹ Ukraine và một người cha Nga. Ông lớn lên cùng những khúc hát Ukraine và đọc sách của Nicolai Gogol, người đã biến những câu chuyện dân gian của quê hương mình thành một kho tàng thơ văn phong phú sau khi chuyển đến St. Petersburg. Sự ra đời của Liên Xô có nghĩa là Gorbachev và những người giống như ông, dù có nguồn gốc lai lịch ra sao, đều mang trong mình hai bản sắc : Nga và Ukraine.

Quan trọng hơn, dù cuộc đảo chính thất bại đã khiến việc tan rã ít nhiều là không thể tránh khỏi, nhưng việc giải thể một đế chế đa sắc tộc với 250 triệu dân vẫn là một chủ đề gây chấn động. Như Solzhenitsyn đã viết trong bài "Tái thiết nước Nga", "Chiếc đồng hồ chủ nghĩa cộng sản đã ngừng chạy. Nhưng tòa tháp bằng bê tông của nó vẫn chưa sụp đổ. Và chúng ta phải cẩn thận để không bị đè bẹp bên dưới đống đổ nát, thay vì giành được tự do". Thực tế là trong đống đổ nát đó, nếu quả thật có một đống đổ nát, tồn tại một kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới, nằm rải rác giữa bốn quốc gia riêng biệt (ba nước Slavơ và Kazakhstan), và điều này khiến các chính khách trên khắp thế giới lo sợ. Khi kinh tế rơi vào suy thoái, Gorbachev đã đến gặp Tổng thống George Bush để vay 10 đến 15 tỷ đô la, và lúc ấy mối quan tâm hàng đầu của Bush là mối đe dọa hạt nhân. Lo lắng tương tự đã khiến Gorbachev phản đối sự ly khai của Ukraine trong một bài phát biểu được đưa ra ngay trước cuộc đảo chính vào tháng 8. "Anh có nhận ra mình đã làm gì không ?" Gorbachev hỏi Shushkevich. "Nếu Bush phát hiện ra chuyện này thì sao ?"

Câu hỏi đó thật ra đang được trả lời trên một trong những đường dây điện thoại khác của cabin. Andrei Kozyrev, bộ trưởng ngoại giao đầu tiên của Nga, đã gặp chút khó khăn khi tìm cách gọi cho Bush. Một nhân viên lễ tân của Bộ Ngoại giao Mỹ (do Kozyrev không có số trực tiếp của Nhà Trắng nên phải gọi qua Bộ Ngoại giao) nói với người đàn ông có chất giọng Nga, đang yêu cầu cô kết nối một người tên Yeltsin với Tổng thống Mỹ, rằng cô ấy "không có tâm trạng tham gia mấy trò chơi khăm". Kozyrev cũng không thể cho số để Bộ Ngoại giao Mỹ liên hệ lại, để có thể chứng minh sự thành thật của bản thân : vì ông không biết số điện thoại của cabin nơi ông đang gọi đi. Tuy nhiên, cuối cùng thì ông cũng được kết nối, và trở thành phiên dịch viên trong lúc Yeltsin giải thích với Bush rằng kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới hiện nằm trong tay một thứ gọi là Cộng đồng các Quốc gia Độc lập.

Gorbachev không rõ Bush sẽ phản ứng như thế nào, và bản thân Bush cũng vậy. Đoạn nhật ký thu âm mà Tổng thống Mỹ ghi lại vào ngày hôm sau đã tràn ngập những câu hỏi đầy lo lắng : "Đêm thứ Hai này, tôi chợt thấy mình lo nghĩ nhiều về hành động quân sự. Quân đội [Liên Xô] ở đâu – họ đang rất im ắng. Chuyện gì sẽ xảy ra ? Liệu nó có vượt khỏi tầm kiểm soát ? Gorbachev sẽ từ chức ? Hay ông ta sẽ cố gắng chống trả ? Yeltsin có cẩn trọng suy xét mọi chuyện chưa ? Đây quả là một tình huống khó khăn – rất khó khăn". Mối nghi ngờ tương tự cũng len lỏi trong tâm trí của ba vị tổng thống trong rừng. Khi Yeltsin và đoàn tùy tùng quay trở lại Moscow, họ nói đùa về việc máy bay của mình bị bắn rơi. Tiếng cười không hoàn toàn che giấu được nỗi lo.

Thế nhưng, những vụ bắn hạ máy bay, cùng với sự vi phạm chủ quyền của Ukraine, việc chiếm đóng Crimea, cùng sự tái khẳng định rằng di sản của Kyivian Rus có nghĩa là các quốc gia phải bị ‘xích’ lại chung với nhau, và sự đảo ngược của Belarus sang chế độ độc tài – tất cả các sự kiện này đều đã lần lượt xảy ra, dẫn đến việc vào một tháng 12 của 30 năm sau đó, ít nhất 70.000 quân Nga đã tiến gần đến biên giới Ukraine và, trong một diễn biến khác, hàng nghìn người tị nạn Trung Đông đã mắc kẹt trong chính khu rừng Belovezh. Câu hỏi từng có vẻ đã được giải quyết về mối quan hệ thời hậu Xô Viết giữa ba quốc gia lại một lần nữa trở thành mối quan tâm địa chính trị lớn.

Tuy nhiên, ngày trước, khi đứng giữa những cây thông phủ đầy tuyết, sau khi rời cuộc họp, Yeltsin đã ngập trong cảm giác nhẹ nhàng và tự do. Ông hồi tưởng "khi ký thỏa thuận này, Nga đã chọn một con đường khác, con đường phát triển nội bộ hơn là trở thành một đế chế… Đất nước đang vứt bỏ hình ảnh truyền thống là ‘cường quốc của một nửa thế giới’, hình ảnh về cuộc xung đột vũ trang với các nền văn minh Tây phương, và vai trò cảnh sát trong việc giải quyết các xung đột sắc tộc. Giờ khắc cuối cùng của đế chế Xô Viết đã điểm". Có thể sự phụ thuộc lẫn nhau một cách phức tạp giữa Nga và Ukraine không quan trọng nhiều như chúng ta nghĩ ; một quốc gia dân chủ thôi là đủ rồi. Có thể vấn đề chính là trí tưởng tượng của chúng ta đã sai lầm.

Năm 1994, sau ba năm suy thoái kinh tế khủng khiếp, hai trong số ba vị tổng thống trong buổi họp tại Viskuli đã phải rời nhiệm sở. Tại Belarus, Alexander Lukashenko, người từng điều hành một nông trại tập thể chuyên chăn nuôi heo, đã thắng cử trước Shushkevich. Lukashenko nói với người dân rằng mình sẽ giải quyết tình trạng kinh tế hỗn loạn bằng cách đưa nó trở lại trật tự trước đây. Cải cách bị dừng lại, và ở giai đoạn sau, trong 27 năm cầm quyền của Lukashenko, các cuộc bầu cử cạnh tranh và công bằng cũng bị chấm dứt. Quốc kỳ, vốn trước đó được đổi thành màu đỏ và trắng như cờ của nước Cộng hòa Belarus tồn tại ngắn ngủi hồi năm 1918, đã được chuyển lại thành một lá cờ giống như thời Liên Xô.

Không có sự thay đổi tương tự ở Ukraine, nơi Kravchuk thua trong cuộc bầu cử tổng thống trước Leonid Kuchma, một nhà quản lý công nghiệp giỏi thời Xô Viết. Kravchuk được ủng hộ bởi nhóm cử tri theo chủ nghĩa dân tộc, nói tiếng Ukraine ở phía tây đất nước, trong khi Kuchma giành được khu vực nói tiếng Nga và theo chủ nghĩa tập thể ở phía đông. Nhưng không giống như Lukashenko, Kuchma không phải là một kẻ phản động, và ông đã chứng tỏ mình đủ khôn khéo để thu phục những người Ukraine lúc đầu không tin tưởng ông.

Yeltsin đã không phải tham gia tranh cử năm đó. Nhưng một năm trước, ông và những người ủng hộ cải cách đã phải đối mặt với một cuộc nổi dậy của phe cộng sản cùng một loạt các phe phái chống phương Tây, chống dân chủ do người đứng đầu quốc hội lãnh đạo. Một trong những bất bình của họ là việc mất Crimea, một bán đảo ở Biển Đen, được chuyển từ nước cộng hòa Nga sang cho nước cộng hòa Ukraine vào năm 1954, nhưng hầu hết người Nga vẫn coi nó là một phần của nước mình. Một thiên đường nghỉ mát cho cả giới thượng lưu Liên Xô lẫn hàng triệu dân thường, Crimea cũng từng là trung tâm của hoàng gia kể từ thời Catherine Đại đế.

Cuộc nổi dậy năm 1993 vô cùng đẫm máu. Yeltsin ra lệnh cho xe tăng nã pháo vào tòa nhà quốc hội. Công chúng đứng về phía ông. Một cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức sau đó đã làm tăng đáng kể quyền hạn của tổng thống. Những người ủng hộ ở nước ngoài cũng đứng về phía ông, và trong năm tiếp theo, một thỏa thuận an ninh cho thấy Mỹ, Anh, và Nga đồng ý đảm bảo sự toàn vẹn của Ukraine, theo đúng biên giới hiện có của nước này – nghĩa là bao gồm cả Crimea – để đổi lấy việc Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân kế thừa từ Liên Xô. Ukraine sau đó thể hiện lòng biết ơn, trong khi phương Tây dần chứng kiến thêm nhiều chuyển đổi hướng tới một nước Nga dân chủ, tự do.

Tuy nhiên, vẫn có những người cho rằng quan điểm này lạc quan một cách nguy hiểm ; một trong số đó là Zbigniew Brzezinski, nhà ngoại giao người Mỹ gốc Ba Lan kiêm cựu cố vấn an ninh quốc gia. Tháng 3/1994, Brzezinski đã tự mình xem xét câu hỏi của Solzhenitsyn – câu hỏi mà ông tin là đã gợi lên "khát vọng lớn của đa số các chính trị gia cũng như người dân [Nga], đó là câu hỏi ‘Nước Nga là gì ?" Thay vì đưa ra một câu trả lời dứt khoát, ông lại cho rằng : "Nga có thể là một đế chế hoặc một nền dân chủ, nhưng không thể là cả hai".

Brzezinski đã đúng. Giây phút nhẹ nhõm của Yeltsin [ở rừng thông sau cuộc họp ở Viskuli] là sự nhẹ nhõm của một người đàn ông không muốn và không cần phải cai trị một đế chế. Ông chủ động bác bỏ không chỉ ý thức hệ và chính sách kế hoạch hóa tập trung của Liên Xô, mà còn cả các công cụ đã giữ cho liên bang này tồn tại – đàn áp và dối trá. Đối với ông, kinh tế thị trường là một điều kiện cho tự do, chứ không phải là một sự thay thế cho nó. Người kế nhiệm ông, Vladimir Putin, cũng theo chủ nghĩa tư bản. Tuy nhiên, Putin không cho rằng kinh tế thị trường cần phải đi kèm tự do, và không thấy có vấn đề gì với một nhà nước hoạt động nhờ đàn áp và dối trá. Do đó, ông đã đảo ngược dự án dân chủ của Yeltsin, và dù lúc đầu không phải là người theo chủ nghĩa đế chế về lãnh thổ, Putin đã dần đưa đất nước đi vào con đường thứ hai mà Brzezinski đã đề cập. Chính điều đó đã đặt Nga và các nước láng giềng Slavơ vào tình thế khó khăn như ngày nay.

Một trong những vấn đề mà Brzezinski nhận thấy ở nước Nga của Yeltsin là "tầng lớp tư bản mới nổi ở Nga rõ ràng chính là một thứ kí sinh trùng". Ở thời điểm Putin trở thành tổng thống vào năm 2000, nước Nga đang được điều hành bởi một giới tinh hoa đầu sỏ coi nhà nước là nguồn làm giàu cho cá nhân. Tuy nhiên, khi các cuộc thăm dò ý kiến tìm hiểu xem người dân mong đợi điều gì ở tổng thống sắp tới, thì giảm tham nhũng lại không phải là ưu tiên hàng đầu của họ. Vị thế của nhà nước mới là mục tiêu tối thượng. Người Nga muốn có một nhà nước mạnh mẽ, cứng rắn và được nước ngoài tôn trọng, như tuyên ngôn rất thành công của Putin "Một nhà nước mạnh không phải là một thứ bất thường cần phải chống lại. Xã hội mong muốn phục hồi vai trò hướng dẫn, tổ chức của nhà nước". Ngay sau khi đắc cử, Putin đã khôi phục lại bài quốc ca Liên Xô, không phải là biểu tượng của việc tái kế hoạch hóa tập trung hay xây dựng lại một đế chế, mà là một tín hiệu cho thấy một nhà nước mạnh đã trở lại. Quyền lực nhà nước không có nghĩa là pháp quyền hay môi trường công bằng. Nó không có, hoặc không cần, một hệ tư tưởng. Nhưng nó cần có một số "thực tế địa chính trị" mà cuộc họp ở Viskuli đã tước bỏ khỏi Liên Xô.

Nhà nước mạnh, vốn tạo ra vỏ bọc hiệu quả cho chế độ tham nhũng ở nước Nga của Putin, không phải là một lựa chọn cho chính quyền đầu sỏ tương tự ở Ukraine của Kuchma. Ukraine không có lịch sử thực sự là một nhà nước, chứ đừng nói là một nhà nước mạnh. Huyền thoại quốc gia của nước này là về những người Cossack cưỡi ngựa sống lang bạt tự do. Vì vậy, thay vào đó, ở Ukraine, tham nhũng đã hóa thành bản sắc dân tộc riêng biệt. Bản chất của lập luận rất đơn giản. Như Kuchma đã nói trong một cuốn sách xuất bản năm 2003, "Ukraine không phải là Nga".

Đó không phải là một câu nói nhằm tấn công người Nga. Người Ukraine thích Nga. Các cuộc thăm dò cho thấy họ ngưỡng mộ Putin hơn Kuchma. Đơn giản thì đây chỉ là một cách nói tôn vinh đất nước lên trên hết. Và Putin không có vấn đề gì với điều đó. Ukraine có thể không phải là Nga, nhưng nó không khác Nga đáng kể. Ukraine chỉ tham nhũng và hỗn loạn hơn một chút mà thôi.

Tuy nhiên, mức độ khác biệt giữa Ukraine và Nga đã trở nên rõ ràng hơn vào năm 2004, khi một cuộc bầu cử tổng thống gian lận đã khiến hàng nghìn người Ukraine xuống đường biểu tình. Kuchma đã có thể sử dụng vũ lực để đàn áp ; Putin khuyến khích ông nên làm như vậy. Nhưng nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có sự chỉ trích nặng nề từ phương Tây, đã ngăn cản hành động đó. Có lẽ, nguyên nhân cơ bản nhất là ý thức của Kuchma rằng, với tư cách là một tổng thống, ông không thể khiến đất nước chia rẽ. Ông quyết định không nhúng tay vào, và đồng ý cho phép bỏ phiếu lần thứ hai. Viktor Yushchenko, ứng viên thân phương Tây, đến từ nhóm nói tiếng Ukraine, đã đánh bại Viktor Yanukovych, một kẻ tham nhũng đến từ Donbas (vùng cực đông của đất nước, và trừ khu vực Crimea, là vùng có dân số gốc Nga cao nhất), người đã tuyên bố chiến thắng trong vòng bầu cử đầu tiên. "Cách mạng Cam", tên gọi sau này của cuộc biểu tình, là một thách thức nghiêm trọng đối với Putin – và thách thức này càng lớn hơn nữa khi một cuộc nổi dậy tương tự ở Georgia, Cách mạng Hoa Hồng, tạo ra thêm một quốc gia thân phương Tây khác ở trên biên giới Nga.

Năm 2008, Putin tạm rời ghế tổng thống vì các quy định trong hiến pháp, hoán đổi công việc với Dmitri Medvedev, thủ tướng của mình. Sự thay đổi này không ngăn cản ông giám sát cuộc chiến chống lại Georgia vào mùa hè năm đó. Tuy nhiên, khi nhìn lại, năm 2010, Cách mạng Cam dường như đã trở thành một chiến thắng cay đắng chẳng khác nào thất bại. Yushchenko cho thấy bản thân là một tổng thống quá kém cỏi, đến mức vào năm 2010, Yanukovych có thể đường hoàng đánh bại ông trong một cuộc bầu cử tự do và công bằng.

Putin trở lại nhiệm kỳ tổng thống vào năm 2012, ngay thời điểm mà cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã bóp nghẹt nền kinh tế Nga. Gian lận bầu cử quốc hội Nga một năm trước đó, và triển vọng trở lại của Putin, đã khiến hàng chục nghìn người xuống đường. Hoảng sợ trước sự hiếu chiến ngày càng tăng mà Nga thể hiện ở Georgia, phương Tây ngày càng quan tâm hơn đến Ukraine. EU sau đó đề xuất một hiệp định liên kết cho phép người dân Ukraine được hưởng những lợi ích của một thỏa thuận thương mại tự do sâu sắc và toàn diện, cũng như quyền tự do đi lại khắp Châu Âu.

Một năm trước, một nhóm các nhà kinh tế đã nói với Putin rằng một liên minh thuế quan với Ukraine sẽ là một bước đi thông minh. Hơn nữa, một thỏa thuận như vậy sẽ ngăn cản sự liên kết của Ukraine với EU. Theo đuổi nó là cách để Putin đạt được ba mục tiêu cùng một lúc : đẩy lùi phương Tây ; trao cho Nga một chiến thắng chứng tỏ tầm quan trọng của nước này ; và giúp ích cho nền kinh tế.

Đã đến lúc để thống nhất vùng Slavơ. Khi Putin bay đến Kyiv trong chuyến thăm hai ngày vào tháng 07/2013, trong số những người đi theo ông có cả trưởng cố vấn kinh tế và Đức Thượng Phụ Giáo hội Chính thống giáo Nga, người có thẩm quyền bao trùm cả Nga và Ukraine. Chuyến đi trùng hợp với dịp kỷ niệm 1025 năm ngày Hoàng tử Vladimir của Kyivan Rus, và sau đó là toàn thể thần dân công quốc, cải đạo sang Thiên Chúa Giáo vào năm 988 – trong sự kiện "Lễ rửa tội của Rus". Cùng với Yanukovych, Putin đã đến thăm nhà thờ ở Chersonesus, Crimea – được cho là nơi Hoàng tử Vladimir đã rửa tội. Ông và Đức Thượng Phụ còn đến thăm Kyiv Pechersk Lavra, một tu viện nằm sâu trong các hang động, được thành lập cách đây một thiên niên kỷ.

Cam kết mà Putin đưa ra khi đó – bảo vệ "Tổ quốc chung của chúng ta, Đại Công quốc Rus" – không phải là một tuyên bố không hàm chứa sự mỉa mai. Năm 1674, khi các thầy tu Lavra xuất bản cuốn "Lược sử" (Synopsis), cuốn lịch sử bình dân đầu tiên của Nga, thành phố này đang bị đế chế Ottoman đe dọa tấn công, và rất cần sự hỗ trợ từ các vùng đất Nga nằm ở phía bắc. Cuốn sách đã tìm cách kêu gọi sự đoàn kết của người Slavơ, bằng cách nhấn mạnh tầm quan trọng của Vladimir và Kyivan Rus đối với cả người Kyiv lẫn người Muscovy – điều mà các nhà sử học như Plokhy ngày nay coi là "thần thoại lọc lừa". Putin cũng đang khai thác một thần thoại được tạo ra để phục vụ các mục đích chính trị.

Yanukovych không muốn trở thành chư hầu của Nga. Ông cũng không chia sẻ các giá trị của Tây Âu – đặc biệt là khi nói đến vấn đề chống tham nhũng. Nhưng sau cùng, ông vẫn phải chọn phe cho mình. Tại một cuộc họp bí mật ở Moscow vào tháng 11/2013, khi các nhà lãnh đạo Châu Âu đang chuẩn bị ký thỏa thuận với Ukraine, Yanukovych đã được Nga hứa hẹn một khoản tiền 15 tỷ USD, đưa trước 3 tỷ USD. Dĩ nhiên, ông quyết định từ bỏ thỏa thuận với Châu Âu. Và vào lúc 4 giờ sáng ngày 30/11, tay chân của Yanukovych đã tấn công hàng chục sinh viên phản đối hành động phản bội của tổng thống tại Quảng trường Độc lập của Kyiv, còn được biết đến với tên gọi Maidan.

Bằng cách "biến thành Lukashenko", như lời một nhà báo, Yanukovych đã cho thấy hai lựa chọn mà Ukraine phải đối mặt : Giữ phẩm giá ? Hay chịu khuất phục ? Những chiếc lều nhanh chóng mọc lên ở Maidan. Các tình nguyện viên giúp phân phát thực phẩm và quần áo. Nhóm đầu sỏ, lo ngại rằng một thỏa thuận với Nga sẽ cướp đi những lợi ích mà họ khó khăn lắm mới giành được, đã cố gắng kiềm chế Yanukovych. Putin ép ông ta sử dụng vũ lực. Yanukovych lưỡng lự, nhưng rồi đến ngày 18/02, Kyiv cũng chìm trong biển lửa. Chẳng ai thừa nhận mình đã bắn phát súng đầu tiên. Nhưng vào ngày thứ ba sau khi bạo lực bùng phát, khoảng 130 người đã chết, chủ yếu là những người biểu tình, và Yanukovych – trước sự ngạc nhiên của mọi người – đã bỏ trốn khỏi Kyiv.

Đối với Putin, điều này còn tồi tệ hơn nhiều so với Cách mạng Cam. Ukraine đã trở thành "thực tế địa chính trị" gắn với nền độc lập được tuyên bố hai thập niên trước. Những đòi hỏi về phẩm giá của nước này tương đồng với đòi hỏi từ tầng lớp trung lưu và một số thành viên tầng lớp tinh hoa của Nga, khiến Maidan trở thành một ví dụ thực sự nguy hiểm. Vì vậy, Putin quyết định sáp nhập Crimea và bắt đầu cuộc chiến ở Donbas.

Theo truyền thông nhà nước Nga, Putin đã không phá hoại một cuộc cách mạng chống lại một chế độ tham nhũng giống như chế độ của chính ông, mà là đang bảo vệ người dân và ngôn ngữ Nga khỏi bị tiêu diệt dưới bàn tay những kẻ phát xít ở tây Ukraine. Do đó, sự liên quan đến Nga của các vấn đề dẫn đến cái được gọi là "cách mạng phẩm giá" ở Ukraine là rất mơ hồ. Đồng thời, sự tàn bạo ở Donbas, được phát sóng trên truyền hình liên tục không ngừng, đã cho người Nga thấy hậu quả tai hại của việc nổi dậy : nội chiến.

Ngày 18/03, giới tinh hoa cầm quyền của nước Nga chứng kiến Putin bước vào Sảnh St George lộng lẫy nguy nga của Điện Kremlin trong niềm hân hoan, khi ông ca ngợi sự trở lại của Crimea, và theo đó, của Nga. Việc sáp nhập được gần 90% dân số Nga ủng hộ. Một năm sau, ông cho mang một tảng đá từ Chersonesus đến Moscow để làm bệ cho bức tượng khổng lồ của Hoàng tử Vladimir, đặt bên ngoài cổng Điện Kremlin. Trong bài "Về sự thống nhất lịch sử của người Nga và người Ukraine" (On the Historical Unity of Russians and Ukrainians), một bài báo được xuất bản bằng cả tiếng Nga, tiếng Ukraine, và tiếng Anh vào tháng 07/2021, Putin đã mô tả cách những người thừa kế "Cổ thành Rus" đã bị chia rẽ bởi các thế lực thù địch và giới tinh hoa phản bội, và làm thế nào Ukraine đã từ "không phải Nga" trở thành "chống Nga", một thực thể về cơ bản là không tương thích với các mục tiêu của Nga.

Tóm lại, Putin không tấn công Ukraine để tôn vinh hay tái tạo một đế chế, dù là Nga hay Liên Xô. Ông tấn công Ukraine để bảo vệ quyền cai trị của chính mình, còn những câu chuyện lịch sử chỉ là sự tô vẽ bề ngoài mà thôi. Đồng thời, theo cách nói của Brzezinski, để Nga có thể trở thành một thứ gì đó khác với một nền dân chủ, thì chí ít nước này phải có khả năng tự coi mình là một đế chế. Và ở Nga, một đế chế nghĩa là phải có Ukraine – đất nước mà hơn bao giờ hết đang phản đối mạnh mẽ một liên minh với Nga.

Tháng 11/2021, Vladislav Surkov, nhà tư tưởng trung thành của Putin, đã chuyển sự chú ý sang câu hỏi về đế chế. "Nhà nước Nga, với tình hình nội tại nghiêm trọng và không linh hoạt, chỉ có thể tồn tại được nhờ sự mở rộng không mệt mỏi ra ngoài biên giới. Từ lâu, nó đã không còn biết cách làm thế nào để có thể tồn tại nếu không phải là một đế chế". Ông lập luận, cách duy nhất để Nga có thể thoát khỏi sự hỗn loạn là xuất khẩu nó sang một quốc gia láng giềng. Nhưng điều ông không nói ra là, việc Putin xuất khẩu hỗn loạn và bạo lực để phục vụ mục đích ấy đã làm đứt gãy mối quan hệ giữa các quốc gia và các dân tộc Slavơ theo cách mà ngay cả sự sụp đổ của đế chế Xô-viết cũng không tạo ra.

Ngày nay, Putin gọi sự sụp đổ của Liên Xô là "Sự sụp đổ của nước Nga lịch sử dưới cái tên Liên bang Xô viết". Nhưng ông không thể khôi phục lại đế chế xưa kia. Ukraine không phải là một tỉnh, hay một thuộc địa, mà là một quốc gia đang gặp khó khăn, đang trong một quá trình tự thức tỉnh lộn xộn và nguy hiểm. Về phần mình, Belarus là một ví dụ nghiệt ngã cho thấy lý do tại sao mọi thứ phải trở nên "nghiêm trọng và không linh hoạt" nếu muốn kiềm chế quá trình tự thức tỉnh ấy. Lukashenko đã đàn áp làn sóng trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc một cách tàn bạo và có tổ chức hơn bao giờ hết – một sự mỉa mai đẫm máu khi chính ông ta là người khởi đầu nguồn cơn sự việc.

Khi Putin sáp nhập Crimea, Lukashenko lo sợ đất nước mình có thể sẽ là nạn nhân tiếp theo. Vì vậy, ông quyết định củng cố bản sắc Belarus mà trước đây ông luôn cố gắng trấn áp. Đó là một quyết định sẽ khiến ông phải hối tiếc. Phương tiện truyền thông xã hội nhanh chóng giúp những người theo chủ nghĩa dân tộc tự do và đã được chuẩn bị kỹ có thể tiếp cận với một nửa dân số của đất nước. Năm 2018, dịp kỷ niệm 100 năm thành lập nước cộng hòa Belarus, người ta chứng kiến lá cờ đỏ-trắng một lần nữa tung bay.

Năm 2020, Svetlana Tikhanovskaya, người trước đây không hề dính dáng đến chính trị, đã ra tranh cử với Lukashenko trong cuộc bầu cử tổng thống, thay cho chồng mình, người khi ấy đã bị bắt giam. Những lá cờ đỏ-trắng liên tục xuất hiện trong những buổi vận động tranh cử của bà. Khi Lukashenko ‘đánh cắp’ chiến thắng bầu cử vào ngày 09/08, những người biểu tình đã dùng chính lá cờ ấy để quấn quanh một bức tượng lớn của đất nước. Giống như Ukraine, Belarus không có lịch sử nhà nước thực sự ; tất cả những gì Lukashenko tạo ra kể từ năm 1994 chỉ là sự bắt chước thô thiển quá khứ xô viết, chủ nghĩa phát xít với đặc trưng của chủ nghĩa Stalin. Nhưng ý tưởng về một điều gì đó tươi đẹp hơn vẫn được giữ vững.

Tuy nhiên, không giống như người Ukraine, những người biểu tình ở Belarus không có nhà tài phiệt đầu sỏ ‘thân thiện với nền độc lập’ nào đứng về phía họ. Họ không giống với những người cấp tiến ở tây Ukraine, những người đã thể hiện mình sẵn sàng giết chóc và chết trên Quảng trường Maidan. Người Belarus phải đối mặt với một tổng thống không chấp nhận đứng yên như Kuchma, cũng không sẵn sàng chạy trốn như Yanukovych. Lukashenko ra lệnh đàn mạnh tay hơn nữa, và sự tàn bạo này đã được mài dũa và hướng dẫn bởi các ‘chuyên gia’ từ Moscow.

Đối với Putin, tình hình đang đi ngược lại hoàn toàn với những gì các lãnh đạo ở Viskuli phải đối mặt cách đây 30 năm. Khi ấy, một Ukraine tự do và độc lập – và tương tự là Belarus, ở một mức độ thấp hơn – là điều kiện cần thiết cho mục tiêu mà nước Nga muốn hướng tới. Còn giờ đây, Ukraine và Belarus tự do là một sự sỉ nhục mà nước Nga hiện tại không thể chấp nhận. Tuy nhiên, đồng thời, cuộc đấu tranh của họ cũng giúp thỏa mãn mong muốn có kẻ thù của Putin. "Thực tế địa chính trị" một nước Nga cường quốc, những gì được tuyên truyền cho người dân nước này, đã trở thành một pháo đài bị bao vây. Mỹ là kẻ thù chính. Ukraine, và những người ở Belarus và ở chính nước Nga đang có khát vọng như những cá nhân từng tham gia "cách mạng phẩm giá", đều là tay sai của Mỹ. Thật đáng khinh bỉ vì họ đã phản bội chính đồng bào của mình.

Các cơ quan tuyên truyền của Nga đang kêu gọi tiến hành chiến tranh. Nhưng điều đó không có nghĩa là Putin có kế hoạch chiếm thêm lãnh thổ mới. Ông chưa bao giờ tuyên bố chủ quyền đối với phần phía tây Ukraine. Có lẽ, ông cũng nhận thức được rằng hiện số lượng những người yêu nước ở Ukraine đã đủ để chống lại sự chiếm đóng của Nga ở miền trung, thậm chí là miền đông Ukraine, và rằng đội quân mà ông tập trung ở biên giới sẽ giỏi xâm lược hơn là chiếm đóng. Nhưng ông vẫn cần có xung đột và sự phục tùng. Một Ukraine tự do, được để yên, không bị cản trở sẽ mở ra mối đe dọa hiện hữu của lựa chọn thay thế cho đế chế [tức một nước Nga dân chủ – NBT].

Các cuộc đấu tranh của Ukraine kể từ năm 2014 diễn ra rất chậm chạp, thất vọng, và lộn xộn. Theo Evgeny Golovakha, một nhà xã hội học, điều này một phần là do "người Ukraine thích thử nghiệm". Đúng như nhận định đó, vào năm 2019, họ đã bầu Volodymyr Zelensky – diễn viên hài từng đóng vai một giáo viên lịch sử vô tình được bầu làm tổng thống – lên đảm đương vai trò này trong đời thật. Thành tựu lớn nhất của ông, cho đến nay, là củng cố khối cử tri phản đối giới tinh hoa cũ trên khắp Ukraine, làm cho bản đồ bầu cử trông gắn kết hơn so với trước đây. Nhưng điều đó không nhất thiết sẽ giúp ông giữ được ghế trong trong vòng hai năm nữa. Yulia Mostovaya, biên tập viên của Zerkalo Nedeli, một trang tin tức trực tuyến, cho biết : "Chúng tôi thấy việc thay đổi những người nắm quyền còn dễ dàng hơn là thay đổi chính mình".

Nhưng thay đổi đang đến rất gần ; và có thể được chứng kiến trong cách mà tình hình nhân khẩu học đang ngày càng làm lu mờ lòng trung thành khu vực. Ngay cả ở miền đông Ukraine, gần 60% những người sinh sau năm 1991 nhìn thấy tương lai của họ ở EU – trên toàn quốc, con số này là 75%. Tổng cộng có 90% dân số muốn Ukraine độc lập và gần 80% lạc quan về tương lai của đất nước.

Khó mà tìm được sự lạc quan tương tự ở Nga, chứ đừng nói đến Belarus còn đang hỗn loạn. Nhưng khao khát vẫn luôn tồn tại, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi. Đó là lý do tại sao Alexei Navalny trước bị đầu độc, sau bị bỏ tù. Với tư cách là nhà lãnh đạo của phe đối lập với Putin, ông đã ủng hộ ý tưởng một nước Nga không phải là một đế chế, mà là một quốc gia công dân : một nhà nước vì người dân. Đó là lý do tại sao Nga gần đây đàn áp nhiều hơn. Cũng là lý do tại sao Putin không thể chấp nhận một nền hòa bình thực sự tại biên giới của mình.

Không giống như người Ukraine và người Belarus, người Nga không thể tách mình ra khỏi nước Nga, vì vậy họ phải thay đổi nó từ bên trong. Họ không thể làm điều đó ở một căn nhà nghỉ dưỡng trong rừng sâu, hoặc với vài cuộc điện thoại. Nhưng chỉ qua những thay đổi như vậy, họ mới trở nên thực sự độc lập khỏi Liên Xô một thời.

The Economist

Nguyên tác : Why Russia Has Never Accepted Ukrainian Independence, The Economist, 18/12/2021.

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 11/02/2022

Tình báo Mỹ : Nga đã sẵn sàng 70% phương tiện để tấn công Ukraine

Thanh Hà, RFI, 06/02/2022

Bản tin của AFP hôm 06/02/2022 trích dẫn một số quan chức Mỹ cho biết tình báo Hoa Kỳ thẩm định Nga tăng cường chuẩn bị cho một cuộc tấn công Ukraine và đã tập trung đến "70 % các phương tiện cần thiết" cho mục tiêu này. Thông tin được đưa ra vào lúc tình hình tại chỗ vẫn căng thẳng và cộng đồng quốc tế đẩy mạnh các hoạt động ngoại giao tránh để xảy ra chiến tranh.

Ảnh do Bộ quốc phòng Nga công bố ngày 05/02/2022 : 2 máy bay ném bom Tu-22M3 của không quân Nga chuẩn bị cất cánh tham tập trận chung với Belarrus. AP

Một số nguồn tin thông thạo của tình báo Hoa Kỳ trong những ngày vừa qua đã thông báo với các dân biểu Mỹ và các đối tác Châu Âu là Moskva dường như đã "hội tụ đủ các phương tiện" để có thể phát động chiến dịch tấn công Ukraine trong hai tuần nữa. Với 110.000 quân hiện diện tại biên giới sát Nga và Ukraine, điện Kremlin có thể tính tới kịch bản can thiệp quân sự trong những ngày sắp tới.

Tuy nhiên căn cứ vào thông tin được một số quan chức Hoa Kỳ cung cấp, AFP lưu ý là tình báo Mỹ không khẳng định tổng thống Vladimir Putin đã tính tới giải pháp quân sự hay chưa. Lãnh đạo Nga để "ngỏ mọi khả năng" trong đó có hai kịch bản, hoặc chỉ xâm chiếm Ukraine một cách giới hạn hoặc chiếm toàn bộ quốc gia láng giềng này.

Trước mắt, tình báo Hoa Kỳ thẩm định Nga cần khoảng 150.000 quân trong trường hợp tiến hành một cuộc "xâm chiếm toàn bộ lãnh thổ Ukraine" vào giữa tháng 2/2022.

Vẫn theo các nguồn tin nói trên, trong kịch bản xấu nhất, thủ đô Kiev sẽ bị bao vây và chính quyền của tổng thống Volodymyr Zelensky sẽ bị lật đổ trong 48 giờ. Thiệt hại về nhân mạng ước tính lên tới từ 25.000 đến 50.000 thường dân. Từ 5.000 đến 25.000 quân nhân Ukraine có nguy cơ thiệt mạng. Thiệt hại về phía Nga ước tính lên tới từ 3.000 đến 10.000 quân. Một cuộc xung đột như vậy, có nguy cơ đẩy từ 1 đến 5 triệu người di tản chủ yếu là sang Ba Lan.

Trước mắt Moskva bác bỏ mọi đồn đoán về ý định xâm chiếm Ukraine, song AFP nhắc lại Nga đang tập trận với Belarus. Trong khuôn khổ chương trình thao diễn quân sự chung này, giới quan sát phát hiện lính Nga đã hiện diện ở phía bắc Ukraine và tại khu vực gần biên giới giữa Belarus và Ba Lan. Đáng quan ngại hơn nữa là tuần trước, khoảng 1.500 lính đặc nhiệm của Nga, chiến đấu cơ và máy bay ném bom cùng với tên lửa đã được điều đến vùng biên giới với Ukraine.

Nỗ lực ngoại giao : Mọi chú ý hướng về Pháp

Về mặt ngoại giao Pháp tăng tốc các cuộc tham khảo đồng minh. Hôm 05/02/2022 tổng thống Emmanuel Macron thảo luận với thủ tướng Anh, Boris Johnson, với tổng thư ký Liên Minh Bắc Đại Tây Dương Jens Stoltenberg trước khi lên đường đến Moskva và Kiev đầu tuần tới.

Thông cáo của điện Elysée cho biết, với các đối tác Châu Âu, nguyên thủ Pháp đã nhấn mạnh đến việc "cần tiếp tục đối thoại để làm hạ nhiệt tình hình" trên cơ sở tinh thần "đoàn kết, hoàn toàn tôn trọng những nguyên tắc cơ bản về an ninh Châu Âu, chủ quyền các quốc gia".

Thanh Hà

************************

Mỹ : Nga có thể xâm lược Ukraine ‘bất cứ lúc nào’

VOA, 06/02/2022

Hoa Kỳ hiện tin rằng một cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine "có thể xảy ra bất cứ lúc nào", Cố vấn An ninh Quốc gia của Nhà Trắng Jake Sullivan cho biết hôm Chủ nhật, và nếu nó xảy ra thì đây sẽ là hoạt động quân sự lớn nhất ở Châu Âu kể từ Thế chiến II.

Cố vấn An ninh Quốc gia của Nhà Trắng Jake Sullivan.

"Chúng tôi tin rằng người Nga đã có đủ khả năng để tiến hành một chiến dịch quân sự quan trọng vào Ukraine và chúng tôi đang nỗ lực để chuẩn bị phản ứng", ông Sullivan nói với chương trình "Meet the Press" của NBC.

Trong một cuộc phỏng vấn riêng trên "Fox News Sunday", ông Sullivan nói "Bất cứ ngày nào Nga cũng có thể thực hiện hành động chống lại Ukraine, hoặc có thể là một vài tuần".

Các quan chức tình báo Mỹ đánh giá rằng Moscow có 70% lực lượng sẵn sàng cho một cuộc tấn công.

Ông cho biết một cuộc xâm lược của Nga sẽ dẫn đến "một tổn thất rất lớn về con người đối với Ukraine nhưng gây ra tổn thất chiến lược đối với Nga" với việc Mỹ chuẩn bị áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế nhanh chóng và khắc nghiệt nhắm vào nền kinh tế của nước này.

Ông Sullivan nói : "Bất cứ Nga có hành động tiếp theo nào, Mỹ đều sẵn sàng".

Tuy nhiên, ông Sullivan cho biết Mỹ sẵn sàng đàm phán với Tổng thống Nga Vladimir Putin về những lo ngại an ninh mà ông đã tuyên bố về các hành động của Mỹ và 29 đồng minh NATO.

"Điều đó bao gồm việc bố trí các hệ thống tên lửa tầm bắn nhất định", ông Sullivan nói. "Nó bao gồm sự minh bạch về các cuộc tập trận quân sự. Nó bao gồm năng lực lớn hơn để xây dựng lòng tin và tránh các sự cố có thể dẫn đến leo thang hoặc tính toán sai lầm".

"Nhưng những gì chúng tôi chưa chuẩn bị để đàm phán là các nguyên tắc an ninh cơ bản bao gồm cánh cửa mở vào NATO cho các quốc gia có thể đáp ứng các yêu cầu", ông Sullivan nói khi bác bỏ yêu cầu của ông Putin rằng NATO loại trừ khả năng trở thành thành viên của Ukraine.

Các đồng minh phương Tây cho biết không quốc gia bên ngoài nào có quyền phủ quyết đối với những quốc gia nào muốn tham gia liên minh Đại Tây Dương.

VOA tiếng Việt

************************

Tổng thống Nga Putin kết thúc chuyến thăm Trung Quốc

Thùy Dương, RFI, 05/02/2022

Sau khi hội đàm với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và dự lễ khai mạc Thế Vận Hội Mùa Đông Bắc Kinh 2022 hôm 04/02, chuyến đi của tổng thống Nga Vladimir Putin đã kết thúc hôm nay 05/02 với bữa tiệc chiêu đãi tại Đại lễ đường Nhân dân.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiếp tổng thống Nga Vladimir Putin đến dự lễ khai mạc Thế Vận Hội Mùa Đông Bắc Kinh 2022, tại Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 04/02/2022  via Reuters - Sputnik

Chuyến công du của nguyên thủ Nga đánh dấu quan hệ hợp tác chưa từng có giữa Moskva và Bắc Kinh để chống kẻ thù chung là Hoa Kỳ cũng như chống sự mở rộng của Liên Minh Bắc Đại Tây Dương NATO.

Từ Bắc Kinh, thông tín viên Stéphane Lagarde cho biết thêm chi tiết :

"Vai trò ngôi sao của chủ tịch Trung Quốc không bị ai làm lu mờ. Hầu như không mấy ai nhìn thấy bóng dáng của Vladimir Putin, cũng như các quan chức nước ngoài khác trên các màn hình khổng lồ tại sân vận động Olympic Bắc Kinh trong lễ khai mạc Thế Vận Hội Mùa Đông tối qua (04/02).

Nội dung bài phát biểu của tổng thống Nga đã được Tân Hoa Xã công bố trước hôm ông Putin đến Trung Quốc và hầu như không được phát lại trong lễ khai mạc Olympic. Thông cáo chung của hai nguyên thủ quốc gia không ngụ ý nói đến Ukraine, Kiev cũng không được nhắc đến trong bản tin của các phương tiện truyền thông bằng tiếng Anh của Trung Quốc. Chuyến thăm của tổng thống Nga Putin dự kiến sẽ kết thúc với buổi tiệc trưa thứ Bảy tại Đại lễ đường Nhân dân, và theo Vladimir Putin, chuyến đi lần này đánh dấu một "quan hệ chưa từng có" giữa Moskva và Bắc Kinh.

Đối với ngành ngoại giao của Trung Quốc, ít nhất đây cũng là sự thể hiện tình đoàn kết tương thân tương ái và "sự hợp tác chiến lược sâu rộng" giữa hai nước, theo nhân vật lãnh đạo số một của Trung Quốc, trước kẻ thù chung là Mỹ. Tập Cận Bình và Vladimir Putin, những người thường xuyên gọi nhau là "bạn chí cốt" hoặc "bạn thân" đang tay trong tay để chống lại bất kỳ sự mở rộng nào của NATO trong tương lai, việc tái lập các khối từng bị giải thể cũng là nhằm chống lại liên minh AUKUS ở Thái Bình Dương và chống lại việc Đài Loan được độc lập.

Thế nhưng, đối với công luận Trung Quốc, có lẽ dấu hiệu rõ ràng nhất của sự xích lại gần nhau này được thể hiện ở chỗ đây là lần đầu tiên trong hai năm trở lại đây, tổng bí thư Đảng cộng sản Trung Quốc đã không giữ khoảng cách an toàn dịch tễ với đồng nhiệm Nga để lên án những người tẩy chay ngoại giao Thế Vận Hội đã chính trị hóa thể thao".

Theo đài France 24, về cuộc hội đàm với chủ tịch Tập Cận Bình trước khi Thế Vận Hội khai mạc, ông Putin nói : "Các nhà khai thác dầu khí của chúng tôi đã chuẩn bị những giải pháp mới rất tốt về nguồn cung cấp khí đốt cho Trung Quốc". Ông nhắc tới "một bước tiến" của ngành công nghiệp khí đốt, ý nói đến một hợp đồng mới về việc cung cấp 10 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm cho Trung Quốc từ vùng Viễn Đông của Nga. Nước Nga, hiện là nhà cung cấp khí đốt lớn thứ 3 của Bắc Kinh, đang tăng cường quan hệ với Trung Quốc, nước tiêu thụ năng lượng nhiều nhất thế giới, nhằm giảm sự lệ thuộc vào các khách hàng lâu nay ở Châu Âu.

Thùy Dương

**********************

Tổng thống Pháp sẽ gặp hai đồng nhiệm Nga và Ukraine tìm giải pháp hạ nhiệt căng thẳng

Thanh Phương, RFI, 05/02/2022

Hôm 04/02/2022, điện Elysée thông báo tổng thống Pháp Emmanuel Macron sẽ gặp tổng thống Nga Vladimir Putin ở Moskva vào thứ Hai 07/02 và ngày hôm sau, thứ Ba, sẽ gặp tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Kiev. Đây là nỗ lực ngoại giao mới của nguyên thủ quốc gia Pháp nhằm giúp hạ nhiệt trong cuộc khủng hoảng Ukraine.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và tổng thống Pháp Emmanuel Macron trong một cuộc gặp tại lâu đài Versailles, ngoại ô Paris, Pháp, năm 2019.  © Ludovic Marin / Pool / AFP

Lần cuối cùng tổng thống Macron gặp trực tiếp tổng thống Putin là vào mùa hè năm 2019 tại Brégançon, miền nam nước Pháp. Lẽ ra tổng thống Pháp đã đi thăm Moskva vào mùa xuân 2020, nhưng chuyến đi đã bị hủy bỏ do đại dịch Covid-19. 

Theo hãng tin AFP, tại Moskva và tại Kiev, tổng thống Macron sẽ hội đàm riêng với tổng thống Putin và tổng thống Zelensky, nhưng "với sự phối hợp với các đối tác Châu Âu". Phủ tổng thống Pháp nhắc lại trong những ngày gần đây, ông Macron và các cố vấn của ông đã nói chuyện qua điện thoại với các lãnh đạo Châu Âu để bàn về tình hình Ukraine.

Từ nhiều tuần qua, tổng thống Macron đã cố gắng nâng cao vai trò của Liên Hiệp Châu Âu trong việc giải quyết khủng hoảng Ukraine, mà cho tới nay chủ yếu là thông qua các đàm phán Mỹ-Nga. Trong những ngày gần đây, tổng thống Macron cũng đã điện đàm với hai đồng nhiệm Nga và Ukraine cũng như với tổng thống Mỹ Joe Biden để làm trung gian hòa giải trong khủng hoảng này.

Tình hình Ukraine hiện vẫn rất căng thẳng. Hôm 03/02, Washington khẳng định có những bằng chứng (nhưng không đưa ra) cho thấy Moskva đang chuẩn bị một đoạn video nguy tạo một cuộc tấn công của Ukraine, rồi lấy cớ đó xua quân xâm lăng nước Cộng hòa thuộc Liên Xô cũ này. Tuy nhiên, phía Kiev tỏ vẻ thận trọng hơn, bộ trưởng quốc phòng Ukraine Oleksiï Reznikov cho rằng nguy cơ xung đột leo thang đáng kể là "thấp".

Thủ tướng Đức đi thăm Mỹ

Trong bối cảnh khủng hoảng Ukraine, thủ tướng Đức Olaf Scholz, vốn bị xem là có phần nào ngả theo Moskva, lần đầu tiên sẽ đi thăm Washington vào thứ Hai 07/02. Thủ tướng Scholz sẽ hội đàm với tổng thống Joe Biden chủ yếu về tình hình căng thẳng ở Ukraine. Đây sẽ là dịp để ông giải tỏa những điều mập mờ về sự ủng hộ của Đức trong cuộc đối đầu với Nga.

Những lính Mỹ đầu tiên đến Ba Lan

Các nguồn tin quốc phòng hôm qua cho hãng tin Reuters biết là những binh lính đầu tiên của Mỹ sẽ đến Ba Lan hôm nay, nhằm tăng cường lực lượng phòng thủ của khối NATO ở sườn phía đông. Hôm thứ Tư vừa qua, tổng thống Biden đã thông báo sẽ triển khai gần 3.000 quân đến Đông Âu trong bối cảnh căng thẳng giữa Nga và Ukraine. 

Thanh Phương

Thế giới đang nóng nên trước sự leo thang căng thẳng tại biên giới Nga - Ukraine. Việc leo thang chiến tranh đã khiến NATO, Mỹ và thế giới rơi vào trạng thái căng thẳng với nguy cơ chiến tranh có thể bùng nổ bất cứ lúc nào. Ngoài việc tập trung lực lượng quân sự áp sát biên giới Ukraine với những cuộc tập trận dồn dập kéo thêm cả Belarus vào vòng xoáy thì những tuyên bố hung hãn trên truyền thông, không thông qua con đường ngoại giao từ phía Putin là hết sức ngược ngạo.

Nga yêu cầu NATO cũng như Mỹ trả lời bằng văn bản bảo đảm sẽ không mở rộng về phía Đông và không được tiếp nhận Ukraine làm thành viên, bằng không thì xung đột sẽ xảy ra và lỗi đó sẽ là của NATO và Mỹ. Trước sự ngược ngạo của Putin, NATO và Mỹ đã lập tức đã lên tiếng phản đối sự leo thang quân sự của Nga và bác bỏ những yêu sách vô lý của Nga. Các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc sẽ giáng xuống nước Nga với mức độ từ trước đến nay chưa bao giờ có. Hàng loạt các hoạt động đã diễn ra trước sự căng thẳng này, các đặc phái viên của các bên đi lại như con thoi, Putin và Biden đã có những cuộc họp trực tuyến khẩn cấp. Nhiều nước tuyên bố trợ giúp Ukraine kèm theo những hoạt động cụ thể về mặt ngoại giao, quân sự, tài chính. Bản thân ông Biden cho rằng chiến tranh là khó tránh. Mỹ đã di tản bớt nhân viên ngoại giao tại Ukraine. Tất cả dường như khiến cho mọi người có cảm giác chiến tranh thế giới thứ 3 đang rất gần.

Khủng hoảng Nga-Ukraine đang là vấn đề thời sự lớn nhất của thế giới thời gian qua.

Nhận định của Tập Hợp

Trái với tất cả sự ồn ào xung quanh sự kiện Ukraine và Nga cũng như nỗi lo lắng về khả năng chiến sự có thể xảy ra, Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đánh giá ngay từ đầu là không có lý do gì để cuộc chiến xảy ra, trừ khi Putin bị tâm thần.

Thế giới ngày nay đã thay đổi cùng với nhận thức về dân chủ và quyền tự quyết của các dân tộc. Các đế quốc lần lượt sụp đổ và tự triệt thoái. Mở rộng bờ cõi bằng bạo lực là điều không được chấp nhận trong văn hóa chính trị đương đại. Sự việc Crưm, Lugansk hay Donetsk xảy ra là do sự phân tâm và chia rẽ ngay trong nội bộ của Ukraine. Cái giá phải trả cho sự chia rẽ này quá đắt khiến cho mọi người Ukraine, từ nay trở đi, cho dù đứng ở phía nào thì cũng không thể ủng hộ các xu hướng chính trị thân Nga được nữa. Putin không thể tấn công khi không có một lực lượng chính trị tại Ukraine hậu thuẫn.

Về mặt quân sự, hiển nhiên là Nga mạnh hơn Ukraine nhưng trong cuộc chiến xâm lược bên tấn công phải có sức mạnh gấp năm đến mười lần bên tự vệ. Trong tình huống này chắc chắn thế giới cũng không thể để yên cho Nga muốn làm gì thì làm. Ukraine sẽ nhận được sự hỗ trợ về mặt quân sự mạnh hơn bao giờ hết cho dù Ukraine không là thành viên của NATO. Thực tế đang diễn ra như vậy. Bản thân Ukraine cũng là quốc gia có nền công nghiệp vũ khí và không hề yếu về quân sự.

Quan sát đời sống người dân Ukraine trong những ngày qua thì không hề có sự xao động hay lo lắng khi đứng trước một cuộc chiến mặc dù chính phủ có kêu gọi người dân chuẩn bị đối phó với tình huống Nga tấn công. Những cuộc phỏng vấn trực tiếp với người dân Ukraine cho thấy nếu Nga tấn công thì 56% người dân sẵn sàng cầm súng chiến đấu để bảo vệ đất nước và ngược lại những người dân Nga được phỏng vấn trả lời nếu Nga tiến hành cuộc chiến tranh đối với Ukraine thì đa số người dân Nga phản đối và cho rằng cuộc chiến tranh này là phi nghĩa. Cuộc chiến này không được lòng dân Nga.

Việc chiếm bán đảo Crưm cũng như gây bất ổn cho Ukraine tại vùng Donetsk và Lugansk đem lại cho Putin một số chiến thắng về mặt tinh thần nhưng đồng thời đem đến một gánh nặng về kinh tế. Thực trạng nền kinh tế của nước Nga rất yếu kém lại phải chịu thêm hậu quả nặng nề của các lệnh trừng phạt. Crưm, Lugansk, Donetsk như miếng xương mắc giữa cổ họng của Putin mà Putin cũng không có cách nào để giải quyết, Putin không cần thêm gánh nặng nữa.

Vậy Putin muốn gì ?

Theo Tập Hợp thì Putin không có ý định đánh Ukraine vì Putin chắc chắn biết những thiệt hại và tổn thất mà nước nước Nga và Putin sẽ phải gánh chịu và Putin hoàn toàn không có cơ may nào để thắng thế trong trận chiến này. Putin đã "thành công" trong việc lôi kéo NATO và Mỹ vào cơn khủng hoảng giả tạo của mình. Mục đích quan trọng của Putin là điều quân và thiết lập các khu căn cứ quân sự và tăng cường lực lượng trên vùng biên giới phía nam để bảo vệ Belarus. Nga đã mất Ukraine nên không thể để mất thêm Belarus.

Nga đã mất Ukraine nên không thể để mất thêm Belarus. (Ảnh : Nga đã điều một lực lượng quân đội khá lớn đến đóng quân tại Belarus)

Việc tăng cường lực lượng quân sự cũng như xây dựng nhiều căn cứ quân sự phía Nam tạo thành vành đai áp sát biên giới Ukraine hiển nhiên sẽ gây sự lo ngại của thế giới và chắc chắn sẽ nhận được phản ứng dữ dội nếu Putin chỉ làm việc đó một cách âm thầm. Tạo ra khủng hoảng về một cuộc chiến và đẩy thế giới vào việc tháo gỡ ngòi nổ chiến tranh bằng cách chấp nhận và để yên cho Nga thiết lập, xây dựng và tăng cường quân lực bảo vệ Belarus đó mới là mục đích chính của Putin. Putin đang tự vệ chứ không tấn công. Nguy cơ đe dọa Putin không phải là NATO, Mỹ hay Ukraine mà là "làn sóng dân chủ thứ tư" đang tiến ngày càng gần đến nước Nga. Các bạn nào muốn quan tâm tìm hiểu về "Làn sóng dân chủ thứ tư" thì có thể đọc trên các trang website hay nghe Youtube của chúng tôi hoặc trong dự án chính trị "Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai".

Để hiểu rõ thêm vấn đề này trước hết chúng ta phải ý thức được rằng Nga và Ukraine thực chất là hai dân tộc anh em. Đường biên giới giữa Nga và Ukraine rất dài, nó không phải là biên giới tự nhiên như sông sâu, núi cao. Sự chia cắt hai bên thuần túy là chính trị. Người dân hai bên biên giới có quan hệ rất mật thiết thậm chí cả huyết thống. Việc Ukraine chuyển hướng về dân chủ và theo đuổi các giá trị của EU là điều không thể đảo ngược. Quá trình dân chủ của Ukraine sẽ làm thay đổi cuộc sống và nhân phẩm con người Ukraine. Tương lai về một cuộc sống khác biệt giữa hai quốc gia chỉ vì chế độ chính trị và đường biên giới sẽ là thách thức lớn đối với chế độ độc tài của Putin.

Liên bang Nga là một vùng lãnh thổ hết sức rộng lớn gồm nhiều vùng tự trị và nhiều sắc tộc khác nhau. Giữa họ có những mâu thuẫn lớn về quyền lợi, lãnh thổ và cả quá khứ lịch sử đẫm máu. Hiện nay họ tạm thời chấp nhận nhau vì cùng chịu sự áp đặt của đế chế Nga. Mối liên kết theo kiểu bố già, tư bản phe đảng sẽ đến lúc hết tác dụng. Làn sóng phản đối Putin ngày càng tăng. Uy tín của Putin chưa bao giờ xuống thấp như bây giờ đặc biệt là với giới trẻ. Tất cả các nhà độc tài lâu năm đều không muốn hạ cánh nếu không có tay chân thân tín thay mình hoặc có sự đảm bảo của nhóm quyền lực tương lai, bằng không họ sẽ ngồi lỳ cho đến chết bất chấp mọi lý lẽ như Mao Trạch Đông, Brezhnev hay hiện tại như Nguyễn Phú Trọng, Putin, Tập Cận Bình...

Màn kịch gây hấn với Ukraine mà Putin dựng lên là để đối phó với bên trong. Tạo ảo giác về nguy cơ từ bên ngoài, qua đó đem đến sự chính danh việc tiếp tục cầm quyền vì Putin là hiện thân của lãnh đạo mang tinh thần Nga đại đế chống lại tư tưởng dân chủ phương Tây. Điều đáng tiếc là đạo diễn Putin đã không nhìn thấy qui luật tất yếu của nhân loại, đó là một cuộc hành trình về dân chủ. Putin chưa chắc đã giữ được những quốc gia đang phụ thuộc vào Nga huống gì đòi bắt Ukraine quay lại quĩ đạo của cũ của mình.

Nga không thể tấn công vũ trang Ukraine dựa trên các thỏa ước quốc tế, trong đó có thỏa ước Budapest ngày 5/12/1994. Nga - Mỹ - Anh - Pháp đã cam kết đảm bảo về sự toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine để đổi lấy việc Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân. Bảo vệ Ukraine là trách nhiệm của Anh, Mỹ, Pháp và Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc. Putin có thể tiến hành các cuộc chiến phá hoại ngầm, hoặc hậu thuẫn cho dân quân ly khai chứ không thể chính thức tấn công vũ trang Ukraine.

Tổng thống Mỹ Biden dường như đang sử dụng chiến thuật "gậy ông đập lưng ông" khi thổi phồng nguy cơ Nga tấn công Ukraine để dụ Putin lao vào một cuộc chiến hủy diệt và Putin dường như cũng đã nhận ra điều đó nên đã lớn tiếng tố cáo Mỹ.

Điều quan trọng mà Ukraine cần có là những lực lượng chính trị yêu nước, hiểu được thực tại của Ukraine, nhận thức được bối cảnh thế giới và có viễn kiến chính trị hơn là một đạo diễn hài như đương kim tổng thống Zelensky. Hy vọng việc theo đuổi những giá trị dân chủ và văn minh từ EU sẽ giúp cho các trí thức chính trị Ukraine đến được với người dân bằng một dự án chính trị thực sự nghiêm túc và khả thi. Phép màu dân chủ sẽ giúp Ukraine có đủ năng lực và sự đoàn kết để đương đầu với sức ép từ Nga và vươn lên đuổi kịp các nước phát triển trong EU.

Đỗ Xuân Cang

(5/2/2022)

Tìm giải pháp ngoại giao với Nga về Ukraine : Nước Pháp lên tuyến đầu

Pháp tìm kiếm với Nga giải pháp ngoại giao cho khủng hoảng Ukraine với cuộc điện đàm Macron – Putin hôm nay và Liên Âu khiếu nại Trung Quốc lên Tổ chức Thương mại Thế giới về chính sách "đàn áp kinh tế" với Litva là các chủ đề quốc tế lớn trang nhất. Một tập đoàn tư nhân quản lý nhà dưỡng lão số một nước Pháp bị lên án ngược đãi người già, bầu cử sơ bộ cánh tả chọn ứng viên tổng thống mở cho mọi công dân là chủ đề thời sự trong nước nổi bật.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron gặp tổng thống Nga Vladimir Putin tại điện Kremlin, Nga, ngày 15/07/2018.  Sputnik/Alexei Nikolsky/Kremlin via Reuters

Le Figaro chạy tựa trang nhất : "Ukraine : Macron tìm cách làm môi giới với Putin". Theo Phủ tổng thống Pháp, với cuộc điện đàm hôm nay 28/01/2022, với tổng thống Nga, nguyên thủ Emmanuel Macron đang mang niềm hy vọng của các nước Châu Âu về việc "xuống thang căng thẳng", Le Figaro dành hồ sơ chính (bài "Quan hệ Macron – Putin qua thử thách khủng hoảng Ukraine") để mô tả những nét lớn trong quan hệ ngoại giao Pháp – Nga dưới thời tổng thống Macron, từ gần 5 năm qua, đồng thời dự báo diễn biến tiếp theo.

Trước điện đàm, tổng thống Pháp gọi Nga là "cường quốc gây bất ổn"

Đối thoại với Nga để hướng đến hâm nóng quan hệ vốn là chính sách xuyên suốt của tổng thống Emmanuel Macron. Tuy nhiên, theo Le Figaro, chính sách này đã có một "bước ngoặt" rõ ràng mới đây. Trước cuộc điện đàm với tổng thống Nga Vladimir Putin hôm nay, ông Macron đã dùng những lời lẽ cứng rắn khi gọi nước Nga là một "cường quốc gây bất ổn". Đi kèm với phát biểu nói trên, kể từ khi căng thẳng gia tăng những tháng gần đây với Nga, Pháp đã đề nghị gửi các đơn vị quân đội tham gia lực lượng NATO tại Romania.

Le Figaro so sánh giữa hành xử với Nga của tổng thống Macron với các tổng thống tiền nhiệm (hai ông Sarkozy và Hollande), để rút ra một nhận xét : ông Macron có vẻ như không có con đường nào khác, tương tự như hai người tiền nhiệm, là khởi đầu nhiệm kỳ với nỗ lực làm tan băng quan hệ với chủ nhân điện Kremlin, và cuối nhiệm kỳ hết ảo tưởng, buộc phải trở nên cứng rắn. Nhật báo Pháp nhấn mạnh là việc giữ được cân bằng giữ "đối thoại" và "cứng rắn" ngày càng trở khó khăn hơn với chính quyền Macron. Một nhà ngoại giao cao cấp cho biết "rõ ràng là tiếp cận này với Nga đã trở nên quá đơn giản. Cần phải xem xét lại".

Nga hung hăng, Kiev càng ngả về phương Tây : "Thời gian" bất lợi cho Putin

Bài xã luận của Le Figaro nhan đề "Thời gian của Putin" cũng bàn về chủ đề nước Pháp trong vai trò môi giới xuống thang giữa Mỹ và Nga. Theo Le Figaro, người đảm nhiệm vai trò môi giới này cần hiểu thực sự "bản chất của sự khác biệt" giữa hai đại cường Mỹ, Nga. Đây không chỉ là sự cạnh tranh về quyền lực, mà là về mô hình xã hội. Tổng thống Nga "muốn một nước láng giềng Ukraine suy yếu hơn là một xã hội tự do, có thể kích thích các đòi hỏi dân chủ tại Nga".

Vấn đề với ông Putin là, "sự hung hăng của nước Nga càng đẩy Ukraine về phía Châu Âu và NATO", việc bán đảo Crimea bị sát nhập, vùng Donbass bị chiếm không đủ để làm bất ổn định Ukraine. Le Figaro nhấn mạnh : "Thời gian đang bất lợi cho ông Putin : chiến tranh trở thành phương tiện cho Moskva để chặn thời gian lại".

Nếu phải đánh, Putin sẽ tấn công để triệt hạ chính quyền Kiev

Về nguy cơ chiến tranh Nga – Ukraine, Le Figaro có bài phỏng vấn chuyên gia quân sự, chuyên về quân đội Nga, ông J.D. Williams (Rand Corporations). Cựu chuyên gia về chiến lược của cơ quan tình báo Mỹ NCI nhấn mạnh "đứng từ quan điểm chiến lược, nếu xem xét các đòi hỏi của ông Putin, khó mà hiểu được làm thế nào Nga có thể đạt được mục tiêu mà không có các chiến dịch quân sự lớn". Và mục tiêu chiến lược của Putin chỉ có thể đạt được nếu thay đổi chế độ tại Kiev. Mà để làm được điều này một chiến dịch quân sự giới hạn ở vùng Donbass hay kể cả toàn bộ vùng đông nam là không có ý nghĩa gì. Do vậy, có thể dự báo, nếu Putin quyết định can thiệp quân sự, đó sẽ phải là một chiến dịch quy mô lớn.

Trả lời cho câu hỏi, liệu đã quá muộn chưa để răn đe Nga trước khả năng can thiệp, theo chuyên gia quân sự Mỹ, hai tuần gần đây, đã có sự thay đổi đáng kể trong chính sách của phương Tây với Nga. Trợ giúp phương tiện quân sự cho Ukraine gia tăng mạnh, về số lượng và tốc độ cung cấp, và điều này đang diễn ra một cách công khai.

Ukraine : Trợ giúp quân sự phương Tây ở mức vừa phải

Về chủ đề này, Le Monde có bài "Ukraine : trợ giúp quân sự phương Tây ở mức vừa phải", với ghi nhận, ngoài Mỹ và Anh, các tuyên bố cung cấp vũ khí mới đây cho chính quyền Kiev phần nhiều chỉ là cam kết. Khoảng 10 nước Châu Âu hứa gửi vũ khí, nhưng về mặt chính thức, trong các nước Châu Âu mới chỉ có Anh chính thức gửi các vũ khí hạng nhẹ, vũ khí chống tăng, máy dò mìn. Ukraine cũng không công bố danh sách vũ khí nhận được. Về phần nước Pháp, hiện tại Ukraine chưa chính thức đề nghị hỗ trợ vũ khí.

Đối với chính quyền Kiev, trợ giúp quân sự của phương Tây có giá trị về mặt quân sự, như phương tiện răn đe Nga, cũng như về mặt chính trị, cho thấy Ukraine có sự ủng hộ quốc tế. Liên Âu đang xem xét triển khai một đoàn hỗ trợ huấn luyện quân sự. NATO đã đặt một trung tâm huấn luyện tại Lviv, thành phố lớn miền tây Ukraine. Theo chuyên gia Alyona Getmanchouk, giám đốc trung tâm tư vấn New Europe Center, hiện tại quân đội có 250 nghìn lính tại ngũ, và khoảng 300 nghìn quân dự bị sẵn sàng động viên. Phía Nga có hơn 1 triệu binh sĩ thường trực và 2,6 triệu quân dự bị.

Điện Kremlin để ngỏ giải pháp ngoại giao

Trong lúc Le Figaro và Le Monde quan tâm nhiều hơn đến nguy cơ chiến tranh, Les Echos nghiêng về mặt ngoại giao. Theo nhật báo kinh tế Pháp, việc điện Kremlin có phản ứng "khá chừng mực" hôm qua, sau lời từ chối các đòi hỏi về an ninh của Nga, từ phía Nhà Trắng bằng văn bản, cho thấy Nga và phương Tây vẫn có thể "tiếp tục quá trình đối thoại khó khăn".

Cuộc họp theo công thức Normandie tại Paris giữa các đại diện Pháp – Đức – Nga – Ukraine, cũng cho thấy những dấu hiệu tích cực. Cho dù nội dung của cuộc họp này chỉ liên quan đến quy chế vùng Donbass, do phe ly khai thân Nga kiểm soát, nhưng theo Les Echos, các tiến triển về hồ sơ này có thể tạo nên một động năng tích cực, ít nhất cũng cho phép thiết lập lại một phần niềm tin giữa Moskva phương Tây. Trong hai tuần nữa, một cuộc họp theo công thức Normandie sẽ diễn ra tại Berlin. Theo ngoại trưởng Ukraine, điều này có thể cho thấy Nga ưu tiên con đường ngoại giao từ đây đến đó. Nước Pháp cũng nhấn mạnh đến việc lần đầu tiên từ ba năm nay các bên đã đạt được một tuyên bố chung kêu gọi các phe tham chiến tôn trọng lệnh ngừng bắn.

Lần đầu tiên Trung Quốc lên tiếng

Les Echos cũng ghi nhận việc lần đầu tiên Trung Quốc – đồng minh của Nga - lên tiếng về khủng hoảng Ukraine. Ngoại trưởng Mỹ cho biết đồng nhiệm Trung Quốc trong điện đàm cho biết Bắc Kinh đã chuyển đến Moskva một tuyên bố ủng hộ "các lo ngại có cơ sở" của Nga, và kêu gọi tìm giải pháp. Bắc Kinh lo ngại, khủng hoảng Ukraine có thể làm hỏng Thế Vận Hội Mùa Đông tại Trung Quốc. Trước đó, Mỹ cảnh báo Trung Quốc về các nguy cơ với an ninh và kinh tế thế giới, nếu "Nga xâm lược Ukraine".

Mỹ nhân nhượng Nga : "Bước ngoặt" trong chính sách ngoại giao của Washington

Về hồ sơ Ukraine, nhật báo công giáo La Croix có bài phỏng vấn chuyên gia Alexandra de Hoop Scheffer, giám đốc trung tâm tư vấn xuyên Đại Tây Dương German Marshall Fund of the United States, có trụ sở tại Paris. Theo vị chuyên gia này, phía Mỹ đã có một số nhân nhượng về hai điểm.

Thứ nhất là một mặt tuyên bố không từ bỏ nguyên tắc mở của khối NATO mặt khác Washington chấp nhận Ukraine sẽ không gia nhập NATO về mặt ngắn hạn và trung hạn. Thứ hai là Hoa Kỳ đồng thời đề xuất một số biện pháp minh bạch với Nga về các vị trí đóng quân, triển khai các hệ thống tên lửa, cũng như các hoạt động tập trận tại Châu Âu. Khả năng giảm các tập trận cũng được tổng thống Mỹ Biden nêu ra với đồng nhiệm Nga tại Genève hồi năm ngoái.

Theo chuyên gia A. de Hoop Scheffer, đây là lần đầu tiên chính quyền Mỹ công nhận những đòi hỏi của Nga, và là một sự nhân nhượng chưa từng có và thay đổi lớn trong ngành ngoại giao Mỹ. Đây là một sự chọn rất khác của chính quyền Biden, sau khi rút ra bài học từ chính quyền Obama. Việc đàm phán Normandie cũng tiến triển cho phép Nga và phương Tây giảm căng thẳng để tập trung thương lượng về các vấn đề căn bản.

EU khiếu nại Trung Quốc để bảo vệ Litva

Liên Âu (EU) khiếu nại Trung Quốc lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) để bảo vệ Litva là một tựa chính trang nhất Les Echos. Hồ sơ kiện của Ủy Ban Châu Âu nhấn mạnh đến việc Trung Quốc có các biện pháp phân biệt đối xử về đối ngoại chống lại Litva, có tác động tiêu cực đến các hoạt động xuất khẩu khác của thị trường chung Liên Âu. Theo nhật báo kinh tế Pháp, đây là một trắc nghiệm quan trọng đối với lập trường của Châu Âu về "tự chủ chiến lược".

Bruxelles cho biết là đã nhận được đủ số nhân chứng và dữ liệu chắc chắn để nộp hồ sơ chính thức, nhưng nhấn mạnh trước hết muốn giải quyết bất đồng một cách song phương với Bắc Kinh.

Bắc Kinh quyết định trừng phạt sau khi Litva cho mở văn phòng đại diện Đài Loan, với tên gọi Đài Loan tại quốc gia này, bất chấp sự phản đối của Trung Quốc. Xuất khẩu của Litva sang Trung Quốc sụt giảm 91% trong tháng 12/2021. Bắc Kinh cũng gây áp lực để các doanh nghiệp Châu Âu tại các nước thành viên khác rút các linh kiện "sản xuất tại Litva" ra khỏi chuỗi cung ứng nếu còn muốn làm ăn với Trung Quốc. Cho dù thị trường Trung Quốc chỉ chiếm 1% xuất khẩu của Litva, nhưng đối với Bruxelles, điều này là không thể chấp nhận được.

Bắc Kinh muốn coi khủng hoảng này là chuyện riêng giữa Trung Quốc và Litva. Tuy nhiên theo thông tin của Les Echos, toàn bộ 26 thành viên còn lại của Liên Âu đều khẳng định ủng hộ quyết định của Bruxelles.

Pháp : "Ngược đãi" quy mô lớn trong hệ thống nhà dưỡng lão tư nhân

Về tình hình thời sự Pháp, vụ bê bối liên quan đến tình trạng kém kiểm tra giám sát tại khu vực nhà dưỡng lão tư nhân là chủ đề trang nhất của Le Monde.

Le Monde cho biết, một cuốn sách của nhà báo điều tra Victor Castanet về tập đoàn Orpea ("Les Fossoyeurs", tạm dịch là "Những kẻ đào huyệt") đã phơi bày tình trạng tồi tệ tại các trung tâm dưỡng lão tư nhân (EHPAD), do đặt lợi nhuận trên hết. Điều tra của nhà báo cũng chỉ ra tình trạng kém thanh tra giám sát của các cơ quan nhà nước trong lĩnh vực này. Sau khi cuốn sách được công bố gây chấn động, chính phủ đã triệu tập tổng giám đốc tập đoàn Orpea, và cho tiến hành điều tra. Người phát ngôn chính phủ cho biết, nếu thông tin của sách là chính xác, các hành động sai phạm sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc nhất.

Tập đoàn Orpea là tập đoàn tư nhân lớn nhất trong lĩnh vực nhà dưỡng lão, với 222 trung tâm tại Pháp, doanh thu gần 4 tỉ euro, lợi nhuận 160 triệu euro. Ông chủ Orpea nằm trong số 500 người giầu nhất nước Pháp. 8 trong số các chủ nhân công ty quản lý nhà dưỡng lão thuộc 500 tài sản lớn nhất nước Pháp.

Theo cuốn sách điều tra về các nhà dưỡng lão của Orpea, mục tiêu của tập đoàn là tiếp nhận được tối đa người già với chi phí bỏ ra thấp nhất, nhất là chi phí trả tiền lương nhân viên. Vì vậy nhân viên làm việc hợp đồng ngắn hạn được ưu tiên, thay vì nhân viên hợp đồng dài hạn. Hàng loạt hành động gian lận được tiến hành để thổi phồng mức tiền được sử dụng… tạo các khoản thu bất hợp pháp. Cuốn sách điều tra cũng mô tả tình trạng không ai có thể đụng đến giới lãnh đạo công ty, trong lúc các cơ quan chủ quản bất lực.

Tranh cử tổng thống : Chăm sóc người già phải là chủ đề chính

Theo Le Monde, bê bối nhà dưỡng lão sau khi cuốn sách ra mắt đúng vào kỳ tranh cử tổng thống, khiến chính sách với người già nổi lên như một vấn đề trọng tâm. Xã luận Le Monde nhấn mạnh là vẫn chưa muộn để vấn đề chính sách về người cao tuổi trở thành chủ đề tranh cử chính.

La Croix cũng dành bài xã luận với tựa đề "Phẩm giá" cho chủ đề chính sách nhà dưỡng lão. Nhật báo Công giáo nhấn mạnh đến phần trách nhiệm của chính quyền : Thanh tra với các nhà dưỡng lão là "không đủ, nếu không muốn nói là không có". Theo La Croix, các ứng cử viên tổng thống không thể chỉ dừng lại trong những vấn đề chung, mang tính kỹ trị, như nguồn tài chính, hay các tổ chức quản lý… mà cần đề cập đến các vấn đề cơ bản như : "Liệu chúng ta có thực sự cương quyết hành động để những người cao tuổi có thể sống trong giai đoạn cuối đời một cách xứng đáng với phẩm giá con người hay không ?".

Bầu sơ bộ chọn ứng viên tổng thống cánh tả Pháp : Tin vui và những điều đáng tiếc

Cuộc bầu cử sơ bộ cánh tả chọn ứng cử tổng thống mở rộng cho mọi công dân (diễn ra từ hôm 27/01 đến Chủ nhật 30/01) là hồ sơ trang nhất của nhật báo thiên tả Libération. Bài xã luận mang tựa đề "Dân chủ" ghi nhận cuộc bỏ phiếu đã thu hút được 466.895 người, chưa cần tính đến sự tỉ lệ người tham gia bỏ phiếu, bản thân số lượng đăng ký đã là một "chiến thắng đối với ban tổ chức".

"Làm sao không vui mừng khi có ngần ấy công dân tham gia, trong lúc kể từ bao năm nay, chỉ toàn là không khí nghi ngờ về đời sống chính trị, về tỉ lệ vắng mặt đông đảo, về các hành động bạo lực nhắm vào các đại biểu dân cử ?". Cuộc bầu cử sơ bộ mang lại sinh khí cho cánh tả, nhưng Libération cũng ghi nhận nhiều điều đáng tiếc.

Thứ nhất là tiến trình này diễn ra quá trễ, thứ hai là "mang tính chắp vá", bởi nhiều ứng cử viên được đưa ra để được bỏ phiếu bầu chọn lại chính là những người chống lại việc tổ chức bỏ phiếu. Không có gì bảo đảm là kết quả cuộc bỏ phiếu sẽ có tác động thực sự. Và điều tệ hại hơn là "có thể phản tác dụng, khi gây thêm chia rẽ vào giữa lúc tình trạng chia rẽ đã vốn sẵn có, nếu nữ chính trị gia Christiane Taubira chiến thắng" (bởi cho đến nay phía cánh tả đã có đến ít nhất 3 ứng cử viên tổng thống được coi là thu hút tổng số phiếu chủ yếu bầu cho cánh tả : đô trưởng Paris Anne Hidalgo – đảng Xã hội, Yannick Jadot, đảng Xanh và Jean-Luc Mélenchon, đảng Nước Pháp Bất Khuất).

Đảng phái chính trị suy yếu, nhưng sự chủ động của dân chúng bị ngờ vực

Tiến trình bỏ phiếu mang tính công dân này cũng phơi bày một thực tế ít được bàn đến đối với một nền dân chủ. Đó là đòi hỏi phải có "sự bổ sung lẫn nhau giữa vế dân chủ đại diện (tức thông qua các đại biểu dân cử) và vế dân chủ tham gia (tức người dân trực tiếp tham gia vào tiến trình chính trị)". Từ nhiều năm nay, tại Pháp, "vế dân chủ đại diện lâm đang vào tình trạng tật bệnh, các đảng phái chính trị đã mất đi sức sống, cả về hoạt động tranh đấu, cũng như phương diện tri thức. Các hoạt động dân chủ tham gia đã phát triển mạnh trong những năm 1990, nhưng chỉ mạnh ở cấp địa phương.

Libération lấy làm tiếc là các sáng kiến như cuộc bỏ phiếu này lẽ ra cần được các đảng phái chính trị ủng hộ để được tiếp sức, thì ngược lại bị "nhìn với con mắt ngờ vực". Dù sao, theo nhật báo thiên tả, "việc cách tân của các lực lượng cánh tả chính buộc phải xem xét lại thực tiễn để làm thế nào phối hợp hai vế, giữa dân chủ đại diện và dân chủ tham gia".

Trọng Thành

Một lần nữa, Nga và Ukraine là tâm điểm của hội nghị thượng đỉnh Liên Hiệp Châu Âu (EU) diễn ra vào hôm 16/12/2021 tại Bruxelles, Bỉ. Hôm qua, lãnh đạo 27 thành viên Liên Âu đã gặp các đồng nhiệm Moldova, Armenia, Azerbaijan, Gruzia và Ukraine tại hội nghị thượng đỉnh về "Đối tác phương Đông". Trong số các đề tài quan trọng, đặc biệt đáng chú ý vẫn là mối quan hệ căng thẳng giữa Nga và Ukraine ở biên giới hai nước. 

Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel (P), chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen (G) và nguyên thủ Pháp Emmanuel Macron tới dự thượng đỉnh Đối tác phương Đông, Bruxelles, Bỉ, ngày 15/12/2021.  Reuters - –OHANNA GERON

Từ Bruxelles, thông tín viên Pierre Benazet tường trình :

Khởi động lại các cuộc đàm phán là giải pháp mà Liên Hiệp Châu Âu chủ trương. Để làm được điều này, Liên Hiệp muốn sử dụng cái gọi là công thức "Normandy" trong đó Pháp và Đức đóng vai trò điều phối, cầu nối giữa Ukraine và Nga.

Để thuyết phục điện Kremlin, Liên Hiệp Châu Âu đã tăng cường các cảnh báo đe dọa đối với Moskva trong tuần qua.

Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel tuyên bố : liên quan đến việc Nga điều quân ồ ạt dọc biên giới Ukraine, chúng tôi đã chuẩn bị một lập trường cực kỳ cứng rắn, cực kỳ chặt chẽ, và cực kỳ đoàn kết thống nhất. Chúng tôi bình tĩnh và đanh thép nói rằng chúng tôi khẳng định chủ quyền lãnh thổ của Ukraine và nếu có một cuộc xâm lược quân sự mới do Nga dẫn đầu chống lại Ukraine, thì các hậu quả sẽ rất nghiêm trọng, cái giá mà Nga phải trả sẽ rất cao.

Mong muốn của các quốc gia Trung và Đông Âu đẩy nhanh việc Ukraine ra nhập NATO hoặc EU đi ngược lại với mong muốn của Ý và đặc biệt là Đức khi các nước này muốn duy trì quan hệ thương mại quan trọng với Nga, chẳng hạn như trong hồ sơ đường ống dẫn khí đốt NordStream II trong tương lai của Đức và Nga. Các biện pháp trừng phạt sẽ được hoàn tất vào hôm nay, thứ Năm và sức mạnh của các trừng phạt này sẽ tùy thuộc vào sự cân bằng chính trị nội bộ Liên Âu. 

Phan Minh