Việt Nam không ngớt săn tìm để được giao thương, học hỏi kỹ thuật, tiếp thu giáo dục, công nghệ từ các nước phương Tây, nhưng luôn tìm cách khước từ giá trị dân chủ, nhân quyền mà các quốc gia này đưa đến.
Biển người xem tung tiền phát lộc ở lễ hội đền Sái, Hà Nội - Ảnh minh họa
Các đối tác kinh tế, công nghệ, giáo dục của Việt Nam đến từ các quốc gia dân chủ thường không phải là đồng minh chính trị của quốc gia do Đảng cộng sản độc quyền cai trị này.
Thèm muốn thị trường, khước từ dân chủ
Các nền dân chủ từ Á, sang Âu, đến Bắc Mỹ là những quốc gia phát triển, sức tiêu thụ lớn. Việt Nam luôn theo đuổi để có được những hiệp định thương mại song hoặc đa phương với các quốc gia này nhằm giao thương hàng hóa thuận tiện hơn, thu lợi nhuận cao, ít rủi ro.
Việc bán được hàng vào thị trường Âu, Mỹ, hay Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc còn mang ý nghĩa như hộ chiếu chất lượng, nâng giá trị của hàng hóa để dễ dàng xâm nhập các thị trường khác. Tạo sức cho sản xuất trong nước, nâng tầm vị thế quốc gia.
Tuy nhiên, trong các hiệp định thương mại, các nước phát triển phương Tây luôn đòi hỏi về dân chủ, nhân quyền. Đây lại là vấn đề mà thể chế độc tài Việt Nam tìm mọi cách hạn chế, tránh bị ràng buộc để dễ dàng đàn áp trong nước.
Quá trình đàm phán các hiệp định thương mại, vay vốn… lĩnh vực dân chủ, nhân quyền, quyền lợi người lao động luôn khiến Việt Nam tiêu tốn nhiều năng lượng mặc cả, "cò kè bớt một thêm hai" với các nền dân chủ, hoặc định chế quốc tế.
Điều này dễ dàng nhìn thấy qua Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), đến Hiệp định Thương mại Tự do với Liên Hiệp Châu Âu (EVFTA)…
Ông Phạm Chí Dũng, ông Nguyễn Tường Thụy và ông Lê Hữu Minh Tuấn trong phiên tòa hôm 5/1/2021
Trong thời gian đàm phán chính quyền Việt Nam thường tỏ thái độ nín nhịn chịu đựng với các nhà đấu tranh, nhưng nhanh chóng ra tay bắt bớ họ sau khi các hiệp định được ký kết.
Điều này là chứng thực được. Sau khi Hiệp định EVFTA được ký kết không lâu, Việt Nam ra tay bắt tiến sĩ Phạm Chí Dũng và các thành viên của Hội Nhà báo Độc Lập.
Tiến sĩ Dũng vốn là người đã không ít lần kêu gọi Liên Hiệp Châu Âu gây sức ép với Việt Nam về nhân quyền trước khi ký kết EVFTA.
Hay hồi tháng 10 năm ngoái, ngay sau khi kết thúc đối thoại nhân quyền Việt – Mỹ, chính quyền Việt Nam đã bắt giữ nhà hoạt động Phạm Đoan Trang.
Việt Nam xem ra không mấy tôn trọng những điều đã cam kết. Chính quyền giải thích cho việc bắt bớ, đàn áp tự do dân sự công dân với cáo buộc, người bị bắt vi phạm luật pháp được đặt ra để triệt tiêu các tiếng nói khác.
Quan niệm về dân chủ, nhân quyền của Việt Nam với thế giới tiến bộ còn khác biệt khá lớn. Bởi theo những cam kết quốc tế của Việt Nam về lĩnh vực này, thì người hoạt động dân chủ ôn hòa không thể bị buộc tội vi phạm luật pháp.
Mặt khác, chính quyền Việt Nam từ sau năm 1975 đến nay thường biến tù nhân trong các vụ án liên quan dân chủ, nhân quyền thành món hàng, như ‘tài nguyên nhân quyền’ để mặc cả với các nền dân chủ.
Dễ dàng nhìn thấy điều này qua việc buộc Cù Huy Hà Vũ, Nguyễn Văn Hải (Điếu Cày), Tạ Phong Tần, Nguyễn Văn Đài, Nguyễn Ngọc Như Quỳnh… ra nước ngoài. Sự ‘tự sướng’ về "nhân đạo" của chính quyền không che đậy được bản chất thực sự là trục xuất, đày biệt xứ những người con của tổ quốc.
Bởi trong sự ra đi này họ khó thể trở về quê hương cho đến khi Đảng cộng sản không còn độc quyền tại Việt Nam, hoặc nhận thức về dân chủ, nhân quyền của chế độ thật sự thay đổi.
"Kinh tế mở", kiểm soát xã hội cộng sản
Chính quyền Việt Nam cần bán hàng, cần vốn, tiếp thu kỹ thuật, công nghệ của các nước Âu – Mỹ, nhưng hoàn toàn không thoải mái trước các đòi hỏi song hành về dân chủ, nhân quyền.
Điều này khác biệt với khi Việt Nam làm ăn với các nền độc tài như Nga, Trung Quốc, Iran… vốn cùng ‘tần số’ về dân chủ, nhân quyền, và là đồng minh chính trị của Việt Nam trên quốc tế. Việt Nam cảm thấy được an toàn trong nhóm các quốc gia được xem không có dân chủ. Sự an toàn này không tỉ lệ thuận với lợi ích kinh tế mà Việt Nam có được với các quốc gia cùng hội cùng thuyền.
Trái ngược với độ mở nền kinh tế được đánh giá hàng đầu thế giới, chính trị, xã hội trong nước vẫn do Đảng cộng sản độc quyền chi phối.
Sự giải thích rằng, Việt Nam không thích hợp với kiểu dân chủ, nhân quyền của các nước phương Tây xem ra không thuyết phục.
Chính quyền độc đảng hiện nay cố biện chứng, chính phủ nhiều đảng phái sau cách mạng tháng 8/1945 chỉ đưa đến thất bại. Hay chính quyền dân chủ của miền Nam sau 1954 dẫn đến đấu đá, tranh giành giữa các đảng, rước giặc vào nhà. Các dẫn chứng này để đi đến kết luận Việt Nam không thích hợp với đa đảng, đa nguyên rất gượng ép.
Việt Nam coi hành động thực tiễn của dân chủ, nhân quyền là mất chủ quyền, đe dọa quốc gia. Điều này cho thấy Đảng cộng sản Việt Nam chỉ muốn ‘trói dân’, dùng sức mạnh công an, tòa án, nhà tù… cùng dư luận viên để cô lập Việt Nam trong tiến trình dân chủ của nhân loại.
Đảng cộng sản Việt Nam làm lơ để thành "rồng" ; các quốc gia Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan… không chỉ tìm kiếm thị trường, tiếp thu kỹ thuật, công nghệ mà còn mở ra về dân chủ, nhân quyền. Đây vốn là yếu tố then chốt cho quốc gia phát triển hài hòa, bền vững, kích thích sáng tạo.
Các "con rồng" kinh tế Châu Á trong quá khứ có nhiều điểm tương đồng văn hóa lớn với Việt Nam vốn được xem "Đông Á đồng văn". Chẳng lẽ quốc gia đồng văn xây dựng được dân chủ trên các nguyên tắc chung của nhân loại, Việt Nam lại tự gạt ra trong lời giải thích, "không thích hợp" ?
Những gì diễn ra trên thực tế đang cho thấy chính quyền cộng sản chỉ muốn xem các nước dân chủ phương Tây như chỗ mua bán, chưa sẵn sàng làm đồng minh chính trị như nhiều quốc gia dân chủ ở Đông Á.
Không thấy thế hệ X, Y, Z cho dân chủ
Trên thế giới từ mùa xuân Ả Rập, đến phong trào bảo vệ dân chủ phản đối sự can thiệp thô bạo của Bắc Kinh ở Hồng Kông. Đòi dân chủ hơn ở giới trẻ Thái Lan. Bảo vệ nền dân chủ non trẻ ở Myanmar vừa bị quân đội tiếm đoạt. Điểm chung của các phong trào này do những người trẻ lãnh đạo và là lực lượng nòng cốt.
Đáng buồn tôi không nhìn thấy những phong trào đấu tranh đòi dân chủ như thế ở Việt Nam, đặc biệt sự dấn thân ở các bạn trẻ.
Những biểu tượng hào hùng như sinh viên Trương Thị Hà ngày nay chỉ còn là kỷ niệm
Trái ngược các phong trào đấu tranh đòi dân chủ trên thế giới, nhiều nhà hoạt động dân chủ trụ cột, có ảnh hưởng ở Việt Nam hiện nay phần đông lớn tuổi.
Trong quá khứ chúng ta từng có thế hệ người đứng lên đánh đuổi thực dân Pháp. Họ đã thắng. Thế hệ viết thư bằng máu để được nhập ngũ đánh Mỹ. Họ tiếp tục thắng. Hàng triệu người dân bên trong vĩ tuyến 17 đứng lên bảo vệ nền dân chủ non trẻ. Thế hệ sinh viên tại miền Nam xuống đường trước năm 1975 để yêu cầu người Mỹ rút quân, thống nhất Bắc - Nam.
Cái gene hào hùng đó của người Việt dường như chỉ xuất hiện trong quá khứ. Từ thế hệ sinh ra, lớn lên trong chiến tranh, đến các thế hệ X, Y, Z ở Việt Nam hiện nay đều có chung một mẫu số. Họ quan tâm đến tiền, địa vị, hưởng thụ trong những điều được Đảng cộng sản cho phép, thờ ơ với dân chủ, nhân quyền.
Phải chăng người dân đã bị chính quyền ‘tẩy não’ thành công, người Việt không cần dân chủ ?
Số ít có quan tâm đến dân chủ, nhân quyền bị các mối quan hệ của cuộc sống, nỗi sợ về an toàn, buộc họ phải tự kiểm soát để sống trong sự bức bí.
Ngọn lửa từ các nhà hoạt động trong nước hiện nay không đủ sức đốt lên đám cháy trong chất liệu xã hội trơ cứng, không thể hiện nhu cầu đòi hỏi dân chủ, nhân quyền.
Xã hội Việt Nam đang cho thấy khó tạo ra được cách mạng Nhung, hay Hoa Hồng. Số đông người dân thay vì dành cảm tình, bảo vệ cho những người đấu tranh, nhà hoạt động thì họ là nghi ngờ, xa lánh, dè biểu.
Sự thành công của Đảng cộng sản Việt Nam hướng người dân quan tâm đến tiền và biết sợ dân chủ.
Buồn thay, thành công của Đảng cộng sản độc quyền cai trị lại là sự thất bại đối với sự dân chủ, nhân quyền của quốc gia.
Võ Ngọc Ánh
(19/03/2021)