Hôm nay nước Mỹ bầu một tổng thống mới. Dù có khác biệt về chính sách đối nội, các nhà quan sát đều đồng thuận chung một quan điểm rằng cả hai tổng thống và cả hai đảng của Hoa Kỳ đều xem Trung Quốc là một thách thức về an ninh và vị thế chính trị của mình.

Dù có khác biệt về chính sách đối nội, cả hai đảng của Hoa Kỳ đều xem Trung Quốc là một thách thức về an ninh và vị thế chính trị của mình.

Sự sụp đổ của Liên Xô đã mở đường cho một thời kỳ hòa bình trên các tuyến đường hàng hải quốc tế. Từ trước đó, Trung Quốc dưới thời Đặng Tiểu Bình đã chấp nhận vị thế của Hoa Kỳ như là một lực lượng giám sát an ninh hàng hải quốc tế trong sách lược "ẩn mình chờ thời". Cùng với sự xuất hiện của Internet và các công nghệ đóng tàu mới giúp đưa chi phí viễn thông và vận tải giảm xuống, giao thương đã nhanh chóng tăng vọt, mở đường cho một thời kỳ mới : toàn cầu hóa.

Với toàn cầu hóa, các hãng xưởng của Hoa Kỳ sẽ chuyển những phần việc tay chân giản đơn sang các nước có ưu điểm về lao động như Trung Quốc để sản xuất và Hoa Kỳ sẽ chỉ tập trung vào những lĩnh vực đòi hỏi nhiều chất xám. Như lý thuyết lợi thế so sánh tương đối của Ricardo, điều này sẽ giúp tạo ra sự phồn thịnh chung của thế giới khi hàng hóa sản xuất ra sẽ nhiều hơn và giá sẽ rẻ hơn.

Sự sụp đổ của đế chế Liên Xô đã khiến các học giả hân hoan rằng điểm tận của lịch sử rồi sẽ đến mà ở đó các nước sẽ hội tụ về một điểm chung là một hệ thống dân chủ. Không phải là họ không có lý khi thấy rằng mô hình kinh tế chính trị tập trung đã không hoạt động được ở Liên Xô. Và trong lý luận của họ, việc chấp nhận mô hình kinh tế chính trị kiểu tư bản sẽ cuối cùng hình thành nên một tầng lớp tư sản, những người muốn có một tiếng nói trong các quyết định ảnh hưởng đến quốc gia và quyền lợi của mình, và để dung hòa các quyền lợi khác nhau, chỉ có thể chế dân chủ mới đáp ứng được.

Sự lớn mạnh của Trung Quốc với một mô hình khác đã khiến các lý thuyết gia phải tìm một câu trả lời khác.

Về mặt tổng thể, Trung Quốc để cho các hoạt động kinh tế được phép tự do trao đổi hàng hóa. Điều này giúp giải quyết bài toán giá cả và đáp ứng hệ thống cung cầu, điều mà các hệ thống kinh tế tập trung trong các mô hình xã hội chủ nghĩa đã mắc phải và tạo nên khủng hoảng kinh tế.

Bên cạnh đó, Trung Quốc áp dụng một cách có chọn lọc hệ thống kinh tế kế hoạch. Giới lãnh đạo Trung Quốc chọn ra một số lĩnh vực quan trọng và lên kế hoạch tập trung đầu tư vào đó với mục đích sở đắc công nghệ, vươn lên cạnh tranh để trở thành một cường quốc trong lĩnh vực đó, và thông qua nó nắm một thị phần đáng kể trên trường quốc tế.

Trung Quốc thực hiện điều đó nhờ một phần ở hệ thống chính trị tản quyền có kiểm soát. Các tỉnh, có sức mạnh tương tự như một bang ở Hoa Kỳ, được giao nhiệm vụ chính trị bảo đảm kinh tế cho khu vực của mình và thực hiện các chiến lược được giao như phát triển những công nghệ chiến lược. Giới lãnh đạo các tỉnh sẽ cạnh tranh với nhau để thể hiện năng lực của mình. Đó sẽ là cơ hội để họ chứng minh năng lực của mình với các đồng chí bên trong đảng và với giới lãnh đạo ở trung ương. Sự thành công của các doanh nghiệp ở địa phương không chỉ mang lại vị thế chính trị cho người đứng đầu mà còn cả lợi ích kinh tế. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi các tỉnh khác nhau đã thi đua nhau sản xuất năng lượng mặt trời.

Lý thuyết Ricardo chỉ đề cập đến sự thịnh vượng chung khi tối ưu hóa nguồn lực của thế giới bằng cách phân chia lao động, nhưng nó đã không đề cập đến một hệ quả khác đó là khi một nước đã tận dụng cơ hội sử dụng nguồn lực và cố gắng leo lên trên bậc thang tạo ra giá trị mới cho thế giới để rồi cuối cùng đe dọa thay đổi vai trò trong sự phân chia lao động. Trung Quốc từ chỗ chỉ là một phân xưởng làm thuê của thế giới, giờ đây đang trở thành những ông chủ của thế giới trên các lĩnh vực sản xuất hàng công nghiệp nhẹ và trở thành những tay chơi lớn trên trường thế giới trong những ngành công nghệ chiến lược từ trí tuệ nhân tạo, tính toán lượng tử, năng lượng tái tạo, sinh học tổng hợp, cho đến viễn thông và năng lượng hạt nhân cho mục đích thương mại.

Toàn cầu hóa đã nổi lên như một cơ hội làm giàu cho giới tư bản Mỹ và tạo nên sự thịnh vượng nói chung của xã hội Hoa Kỳ, khi mà họ có dịp sử dụng nhân công giá rẻ của Trung Quốc để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của mình. Tuy vậy, sự lớn mạnh của Trung Quốc và các ngành công nghiệp của họ đã khiến giới ưu tú của Hoa Kỳ buộc phải xem xét lại quan niệm toàn cầu hóa.

Việc tiếp tục toàn cầu hóa mà ở đó Trung Quốc được đối xử như từ trước sẽ dần dần giúp Trung Quốc đạt được lợi thế trong những lĩnh vực then chốt và trở thành một thế lực đối trọng với Hoa Kỳ.

Cho dù Trung Quốc không có ý đồ xuất khẩu ý thức hệ hay mô hình chính trị của mình sang các nước khác như Liên Xô, nó cũng là điều khó có thể chấp nhận được khi mà các ngành công nghiệp của Trung Quốc dần trở nên chiếm hết thị phần của những doanh nghiệp phương Tây và đưa họ vào tình thế phá sản.

Hơn nữa, sự phát triển về mặt công nghệ của Trung Quốc sẽ dẫn đến một khả năng mà ở đó các công nghệ sẽ có giá trị lưỡng dụng, vừa dùng được cho thương mại và vừa dùng được cho quốc phòng. Và sự phát triển công nghệ của Trung Quốc sẽ dẫn đến một khả năng mà ở đó năng lực quốc phòng của Trung Quốc tiến tới trở thành một đối trọng tự nhiên của Hoa Kỳ.

Trung Quốc từ chỗ chỉ là một phân xưởng làm thuê của thế giới, giờ đây đang trở thành tay chơi lớn trên trường thế giới trong những ngành công nghệ chiến lược từ trí tuệ nhân tạo, tính toán lượng tử, năng lượng tái tạo, sinh học tổng hợp, cho đến viễn thông và năng lượng hạt nhân cho mục đích thương mại.

Giới lãnh đạo Hoa Kỳ kể từ sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai luôn đề cao học thuyết hòa bình qua sức mạnh. Sự ưu việt về vũ khí của Hoa Kỳ bảo đảm cho hòa bình của chính đất nước họ. Nhưng mà khi một đối thủ khác, như Trung Quốc chẳng hạn, trở nên có một sự ưu việt về quốc phòng, thì chắc chắn chính giới Hoa Kỳ không thể nào yên tâm về sự hòa bình của mình.

Cho nên, giới doanh nhân và giới chính trị của Hoa Kỳ đã gặp nhau ở một điểm chung đó là cần phải cô lập Trung Quốc.

Nếu Harris lên nắm quyền, bà chắc chắn sẽ tiếp tục những di sản chính sách của tổng thống Biden, vẫn tiếp tục duy trì các mức thuế khác nhau lên hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc và tiếp tục hạn chế Trung Quốc ở một số lãnh vực công nghệ chiến lược. Ngược lại, nếu Trump lên, khó có thể đoán ông ta sẽ làm gì tiếp theo. Ông ta đã từng áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc, bắt đầu từ nhôm và thép, bất chấp những chỉ trích của những người khác, đã cho dẹp các viện Khổng Tử, ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận các công nghệ chiến lược, và xây dựng lại Bộ Tứ Mỹ-Nhật-Ấn-Úc. Các chính sách Trung Quốc của Biden là một sự tiếp nối của Trump. Tuy vậy, với sự lớn mạnh của Trung Quốc, chính giới Hoa Kỳ có lẽ phải nghĩ tới những chính sách khác trong cuộc cạnh tranh này.

Nguyễn Huy Vũ

5/11/2024

Tại sao phe diều hâu chống Trung Quốc lại phóng đại mối đe dọa từ Bắc Kinh ?

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden chào đón Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương ở Woodside, California, vào ngày 15/11/2023. Doug Mills/The New York Times via AP

Trong vài năm qua, giới chuyên gia đã bắt đầu hoạt động hết công suất về vấn đề Trung Quốc. Một thế hệ mới các học giả, quan chức chính phủ, và nhà báo đang được xây dựng dựa trên ý tưởng rằng Mỹ đã bước vào một cuộc chiến tranh lạnh mới, với Trung Quốc trong vai trò của Liên Xô trước đây, còn Nga dù suy yếu vẫn đóng vai trò người bạn đồng hành nhiệt tình giúp đỡ. Hàng loạt sách báo được bán ra, hàng loạt hệ thống vũ khí được phát triển (bao gồm cả đầu đạn hạt nhân mới đầu tiên của Mỹ suốt nhiều thập kỷ), và rất nhiều cá nhân đã được thăng chức và trao nhiệm kỳ.

Trớ trêu thay, vào thời điểm phân cực chính trị đang rất gay gắt ở Washington, không có sự đồng thuận nào giữa Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa lớn hơn ý kiến cho rằng Trung Quốc đang ráo riết cố gắng thay thế Mỹ trở thành bá chủ toàn cầu.

Chúng ta đang đối đầu với Bắc Kinh, và có thể chắc chắn rằng nếu cựu Tổng thống Donald Trump đắc cử sau sáu tháng kể từ bây giờ, tình hình nhìn chung sẽ không mấy hòa dịu. Trong một bài tiểu luận trên tạp chí Foreign Affairs số tháng 5/tháng 6, cựu phó cố vấn an ninh quốc gia của Trump, Matt Pottinger – người nhiều khả năng sẽ được bổ nhiệm trong chính quyền Trump thứ hai – đã chỉ trích những thành viên diều hâu của chính quyền Biden là "không đủ diều hâu". Trong bài viết cùng Mike Gallagher, cựu chủ tịch Ủy ban Hạ viện về Đảng Cộng sản Trung Quốc, người vừa nghỉ hưu nhưng vẫn có ảnh hưởng lớn, Pottinger đã tiến rất gần đến việc kêu gọi thay đổi chế độ ở Bắc Kinh, trích dẫn lời kêu gọi Chiến tranh Lạnh của Tướng Douglas MacArthur : "Không gì có thể thay thế cho chiến thắng".

Các đồng minh chủ chốt của Mỹ như Anh cũng đang đồng tình với làn sóng diều hâu mới. Trong số những người ủng hộ quan điểm chiến tranh lạnh này có Robin Niblett, nghiên cứu viên của Viện Chatham có trụ sở tại London. Chúng ta có thể làm gì để tránh rơi vào chiến tranh lạnh thứ hai ? Niblett đặt câu hỏi trong cuốn sách mới của mình, The New Cold War : How the Contest Between the US and China Will Shape Our Century (Chiến tranh Lạnh mới : Cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ định hình thế kỷ của chúng ta như thế nào). Không, chúng ta không thể làm gì được, ông viết, bởi vì "vấn đề là hai quốc gia này đang ở hai phía đối lập nhau trong một cuộc cạnh tranh toàn cầu sâu rộng và không có hồi kết, giữa hai hệ thống chính trị không tương thích và thù địch lẫn nhau".

"Chiến tranh Lạnh mới đã thực sự bắt đầu", Niblett tuyên bố. Ở một khía cạnh nào đó, điều này đơn giản chỉ là sự lặp lại của những tuyên bố gay gắt mà chúng ta từng nghe trong Chiến tranh Lạnh lần thứ nhất – dù lần này, nó giống một trò đùa hơn là bi kịch (hãy nhớ lại việc Washington và Bắc Kinh từng tạm ngừng quan hệ tại một thời điểm chỉ vì một quả khí cầu bay sai hướng). Vấn đề của quan điểm này là các bằng chứng thuyết phục nhất cho chúng ta biết rằng nó không đúng – chí ít là chưa đúng – và quan hệ hiện tại giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn giống "hòa bình lạnh" nhiều hơn.

Sai lầm lớn nhất mà phe chiến tranh lạnh mới mắc phải nằm ở lập luận rằng, đương nhiên có những khác biệt đáng kể so với Chiến tranh Lạnh trước đây, nhưng những khác biệt này sẽ không ngăn cản một cuộc chiến tranh lạnh mới. Niblett thực sự đã dành phần lớn cuốn sách của mình để nói về những khác biệt đó – và ông đã làm rất tốt việc trình bày chi tiết chúng – rồi cuối cùng cảnh báo rằng : đừng để xung đột với Trung Quốc "trở thành một lời tiên tri tự ứng nghiệm".

Nhưng lời cảnh báo đó có lẽ đã đến quá muộn. Phép so sánh Chiến tranh Lạnh cứ liên tục xuất hiện. Trong bài tiểu luận nổi tiếng xuất bản năm 2019 trên tạp chí Foreign Affairs, Jake Sullivan và Kurt Campbell – những người sau này lần lượt trở thành cố vấn an ninh quốc gia và cố vấn trưởng về Châu Á của Tổng thống Joe Biden – thậm chí còn cho rằng "Trung Quốc cuối cùng có thể đặt ra một thách thức ý thức hệ còn mạnh hơn Liên Xô". Lập luận của họ khi đó là "sự kết hợp giữa chủ nghĩa tư bản độc tài và khả năng giám sát kỹ thuật số" của Trung Quốc bằng cách nào đó có thể "tồn tại bền bỉ và hấp dẫn hơn chủ nghĩa Marx".

Hóa ra không phải vậy – vì những lý do mà tôi sẽ nhắc đến sau. Nhưng điểm chính yếu là : Những khác biệt giữa hai thời đại sâu sắc đến mức chúng là bằng chứng ủng hộ một nền hòa bình lạnh hơn là một cuộc chiến tranh lạnh. Và có một khác biệt rất lớn giữa hai thuật ngữ đó.

"Chiến tranh lạnh" có nghĩa là công khai tranh giành quyền thống trị hoàn toàn về mặt quân sự và cả những lĩnh vực khác. Nó có nghĩa là liên tục can thiệp nội bộ vào quốc gia đối thủ thông qua các chiến dịch bí mật và việc sống chung với mối đe dọa hủy diệt luôn hiện hữu trong một thế giới đầy rẫy nguy cơ hạt nhân. Mặt khác, "hòa bình lạnh" có nghĩa là các cường quốc đối thủ thường tránh sử dụng lực lượng quân sự và tập trung vào các hình thức cạnh tranh địa chính trị không gây chết người. Cuộc cạnh tranh được xác định bằng việc bên nào có ảnh hưởng lớn nhất trong một hệ thống quốc tế đã được thống nhất chung.

Một cuộc chiến tranh lạnh luôn có tổng bằng không, nhưng trong một nền hòa bình lạnh, không có người chiến thắng và cũng không có vạch đích. Nó kém thú vị hơn nhiều, nhưng cũng ít người chết hơn rất nhiều.

Những gì chúng ta đang có ở hiện tại vẫn gần với hòa bình lạnh hơn, như tôi sẽ giải thích. Tuy nhiên, những thành viên phe diều hâu về Trung Quốc ở Washington – và người ta gần như không thể rẽ ngang một góc nào ở thủ đô nước Mỹ mà không gặp phải một nhân vật diều hâu Trung Quốc – dường như lại tin rằng chúng ta đang có chiến tranh lạnh.

Tại sao lại có quá ít tranh luận về vấn đề đáng lẽ phải gây tranh cãi này ? Một phần nguyên nhân của những gì đang xảy ra hôm nay là phản ứng thái quá của các quan chức Mỹ và phương Tây khi họ phát hiện ra rằng Bắc Kinh không có ý định trở thành "một bên liên quan có trách nhiệm" trong các vấn đề thế giới, như Washington từng kỳ vọng sau Chiến tranh Lạnh. Thay vào đó, Trung Quốc, với một chính phủ ngày càng cứng rắn, đã trở thành ông chủ và nhà tài trợ chính cho kỷ nguyên mới của các chế độ chuyên chế và đàn áp nhân quyền, thậm chí còn vi phạm trắng trợn các quy tắc thương mại quốc tế.

Các quan chức cấp cao của Mỹ và các nhà lập pháp ở cả hai đảng đều cảm thấy xấu hổ trước sự ngây thơ của mình – cũng như tất cả những học giả cả tin – và có lẽ không có cơn thịnh nộ nào dữ dội bằng cơn thịnh nộ của kẻ bị phản bội. Sau khi Biden bước chân vào Nhà Trắng, Campbell – người từ lâu đã ủng hộ quan điểm diều hâu với Trung Quốc – đã tin chắc rằng ông không phải là kẻ ngốc khi tuyên bố vào năm 2021 rằng "giai đoạn được mô tả rộng rãi là gắn kết" với Trung Quốc "đã kết thúc".

Tuy nhiên, mọi chuyện không hẳn là như thế. Như nhà báo David Sanger đã viết trong một trong những cuốn sách cân bằng và có tầm nhìn xa hơn trong làn sóng sách mới, New Cold Wars : China’s Rise, Russia’s Invasion, and America’s Struggle to Defend the West (Chiến tranh Lạnh mới : Sự trỗi dậy của Trung Quốc, cuộc xâm lược của Nga và cuộc đấu tranh của Mỹ để bảo vệ phương Tây), sau cuộc gặp đầu tiên đầy thù địch với phái đoàn Trung Quốc ở Alaska hồi năm 2021, các quan chức chính quyền Biden đã dần nhận ra rằng Trung Quốc có lẽ không đáng gờm như họ nghĩ – và Bắc Kinh dường như vẫn sẵn sàng đàm phán để tìm ra một lối thoát khả thi.

Một tàu ngầm hạt nhân lớp Tấn (Jin) của Hải quân Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc tham gia cuộc duyệt binh hải quân gần Thanh Đảo, thuộc tỉnh Sơn Đông, miền đông Trung Quốc, vào ngày 23/04/2019. © Mark Schiefelbein/AFP qua Getty Images

Chắc chắn có rất nhiều lý do để nghĩ rằng Mỹ và Trung Quốc vẫn đang trên đường tiến đến chiến tranh lạnh – hoặc tệ hơn – cho dù bạn có muốn hay không. Điều này đặc biệt đúng trong bối cảnh cuộc chạy đua vũ trang đang gia tăng, gần đây nhất là sự xuất hiện của các tên lửa siêu thanh mới của Trung Quốc, có nguy cơ trở thành sát thủ tàu sân bay ở Biển Đông. Trong vài năm qua, các bức ảnh vệ tinh cũng khiến cộng đồng an ninh quốc gia ở Washington choáng váng khi tiết lộ hoạt động củng cố kho vũ khí hạt nhân đầy ấn tượng và cực kỳ bí mật của Trung Quốc, có thể bao gồm tới 300 hầm chứa tên lửa mới.

Để đáp trả, Biden đang cho nâng cấp kho vũ khí hạt nhân của Mỹ, bao gồm cả việc phát triển đầu đạn hạt nhân mới đầu tiên của đất nước sau 40 năm, W93 ; bom trọng lực hạt nhân B61-13 ; 400 tên lửa đạn đạo xuyên lục địa phóng từ mặt đất ; một hạm đội tàu ngầm chiến lược được trang bị vũ khí hạt nhân ; một máy bay ném bom chiến lược mới (B-21), và tên lửa hành trình phóng từ trên không.

Ngoài ra, Biden đã tiến gần hơn bất kỳ tổng thống nào trước đây tới việc vi phạm chính sách lâu đời của Mỹ về "mơ hồ chiến lược" và đã công khai cam kết bảo vệ Đài Loan – bất chấp việc quân đội Trung Quốc tăng cường các mối đe dọa và các cuộc tập trận quân sự. Tất cả những điều đó có thể có nghĩa là một ngày nào đó hai nước có thể bỏ qua phần "lạnh" và đi thẳng vào một cuộc chiến nóng.

Cùng lúc đó, bất chấp những lời phủ nhận của Biden rằng ông không muốn một cuộc chiến tranh lạnh mới, chính sách của Mỹ và phương Tây trên thực tế đã xác nhận với Bắc Kinh rằng chiến tranh lạnh đang diễn ra – với sự đồng ý miễn cưỡng của các đồng minh Thái Bình Dương của Mỹ như Nhật Bản và Hàn Quốc. Không gì truyền tải thông điệp này thẳng thắn hơn quyết định của NATO vào giữa năm 2022 nhằm mở rộng trọng tâm sang khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Cảm giác của Trung Quốc rằng Washington đang âm thầm áp đặt chính sách ngăn chặn kiểu Chiến tranh Lạnh lên nước này đã được củng cố bởi các nhóm như AUKUS – một hiệp ước an ninh ba bên giữa Australia, Anh và Mỹ – và thỏa thuận Bộ tứ giữa Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, và Australia.

Ngoài ra, rõ ràng là Trung Quốc và Nga sẽ vẫn duy trì liên minh ở một mức độ nhất định – nếu chưa hoàn toàn là liên minh về mặt quân sự. Cả hai nước sẽ tiếp tục nỗ lực để cân bằng với bá quyền Mỹ, và việc cố gắng chia rẽ họ có lẽ cũng vô ích như chia rẽ Liên Hiệp Châu Âu khỏi Mỹ. Bất chấp việc từ chối giao các hệ thống vũ khí quy mô lớn cho Nga ở Ukraine, Trung Quốc vẫn cung cấp tài chính và ngày càng nhiều thiết bị và phụ tùng – như lời Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cáo buộc sau hơn 5 giờ hội đàm với Ngoại trưởng Vương Nghị, trong khuôn khổ chuyến thăm Trung Quốc vào cuối tháng 4 để gặp Chủ tịch Tập Cận Bình.

Trong một cuộc họp báo, Blinken cáo buộc Trung Quốc "tiếp thêm sức mạnh cho cuộc xâm lược tàn khốc của Nga chống lại Ukraine" bằng cách trở thành "nhà cung cấp hàng đầu của các máy công cụ, linh kiện điện tử, nitrocellulose – hóa chất quan trọng để chế tạo đạn dược và thuốc phóng tên lửa – cũng như các mặt hàng lưỡng dụng khác mà Moscow đang sử dụng để tăng cường cơ sở công nghiệp quốc phòng của mình". Thương mại giữa Trung Quốc và Nga đã đạt mức kỷ lục 240,1 tỷ USD vào năm 2023, tăng mạnh so với một năm trước đó.

Vậy thì tại sao tôi lại không nghĩ rằng chiến tranh lạnh sắp xảy ra ?

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cùng phái đoàn đến Bắc Kinh vào ngày 18/06/2023. © Leah Millis /AFP qua Getty Images

Trong cùng chuyến thăm Trung Quốc, Blinken cũng ca ngợi ảnh hưởng "quan trọng" của Bắc Kinh trong việc "khiến Nga" rời xa việc cân nhắc sử dụng vũ khí hạt nhân trong cuộc xung đột Ukraine, đồng thời ông cũng khen ngợi Bắc Kinh vì đã thúc giục Iran không leo thang chống lại Israel.

Michael Doyle, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Đại học Columbia, cho rằng việc phân biệt giữa mục tiêu của Trung Quốc và của Nga trong môi trường hiện tại là cực kỳ quan trọng.

"Nga là kẻ bất hảo, còn Trung Quốc là đối thủ. Tôi nghĩ đó là một cách tóm tắt khá tốt", Doyle, người đồng thời là tác giả cuốn Cold Peace : Avoiding the New Cold War (Hòa bình Lạnh : Cách tránh Chiến tranh Lạnh Mới), cho biết trong một cuộc phỏng vấn với tờ Foreign Policy. Ông nói thêm "Về cơ bản, chúng ta đang tham gia vào một xung đột cấp độ chiến tranh lạnh cực đoan nhất với Nga", một cuộc xung đột không khác gì các cuộc chiến tranh ủy nhiệm ở Việt Nam và Afghanistan trong giai đoạn trước.

"Nhưng với Trung Quốc, mọi chuyện lại rất khác", Doyle nhận xét. "Trung Quốc đã được hưởng lợi rất nhiều từ việc hội nhập vào nền kinh tế thế giới, và trong tương lai, Trung Quốc muốn đóng vai trò dẫn đầu trong nền kinh tế thế giới. Vì vậy, Trung Quốc sẽ không muốn phá hủy thế giới, điều đó khá rõ ràng. Và nó có nghĩa là đang có một lực đẩy lớn chống lại những người theo chủ nghĩa quân phiệt ở Trung Quốc, những người muốn khẳng định uy tín và quyền lực của Trung Quốc ở Đông Thái Bình Dương".

Thế còn ý kiến cho rằng hệ thống của Mỹ và Trung Quốc "không tương thích" và "thù địch lẫn nhau" (theo cách nói của Niblett) ? Xét về ý thức hệ chính trị, điều này đúng ở một chừng mực nào đó, dù có lẽ không đúng như Niblett và nhiều chuyên gia tin tưởng. (Chúng ta sẽ đề cập đến vấn đề đó sau.) Nhưng ở các khía cạnh khác, khi nói đến kinh tế và đặc biệt là tài chính và thương mại, ý tưởng đó gây tranh cãi hơn nhiều.

Trong vài năm qua, một loạt các hạn chế xuất khẩu chưa từng có tiền lệ đã được Washington và các chính phủ Châu Âu áp đặt để đảm bảo rằng các doanh nghiệp phương Tây không chia sẻ các công nghệ nhạy cảm với Bắc Kinh. Các doanh nghiệp này cũng đồng thời giảm sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu của Trung Quốc trong các lĩnh vực quan trọng như viễn thông, cơ sở hạ tầng, và nguyên liệu thô. Nhưng hành động "phân tách" này (hay như đội ngũ của Biden thích gọi là "giảm rủi ro") vẫn chỉ diễn ra ở bên lề. Bộ Thương mại Mỹ báo cáo rằng : vào năm 2022, tổng thương mại hai chiều giữa Mỹ và Trung Quốc đã lập kỷ lục mới là 690 tỷ USD.

Sanger viết, ngay cả iPhone của Apple, "một thiết bị mà hàng triệu người Mỹ phụ thuộc vào để quản lý mọi thứ, từ đời sống tài chính, hồ sơ bệnh án, cho đến các ứng dụng giúp họ mở cửa nhà", hiện vẫn chủ yếu được lắp ráp tại Trung Quốc – và công ty không hề vội vã thay đổi điều đó.

Tập dường như đang dần hiểu rõ hơn về sự phụ thuộc lẫn nhau này, nhất là khi ông đang phải chứng kiến nền kinh tế của mình suy thoái. Đó chắc chắn là một lý do cho chuyến đi Châu Âu vừa qua của Tập – hoặc để thu hút đầu tư, hoặc để hy vọng viển vông rằng ông có thể gây chia rẽ giữa Liên Hiệp Châu Âu và Mỹ. Nhưng Tập đang phải đối mặt với một môi trường rất khác so với những gì ông đã trải qua trong chuyến thăm Châu Âu vào năm 2019. Khi đó, Châu Âu và Washington có những khác biệt lớn về việc họ nên cứng rắn với Bắc Kinh đến mức nào ; nhưng ngày nay, sự bất đồng quan điểm đó gần như đã biến mất, trong khi sự ngờ vực đối với Trung Quốc lại tăng cao. Trong một động thái cho thấy ảnh hưởng suy giảm của Bắc Kinh, Tập đã giới hạn chuyến thăm của mình tới hai quốc gia nhỏ và có phần đồng cảm với Trung Quốc là Hungary và Serbia, cùng với quốc gia thứ ba là Pháp, với Tổng thống Emmanuel Macron – người đã thận trọng cố gắng thúc đẩy EU hướng tới việc độc lập hơn khỏi Washington.

Các nhân viên làm việc tại nhà máy Foxconn ở Trịnh Châu, Trung Quốc, vào ngày 04/09/2021. © VCG / Getty Images

Quả thực, xét đến mức độ hội nhập và lợi ích tương hỗ cho mỗi nền kinh tế tham gia thị trường toàn cầu, rõ ràng là mối đe dọa chiến lược mà Trung Quốc và Mỹ đặt ra cho nhau ít hơn hẳn so với mối đe dọa mà mỗi nước phải đối mặt nếu thất bại trong việc hợp tác.

Điều này đặc biệt đúng khi nói đến việc ngăn chặn biến đổi khí hậu và các đại dịch trong tương lai, cũng như việc ổn định các khu vực mà mỗi bên đều đang muốn khai thác về mặt thương mại – cụ thể là ở phương Nam. Xung đột trực tiếp – trái ngược với cạnh tranh kinh tế – sẽ không giúp ích gì cho cả hai bên. Quan trọng hơn, cả chính phủ Mỹ và Trung Quốc đều nhận ra điều này, theo đó giúp giải thích tại sao cuộc thương chiến do Trump khơi mào lại không trở nên tồi tệ hơn.

Và còn thách thức ý thức hệ được cho là đến từ Trung Quốc thì sao ? Trong bài viết đăng trên trang nhất của tờ Foreign Affairs số tháng 5/tháng 6 có tựa đề Can China Remake the World ? (Liệu Trung Quốc có thể tái định hình thế giới ?), Elizabeth Economy của Viện Hoover thậm chí còn đi xa hơn Sullivan, Campbell, và nhiều chuyên gia khác ở một số khía cạnh, khi cho rằng thứ mà Tập đang theo đuổi không gì khác ngoài việc tái định hình toàn bộ hệ thống thời hậu chiến. "Tham vọng tái định hình thế giới của Tập Cận Bình là không thể phủ nhận", bà viết. Nhưng Elizabeth Economy, với danh tiếng là một học giả cẩn trọng, cuối cùng đã tự hạ thấp lập luận của chính mình khi lưu ý rằng các nỗ lực khác nhau của Bắc Kinh nhằm thay thế các cấu trúc quyền lực thời hậu chiến do Mỹ lãnh đạo – gồm các sáng kiến Vành đai và Con đường, Phát triển Toàn cầu, An ninh Toàn cầu, và Văn minh Toàn cầu – "dường như đang thất bại hoặc phản tác dụng".

Quả thực, bằng chứng chỉ ra rằng Trung Quốc, cùng với Nga, đang thất bại trong việc xây dựng một đối trọng đáng kể trước các thể chế lâu đời của phương Tây, trong đó có NATO, Liên Hiệp Quốc, và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD. Đúng là nhiều quốc gia, đặc biệt là ở phương Nam, đã tìm cách duy trì trạng thái không liên kết giữa hai cường quốc. Đặc biệt, Ấn Độ đang bước đi thận trọng trên một con đường trung dung phức tạp, tham gia Đối thoại An ninh Bốn bên của Washington (dù không phải với tư cách là đồng minh quốc phòng) trong khi tiếp tục duy trì quan hệ kinh tế mạnh mẽ với Nga như một sự cân bằng với Trung Quốc.

Tập vẫn tiếp tục vấp ngã ngay cả khi ông đã giành được sự ủng hộ của các lãnh đạo chuyên chế khác. Suốt nhiều năm, ông đã mang đến cho họ một mớ hỗn độn về ý thức hệ : một sự pha trộn khó chịu giữa hối lộ, hăm dọa, và bắt nạt mà ít có quốc gia nào chịu chấp nhận. Tất nhiên, đôi khi họ sẽ chiều theo Trung Quốc để duy trì sự ủng hộ tốt đẹp của nước này.

Ví dụ, tại hội nghị thượng đỉnh thường niên ở Johannesburg năm 2023, diễn đàn BRICS gồm 5 nền kinh tế mới nổi lớn – Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, và Nam Phi – đã tuyên bố sẽ kết nạp sáu thành viên mới, bề ngoài là để tạo ra cân bằng quyền lực với phương Tây do Mỹ dẫn đầu. Những nước mới tham gia bao gồm Iran, Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất (UAE), Ai Cập, Ethiopia, và Argentina (dù Argentina sau đó đã đảo ngược quyết định của mình). Về mặt lý thuyết, sự mở rộng này có vẻ đáng lo ngại đối với phương Tây, vì nó bao gồm 6 trong số 10 nhà sản xuất dầu hàng đầu thế giới, gần một nửa dân số thế giới, và 37% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu (được đo bằng sức mua tương đương).

Tuy nhiên, trên thực tế, việc BRICS mở rộng có ít sức nặng địa chính trị hơn hẳn so với Phong trào Không liên kết thời Chiến tranh Lạnh, theo C. Raja Mohan, nhà bình luận của Foreign Policy, đồng thời là chiến lược gia nổi tiếng của Ấn Độ. Mohan viết "Ai Cập, Ả Rập Saudi, và UAE là những đối tác an ninh thân thiết của Mỹ. Dù có những khác biệt với Washington, họ khó có thể từ bỏ những đảm bảo an ninh của Mỹ để đổi lấy những lời hứa chưa được kiểm chứng của Trung Quốc, chứ đừng nói đến việc được bảo vệ bằng ‘bao khoai tây’ BRICS".

Rõ ràng, bất chấp những lời lẽ khoa trương của họ, Trung Quốc thật ra đang làm rất ít để thay thế hệ thống quốc tế mà Mỹ và các cường quốc phương Tây khác đã tạo ra. Thay vào đó, ý định của Trung Quốc dường như là đánh bại Mỹ trong trò chơi của riêng họ trong hệ thống đó. Nhiều chuyên gia cho rằng Bắc Kinh thực sự không có lựa chọn nào khác nếu muốn duy trì nền kinh tế của mình.

Nhưng ngay cả trong trận đấu đó, Tập đã phản lưới nhà nhiều như Washington trong những năm gần đây. Trong chuyến thăm Châu Âu năm 2019 của Chủ tịch Trung Quốc, Ý đã ký gia nhập Sáng kiến Vành đai và Con đường – dự án cơ sở hạ tầng toàn cầu quy mô lớn do Trung Quốc dẫn đầu được thiết kế để thu phục bạn bè (và khiến họ mắc nợ) – trở thành quốc gia G-7 đầu tiên thực hiện điều này. Nhưng đến cuối năm 2023, Rome đã quyết định rút lui vì không thấy được lợi ích thực sự nào. Một sáng kiến lớn khác của Trung Quốc với Liên minh Châu Âu là Hiệp định Toàn diện về Đầu tư cũng đã lặng lẽ chết yểu sau khi Bắc Kinh từ chối lên án việc Nga xâm lược Ukraine.

Ngày nay, Mỹ có hơn 50 đồng minh và đối tác chiến lược trên khắp thế giới, trong đó có một số nước – chẳng hạn như Philippines – nằm trong vùng ngoại vi Trung Quốc, và trước đó từng cảnh giác với Washington nhưng giờ đây lại củng cố các hiệp ước an ninh vì lo ngại Bắc Kinh. Hầu hết trong số họ, bao gồm 32 quốc gia NATO giàu có, là những quốc gia giàu nhất thế giới. Ngược lại, "các đồng minh chính của Trung Quốc là Triều Tiên, với nền kinh tế xếp thứ 125 trên thế giới tính theo GDP danh nghĩa, và Nga, với nền kinh tế có quy mô tương đương Texas", Randall Schweller, nhà khoa học chính trị tại Đại học Bang Ohio, viết trong một bài báo học thuật sắp xuất bản có tiêu đề The Age of Unbalanced Polarity (Thời đại của sự phân cực không cân bằng).

Kết quả là, "ngay cả phạm vi ảnh hưởng truyền thống của phương Tây cũng nằm ngoài tầm với của Bắc Kinh", Schweller kết luận. "Bị bao vây bởi các cường quốc lớn, với nền kinh tế bị đè nặng dưới các thị trường vốn kém hiệu quả, được cai trị bởi một nhà lãnh đạo liên tục đảo ngược các cải cách kinh tế và tăng cường các chính sách kinh tế nhà nước, Trung Quốc dường như sẽ vẫn là nước số 2 yếu trong một hệ thống lưỡng cực không cân bằng".

Nói cách khác, vấn đề không giống như thời kỳ đỉnh cao của Chiến tranh Lạnh, thời điểm mà – như lời John F. Kennedy nói vào tháng 10/1960 khi đang tranh cử tổng thống – thế giới dường như đã sẵn sàng cho việc "giành lấy trái tim và khối óc", rằng mối quan tâm của phần lớn thế giới là "hệ thống nào vận hành tốt hơn, chủ nghĩa cộng sản hay chủ nghĩa tự do. Liệu hệ thống của chúng ta có thể giúp thế giới giải quyết vấn đề, hay họ phải quay sang phương Đông ?"

Không có nhiều người quay sang phương Đông vào những ngày này. Và chúng ta cũng không nên lo lắng rằng việc đó sẽ sớm xảy ra. Vậy tại sao nhiều nhà quan sát lại nhìn nhận cuộc xung đột theo cách tồi tệ nhất có thể ? (Xin nói rõ, bản thân tôi cũng từng sử dụng thuật ngữ "chiến tranh lạnh" trong một bài tiểu luận năm 2022 sau khi NATO chuyển sang Châu Á-Thái Bình Dương, nhưng tôi đã phê phán động thái này và cho rằng việc xem ý tưởng chiến tranh lạnh là không thể tránh khỏi là "sự thất bại của trí tưởng tượng và lòng dũng cảm chính trị của tổng thống Mỹ và của các cường quốc khác").

Chắc chắn, phe diều hâu đông hơn rất nhiều so với thiểu số nhỏ bé các học giả và chuyên gia vẫn khăng khăng rằng chúng ta đang đối mặt với hòa bình lạnh, chứ không phải chiến tranh lạnh (trong số đó có Fareed Zakaria của CNN, người đầu tiên sử dụng thuật ngữ này vào năm 2021, và gần đây đã gọi các đề xuất của Pottinger và Gallagher là "thiếu suy nghĩ, nguy hiểm, và hoàn toàn không thực tế"). Vấn đề lớn nhất có lẽ là ý tưởng về một cuộc chiến tranh lạnh mới chỉ là một tư tưởng nhất thời – và các chính sách lâu đời của cả hai bên, Washington và Bắc Kinh, đã làm cho thuật ngữ này dần trở nên vô nghĩa.

Trong một cuộc phỏng vấn với Foreign Policy, Schweller nói rằng khi ông lần đầu tiên bước vào thị trường việc làm trong giới học thuật hồi năm 1993, ngay sau khi Liên Xô sụp đổ, các nghiên cứu về an ninh quốc tế đang trên đà nguội lạnh, nhưng giờ đây, chúng đang nóng trở lại.

Schweller viết trong một email : "Việc thúc đẩy ý tưởng Chiến tranh Lạnh 2.0 chắc chắn sẽ thúc đẩy sự nghiệp của các học giả an ninh quốc tế".

Và điều đó cũng đúng ở phía Trung Quốc, theo nhận xét của nhà khoa học chính trị Eun A Jo từ Đại học Cornell. Bà nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại : "Những nhân vật diều hâu ở các quốc gia cạnh tranh đều được hưởng lợi lẫn nhau trong cuộc chiến nội bộ của họ". Giống như những người theo đường lối cứng rắn của Liên Xô và Mỹ trong Chiến tranh Lạnh, những người theo chủ nghĩa quân phiệt ở Trung Quốc đang háo hức thúc đẩy ý tưởng rằng Mỹ đang tìm cách kiềm chế Trung Quốc. Jo nói : "Căng thẳng ý thức hệ sâu sắc giữa hai nước ngày nay nhiều khả năng là sản phẩm của động lực này, chứ không phải của việc Trung Quốc tích cực truyền bá" việc trở thành một cường quốc thế giới.

Tập tham dự một sự kiện do Ủy ban Quốc gia về Quan hệ Mỹ-Trung và Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ-Trung tổ chức bên lề Tuần lễ Lãnh đạo APEC tại San Francisco, California, vào ngày 15/11/2023. © Carlos Barria/AFP qua Getty Images

Tình hình giữa Washington và Bắc Kinh có thể nguy hiểm đến mức nào ? Trong cuốn sách của mình, Sanger, một phóng viên lâu năm của New York Times với khả năng tiếp cận các quan chức cấp cao trong chính quyền Biden, đã hoàn thành xuất sắc việc theo sát chính quyền Biden khi họ dần nhận ra rằng Tập đã không còn là người khổng lồ. Giống như các nhà quan sát khác, Sanger thừa nhận Biden là người đã "xây dựng một kế hoạch trò chơi đáng tin cậy" để vượt qua Bắc Kinh, nhưng kết luận rằng sự nhầm lẫn về rủi ro vẫn còn ngự trị ở Washington. "Các thành viên nội các của Biden không có chung hiểu biết rằng thế nào mới là ‘can dự’ với Trung Quốc". Dưới thời Biden, quan hệ Mỹ-Trung đã đi theo một quỹ đạo căng thẳng cao độ, bắt đầu ở Alaska vào năm 2021 và kết thúc với sự xuất hiện khiêm tốn của Tập ở San Francisco tại Diễn đàn Hợp tác Châu Á Thái Bình Dương vào cuối năm 2023, khi nhà lãnh đạo Trung Quốc công khai cầu xin các nhà đầu tư công nghệ Mỹ quay trở lại.

Sanger viết "Việc Tập quyết định từ bỏ ngoại giao chiến lang và dụ dỗ các nhà đầu tư Mỹ quay trở lại Trung Quốc đã đánh dấu lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, một nhà lãnh đạo Trung Quốc bước chân vào một cuộc họp thượng đỉnh mà biết rằng mình đang ở thế yếu. Ông dường như ngày càng tuyệt vọng mong chờ sự giúp đỡ của Mỹ".

Trong khoảng một năm qua, Bắc Kinh cũng bắt đầu phát đi tín hiệu rằng họ không muốn xâm chiếm Đài Loan càng sớm càng tốt, xét đến nguy cơ bị trừng phạt kinh tế bổ sung vào thời điểm nền kinh tế Trung Quốc chỉ tăng trưởng ở mức 2% đến 3% mỗi năm, thay vì 8%. Tập "chắc hẳn đang tự hỏi liệu các tướng lĩnh của ông có đánh giá quá cao kỹ năng của Quân đội Giải phóng Nhân dân hay không, như cái cách mà các tướng lĩnh của [Tổng thống Nga Vladimir] Putin đã dự đoán về một cuộc chiến chớp nhoáng ở Ukraine", Sanger viết và trích lời một quan chức Biden : "Chúng ta có thể có nhiều thời gian hơn chúng ta nghĩ".

Trong khoảng một năm trở lại đây, Trung Quốc dưới thời Tập dường như đã sẵn sàng đàm phán về kiểm soát vũ khí. Sanger viết : "Đột nhiên, người Trung Quốc dường như quan tâm (một cách mơ hồ) đến một loại đối thoại nào đó – có lẽ bởi vì họ không muốn tham gia vào một cuộc chạy đua vũ trang tốn kém, hoặc có lẽ vì liên minh quân sự chặt chẽ giữa Washington và Tokyo đã mang lại cho Mỹ khả năng phản công mới".

Một yếu tố khác giúp mở ra cơ hội cho một số chính sách thực tế cần thiết với Trung Quốc là việc Biden từ bỏ lối nói mang phong cách chiến tranh lạnh của mình – ý tưởng rằng chúng ta đang ở trong một thế giới gồm hai khối dân chủ và chuyên chế. Đặc biệt là đứng trước nguy cơ Trump trở lại ghế tổng thống Mỹ vào tháng 11, rõ ràng là chúng ta đang sống trong một phổ ý thức hệ và thực tiễn chính trị đa dạng, trải dài từ các nền dân chủ tự do của phương Tây đến chế độ chuyên chế của Nga và Trung Quốc – cùng rất nhiều chế độ hỗn hợp ở giữa, chẳng hạn như Ấn Độ, Hungary và Brazil.

Quả thực, vì mức độ tin cậy của chính nền dân chủ Mỹ đang bị nghi ngờ, nên cũng hợp lý khi hy vọng hai bên sẽ chịu thừa nhận rằng cả hai hệ thống đều không hoàn hảo. Điều đó cũng có thể giúp việc tìm kiếm một cách thức chung sống trở nên dễ dàng hơn. Người Trung Quốc khinh thường nền dân chủ, còn người Mỹ khinh thường chế độ chuyên chế – nhưng người Mỹ chúng ta hiện đang phải chịu đựng những cạm bẫy của nền dân chủ, giống như cách Tập và những người dưới quyền ông đang phải đối mặt với những thiếu sót của chế độ chuyên chế.

Cuốn sách của Sanger đã nói rõ rằng Trung Quốc vẫn đang áp dụng các chiến thuật kiểu chiến tranh lạnh, bao gồm cả việc đưa các mã độc vào cơ sở hạ tầng của Mỹ, có lẽ là nhằm kiểm tra các cách làm chậm phản ứng của Mỹ đối với một cuộc xâm lược vào Đài Loan. Và chí ít chúng ta cũng nên rút ra một điểm tương đồng với Chiến tranh Lạnh lần thứ nhất : Không bên nào có đủ năng lực để dám bỏ lỡ cơ hội đảm bảo rằng chúng ta vẫn duy trì hòa bình lạnh, thay vì bước vào một cuộc chiến tranh lạnh mới.

Doyle, chuyên gia của Đại học Columbia, nói "Tôi nhận thấy một tương đồng đặc biệt với giai đoạn cuối những năm 1940, khi mối đe dọa mà [Joseph] Stalin và Liên Xô đặt ra vẫn còn tương đối không rõ ràng. Tôi nghĩ đó chính là thế giới mà chúng ta đang sống hiện nay. Có những cảnh báo chính đáng về bản chất của sự cạnh tranh với Nga và Trung Quốc. Nhưng chúng ta cần học lại những bài học về hòa hoãn, cùng lúc với những bài học về Chiến tranh Lạnh.

Và hòa hoãn là điều chúng ta nên làm ngay bây giờ thay vì chờ đợi 20 năm nữa".

Michael Hirsh

Nguyên tác : "No, This Is Not a Cold War – Yet", Foreign Policy, 07/05/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 03/06/2024

Michael Hirsh là nhà bình luận của Foreign Policy. Ông là tác giả của hai cuốn sách : "Capital Offense : How Washington’s Wise Men Turned America’s Future Over to Wall Street" và "At War With Ourselves : Why America Is Squandering Its Chance to Build a Better World".

Nhật – Hàn đã giảng hòa, Philippine đã "quay xe", Thái có thể trở về "ngôi nhà" dân chủ, Indonesia và Singapore đang là những trụ cột trong Trật tự mới. Nhưng bạn có nhận ra bóng tối khổng lồ lắc lư tới lui, đang muốn bao trùm lên Việt tộc... ?

Đã đến lúc các bên muốn "nối lại các kênh liên lạc bình thường". Biểu hiện của điều này là từ nhiều tuần qua, hoạt động ngoại giao của cả hai nước đều cố gắng hướng tới việc "giảng hòa". Ảnh minh họa : Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken bắt tay với Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại Bali, một ngày sau cuộc họp G20, ngày 9/7/2022. (Nguồn : Japan Times)

Nhiều dấu hiệu cho thấy Mỹ muốn giảm căng thẳng với Trung Quốc. Sau khi kết thúc hai ngày họp, gộp tất cả 8 tiếng đồng hồ, tại Vienna (Áo) giữa Cố vấn An ninh quốc gia của Nhà Trắng Jake Sullivan và nhân vật cao cấp nhất của ngành Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, Washington và Bắc Kinh mới chính thức thông báo sự kiện này . Thông cáo của Nhà Trắng và đánh giá của Tân Hoa Xã giống nhau như hai giọt nước. Đôi bên hài lòng vì "kênh liên lạc vẫn được duy trì", vì đối thoại "thẳng thắn, có thực chất và mang tính xây dựng". Trung Quốc và Hoa Kỳ bắt đầu khép lại sự cố khinh khí cầu do thám hồi tháng 2/2023 khiến ngoại trưởng Antony Blinken đã hủy chuyến đi Bắc Kinh vào giờ chót. Giới quan sát quốc tế không ngạc nhiên trước hiện tượng "tan băng" trong quan hệ song phương. Thậm chí đây là điều đã được báo trước hàng tháng nay, và quả là điều cần thiết để tránh xảy ra bất kỳ một sự cố nào giữa hai cường quốc.

Dấu hiệu hai nước bắt tay trở lại

Đã đến lúc các bên muốn "nối lại các kênh liên lạc bình thường". Biểu hiện của điều này là từ nhiều tuần qua, hoạt động ngoại giao của cả hai nước đều cố gắng hướng tới việc "giảng hòa". Washington không che giấu là nhiều quan chức trong chính quyền Mỹ đang chuẩn bị sang Bắc Kinh (trong số này có từ các Bộ trưởng Tài Chính và Thương Mại đến Ngoại trưởng Antony Blinken hay Đặc sứ về khí hậu của Tổng thống Biden, ông John Kerry…) Về phía Trung Quốc, sau gần ba tháng đảm nhận nhiệm kỳ thứ 3, ông Tập Cận Bình cũng có nhiều lý do, cả về ngoại giao lẫn kinh tế, để "làm lành" với Hoa Kỳ. Các đường dây liên lạc giữa Washington và Bắc Kinh, đặc biệt là về các vấn đề quốc phòng, phần lớn đã bị cắt đứt sau khi Hoa Kỳ bắn hạ vật mà các quan chức Mỹ cho là một khinh khí cầu do thám của Trung Quốc vào tháng 2/2023. Kể từ đó, Hoa Kỳ đã nhiều lần nói rằng họ đang cố gắng khởi động lại liên lạc giữa hai nước .

Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin mới đây tuyên bố muốn gặp người đồng cấp Trung Quốc, Tướng Li Shangfu (Lý Thượng Phúc) bên lề cuộc họp Quốc phòng Cấp cao ở Singapore vào đầu tháng 6 tới đây. Ông Austin dự kiến sẽ đến Singapore vào tháng tới để tham gia Đối thoại Shangri-la do Viện Nghiên cứu An ninh Quốc tế (IINSS) tổ chức. Tuy nhiên, cuộc gặp giữa Lý và Austin đều chưa được thông báo công khai. Nhưng một quan chức Hoa Kỳ cho biết Lầu Năm Góc vẫn đang trong quá trình lập kế hoạch cho chuyến đi của Austin và nhấn mạnh rằng chính quyền Biden đã thể hiện rất rõ ràng về "ý định tăng cường liên lạc" với Trung Quốc "ở mọi cấp độ".

Được biết Bộ trưởng Lý đã bị Mỹ trừng phạt vào năm 2018 do liên quan đến vấn đề mua vũ khí của Nga. Nhưng Hoa Kỳ cho biết các biện pháp trừng phạt ấy sẽ không ngăn cản các quan chức Hoa Kỳ gặp ông. Theo người phát ngôn của Lầu Năm Góc, được Reuters dẫn lời hôm 12/5/2023, Bộ Quốc phòng "tìm cách duy trì các đường liên lạc cởi mở với các nhà lãnh đạo quân sự của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, bao gồm cả Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Cộng hòa nhân dân Trung Hoa". Cuộc họp giữa 2 Bộ trưởng quốc phòng vào mùa hè này là một phần trong những nỗ lực không ngừng nhằm duy trì các đường dây liên lạc chiến lược dựa trên sự cam kết giữa Tổng thống Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình tại Bali, Indonesia, vào tháng hồi tháng 11/2022 . Không chỉ nối lại đàm phán, Hoa Kỳ còn sẵn sàng tổ chức các cuộc đàm phán cấp cao với Trung Quốc và muốn tạo ra các kênh liên lạc tốt hơn nữa giữa hai nước, theo Đại sứ Hoa Kỳ tại Trung Quốc. Đại sứ Hoa Kỳ Nicholas Burns tại Bắc Kinh cho biết hôm 9/5, mối quan hệ của Hoa Kỳ với Trung Quốc vẫn phức tạp và mang tính cạnh tranh, nhưng Washington không tìm kiếm xung đột với Bắc Kinh và tin rằng nhiều cuộc đối thoại hơn sẽ mang tính xây dựng. Quan điểm của chúng tôi, theo đại sứ Burns, giữa hai chính phủ cần có các kênh tốt hơn và sâu hơn để nói chuyện. Cả Trung Quốc lẫn Hoa Kỳ càng phải đối thoại khi đôi bên vướng phải vấn đề lớn và khi những bất đồng xuất hiện trong mối bang giao. Chúng tôi chưa bao giờ ngại nói chuyện và chúng tôi hy vọng người Trung Quốc cũng sẽ đồng ý với chúng tôi về vấn đề này .

Scott Kennedy, Cố vấn Cấp cao từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Mỹ và Wang Jisi, Chủ tịch Sáng lập Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Đại học Bắc Kinh đã bỏ ra nhiều tháng trời đi nghiên cứu thực địa tại cả Mỹ lẫn Trung Quốc. Cả hai học giả này cùng đứng tên trong một Báo cáo được gửi lên CSIS nói về vai trò của trao đổi học thuật trong việc bình ổn quan hệ Hoa Kỳ – Trung Quốc. Khi đề cập đến tâm lý của mỗi bên trong căng thẳng thời gian qua, cả Bắc Kinh lẫn Washington đều tin rằng, phía bên kia phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về xu hướng xấu đi trong quan hệ và rằng, hành động của chủ yếu của họ là phản ứng hợp lý trước hành động gây hấn vô lý của phía bên kia. Các quan chức Trung Quốc dường như bị thuyết phục rằng mục tiêu của Washington, theo lời của nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, là "ngăn chặn, bao vây và đàn áp Trung Quốc". Cũng theo quan điểm này, để duy trì quyền bá chủ toàn cầu, Hoa Kỳ tìm cách giảm thiểu sự kìm kẹp quyền lực của Đảng cộng sản Trung Quốc và hạn chế sự phát triển của Trung Quốc. Câu chuyện của Trung Quốc bắt đầu với cáo buộc "can thiệp" của Hoa Kỳ vào Tân Cương và Hồng Kông vào những năm 2010, sau đó là các biện pháp trừng phạt và thuế quan của chính quyền Trump đối với Huawei và các công ty công nghệ khác, vốn vẫn tiếp tục dưới thời chính quyền Biden. Bắc Kinh rất hoài nghi việc Washington chấp nhận sự cai trị của Đảng Cộng sản là hợp pháp.

Về phần mình, Washington lại tin chắc rằng Bắc Kinh muốn phá vỡ trật tự quốc tế sau Thế chiến thứ hai được xây dựng dựa trên pháp quyền, nền kinh tế toàn cầu dựa trên thị trường và hệ thống đồng minh của Hoa Kỳ. Tường thuật của Hoa Kỳ bắt đầu với lời mời của Washington để Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và trở thành một "cổ đông có trách nhiệm". Theo quan điểm của Mỹ, đó là một cử chỉ thân thiện mà Bắc Kinh về cơ bản đã từ chối bằng cách tiếp tục trợ cấp không công bằng cho các công ty Trung Quốc, hạn chế các công ty của Hoa Kỳ tiếp cận thị trường của Trung Quốc, đánh cắp tài sản trí tuệ, đàn áp nhân quyền và thực hiện các động thái quân sự hung hăng trên Biển Đông và các nơi khác .

Việt Nam liệu có bị "rớt giá"?

Các cơ quan nghiên cứu chính sách của Việt Nam cũng như của các thành viên ASEAN chắc chắn sẽ theo dõi kỹ lưỡng bước ngoặt tới đây trong quan hệ Trung – Mỹ. Quan hệ Việt – Mỹ, ASEAN – Mỹ rồi đây dù tiến triển theo hướng nào thì cũng phải đặt các mối bang giao ấy trong quan hệ giữa hai cường quốc. Bàn cờ Mỹ – Trung và sự vận động của chiến lược FOIP, đến lượt nó, là môi trường an ninh và phát triển không chỉ của Việt Nam, mà của nhiều thành viên ASEAN khác. Tuy nhiên, toàn bộ sự vận động của cục diện quốc tế chỉ được Hội nghị của Ban Chấp hành Trung ương 7 gói gọn trong một câu "tình hình thế giới… đang và sẽ tiếp tục có những diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường ; khó khăn, thách thức lớn hơn so với dự báo cũng như so với các nhiệm kỳ gần đây". Nhanh chóng, phức tạp như thế nào, khó khăn, khó lường ra sao ? Không thấy có bất cứ báo cáo nào được trình bày và thảo luận tại Hội nghị Trung ương, nói chi đến việc thông tin cho người dân được biết.

Tuy nhiên, ngay sau Hội nghị trung ương, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã dẫn đầu Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam  tham dự Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) mở rộng và làm việc tại Nhật Bản từ ngày 19 đến ngày 21/5/2023. Trong khuôn khổ Hội nghị này, Thủ tướng Phạm Minh Chính chắc chắn sẽ có nhiều cuộc tiếp xúc với các lãnh đạo chủ nhà và các Trưởng đoàn nhiều nước. Một trong những Trưởng đoàn đáng quan tâm nhất, hẳn nhiên là Tổng thống Mỹ. Lịch trình của ông Biden đã bị cắt ngắn, vì những căng thẳng liên quan đến vấn đề nợ trần và ông phải sớm quay lại Washington. Liệu ông Chính có mang thông điệp gì cụ thể cho ông Biden để Mỹ – Việt sẽ có hội đàm chính thức bên lề G7 ? Nếu ông Chính không có một thông điệp gì đặc biệt thì các kịch bản của bang giao Việt – Mỹ từ nay đến cuối năm vẫn còn treo đấy , kể từ chuyến thăm Hà Nội của Ngoại trưởng Biden.

Định mệnh, một lần nữa, sẽ lại gõ cửa dân tộc Việt Nam ? Không bị "rớt giá" nhưng liệu chúng ta có tránh được nhỡ tàu ? Lần thứ nhất, cuối những năm 70 thất bại trong việc bình thường hóa với Mỹ. Bước lùi này mất 20 năm kèm theo phí tổn của hai cuộc chiến tranh biên giới. "Ơn" Trung Quốc ! Chúng ta nhỡ tàu lần thứ hai, khi cánh cửa WTO vừa hé mở, nhưng nghe theo chỉ dẫn của "bạn vàng" nhường họ vào trước. Lần ấy, chúng ta mất hàng tỷ đô la! Lần thứ ba, tuy không phải do ta, nhưng tính toán liên quan đến TPP không thành khiến chúng ta vỡ mộng. Còn lần này ? Lạy Chúa lòng lành! Trung Quốc đang run sợ trước không gian Indo-Pacific tự do và rộng mở . Tại đó, Nhật – Hàn đã giảng hòa, Philippine đã "quay xe", Thái có thể trở về "ngôi nhà" dân chủ, Indonesia và Singapore đang là những trụ cột trong Trật tự mới. Nhưng bạn có nhận ra bóng tối khổng lồ lắc lư tới lui, đang muốn bao trùm lên Việt tộc, hòng huỷ diệt mọi tiềm năng trong ta, chỉ trừ nỗi đau của niềm khắc khoải vô tận? Tiếng gõ cửa của "Định Mệnh" (Giao hưởng số 5) đang vang lên…

Hoàng Trường

Nguồn : VOA, 19/05/2023

Hoàng Trường là bút hiệu một nhà báo tại Hà Nội. Tác giả hiện đang công tác tại một tạp chí nghiên cứu tại Việt Nam. 

Hình ảnh tổng thống Mỹ Joe Biden bắt tay đồng nhiệm Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bali, Indonesia, ngày 14/11/2022 được cho là hình ảnh nổi bật nhất trong ngày. Đây là lần đầu tiên hai lãnh đạo Mỹ - Trung gặp nhau trực diện, kể từ khi Joe Biden đặt chân vào Nhà Trắng cách nay hai năm. Nhưng liệu cuộc gặp này có thể giúp hạ nhiệt những căng thẳng Mỹ - Trung và giảm thiểu rủi ro đối đầu quân sự giữa hai nước ?

Tổng thống Mỹ Joe Biden và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc gặp trực tiếp đầu tiên tại Bali, Indonesia, ngày 14/11/2022. AP - Alex Brandon

Kết thúc hơn ba giờ đối thoại trực tiếp đầu tiên, hai nguyên thủ Mỹ và Trung Quốc đã nhất trí tạo một nền tảng mới cho mối quan hệ song phương, đồng thời giải quyết các mối quan tâm của hai nước và toàn cầu. Đôi bên cam kết hỗ trợ thành lập các nhóm làm việc chung với việc ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken sẽ có chuyến thăm Bắc Kinh vào đầu năm 2023.

Trước cuộc họp, Bắc Kinh và Washington từng tuyên bố không mong muốn để mối quan hệ giữa hai nước "nằm ngoài tầm kiểm soát". Michael Klare, phóng viên chuyên mục Quốc Phòng cho trang mạng The Nation, đồng thời cũng là giáo sư danh dự nghiên cứu về hòa bình và an ninh thế giới tại đại học Hampshire, trên kênh truyền hình DemocracyNow trước hết lưu ý, cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Trung lần này diễn ra trong một bối cảnh, căng thẳng giữa hai nước đã ở mức tồi tệ nhất từ nhiều thập kỷ qua, một mức độ căng thẳng cao chưa từng thấy, đặc biệt trong hồ sơ Đài Loan.

Ông giải thích : "Từ khi bà Nancy Pelosi đến thăm Đài Loan hồi tháng 8/2022, Trung Quốc gia tăng các hoạt động quân sự xung quanh đảo Đài Loan. Cùng lúc đó, Hoa Kỳ cũng tăng cường các áp lực quân sự của chính mình chống lại Trung Quốc khi đúc kết các thỏa thuận quân sự với Úc và củng cố các mối liên minh quân sự với Hàn Quốc và Nhật Bản. Khi dừng chân ở Cam Bốt trên đường đi từ Charm el-Cheikh đến Bali, Biden đã gặp các lãnh đạo của hai nước này.

Rõ ràng có một sự gia tăng các căng thẳng quân sự tại Thái Bình Dương mà theo ý tôi, nếu họ cứ tiếp tục theo đà này, sớm hay muộn, điều đó có thể dẫn đến đối đầu quân sự. Vì vậy, những gì phải diễn ra tại cuộc họp này chính là hai nguyên thủ tìm ra một cách nào đó để hạ nhiệt căng thẳng và tìm ra các phương cách giảm thiểu nguy cơ đối đầu quân sự, bất kể là ở Đài Loan hay là tại vùng Biển Đông. Cả hai nguyên thủ đều nhấn mạnh đến việc nhất thiết phải xử lý cuộc khủng hoảng, tránh các cuộc xung đột. Đây thật sự là mục tiêu của cuộc họp lần này".

Đài Loan : "Lằn ranh đỏ" Trung Quốc vạch cho Mỹ

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị sau cuộc họp tuyên bố cuộc gặp đã đạt được "các mục tiêu mong đợi là trao đổi sâu sắc, có ý định rõ ràng, vạch ra các "lằn ranh đỏ" ngăn ngừa xung đột, chỉ ra phương hướng và thảo luận hợp tác". Nhưng theo ghi nhận từ Ishaan Tharoor, một cây bút xã luận của tờ Washington Post, cuộc gặp thượng đỉnh Joe Biden và Tập Cận Bình đã không được kết thúc bằng một họp báo chung hay một tuyên bố chung, một sự tinh tế ngoại giao thường chỉ ra mức độ tin cậy và mục tiêu chung giữa đôi bên. Sự việc cho thấy giữa Washington và Bắc Kinh vẫn còn nhiều mâu thuẫn lớn.

Trong số này, hồ sơ Đài Loan là vấn đề cấp bách nhất trong cuộc đối đầu Mỹ - Trung. Theo diễn giải từ phía Nhà Trắng, trong cuộc trao đổi riêng, tổng thống Biden đã nhấn mạnh với đồng nhiệm Tập Cận Bình về những hành động "ngày càng hung hăng" của Trung Quốc đối với hòn đảo "tự cai quản", khi cho rằng các hoạt động quân sự của Trung Quốc gần hòn đảo và các cuộc xâm nhập không phận Đài Loan đã tăng đáng kể.

Phía Trung Quốc, qua thông cáo của Bộ Ngoại giao, cho biết Tập Cận Bình không ngần ngại đáp lại rằng tương lai của Đài Loan "là điều cốt lõi trong số các lợi ích cơ bản của Trung Quốc" và là một "lằn ranh đỏ" mà Hoa Kỳ không nên vượt qua.

Chỉ có điều trong hồ sơ này, sự đồng thuận lưỡng đảng tại Mỹ ngày một lớn. Một số nhà lập pháp thậm chí đang xúc tiến việc bỏ phiếu thông qua dự thảo Đạo Luật Chính Sách Đài Loan (Taiwan Policy Act). Văn bản này sẽ cho phép chính phủ Mỹ có thể trang bị vũ khí và huấn luyện binh sĩ Đài Loan trước khả năng xảy ra một cuộc xâm chiếm quân sự của Trung Quốc, theo cùng một cách thức mà Mỹ đang hậu thuẫn cho Ukraine sau khi xe tăng Nga băng qua biên giới. Các nhà hoạch định quân sự Mỹ nghĩ rằng triển vọng một hành động quân sự Trung Quốc chống Đài Loan là cao trong những năm sắp tới.

Điểm đặc biệt đáng chú ý trong văn bản, theo như giải thích của nhà nghiên cứu về Đông Á, Antoine Bondaz, Quỹ Nghiên cứu Chiến lược, trong một lần trả lời phỏng vấn ban Tiếng Việt đài RFI, Taiwan Policy Act có thể chỉ định Đài Loan như là "một đồng minh chính không thuộc khối NATO. Một thuật ngữ, khái niệm cho đến nay chỉ dành cho các đồng minh lớn của Mỹ như Hàn Quốc, Nhật Bản hay như là Úc".

Tuy nhiên, theo quan điểm của Michael Klare, với ý định này, Hoa Kỳ dường như cũng đang góp phần làm gia tăng căng thẳng trong khu vực. Bởi vì, theo cách nhìn từ phía Trung Quốc, chính Mỹ là bên gây hấn, khi tìm cách đưa Đài Loan tham gia vào một liên minh quân sự cùng với Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và trong một chừng mực nào đó là Ấn Độ trong khuôn khổ chiến lược chuỗi đảo và các nước bao vây, nhằm chặn đà đi lên của Trung Quốc.

Trên kênh truyền hình Democracy Now, Michael Klare cảnh báo : "Nếu Hoa Kỳ nói rằng Đài Loan sẽ tham gia vào hệ thống liên minh của Mỹ như chính quyền Biden tuyên bố, điều này sẽ gây ra một cuộc xung đột, có nguy cơ dẫn đến một cuộc thế chiến thứ ba, tương tự cho cả việc Trung Quốc xâm chiếm đảo. Ở đây, chúng ta đang trong một tình huống nguy hiểm".

Nga và lập trường "mập mờ" của Trung Quốc

Mâu thuẫn lớn thứ hai là cuộc chiến Ukraine do Nga phát động. Hoa Kỳ ca tụng đồng thuận giữa Tập Cận Bình và Joe Biden, theo đó, tổng thống Nga không nên dọa dùng vũ khí hạt nhân trong cuộc xung đột tại Ukraine. Nhưng lập trường này lại không được trình bày trong biên bản tóm tắt cuộc thảo luận của phía Trung Quốc. Ông Tập Cận Bình chỉ tuyên bố rằng cuộc khủng hoảng tại Ukraine chưa có được một "giải pháp đơn giản" và "cuộc đối đầu giữa các đại cường là nên được tránh".

Hơn nữa, thông cáo của Bộ Ngoại giao Trung Quốc ghi rằng nếu như Moskva và Kiev nhất thiết nên nối lại đàm phán, thì Mỹ, Liên Hiệp Châu Âu và NATO cũng nên mở đối thoại với Nga. Quan điểm này đã không xuất hiện trong tuyên bố từ Mỹ. Giáo sư Ian Chong, trường đại học Quốc Gia Singapore, trên tờ JapanTimes nhận định sự việc phản ảnh quan điểm của Bắc Kinh, xem Mỹ, EU và NATO là "những bên trực tiếp gây ra xung đột, chứ không phải là vấn đề Nga xâm lược Ukraine".

Về điểm này, Jean-François Di Meglio, chủ tịch Trung tâm Châu Á, chuyên gia kinh tế, giáo sư trường đại học Paris Dauphine, trên kênh truyền hình quốc tế Pháp France 24 đưa thêm một số nhận định về thái độ của Trung Quốc đối với Nga.

Jean-François Di Meglio : "Trên trường quốc tế, nhìn chung Trung Quốc hết sức cẩn trọng. Bắc Kinh không bao giờ gởi đi một thông điệp rõ ràng vì đủ lý do. Trước hết là bởi vì Trung Quốc không có đồng minh. Ngược lại, điều chắc chắn chính là Trung Quốc cũng không sử dụng cùng những lá bài liên kết "bị chia năm xẻ bảy" như phương Tây. Do vậy liên quan đến Nga, người ta không thể nói rằng Trung Quốc là đối thủ của Nga, hay Trung Quốc đã chọn phe khác với phe của Nga hay Trung chọn theo phe Nga. Điển hình là tại thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải năm nay, Tập Cận Bình đã cẩn trọng quyết định không đi thẳng đến Samarkand mà đã ghé thăm Kazakhstan trước, một vùng lãnh thổ trước đây khá quan trọng đối với Nga để bắn đi một thông điệp với ông Putin rằng Samarkand chí ít cũng quan trọng như là Kazakhstan".

Cuộc gặp Joe Biden – Tập Cận Bình : Nghỉ giải lao giữa hai hiệp đấu ?

Một bất đồng lớn khác cũng đáng chú ý là hồ sơ Bắc Triều Tiên. Chủ nhân Nhà Trắng hối thúc đồng nhiệm Trung Quốc, với tư cách là quốc gia bảo trợ chính, sử dụng ảnh hưởng của mình đối với Bình Nhưỡng để ngăn chận  Bắc Triều Tiên trang bị vũ khí hạt nhân sau loạt bắn thử tên lửa kỷ lục. Mỹ và các đồng minh trong khu vực ngày càng lo ngại chế độ Kim Jong Un sẽ sớm thực hiện vụ thử hạt nhân đầu tiên kể từ năm 2017.

Tuy nhiên, thông cáo của Trung Quốc lại không đề cập đến Bắc Triều Tiên, cũng như mối quan tâm của Mỹ trong nhiều vấn đề khác như nhân quyền ở Tân Cương, Hồng Kông, Tây Tạng. Một ngày sau cuộc gặp thượng đỉnh, ngoại trưởng Vương Nghịchỉ cho biết chủ tịch Tập Cận Bình đã nhắc lại lập trường của Bắc Kinh là Bình Nhưỡng "có lý" khi lo cho an ninh của chính mình.

Nhìn lại những phát biểu giữa hai phía Mỹ và Trung Quốc, chuyên gia về kinh tế, Jean-François Di Meglio, nhận định, cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên này giữa Joe Biden và Tập Cận Bình chỉ cho phép đôi bên tạm hạ nhiệt căng thẳng. Ông ví cuộc dàn xếp này như là quãng thời gian "nghỉ lấy sức" giữa hai hiệp đấu, trong bối cảnh cả Hoa Kỳ và Trung Quốc đang chịu nhiều sức ép từ trong nước và bên ngoài.

Jean-François Di Meglio : "Trung Quốc của ông Tập Cận Bình, bất chấp vẻ bề ngoài thành công rực rỡ của Đại hội 20 Đảng cộng sản Trung Quốc,, vào lúc này đang bị dồn vào chân tường. Suy thoái kinh tế đúng là không hiện hữu ở Trung Quốc, nhưng khi tăng trưởng kinh tế chỉ ở mức 2,5%, hay 3%, rồi mối đe dọa dân số, tỷ lệ thất nghiệp cao, thì đúng là vào lúc này người ta không thể quá tập trung vào một cuộc đối đầu trực diện với đối tác muôn thuở. Họ cần nghỉ lấy sức, giống như là đợt nghỉ giải lao giữa hai hiệp đấu".

Ngược lại, về phía Hoa Kỳ, trước hệ quả do chiến tranh Ukraine mà Nga phát động gây ra, dẫn đến lạm phát tăng vọt, giá nhiên liệu tăng cao, gây khó khăn cho đời sống thường nhật và cho sản xuất, sức ép từ người dân trong nước và từ các nước đồng minh cũng như cộng đồng quốc tế mỗi lúc một lớn buộc chính quyền Biden phải chấp nhận lùi bước. Đối với Washington, kỳ "nghỉ dưỡng sức" này cũng là lúc để chuẩn bị cho một trận đấu khác lớn hơn mà cả Trung Quốc và Hoa Kỳ đang nhắm đến, nhằm giành thế bá quyền làm chủ công nghệ bán dẫn, cho phép thống trị thế giới trong tương lai.

Minh Anh (Tổng hợp)

Nguồn : RFI, 17/11/2022

Tóm tắt : Xu thế phân tách Mỹ – Trung ngày càng được giới chuyên gia, học giả đề cập nhiều trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa hai cường quốc ngày một quyết liệt hơn. Đây là một xu thế tất yếu, tuy mới ở giai đoạn đầu, song đã diễn ra khá mạnh mẽ trong một số lĩnh vực như công nghệ, đầu tư, tài chính, và dự báo sẽ còn tiếp tục gia tăng thời gian tới. Tiến trình phân tách giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới có tác động trực tiếp, đa chiều, lâu dài và sâu sắc không chỉ đến các quốc gia mà cả đến hệ thống thể chế, luật chơi và chuẩn mực toàn cầu, trong đó mặt thách thức lớn hơn mặt cơ hội. Mặc dù phân tách giữa Mỹ và Trung Quốc tạo ra áp lực "chọn bên" đối với các nước vừa và nhỏ, song chưa có dấu hiệu cho thấy triển vọng xảy ra phân tách toàn diện, hay hình thành trở lại cục diện hai cực và phân tuyến rõ nét như thời Chiến tranh Lạnh trong ngắn hạn.

Tác động của phân tách Mỹ – Trung đến cục diện thế giới và khu vực Châu Á-Thái Bình Dương

Bối cảnh và nguyên nhân dẫn tới "cuộc ly hôn lịch sử" giữa Mỹ và Trung Quốc

Khái niệm phân tách giữa hai quốc gia thường được hiểu là một tiến trình với một số đặc điểm cụ thể như sau : Thứ nhất, đây là quá trình chuyển đổi trạng thái quan hệ từ gắn kết (coupling) sang phân tách (decoupling) [1]. Nói cách khác, trước khi phân tách, giữa hai quốc gia phải tồn tại mối quan hệ gắn kết, phụ thuộc lẫn nhau. Thứ hai, phân tách có thể là chủ trương, hoặc cũng có thể là hệ quả của sự thay đổi, điều chỉnh chiến lược của một hoặc cả hai quốc gia. Thứ ba, hai quốc gia khi phân tách sẽ giảm dần mức độ phụ thuộc lẫn nhau, giảm hợp tác trên nhiều lĩnh vực, gia tăng các động thái cạnh tranh, thậm chí là cọ xát tổng lực và toàn diện [2].

Căn cứ theo những đặc điểm trên, có thể nhận thấy quan hệ Mỹ – Trung không những đã chuyển từ giai đoạn gắn kết sang phân tách, mà phân tách đã dần trở thành xu hướng ngày càng rõ nét trong quan hệ hai nước, nhất là dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump. Quá trình gắn kết giữa Mỹ và Trung Quốc bắt đầu từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Với tư cách siêu cường duy nhất còn lại sau khi Liên Xô tan rã, Mỹ đã chủ động thúc đẩy toàn cầu hóa thị trường, hệ thống tài chính, chuỗi sản xuất và cung ứng công nghệ cao. Điều này dẫn đến sự kết hợp nhanh chóng, quy mô lớn về tài chính và xã hội với Trung Quốc. Kể từ khi Mỹ và Trung Quốc bình thường hóa quan hệ ngoại giao năm 1979 cho đến trước khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức, tuy có một số thời điểm quan hệ Mỹ – Trung căng thẳng, song Mỹ vẫn chủ trương chú trọng can dự, kiểm soát bất đồng và thúc đẩy hợp tác với kỳ vọng Trung Quốc sẽ mở cửa thị trường, đẩy mạnh cải cách và dân chủ hóa, tham gia và tuân thủ luật chơi trong trật tự quốc tế do Mỹ dẫn dắt. Về phần mình, Trung Quốc kể từ thời nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình cũng chú trọng tăng cường hợp tác, tranh thủ tối đa nguồn lực của Mỹ nhằm phát triển sức mạnh tổng hợp, nâng cao vị thế quốc tế. Giai đoạn gắn kết Mỹ – Trung được hậu thuẫn bởi xu thế toàn cầu hóa, điển hình là giao lưu nhân dân và hợp tác thương mại ngày càng khăng khít giữa Mỹ và Trung Quốc sau khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Sau gần bốn thập kỷ gắn kết, Mỹ và Trung Quốc đã có biểu hiện phân tách mà nguyên nhân chủ yếu là do sự thay đổi về tư duy và chính sách của hai cường quốc theo hướng tăng cường cạnh tranh chiến lược, trong đó phân tách được sử dụng như một công cụ phục vụ cạnh tranh chiến lược. Bên cạnh đó, đại dịch Covid-19 bùng phát cũng là một tác nhân quan trọng đẩy nhanh và làm sâu sắc hơn tiến trình phân tách Mỹ – Trung vốn đã định hình dưới thời Tổng thống Trump.

Phân tách Mỹ – Trung bắt đầu với sự chuyển đổi về nhận thức chiến lược của cả hai cường quốc và kéo theo là tiến trình điều chỉnh chính sách và trạng thái quan hệ nhằm giảm bớt sự phụ thuộc, tăng cường cạnh tranh và kiềm chế lẫn nhau, củng cố và tăng cường năng lực chi phối các chuẩn mực, luật chơi toàn cầu. Về phía Trung Quốc, kể từ khi thực hiện chính sách cải cách, mở cửa và hội nhập với quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài, tăng cường nguồn lực cho nghiên cứu phát triển và sức mạnh quốc phòng, Trung Quốc đã nhanh chóng trỗi dậy, ngày càng thu hẹp khoảng cách với Mỹ về sức mạnh tổng hợp [3] và ảnh hưởng quốc tế. Cùng với quốc lực và ảnh hưởng gia tăng, Trung Quốc ngày càng tự tin và quyết tâm theo đuổi mục tiêu chiến lược để "Phục hưng Trung Hoa". Từ góc nhìn của Mỹ, Chiến lược "Made in China 2025" và Sáng kiến "Vành đai – Con đường" cho thấy Trung Quốc có ý định và kế hoạch vượt Mỹ để trở thành cường quốc dẫn đầu thế giới về kinh tế và công nghệ, nhất là công nghệ lưỡng dụng, tiến tới có khả năng định hình và chi phối tiêu chuẩn, luật chơi toàn cầu. Để thực hiện mục tiêu, Trung Quốc hiểu rõ cần tăng cường tự chủ, giảm phụ thuộc vào Mỹ, tiến tới phát triển sức mạnh tổng hợp ngang hàng với Mỹ. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn rất cần tranh thủ các yếu tố thị trường, nguồn lực tài chính và công nghệ của Mỹ để phục vụ cho các kế hoạch phát triển của mình.

Về phía Mỹ, lo ngại về sự trỗi dậy của Trung Quốc đã manh nha từ trước thời Chính quyền Trump, song Mỹ vẫn theo đuổi chính sách can dự, với kỳ vọng Trung Quốc sẽ dần có điều chỉnh chính sách theo hướng tuân thủ trật tự và luật chơi do Mỹ dẫn dắt. Tuy nhiên, kể từ khi Tổng thống Trump lên nắm quyền, tư duy chiến lược và chính sách của Mỹ về Trung Quốc đã có sự thay đổi căn bản. Nước Mỹ dưới thời Tổng thống Trump xác định rằng Trung Quốc tuy hưởng lợi và lớn mạnh nhờ hệ thống quốc tế hiện hành, song lại không thực hiện dân chủ hóa, cải cách và tôn trọng luật chơi do Mỹ dẫn dắt. Việc các công ty công nghệ mới của Trung Quốc như Hoa Vi, Alibaba, Tencent và Baidu phá vỡ thế độc quyền về công nghệ viễn thông tiên tiến trước đây của các công ty Mỹ như Apple hay Amazon càng khiến Mỹ lo ngại về khả năng Trung Quốc vượt Mỹ để dẫn đầu thế giới về công nghệ. Chính vì vậy, Chính quyền Trump xác định chính sách can dự với Trung Quốc đã thất bại và cần chuyển sang cách tiếp cận thiên về cạnh tranh. Ngay từ đầu nhiệm kỳ Tổng thống Trump, Chiến lược An ninh Quốc gia 2017 của Mỹ đã công khai xác định Trung Quốc là một đối thủ chiến lược hàng đầu và là thách thức lâu dài, nghiêm trọng nhất đối với an ninh và lợi ích sống còn của Mỹ trên phạm vi toàn cầu, nhất là tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Đi đôi với tăng cường cạnh tranh chiến lược, chủ trương của Mỹ là từng bước giảm dần những ràng buộc về lợi ích với Trung Quốc ở một số lĩnh vực có thể cản trở, khiến Mỹ bị động trong triển khai cạnh tranh Trung Quốc ; đồng thời tận dụng lợi thế hiện có, phối hợp với một số đồng minh để gây sức ép, kiềm chế Trung Quốc.

Sự chuyển đổi về tư duy chiến lược được củng cố thêm bởi lo ngại sâu sắc của Mỹ về nguy cơ phụ thuộc quá mức vào nguồn cung một số mặt hàng thiết yếu từ Trung Quốc. Đại dịch Covid-19 bùng phát đã khiến nội bộ Mỹ ý thức được rõ ràng hơn hệ lụy và nguy cơ nếu để phụ thuộc quá mức vào nguồn cung một số mặt hàng thiết yếu, nhất là dược phẩm và thiết bị y tế, từ đối thủ chiến lược là Trung Quốc. Hơn nữa, Chính quyền Trump cũng nhận định chính sự chậm trễ và thiếu minh bạch trong cung cấp thông tin về dịch bệnh của Trung Quốc đã khiến nước Mỹ lâm vào khủng hoảng chưa từng có. Hệ quả là, ngày càng có sự đồng thuận cao hơn trong lưỡng đảng và dư luận Mỹ về việc Chính quyền Mỹ cần có chính sách cứng rắn hơn trong xử lý thách thức từ Trung Quốc, nhất là việc Trung Quốc lạm dụng Mỹ và hệ thống quốc tế do Mỹ dẫn dắt trong nhiều thập kỷ qua, đồng thời giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong một số lĩnh vực thiết yếu để Trung Quốc không thể lợi dụng các lĩnh vực này nhằm gây sức ép với Mỹ.

Hiện trạng phân tách Mỹ – Trung

Tuy mới ở giai đoạn đầu, song phân tách giữa Mỹ và Trung Quốc đã nhanh chóng được mở rộng về phạm vi và mức độ, nhất là dưới thời Tổng thống Trump. Chính quyền Trump chủ động đưa ra nhiều biện pháp để phân tách với Trung Quốc, nhất là trong các lĩnh vực Mỹ chủ trương giảm ràng buộc, còn Trung Quốc cũng đưa ra nhiều biện pháp đáp trả.

Về thương mại – đầu tư – tài chính, Mỹ tăng cường bảo hộ [4], hạn chế đầu tư trực tiếp (FDI) của Trung Quốc trong các lĩnh vực nhạy cảm [5], khuyến khích doanh nghiệp Mỹ rút khỏi Trung Quốc để đầu tư về Mỹ, hạn chế nguồn vốn của Mỹ đầu tư vào doanh nghiệp Trung Quốc [6]. Trung Quốc áp thuế trả đũa, hạn chế doanh nghiệp Mỹ tiếp cận thị trường Trung Quốc, xúc tiến thành lập các định chế tài chính quốc tế không có sự tham gia của Mỹ (như AIIB, NDB), hạn chế hoạt động của các công ty thanh toán điện tử Mỹ (Visa, Master) ở Trung Quốc.

Về công nghệ, Mỹ tăng cường kiểm soát việc Trung Quốc mua lại doanh nghiệp công nghệ mũi nhọn của Mỹ, hạn chế doanh nghiệp Mỹ chuyển giao công nghệ cho Trung Quốc, trừng phạt một số tập đoàn công nghệ hàng đầu của Trung Quốc (như Hoa Vi, ZTE…), vận động đồng minh, đối tác không sử dụng sản phẩm công nghệ 5G của Trung Quốc. Trung Quốc đầu tư mua lại công ty công nghệ nước ngoài và hỗ trợ cho doanh nghiệp công nghệ trong nước để đẩy nhanh tiến tới tự chủ về công nghệ [7], ngăn chặn hoạt động của Google, Facebook ở Trung Quốc và thay thế bằng các công cụ và mạng xã hội nội địa như Baidu, Wechat, Weibo…

Về văn hóa – giáo dục, Mỹ tăng cường kiểm soát hoạt động của Hội sinh viên Trung Quốc tại Mỹ, giám sát, hạn chế du học sinh và nghiên cứu sinh Trung Quốc trong các lĩnh vực Mỹ coi là nhạy cảm, chỉ trích hoạt động của các viện Khổng Tử [8] tại Mỹ, chấm dứt Chương trình Hòa bình (Peace Corps) của Mỹ tại Trung Quốc, giới hạn hoạt động của một số cơ quan báo chí Trung Quốc tại Mỹ [9]. Trung Quốc chấm dứt hơn 200 chương trình hợp tác về giáo dục với các đại học nước ngoài (trong đó có Mỹ), hạn chế các chương trình ngoại giao công chúng và văn hóa của Mỹ, siết chặt kiểm duyệt đối với báo chí Mỹ [10].

Không chỉ xúc tiến phân tách trực tiếp với Trung Quốc, chính quyền Mỹ cũng đẩy mạnh tập hợp lực lượng, vận động đồng minh và đối tác ủng hộ và hợp tác với Mỹ trong việc phân tách và cô lập Trung Quốc. Trước nỗ lực tập hợp lực lượng của Mỹ và xuất từ một số quan ngại về an ninh, nhiều nước đồng minh và đối tác chủ chốt của Mỹ đã có sự hưởng ứng lớn hơn với lời kêu gọi của Mỹ trong việc kiểm soát chặt chẽ hơn hoạt động của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ, đầu tư. Anh thông báo lệnh cấm sử dụng các thiết bị liên lạc và công nghệ 5G của Tập đoàn Hoa Vi kể từ năm 2027. Úc đã ngăn chặn một số dự án trong đó các tập đoàn Trung Quốc có ý định đầu tư hoặc mua lại các công ty Úc trong lĩnh vực công nghệ, thực phẩm và khai khoáng với lý do quan ngại về an ninh. Ấn Độ, Úc và Nhật Bản đã bắt đầu đàm phán về Sáng kiến ​​khả năng phục hồi chuỗi cung ứng (SCRI) mà giới quan sát cho là nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Ấn Độ cũng bắt đầu kiểm soát chặt chẽ hơn FDI Trung Quốc, cấm sử dụng nhiều ứng dụng của Trung Quốc tại Ấn Độ.

Tác động của việc phân tách giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới

1. Tác động đối với Mỹ và Trung Quốc

Thứ nhất, xét từ góc độ quốc gia, xu hướng phân tách Mỹ – Trung gia tăng sẽ làm tổn hại lợi ích của cả Mỹ và Trung Quốc, nhất là về kinh tế. Một sự phân tách sẽ làm gián đoạn dòng trao đổi thương mại và công nghệ vốn là những nền tảng quan trọng cho tăng trưởng và điều này sẽ gây tác động tiêu cực cho cả hai nước. Nhìn chung, Mỹ cơ bản có khả năng chịu đựng và hóa giải thách thức tốt hơn do có ưu thế hơn về sức mạnh tổng hợp, trình độ công nghệ, mức đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, chất lượng nguồn nhân lực và năng lực cạnh tranh. Trong khi đó, nếu phân tách tiếp tục gia tăng và mở rộng, Trung Quốc sẽ gặp khó khăn lớn hơn, trong ngắn hạn khó khôi phục được đà phát triển mạnh mẽ như giai đoạn trước. Theo phân tích của hai nhà kinh tế Tom Orlik and Bjorn van Roye [11], tăng trưởng của Trung Quốc có thể sẽ giảm xuống chỉ còn 3,5% vào năm 2030 nếu như nước này phân tách kinh tế với Mỹ. Tuy nhiên, một số ý kiến cũng cho rằng nếu Mỹ cố tình áp đặt chính sách phân tách giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới thì sẽ thất bại vì sự tùy thuộc lẫn nhau quá lớn giữa hai nền kinh tế trong thời đại toàn cầu hóa.

Thứ hai, xét từ góc độ doanh nghiệp, một số công ty Mỹ, đặc biệt là những công ty cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ thiết yếu cho Trung Quốc sẽ được hưởng lợi. Trái lại, những công ty Mỹ bán sản phẩm cho các công ty công nghệ cao của Trung Quốc có thể sẽ gặp khó khăn, thậm chí thua lỗ. Khi các công ty này không còn được coi là đối tác quan trọng cho sự phát triển của Trung Quốc, họ có thể chịu áp lực tăng lên từ các nhà chức trách Trung Quốc hoặc bị mất đi các đặc quyền vốn có trước đây. Về phần mình, nhiều doanh nghiệp lớn của Trung Quốc cũng sẽ đối mặt với áp lực tương tự từ chính quyền Mỹ. Các tập đoàn công nghệ như mũi nhọn của Trung Quốc như Hoa Vi sẽ tiếp tục phải gánh chịu nhiều hạn chế và rào cản trong việc tiếp cận các công nghệ Mỹ, làm ăn với doanh nghiệp Mỹ hoặc bán sản phẩm vào thị trường Mỹ. Điều này có thể buộc các doanh nghiệp này phải trở nên tự lực hơn sớm hơn so với kế hoạch ban đầu, hoặc ngược lại sẽ sụp đổ và phá sản. Các nhà đầu tư Trung Quốc cũng có khả năng phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn và các hạn chế nghiêm trọng khi muốn đầu tư vào Mỹ.

Thứ ba, xét từ góc độ cá nhân, người tiêu dùng hai nước sẽ phải gánh chịu mức giá cả của các hàng hóa nhập khẩu cao hơn, trong bối cảnh hai nước duy trì các biện pháp áp thuế trừng phạt lẫn nhau. Trong nghiên cứu phát triển, các công dân Trung Quốc cũng sẽ bị hạn chế trong tiếp cận các nghiên cứu cơ bản của Mỹ. Trao đổi học thuật giữa các học giả Mỹ và Trung Quốc sẽ phải đối mặt với sự giám sát và hạn chế của cả hai chính phủ. Các trao đổi văn hóa cũng giảm với việc Trung Quốc tăng cường hạn chế các chương trình văn hóa Mỹ ở Trung Quốc, còn Mỹ thì nghi ngờ và siết chặt kiểm soát hoạt động của các Viện Khổng tử, học giả, sinh viên và cơ quan truyền thông Trung Quốc. Giao lưu nhân dân giữa Mỹ và Trung Quốc cũng sẽ chịu ảnh hưởng tiêu cực của xu thế phân tách. Nếu không được kiểm soát, thậm chí xu thế "bài Trung" và "bài Mỹ" có thể sẽ nổi lên.

2. Tác động đối với thế giới

Thứ nhất, phân tách Mỹ – Trung sẽ kéo theo tái cơ cấu mạnh mẽ chuỗi sản xuất và quan hệ thương mại toàn cầu, trong ngắn hạn sẽ gây nhiều tác động tiêu cực cho nhiều nước và hệ thống các thể chế quốc tế. Rủi ro là nền kinh tế toàn cầu có thể rạn nứt và tan rã nếu Mỹ và Trung Quốc tiếp tục đi theo con đường phân kỳ như hiện nay. Một tiến trình phân tách "cứng" sẽ không chỉ trì hoãn và làm phức tạp thêm sự phục hồi kinh tế của thế giới, mà cũng có thể gieo mầm cho cuộc suy thoái toàn cầu lần thứ hai. Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres trong bài phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (tháng 9/2019) đã kêu gọi các nước hành động để tránh nguy cơ thế giới "rạn nứt lớn", cho rằng đây là một mối đe dọa thực sự với thể chế toàn cầu. Cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Henry Paulson cảnh báo rằng một "bức màn sắt kinh tế" có thể rơi xuống thế giới, theo đó Mỹ và Trung Quốc sẽ rơi vào bế tắc về những khác biệt chiến lược, và dẫn đến sự suy giảm lớn hơn về vốn cũng như chuyển giao công nghệ trên toàn thế giới.

Thứ hai, quá trình phân tách sẽ làm gia tăng căng thẳng và cọ xát Mỹ – Trung trên phạm vi toàn cầu, cả song phương và tại các diễn đàn đa phương, làm xói mòn sự ổn định của các thể chế đa phương nền tảng mà cả Mỹ và Trung Quốc tuân thủ kể từ Chiến tranh Thế giới thứ hai đến nay. Mặt cọ sát sẽ nổi trội hơn hợp tác trong các cơ chế quản trị toàn cầu và khu vực như Liên Hợp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Diễn đàn Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương (APEC), G20, G7… khiến cho các cơ chế đa phương này gặp nhiều khó khăn trong việc xử lý các vấn đề toàn cầu cũng như tìm tiếng nói chung trong thúc đẩy cải cách. Tại Đối thoại cấp cao ngày 10/9/2019 với chủ đề "Tái khẳng định cam kết đối với chủ nghĩa đa phương thông qua tăng cường thể chế và hệ thống quốc tế nhân dịp kỷ niệm 75 Hiến chương Liên Hợp Quốc," Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Guterres đã nhấn mạnh hai đe dọa lớn đối với chủ nghĩa đa phương, trong đó có việc sự phân tách của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới thông qua việc áp dụng các biện pháp bảo hộ ngày càng tăng sẽ làm chia rẽ các quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc, thúc đẩy hình thành các liên minh nhỏ cùng nguyện vọng hay cùng chí hướng, hành động độc lập trong đa phương thay vì đóng góp, đầu tư vào các thể chế đa phương toàn cầu.

Thứ ba, phân tách và cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung còn tạo ra áp lực "chọn bên" ngày một lớn đối với các nước, tiến tới hình thành các tập hợp lực lượng rõ nét hơn xoay quanh hai trục Mỹ và Trung Quốc. Dưới nhiệm kỳ Tổng thống Trump, cả Mỹ và Trung Quốc đều đã đẩy mạnh tập hợp lực lượng để cạnh tranh ảnh hưởng. Một số chuyên gia cho rằng chính việc Trung Quốc thi hành chính sách ngoại giao cứng rắn, gây sức ép với nhiều nước như Nhật Bản, Úc, Ấn Độ, có hành động quyết đoán hơn nhằm hiện thực hóa yêu sách chủ quyền ở Hoa Đông và biển Đông… đã khiến các nước khu vực Châu Á – Thái Bình Dương quan ngại hơn. Điều này đã phần nào giúp Mỹ thành công hơn trong nỗ lực tập hợp lực lượng dưới ngọn cờ đối phó với thách thức từ Trung Quốc.

3. Tác động đối với khu vực Châu Á – Thái Bình Dương

Châu Á – Thái Bình Dương là địa bàn cạnh tranh ảnh hưởng quyết liệt nhất giữa Mỹ và Trung Quốc nên cũng sẽ chịu tác động mạnh nhất từ tiến trình phân tách Mỹ – Trung trên nhiều phương diện, cả về kinh tế, chính trị và an ninh.

Về kinh tế : Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương đã, đang và sẽ tiếp tục diễn ra tiến trình tái cơ cấu mạnh mẽ chuỗi sản xuất và quan hệ thương mại. Trung Quốc có khả năng sẽ mất dần vai trò công xưởng và nguồn cung ứng chính đối với nhiều mặt hàng. Các tập đoàn của Mỹ và nước ngoài có trụ sở tại Trung Quốc chịu áp lực lớn từ các biện pháp áp thuế mà Mỹ áp đặt với Trung Quốc, dẫn tới xu thế doanh nghiệp nước ngoài chuyển dịch đầu tư và dây chuyền sản xuất khỏi Trung Quốc để tránh bị áp thuế. Xu thế doanh nghiệp chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc đã mạnh mẽ hơn từ năm 2019 do ảnh hưởng của chiến tranh thương mại Mỹ – Trung và dịch Covid-19. Theo báo cáo của hãng tư vấn Kearney, trong năm 2019, tổng nhập khẩu ngành sản xuất của Mỹ từ Trung Quốc giảm 90 tỉ USD (tương đương 17% cùng kỳ năm trước). Nhiều hãng phân tích đánh giá việc phải chịu cảnh gián đoạn chuỗi cung trong suốt tháng 2 và đầu tháng 3/2020 do các nhà máy Trung Quốc buộc phải đóng cửa vì dịch Covid–19 đã khiến các doanh nghiệp Mỹ phải đánh giá lại một cách nghiêm túc về chiến lược phân bổ nguồn cung, khiến vai trò của Trung Quốc trong chuỗi cung toàn cầu khó có thể trở lại như trước đây.

Mặt khác, những cơ hội mới cũng có thể xuất hiện với một số quốc gia và doanh nghiệp. Trong bối cảnh có nhu cầu dịch chuyển đầu tư và sản xuất khỏi Trung Quốc, các doanh nghiệp nước ngoài có xu hướng tìm kiếm các điểm đến lân cận để thay thế. Giới phân tích cho rằng một số nước nền kinh tế đang lên ở Đông Nam Á có thể là những điểm đến phù hợp nhất do là chế độ chính trị ổn định, kinh tế tăng trưởng cao và nguồn nhân công giá rẻ. Một số tập đoàn đa quốc gia vốn phụ thuộc vào dây chuyền sản xuất tại Trung Quốc như Google, Microsoft đang cân nhắc chuyển sản xuất một số mặt hàng điện thoại, máy tính cá nhân khỏi Trung Quốc sang các nước như Thái Lan hay Việt Nam. Công ty Wistron, một trong những đối tác sản xuất linh kiện hàng đầu cho tập đoàn Apple, mới đây cũng tuyên bố sẽ chuyển 50% công suất sản xuất ra khỏi Trung Quốc trong một vài năm tới. Thành viên sáng lập và Cố vấn Hội đồng quản trị của Tập đoàn Grant Thornton Việt Nam, ông Kenneth Atkinson cho biết : "Việt Nam đang chứng kiến một sự tăng trưởng mạnh trong FDI do có sự chuyển dịch trong quá trình sản xuất của các mặt hàng như may mặc, giày dép và dụng cụ điện tử, là kết quả của căng thẳng thương mại hiện nay giữa Mỹ và Trung Quốc".

Về chính trị : Do chịu tác động của cạnh tranh chiến lược và phân tách Mỹ – Trung, các cơ chế đa phương tại khu vực, trong đó có ASEAN, đối mặt với thách thức lớn hơn dưới các nỗ lực tập hợp lực lượng của hai cường quốc. Việc các nhà lãnh đạo tại Hội nghị APEC 2018 ở Papua New Guinea đã không thể đưa ra một Tuyên bố chung là thất bại lần đầu tiên gặp phải thuộc loại này trong lịch sử 25 năm của APEC. Thay vì tạo cơ hội cho thúc đẩy hợp tác kinh tế, APEC 2018 đã làm dấy lên lo ngại về sự chia rẽ và đối đầu ngày một gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc. Sức ép chọn bên với các nước cũng sẽ tăng lên. Cho đến nay, đa số các nước khu vực nhìn chung vẫn triển khai chính sách thực dụng, bám sát lợi ích, duy trì quan hệ và hợp tác với cả Mỹ và Trung Quốc. Ngay cả các đồng minh thân cận của Mỹ tuy hưởng ứng tích cực các sáng kiến của Mỹ, song cũng duy trì hợp tác với Trung Quốc trong các lĩnh vực có lợi ích, nhất là thương mại và đầu tư. Tuy nhiên, có thể sẽ ngày càng khó duy trì chủ trương và hành động cân bằng này, vì cả Mỹ và Trung Quốc đều sẽ tăng cường vận động, thậm chí gây sức ép mạnh mẽ hơn, để đối tác ủng hộ quan điểm và hành động của mình.

Về an ninh : Cạnh tranh chiến lược và phân tách Mỹ – Trung gia tăng làm giảm đi số lượng và hiệu quả của các cơ chế đối thoại và hợp tác, suy giảm lòng tin chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc và làm tăng rủi ro tính toán sai lầm. Dưới thời Tổng thống Trump, Mỹ đã rút lại lời mời Trung Quốc tham dự tập trận RIMPAC 2019 với lý do để phản đối các hành vi quá mức của Trung Quốc ở Biển Đông. Về phần mình, Trung Quốc nhiều lần cho tàu và máy bay áp sát tàu và máy bay Mỹ ở biển Đông, hoặc trong khu vực gần Hồng Công, Đài Loan. Hai bên cũng không còn duy trì được các cơ chế đối thoại an ninh cấp cao quan trọng như Đối thoại an ninh – ngoại giao, Đối thoại cấp Hội đồng Tham mưu trưởng… Những động thái trên làm tăng nguy cơ tính toán và hành động sai lầm, khiến môi trường an ninh khu vực phức tạp và bất ổn hơn. Căng thẳng và cọ xát Mỹ – Trung Quốc tại các điểm nóng khu vực có thể sẽ gia tăng cùng với tiến trình phân tách và tập hợp lực lượng của hai cường quốc, do cả hai đều có nhu cầu thể hiện sức mạnh và vị thế lãnh đạo của mình. Tuy nhiên, điểm trấn an là cả Mỹ và Trung Quốc đều tỏ ra chủ trương tránh để xảy ra xung đột nóng hay đối đầu, ngay cả trong những giai đoạn quan hệ căng thẳng nhất dưới thời Tổng thống Trump. Trong bốn năm nhiệm kỳ Tổng thống Trump, mặc dù các cơ chế hợp tác an ninh – quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc suy giảm mạnh, song hai bên vẫn duy trì hợp tác trong các lĩnh vực an ninh chung và một số cơ chế đối thoại quân sự nhất định để bình ổn quan hệ, giảm thiểu nguy cơ hai bên có tính toán và hành động sai lầm dẫn tới xung đột trực diện.

Triển vọng thời gian tới

Tiến trình phân tách Mỹ – Trung sẽ khó bị đảo ngược mà nhiều khả năng sẽ tiếp tục gia tăng về phạm vi, mức độ do các động lực của nó dự báo sẽ tiếp tục mạnh mẽ hơn thời gian tới. Việc Trung Quốc tiếp tục trỗi dậy, tăng cường sức mạnh tổng hợp và cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ trên nhiều lĩnh vực sẽ khiến lo ngại về Trung Quốc trong nội bộ Mỹ gia tăng và chính sách cạnh tranh và kiềm chế chiến lược của Mỹ với Trung Quốc sẽ tiếp tục được triển khai đồng bộ. Cạnh tranh chiến lược sẽ dẫn tới việc Mỹ sẽ tiếp tục duy trì và tăng cường phân tách với Trung Quốc trong các lĩnh vực mà Mỹ có nhu cầu giảm phụ thuộc hoặc cần kiềm chế không để Trung Quốc lợi dụng nguồn lực, công nghệ và chất xám của Mỹ để vượt lên trên Mỹ. Có lẽ chính vì vậy, sau khi Tổng thống Biden lên nắm quyền, trái với một số dự đoán ban đầu về khả năng Mỹ sẽ có chính sách mềm dẻo hơn với Trung Quốc, Chính quyền Biden tiếp tục kế thừa chủ trương cứng rắn và gây áp lực với Trung Quốc của Chính quyền Trump, trong đó có việc duy trì nhiều biện pháp mà Chính quyền Trump đã áp dụng với Trung Quốc như áp thuế nhập khẩu, trừng phạt doanh nghiệp Trung Quốc, kiểm soát chặt chẽ xuất khẩu công nghệ cao và hạn chế nguồn vốn đầu tư của Mỹ vào thị trường và doanh nghiệp Trung Quốc… Chính quyền Biden cũng đẩy mạnh việc tham vấn và hợp tác với đồng minh và đối tác liên quan đến các quan tâm và thách thức chung liên quan đến Trung Quốc. Chủ trương và cách tiếp cận của Chính quyền Biden có khả năng sẽ dẫn tới xu thế tập hợp lực lượng và phân tách quyết liệt hơn giữa Mỹ và Trung Quốc thời gian tới trong các lĩnh vực như chuỗi cung ứng, công nghệ lưỡng dụng, tài chính – tiền tệ, y tế – giáo dục.

Xu thế cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung ngày một gia tăng khiến một số học giả nhận định phân tách giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới có thể sẽ dẫn tới hình thành hai tập hợp lực lượng hoặc hai phe trong một hình thái "Chiến tranh Lạnh kiểu mới". Không thể phủ nhận cạnh tranh chiến lược và phân tách Mỹ – Trung giai đoạn hiện nay có một số đặc điểm khá giống thời Chiến tranh Lạnh Mỹ – Xô trước đây : Một là, tồn tại hai cường quốc cạnh tranh ngôi vị đứng đầu thế giới. Hai là, cạnh tranh không chỉ diễn ra trên lĩnh vực kinh tế mà lan rộng sang nhiều lĩnh vực khác như chính trị, quân sự, an ninh, mô hình phát triển… Ba là, cạnh tranh dự báo sẽ diễn ra trong dài hạn và ngày càng quyết liệt. Bốn là, cả hai cường quốc đều tránh để xảy ra "xung đột nóng" hay đối đầu trực tiếp.

Tuy vậy, rất ít khả năng phân tách Mỹ – Trung sẽ diễn ra toàn diện hoặc mỗi cường quốc trở thành một cực trong hai hệ thống đối lập như thời Chiến tranh Lạnh. Tuy có xu thế gia tăng, song phân tách Mỹ – Trung dự báo sẽ chỉ xảy ra cục bộ trong một số lĩnh vực, vì một số lý do sau :

Thứ nhất, toàn cầu hóa kinh tế vẫn là một xu hướng lớn và lâu dài với nền tảng và động lực quan trọng tiếp tục được củng cố như sự tùy thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia ngày càng chặt chẽ, sự phát triển mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp 4.0, nhu cầu hợp tác giải quyết các thách thức toàn cầu… Xu thế toàn cầu hóa mọi mặt đời sống quốc tế khiến mức độ phụ thuộc lẫn nhau không chỉ giữa Mỹ và Trung Quốc mà cả giữa tất cả các nước với nhau trở nên cao độ. Ví dụ, trong lĩnh vực thương mại, chuỗi cung ứng toàn cầu được định hình trong nhiều thập kỷ qua tuy có thể bị gián đoạn ở một số mắt xích nhưng sẽ chỉ dẫn tới tái cơ cấu, không thể bị phá vỡ. Việc phân tách tuyệt đối theo ý muốn chủ quan của bất kỳ quốc gia nào đều khó có thể thực hiện được.

Thứ hai, cả Mỹ và Trung Quốc đều không chủ trương để xảy ra phân tách toàn diện do mức độ phụ thuộc lẫn nhau giữa Mỹ và Trung Quốc hiện vẫn rất lớn [12], đồng thời hai bên cũng có lợi ích duy trì hợp tác trên một số lĩnh vực chủ chốt có cùng lợi ích. Nội bộ Mỹ và Trung Quốc đều có những nhóm lợi ích vận động duy trì hợp tác giữa hai cường quốc. Thỏa thuận thương mại giai đoạn một giữa Mỹ và Trung Quốc dưới thời Chính quyền Trump là minh chứng cho thấy tuy cạnh tranh là xu thế chủ đạo, song những luồng quan điểm ủng hộ can dự, hợp tác [13] vẫn có tiếng nói mạnh. Ngay cả dưới thời Tổng thống Trump khi mà cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung bị đẩy lên ở mức rất cao, thì Mỹ cũng chỉ chủ trương phân tách có chọn lọc, theo lĩnh vực, không chủ trương phân tách hoàn toàn. Chính quyền Biden sẽ phải cân nhắc về các hậu quả và chi phí của việc phân tách với Trung Quốc đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ, nhất là trong bối cảnh Covid-19 tiếp tục diễn biến phức tạp và cản trở quá trình phục hồi của kinh tế Mỹ. Về phần mình, Trung Quốc cũng không muốn xảy ra phân tách trong các lĩnh vực mà Trung Quốc vẫn có nhu cầu tranh thủ Mỹ như thương mại, tài chính và công nghệ. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình [14] và Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường [15] đều khẳng định Mỹ và Trung Quốc sau nhiều năm hợp tác đã gắn kết chặt chẽ ; việc phân tách là không thực tế, không thể xảy ra, và các nước đều không muốn xảy ra. Các biện pháp của Trung Quốc hiện chủ yếu nhằm củng cố năng lực tự chủ, tìm cách hóa giải sức ép và các đòn công kích từ Mỹ, và khi cần có thể chấp nhận nhân nhượng nhất định nhằm kéo dài giai đoạn "thời cơ chiến lược" để phát triển.

Thứ ba, tập hợp lực lượng trong quan hệ quốc tế ngày nay không còn theo ý thức hệ, mà phát triển đa dạng, đan xen, căn cứ theo lĩnh vực lợi ích. Ngoài Mỹ và Trung Quốc, còn nhiều trung tâm kinh tế lớn khác có đan xen lợi ích, tùy thuộc chặt chẽ về nhiều mặt với cả Mỹ và Trung Quốc, nên không dễ để phân tách kinh tế thế giới thành các hệ thống biệt lập như trước đây. Một số đồng minh thân cận của Mỹ như Nhật Bản, Hàn Quốc vẫn hết sức coi trọng và thúc đẩy hợp tác kinh tế – thương mại với Trung Quốc. Nhiều đồng minh NATO của Mỹ (Anh, Pháp, Ý…) vẫn hợp tác với Trung Quốc ở mức độ nhất định trong lĩnh vực 5G bất chấp sức ép từ Chính quyền Trump.

Kết luận

Cạnh tranh chiến lược là nguyên nhân căn bản dẫn tới tiến trình phân tách giữa Mỹ và Trung Quốc sau bốn thập kỷ gắn kết kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Dịch Covid–19 bùng phát và lan rộng trên toàn cầu cũng là một tác nhân quan trọng đẩy nhanh và làm sâu sắc hơn tình trạng phân tách Mỹ – Trung dưới thời Tổng thống Trump. Phân tách Mỹ – Trung hiện mới ở giai đoạn đầu, song đã diễn ra khá mạnh mẽ trong một số lĩnh vực như công nghệ, đầu tư, tài chính, và dự báo sẽ còn tiếp tục diễn biến phức tạp và có thể còn gia tăng thời gian tới, mặc dù cách tiếp cận của Mỹ trong cạnh tranh với Trung Quốc có thể có những điều chỉnh dưới thời Tổng thống Biden. Tiến trình phân tách giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có tác động đa chiều to lớn, lâu dài và sâu sắc không chỉ đến tất cả các quốc gia mà còn cả đến hệ thống các thể chế, tổ chức, luật chơi và chuẩn mực toàn cầu được định hình từ Chiến tranh Thế giới thứ hai đến nay, trong đó mặt thách thức tỏ ra lớn hơn mặt cơ hội. Mặc dù tiến trình phân tách tạo ra áp lực chọn bên và bước đầu hình thành các tập hợp lực lượng rõ nét hơn xoay quanh hai cường quốc, song chưa có dấu hiệu cho thấy triển vọng phân tách toàn diện giữa Mỹ – Trung hay hình thành trở lại cục diện hai cực và phân tuyến rõ nét như thời Chiến tranh Lạnh Mỹ – Xô.

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược và phân tách Mỹ – Trung có chiều hướng tiếp tục gia tăng và diễn biến phức tạp thời gian tới, nhiều quốc gia đều tỏ quan ngại về những tác động và hệ lụy đối với thế giới, nhất là khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, đồng thời chủ động xây dựng các phương án ứng phó linh hoạt và lâu dài, tránh để rơi vào thế bị động hay bất lợi về chiến lược. Đa phần các nước đều chủ trương và theo đuổi chính sách cân bằng, thúc đẩy hợp tác với cả Mỹ và Trung Quốc trên các lĩnh vực cùng chung lợi ích, trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, hệ thống chính trị và con đường phát triển của nhau. Các cơ chế đa phương, nhất là các cơ chế do ASEAN đóng vai trò trung tâm, tiếp tục được cộng đồng quốc tế coi trọng và thúc đẩy. Luật pháp quốc tế và chuẩn mực khu vực vẫn là nền tảng quan trọng, được các nước sử dụng và đề cao cả trong quan hệ song phương và xử lý các vấn đề khu vực và toàn cầu.

Thời gian tới, cộng đồng quốc tế, trong đó có Việt Nam, đều kỳ vọng hai cường quốc hàng đầu thế giới sớm ổn định quan hệ, thể hiện vai trò và đóng góp ngày một tích cực và có trách nhiệm hơn vào việc duy trì môi trường hòa bình, an ninh, hợp tác và phát triển ở Châu Á – Thái Bình Dương, giúp thế giới sớm vượt qua khủng hoảng Covid–19, tiến bước vào một thập kỷ mới của hòa bình, ổn định, hợp tác và phồn vinh.

Mỹ Châu (Bộ Ngoại giao Việt Nam)

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 29/06/2021

Bài viết được xuất bản lần đầu trên tạp chí Nghiên cứu Quốc tế (Học viện Ngoại giao, số 124 (tháng 3/2021). 

—————–

[1] Định nghĩa của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) về thuật ngữ "decoupling".

[2] "Total competition" – khái niệm được học giả Patrick Cronin (Trung tâm An ninh mới của Mỹ – CNAS) sử dụng để đánh giá hình thái cạnh tranh giữa hai cường quốc trên mọi lĩnh vực (kinh tế, quân sự, khoa học, văn hóa…) song không coi đối phương là "kẻ thù," không dẫn tới đối đầu.

[3] Quy mô GDP của Trung Quốc năm 2016 đã đạt 65% của Mỹ, chi tiêu quân sự thực tế đã lên khoảng 250 tỉ USD/năm, trong khi dưới thời Tổng thống Obama Mỹ liên tục cắt giảm ngân sách quốc phòng.

[4] Tăng thuế nhập khẩu, thuế chống phá giá và trợ cấp, áp hạn ngạch, hàng rào kỹ thuật khác…

[5] Mỹ ban hành các luật FIRRMA, ECRA thắt chặt kiểm soát đầu tư của Trung Quốc Mỹ trong các lĩnh vực nhạy cảm, đặc biệt là công nghệ cao.

[6] Quốc hội Mỹ giới thiệu Dự luật hạn chế dùng Quỹ lương hưu để đầu tư vào chứng khoán Trung Quốc.

[7] Đầu tư 29,1 tỉ USD cho Quỹ đầu tư Big Fund giai đoạn hai để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn. Thiết lập Sàn giao dịch cổ phiếu công nghệ Star Market.

[8] Đã có khoảng 22 Viện Khổng tử tại Mỹ phải đóng cửa dưới thời Chính quyền Trump.

[9] Bộ Ngoại giao Mỹ đưa 5 cơ quan báo chí lớn của Trung Quốc (Tân Hoa Xã, China Daily, People’s Daily, CGTN, China Radio International) vào danh sách "tổ chức nước ngoài" không được hưởng quyền lợi của một cơ quan báo chí, bắt buộc phải khai báo tài chính và hoạt động đầy đủ.

[10] Trung Quốc trục xuất ba nhà báo Mỹ do cáo buộc lợi dụng dịch Covid-19 viết bài sai lệch, mang tính phân biệt chủng tộc.

[11] Sharon Chen and Yinan Zhao, "Decoupling with U.S. Would Cut China’s Growth to 3.5%, say Study", Bloomberg, 3 September 2020, 

[12] Kim ngạch thương mại song phương Mỹ – Trung mỗi ngày đạt trung bình gần 2 tỷ USD, tương đương mức giao thương trong một năm giữa Mỹ và Liên Xô thời Chiến tranh Lạnh.

[13] Cộng đồng doanh nghiệp, giới học giả, một số cựu quan chức Mỹ ; nhóm ủng hộ cải cách ở Trung Quốc.

[14] Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế St. Petersburg ngày 7/6/2019.

Tài liệu tham khảo

A. Tiếng Việt

1. Hoài Thanh. "Phân tách kinh tế Mỹ – Trung : Đe dọa đối lập với thực tế". Báo tin tức, 25/6/2020. 

2. Huy Sơn. "Phân tách Mỹ – Trung trong bối cảnh Covid-19 : Suy thoái toàn cầu là mối đe dọa lớn nhất". Thế giới và Việt Nam, 22/9/2020. 

3. Kim Đường. "Xu thế chia tách toàn diện Trung – Mỹ là không thể ngăn chặn". Trí thức Việt Nam, 1/9/2019. 

4. Mai Ngọc. "Virus corona đẩy nhanh tiến trình phân tách giữa Mỹ và Trung Quốc". Thời báo Ngân hàng, 13/2/2020. 

5. Thái Văn Long. "Đặc điểm mới của cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung Quốc và đối sách của Việt Nam". Tạp chí Cộng sản, tháng 11/2020. 

B. Tiếng Anh

6. Bao Huaying. "Why US-China decoupling failed". GlobalTimes, 12 January 2020.

7. Blustein, Paul . Schism : China, America, and the Fracturing of the Global Trading System. Ontario, Canada : CIGI Press, 2019.

8. Browne , Andrew. "Bloomberg New Economy : For the U.S. and China, the Unthinkable May Be Inevitable". Bloomberg, 27 February 2021. 

9. Dupont, Alan. "US-China Decoupling and the Eve of Economic Destruction". Lowy Institute, 9 October 2020. 

10. Hoecker, Anne and Li, Shu and Wang, Jue. "US and China : The Decoupling Accelerates". Bain & Company, 14 October 2020. 

11. Hoecker, Anne and Wang, Jue and Li, Shu. "Preparing for US-China Decoupling". IndustryWeek, 9 November 2020. 

12. Inkster, Nigel. The Great Decoupling : China, America and the Struggle for Technological Supremacy. London : Hurst, 2021.

13. Johnson, Keith and Gramer, Robbie. "The Great Decoupling". Foreign Policy, 14 May 2020. 

14. Rachman, Gideon. "The Decoupling of the US and China Has Only Just Begun". Financial Times, 17 August 2020. 

15. Rosen, Daniel and Gloudeman, Lauren. "Understanding US -China Decoupling : Macro Trends and Industry Impacts". Rhodium Group, 17 February 2021. 

16. Segal, Stephanie. "Degrees of Separation : A Targeted Approach to U.S.-China Decoupling – Interim Report". CSIS, 3 February 2021. 

17. Weber, Isabella. "Could the US and Chinese economies really ‘decouple’ ?" The Guardian, 11 September 2020. 

Ngoại trưởng Mỹ hối thúc Trung Quốc về Tân Cương, Hong Kong

VOA, 06/02/2021

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói với nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc Dương Khiết Trì trong một cuộc điện đàm ngày thứ Sáu rằng Mỹ sẽ bảo vệ nhân quyền và các giá trị dân chủ ở Tân Cương, Tây Tạng và Hong Kong, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken

Ông Blinken cũng hối thúc Trung Quốc lên án cuộc đảo chính quân sự ở Myanmar, và ông tái khẳng định Washington sẽ làm việc với các đồng minh để buộc Trung Quốc chịu trách nhiệm về những nỗ lực đe dọa sự ổn định của vùng Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, bao gồm ở Eo biển Đài Loan, bộ nói trong một thông cáo.

Ông Dương nói với ông Blinken rằng Mỹ nên "sửa chữa" những sai lầm gần đây của mình và cả hai bên phải tôn trọng hệ thống chính trị và đường lối phát triển của nhau, theo một thông cáo từ Bộ Ngoại giao Trung Quốc.

Mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã xuống mức thấp nhất trong nhiều thập niên dưới thời Tổng thống Donald Trump, và các quan chức Trung Quốc đã bày tỏ sự lạc quan thận trọng rằng bang giao sẽ được cải thiện dưới chính quyền của Joe Biden.

Ông Dương phát biểu tại một diễn đàn trực tuyến ngày thứ Ba rằng ông hi vọng quan hệ giữa hai nước có thể trở lại đường hướng có thể dự đoán được và mang tính xây dựng, nhưng ông kêu gọi Mỹ "ngừng can thiệp" vào các vấn đề thuộc chủ quyền của Trung Quốc, bao gồm Tân Cương, Hong Kong và Tây Tạng, Reuters đưa tin.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Vương Văn Bân cũng phát biểu hôm thứ Sáu rằng "lợi ích chung của hai nước quan trọng hơn những khác biệt của họ" và kêu gọi Mỹ "thỏa hiệp với Trung Quốc" để cải thiện quan hệ.

Tuy nhiên, những chỉ trích về hồ sơ nhân quyền của Trung Quốc vẫn tiếp tục không suy giảm. Bộ Ngoại giao Mỹ ngày thứ Năm nói rằng nước này "hết sức lo lắng" trước tin tức về chuyện xâm hại tình dục phụ nữ trong các trại giam giữ người Uighur và những người Hồi giáo khác ở Tân Cương.

Bản thân ông Biden cũng cho thấy ít dấu hiệu là ông đang nóng lòng giao tiếp với Bắc Kinh, mô tả Trung Quốc là "đối thủ cạnh tranh nghiêm túc nhất của chúng ta" hôm thứ Năm và nói rằng Washington sẽ tiếp tục đối đầu với điều mà ông mô tả là "cuộc tấn công nhắm vào nhân quyền, tài sản trí tuệ và sự quản trị toàn cầu" của Trung Quốc.

"Nhưng chúng ta sẵn sàng làm việc với Bắc Kinh, khi Mỹ có lợi ích làm như vậy", ông nói thêm.

*********************

Biden nói Trump không nên được báo cáo thông tin tình báo

VOA, 06/02/2021

Tổng thống Mỹ Joe Biden không cho rằng người tiền nhiệm Donald Trump nên được báo cáo thông tin tình báo vì "hành vi thất thường" của ông ta và lo ngại ông ta có thể chia sẻ những thông tin này, ông phát biểu trong một cuộc phỏng vấn vào ngày thứ Sáu.

Cựu Tổng thống Trump thường xuyên dè bỉu cộng đồng tình báo và không chịu nghe những báo cáo dài khi ông còn ở Nhà Trắng, theo Reuters.

"Tôi nghĩ là không", ông Biden nói khi được người dẫn chương trình Norah O’Donnell của CBS Evening News hỏi liệu ông Trump có nên được biết các thông tin này hay không.

Các cựu tổng thống Mỹ theo truyền thống được báo cáo tình báo ngay cả khi họ đã rời nhiệm sở.

Ông Trump thường xuyên dè bỉu cộng đồng tình báo và không chịu nghe những báo cáo dài khi ông còn ở Nhà Trắng, Reuters cho biết. Ông cũng tỏ ra hoài nghi tình báo Mỹ cho thấy Nga đã can thiệp vào cuộc bầu cử năm 2016.

Cựu tổng thống Đảng Cộng hòa đang đối mặt với phiên xét xử luận tội thứ hai của ông vào tuần sau, lần này bị buộc tội kích động một cuộc bạo loạn tại Điện Capitol bằng cách kêu gọi những ủng hộ ông "chống lại" kết quả của cuộc bầu cử ngày 3 tháng 11 mà ông đã thua.

Ông Biden nói quan điểm của ông rằng ông Trump không nên được báo cáo tình báo không liên quan đến các cuộc bạo loạn ở Điện Capitol.

Suốt mấy tháng sau cuộc bầu cử, ông Trump tìm mọi cách để lật ngược kết quả trước tòa và đưa ra những cáo buộc vô căn cứ về gian lận tràn lan. Ông không tham dự lễ nhậm chức của ông Biden vào ngày 20 tháng 1 cùng với các cựu tổng thống Mỹ khác, thay vào đó bay đến Florida, nơi ông lập văn phòng hậu tổng thống của mình.

************************

Biden : Trump 'thất thường' không nên được tiếp cận thông tin tình báo

BBC, 06/02/2021

Tổng thống Joe Biden nói người tiền nhiệm Donald Trump không nên được tiếp cận với các báo cáo tình báo vì "hành vi thất thường" của ông.

Mỹ có truyền thống cho phép các cựu tổng thống được thông báo tóm tắt về các vấn đề an ninh của quốc gia - như một phép lịch sự của người đương nhiệm.

Nhưng khi được CBS News hỏi liệu ông Trump có nhận được sự lịch sự tương tự hay không, Tổng thống Biden nói "Tôi nghĩ là không".

Ông trích dẫn "hành vi thất thường" của ông Trump là lý do từ chối quyền tiếp cận này.

Tổng thống từ chối suy đoán về nỗi sợ hãi tồi tệ nhất của ông nếu Trump được phép xem các báo cáo mật, nhưng ông ám chỉ rằng không thể tin tưởng cựu tổng thống trong việc đảm bảo giữ thông tin bí mật.

Ông Biden nói trong cuộc phỏng vấn đầu tiên kể từ khi trở thành tổng thống "Tôi không nghĩ rằng ông ấy cần thiết tiếp cận các thông tin tình báo.

"Sẽ có lợi ích gì trong việc trao cho ông ta các thông tin tình báo ? Lợi ích nào trong việc này, ngoài việc ông ta có thể tiết lộ điều gì đó ?"

Ông Trump có ác cảm với cộng đồng tình báo trong suốt 4 năm nhiệm kỳ tổng thống và đã trải qua 6 đời giám đốc tình báo quốc gia.

Ông Trump đã cật vấn về các báo cáo của các cơ quan Mỹ rằng Nga can thiệp vào cuộc bầu cử năm 2016 và công kích các giám đốc tình báo vì "cực kỳ thụ động và ngây thơ" trước Iran.

Vào năm 2017, ông Trump đã tiết lộ thông tin tuyệt mật cho Ngoại trưởng Nga về một hoạt động của Nhà nước Hồi giáo - động thái bị nhiều người trong cộng đồng tình báo Mỹ coi là vi phạm lòng tin.

Trong cuộc phỏng vấn với CBS, Tổng thống Biden đã được hỏi về phiên tòa luận tội ông Trump đang phải đối mặt tại Thượng viện Hoa Kỳ vì vai trò của ông trong cuộc bạo động tại Điện Capitol vào ngày 6/1.

Ông Biden nói rằng ông đã "quyết liệt để đánh bại" ông Trump trong cuộc bầu cử "vì tôi nghĩ ông ấy không đủ khả năng để trở thành tổng thống", nhưng ông sẽ để Thượng viện quyết định xem liệu ông Trump có nên bị cấm ra tranh cử nữa hay không.

*******************

Ngũ Giác Đài điều động binh sĩ hỗ trợ tiêm chủng vaccine Covid

VOA, 06/02/2021

Chính quyền Tổng thống Joe Biden ngày 5/2 loan báo Ngũ Giác Đài đã chấp thuận điều động 1.100 binh sĩ hiện dịch hỗ trợ công tác tiêm chủng vaccine Covid-19 tại Mỹ, số này chắc chắn sẽ gia tăng trong thời gian tới.

Tòa nhà Ngũ Giác Đài tại Arlington, Virginia (ảnh chụp ngày 9/10/2020)

Đại dịch Covid đã giết hơn 447.000 người Mỹ và làm hàng triệu người thất nghiệp.

Ông Andy Slavitt, cố vấn cao cấp của nhóm đáp ứng Covid-19 Tòa Bạch Ốc, cho hay một phần binh sĩ sẽ bắt đầu đến California trong vòng 10 ngày tới.

Ngũ Giác Đài cho biết 1.100 binh sĩ sẽ được chia làm 5 toán, mỗi toán sẽ có nhiều người tiêm chủng, y tá và nhân viên y tế.

Đây là toán nhân viên quân sự đầu tiên hỗ trợ việc tiêm chủng trên cả nước.

Chánh văn phòng Tòa Bạch Ốc Ron Klain tuần trước cho biết Cơ quan Quản trị Khẩn cấp Liên bang làm việc với Ngũ Giác Đài nhằm sử dụng 10.000 binh sĩ và mở 100 trung tâm trên toàn quốc để tăng cường khả năng tiêm chủng.

Sử dụng quân đội chống virus corona không phải là chuyện mới. Tại cao điểm dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, có hơn 47.000 vệ binh quốc gia yểm trợ các chiến dịch chống Covid-19 và khoảng 20.000 người tiếp tục giúp.

Công binh Lục quân Hoa Kỳ đã xây dựng hàng ngàn phòng bệnh trên toàn quốc để yểm trợ cho các bệnh viện quá tải vì virus corona lây lan.

(theo Reuters)

*******************

Căng thẳng gia tăng về chuyện mở cửa lại trường học giữa dịch

VOA, 06/02/2021

Trong khi nước Mỹ đang chứng kiến những dấu hiệu tiến bộ trong nỗ lực khống chế đại dịch virus corona, vấn đề mở cửa lại các trường học công lập đang trở thành một điểm nóng gây tranh cãi giữa các nhà lãnh đạo chính trị và các công đoàn giáo viên trên khắp cả nước, ảnh hưởng tới hàng triệu học sinh từ cấp mẫu giáo cho tới lớp 12.

Học sinh ăn trưa tại Trường Tiểu học Dawes ở thành phố Chicago, ngày 11 tháng 1, 2021.

Căng thẳng bùng lên hôm 3/2 khi thành phố San Francisco đệ đơn kiện học khu để tìm cách buộc các trường học mở cửa trở lại giữa đại dịch sau nhiều thánh giằng co và thương thuyết với hội đồng giáo dục và công đoàn giáo viên địa phương.

Đây là vụ kiện đầu tiên thuộc loại này ở bang California và có lẽ là đầu tiên ở Mỹ, trong khi hệ thống trường học chịu áp lực ngày càng lớn từ cha mẹ học sinh và các chính trị gia để chấm dứt việc học trên mạng, theo AP. Các công đoàn giáo viên ở nhiều học khu lớn, bao gồm cả San Francisco, nói rằng họ sẽ không quay lại lớp học cho đến khi được tiêm ngừa.

Chưởng lý thành phố San Francisco, Dennis Herrera, được sự ủng hộ từ Thị trưởng London Breed, cho biết ông kiện Học khu Hợp nhất San Francisco và Hội đồng Giáo dục như một biện pháp cuối cùng nhằm cứu vãn những gì còn lại của năm học. Họ nói rằng việc mở lại các trường học là an toàn và việc tiếp tục đóng cửa các trường học này đang gây tổn hại cho phúc lợi của trẻ em.

Giới chức quản trị học khu thì nói rằng họ đang ráo riết nỗ lực để đưa học sinh quay trở lại trường học nhưng không thể định ra một thời biểu cố định cho việc này vì tỉ lệ lây nhiễm virus biến động thất thường và thiếu vaccine cung cấp cho giáo viên, AP đưa tin.

Trong mộtnghiên cứu gần đây, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết có rất ít bằng chứng cho thấy virus lây lan tại các trường học khi các biện pháp phòng ngừa được áp dụng, chẳng hạn như đeo khẩu trang, giãn cách xã hội và lắp đặt hệ thống thông gió thích hợp.

Thị trưởng Breed dẫn ra số liệu cho thấy học sinh người da đen, gốc Mỹ Latin, gốc Á và học sinh có thu nhập thấp đã bị hổng kiến thức đáng kể trong suốt quá trình học từ xa, so với học sinh người da trắng và giàu có hơn.

"Con em của chúng ta đang gánh chịu tổn hại và những sự bất quân bình vốn tồn tại từ trước đại dịch bây giờ ngày càng trở nên trầm trọng hơn", bà nói.

Trong khi đó tại bang Illinois, Thị trưởng Thành phố Chicago, Lori Lightfoot, yêu cầu giáo viên quay trở lại dạy học sau nhiều tháng trì hoãn mở cửa các trường học. Học khu Chicago, học khu đông học sinh thứ ba cả nước, đã cho phép học sinh từ cấp tiền mẫu giáo cho tới lớp 8 từ từ quay trở lại trường học nhưng không có kế hoạch cụ thể cho cấp cao trung học.

Bà Lightfoot khẳng định trẻ em và giáo viên có thể trở lại trường học một cách an toàn sau khi Học khu Chicago chi khoảng 100 triệu đôla cho kế hoạch giữ an toàn, bao gồm mua máy lọc không khí, khử trùng trường học và cho giáo viên xét nghiệm Covid-19. Bà nói rằng việc học từ xa không hữu hiệu đối với tất cả học sinh, đặc biệt là nhiều học sinh người da đen và gốc Mỹ Latin chiếm phần đông trong học khu.

Nhưng công đoàn giáo viên nói tình trạng lây nhiễm vẫn tiếp diễn và lựa chọn an toàn nhất là học trực tuyến. Họ cũng nói rằng ít học sinh muốn quay trở lại. Chưa tới 20% học sinh cấp tiền mẫu giáo và học sinh giáo dục đặc biệt hội đủ điều kiện trở lại lớp học vào tháng trước, tức là khoảng 3.200 trong tổng số 17.000 học sinh, đã đến lớp.

Ông Sam Hồ, người có con đang học lớp 11 trong học khu thành phố San Jose, bang California, cho biết con ông đã học trực tuyến từ tháng 3 năm ngoái đến nay và may mắn là không gặp trở ngại nào ảnh hưởng đến thành tích học tập. Ông cũng nói ông không thấy con than phiền về sự bất tiện nào từ việc không học trực tiếp tại trường.

Dù muốn con quay trở lại trường "càng sớm càng tốt", ông nói tình hình lây nhiễm Covid-19 là điều ông cân nhắc đầu tiên khi quyết định có nên cho con quay trở lại trường hay không. Và ông thông cảm với những đòi hỏi của giáo viên rằng họ phải được bảo vệ an toàn khi quay trở lại giảng dạy trực tiếp.

"Nếu mà tôi là thầy cô thì tôi cũng nghĩ là mình phải bảo vệ cho sức khỏe của mình và học sinh của mình cũng như gia đình của mình. Tại vì lây lan nó có thể chẳng những là giữa mình và những người xung quanh mà những người xung quanh có thể đem tới cho mình rồi đem về nhà cho gia đình", ông nói.

"Tôi có khuynh hướng đồng ý với các thầy cô hơn".

Giữa căng thẳng gia tăng về chuyện cho học sinh và giáo viên quay trở lại trường học, Giám đốc CDC, bác sĩ Rochelle Walensky, ngày 5/2 cho biết cơ quan này sẽ công bố chỉ dẫn về việc mở cửa lại trường học vào tuần sau.

"Trong số những điều chúng ta cần làm để đảm bảo các trường học được an toàn là đảm bảo rằng sự lây lan của dịch bệnh trong cộng đồng giảm xuống", bà Walensky nói trong một cuộc họp tại Nhà Trắng.

Tổng thống Joe Biden cam kết nỗ lực để mở cửa lại hầu hết các trường học từ cấp mẫu giáo cho tới lớp 12 trong vòng 100 ngày đầu tiên tại chức, nhưng ông nhấn mạnh rằng ông sẽ dựa vào các chuyên gia y tế để ban hành hướng dẫn quốc gia hầu mở cửa trở lại một cách an toàn.

Tổng thống đã kí một số sắc lệnh hành pháp giúp hỗ trợ mở lại các trường học và thiết lập một chiến lược quốc gia kiểm soát đại dịch. Ông Biden đang thúc đẩy Quốc hội phê chuẩn thêm 170 tỉ đô la cho các trường từ mẫu giáo tới lớp 12 và đại học để giúp họ giảng dạy trực tiếp một cách an toàn hoặc tạo điều kiện cho việc học từ xa, như một phần trong gói cứu trợ Covid-19 trị giá 1,9 ngàn tỉ đô la của ông.

Không quân Trung Quốc công bố video mô phỏng cuộc tấn công vào căn cứ Mỹ 

Ntdvn, 22/09/2020

Trong bối cảnh căng thẳng khu vực gia tăng, Binh chủng Không quân Trung Quốc công bố một đoạn video mô phỏng máy bay ném bom H-6 mang hạt nhân thực hiện một cuộc tấn công vào một căn cứ giống hệt Căn cứ Không quân Andersen trên đảo Guam ở Thái Bình Dương của Hoa Kỳ, theo Reuters đưa tin ngày 21/9.

Video được đăng trên tài khoản Weibo của Binh chủng Không quân thuộc quân đội Trung Quốc hôm 19/9.

Đoạn video được đăng trên tài khoản Weibo của Binh chủng Không quân thuộc quân đội Trung Quốc hôm 19/9. Video này xuất hiện khi quân đội Trung Quốc tiến hành cuộc tập trận ngày thứ hai gần Đài Loan. Cuộc tập trận này được cho là để thể hiện sự tức giận trước chuyến thăm của một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tới Đài Bắc.

Đảo Guam thuộc Hoa Kỳ là nơi đặt các cơ sở quân sự lớn của nước này, gồm có căn cứ Không quân. Các căn cứ quân sự ở đây là chìa khóa để đối phó với bất kỳ cuộc xung đột nào ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Đoạn video dài hơn 1 phút của Không quân Trung Quốc có nhạc nền thể hiện sự nghiêm trọng và kịch tính giống như một đoạn giới thiệu phim Hollywood. Video cho thấy máy bay ném bom H-6 cất cánh từ một căn cứ quân sự trên sa mạc. Đoạn video có tên "Thần chiến tranh H-6K tấn công!"

Khi máy bay ném bom H-6 đang bay được nửa chặng đường, thì phi công nhấn nút và phóng tên lửa tại một đường băng ven biển không xác định.

Từ một hình ảnh vệ tinh cho thấy, các tên lửa nằm trên đường băng được bố trí giống hệt như tại Căn cứ Không quân Andersen trên đảo Guam của Hoa Kỳ.

Trong video, mặt đất rung chuyển, sau đó là một vụ nổ trên không.

Phần mô tả trong video ghi: "Chúng tôi là những người bảo vệ an ninh trên không của đất mẹ; chúng tôi có sự tự tin và khả năng luôn bảo vệ an ninh cho bầu trời của tổ quốc".

Cả Bộ Quốc phòng Trung Quốc và Bộ Tư lệnh khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương của Hoa Kỳ đều chưa đưa bình luận về video này.

Collin Koh, một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng của Singapore, cho biết, video này có thể nhằm mục đích thể hiện sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc trong việc phóng chiếu sức mạnh tầm xa.

Ông nói: "Đoạn video nhằm cảnh báo người Mỹ rằng, ngay cả những vị trí được cho là an toàn, ở phía xa như đảo Guam cũng có thể bị đe dọa khi nổ ra xung đột ở một số nơi trong khu vực, có thể là Đài Loan hoặc Biển Đông".

Không quân Đài Loan cho biết, H-6 đã tham gia vào nhiều chuyến bay của Trung Quốc đến gần Đài Loan, bao gồm cả những chuyến bay được thực hiện vào tuần trước.

H-6K là mẫu máy bay ném bom mới nhất, dựa trên thiết kế Tu-16 cổ điển của Liên Xô vào những năm 1950.

Ngày 21/9, Bộ Tư lệnh phía Đông của quân đội Trung Quốc, cơ quan sẽ phụ trách các cuộc tấn công vào Đài Loan, đã công bố một video tuyên truyền của chính họ, có tên "Điều gì sẽ xảy ra nếu chiến tranh bùng nổ ngày hôm nay ?". Video cho thấy, những người lính chạy trên những ngọn đồi với cây cối rậm rạp và phóng tên lửa đạn đạo.

"Quê hương, tôi thề tôi sẽ chiến đấu cho bạn cho đến khi chết!", trích từ dòng chữ được đặt ở cuối video với các vụ nổ phát ra ở hậu cảnh.

Ngày 21/9, trong một cảnh báo rõ ràn g đối với Trung Quốc, Đài Loan cho biết, các lực lượng vũ trang của quốc đảo có quyền tự vệ và phản công trong bối cảnh bị "quấy rối và đe dọa". Tuần trước, Trung Quốc đã điều hàng chục máy bay phản lực đến khu vực eo biển Đài Loan.

Bộ Quốc phòng Đài Loan cho biết trong một tuyên bố rằng, họ đã "xác định rõ ràng" các quy trình để quốc đảo phản công trong bối cảnh "tần suất quấy rối và đe dọa cao từ tàu chiến và máy bay của đối phương trong năm nay".

Bộ Quốc phòng Đài Loan cũng đã công bố 2 video  cho thấy tên lửa được bắn vào máy bay F-16 trên không để thể hiện quyết tâm bảo vệ quốc đảo của mình.

Ngoài ra, Bộ Quốc phòng Đài Loan nhấn mạnh trong phần chú thích cho video rằng: "Hãy dám chiến đấu và chiến đấu đến người lính cuối cùng".

Nguyễn Minh

***********************

Trung Quốc 'mượn' phim Hollywood để dọa Mỹ ở vùng Châu Á-Thái Bình Dương ?

BBC, 21/09/2020

Không quân Trung Quốc mới đây đăng tải một đoạn video ngắn, với cảnh các máy bay ném bom có khả năng mang vũ khí hạt nhân H-6 tấn công giả định vào nơi trông giống Căn cứ Không quân Andersen của Mỹ trên đảo Guam, Thái Bình Dương.

Căn cứ Không quân Andersen của Mỹ trên đảo Guam, Thái Bình Dương.

Đoạn video được đăng trên tài khoản Weibo của Lực lượng Không quân Quân đội Giải phóng Nhân dân hôm thứ Bảy 19/9, là ngày thứ hai Trung Quốc có cuộc diễn tập ở gần Đài Loan.

Việc này nhằm tỏ ý giận dữ đối với chuyến thăm của một quan chức cao cấp Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tới Đài Bắc, Reuters tường thuật.

'Mượn' hình ảnh

Video dài 2 phút 15 giây, được trình bày theo kiểu giống như trailer giới thiệu của phim Hollywood, với phần nhạc nền trang nghiêm, gây xúc động.

Trong phim có cảnh các máy bay ném bom H-6 cất cánh từ một căn cứ ở sa mạc. Video này được đặt tên là "Thần chiến tranh H-6K tấn công".

Bay được nửa đường, một viên phi công nhấn nút thả tên lửa xuống đường băng cạnh biển, không được xác định cụ thể là nơi nào.

Cảnh nơi bị ném bom trong đoạn phim do quân đội Trung Quốc đăng tải được cho là trông giống thiết kế của Căn cứ Không quân Andersen

Quả tên lửa rơi xuống đường băng, và hình ảnh vệ tinh cho thấy nơi này có thiết kế rất giống với Căn cứ Andersen.

Guam là nơi đặt các cơ sở quân sự lớn của Hoa Kỳ, trong đó có một căn cứ không quân nơi sẽ đóng vai trò then chốt trong việc ứng phó với bất kỳ cuộc xung đột nào ở vùng Châu Á Thái Bình Dương.

Âm nhạc đột ngột dừng khi các hình ảnh hiện lên với cảnh mặt đất rung chuyển rồi tới cảnh vụ nổ, nhìn từ trên không xuống.

"Chúng tôi là những người bảo vệ an ninh cho bầu trời đất mẹ ; chúng tôi có niềm tin, và có khả năng bảo vệ an ninh cho bầu trời quê hương", không lực Trung Quốc viết trong một đoạn miêu tả ngắn về video.

Cả Bộ Quốc phòng Trung Quốc lẫn Bộ Tư lệnh Ấn Độ - Thái Bình Dương của Hoa Kỳ đều chưa bình luận gì về video này, Reuters nói.

Tuy nhiên, video "nhằm cảnh báo Mỹ rằng ngay cả ở những vị trí tưởng chừng an toàn, ở phía sau như Guam cũng có thể bị đe dọa khi cuộc xung đột liên quan tới các điểm nóng trong khu vực như Đài Loan hoặc Biển Đông bùng nổ", theo nhận xét của Collin Koh, nhà nghiên cứu tại tại viện nghiên cứu chiến lược và quốc phòng Singapore.

Báo South China Morning Post (SCMP) ở Hong Kong dẫn nguồn một số nhà quan sát, nói rằng một số cảnh trong đoạn video trông giống như được lấy trực tiếp từ bộ phim giành giải Oscar hồi năm 2008, The Hurt Locker, và bộ phim hành động ra hồi 1996, The Rock.

Báo này cũng dẫn nguồn tin thân cận với quân đội Trung Quốc xác nhận việc 'mượn' hình ảnh.

Nguồn tin ẩn danh này nói với SCMP rằng việc cơ quan tuyên truyền của quân đội Trung Quốc 'mượn' các cảnh trong phim Hollywood để làm sản phẩm của mình trông huy hoàng hơn là điều khá phổ biến.

Máy bay ném bom H-6 trong một lần trình diễn tại Bắc Kinh hồi 10/2009 (hình minh họa)

Tuy "mượn", nhưng quân đội Trung Quốc khó có khả năng phải đối diện với các vấn đề về vi phạm bản quyền khi "chỉ dùng vài giây", và "không nhằm mục đích thương mại", nguồn tin này nói.

Người dân Trung Quốc không quan tâm tới việc có chuyện mượn cảnh phim Hollywood hay không, mà họ để ý nhiều hơn tới nội dung thông điệp mà phim tuyên truyền đưa ra : đó là quân đội Trung Quốc sẽ không bao giờ để bất kỳ thì lực lượng nước ngoài nào can thiệp vào vấn đề Đài Loan, theo một nhà bình luận quân sự từ Hong Kong.

"Quân đội Giải phóng Nhân dân không chỉ tập trung duy nhất tới Guam", Song Zongping được SCMP dẫn lời. "Hoa Kỳ có các máy bay ném bom chiến lược triển khai ở một số căn cứ quân sự tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có cả các căn cứ ở Nhật Bản".

Hôm thứ Hai, Bộ Tư lệnh Tác chiến miền Đông Trung Quốc, vốn chịu trách nhiệm đối với việc tấn công Đài Loan, cũng ra một video tuyên truyền của riêng mình - video có tên "sẽ thế nào nếu chiến tranh nổ ra ngày hôm nay ?".

Trong video này có cảnh binh lính chạy vào những ngọn đồi rậm rạp cây cối và có tên lửa đạn đạo được phóng ra.

"Đất mẹ, tôi thề sẽ chiến đấu vì người cho tới chết", những dòng chữ Trung Quốc lớn màu vàng hiện lên vào cuối đoạn video, và hình ảnh các vụ nổ bùng lên ở phía hậu cảnh màn hình.

Máy bay ném bom H-6 đã thực hiện một số chuyến bay quanh và gần Đài Loan, theo thông tin từ không quân Đài Loan, bao gồm cả các chuyến bay hồi tuần trước.

********************

Không quân Trung Quốc đăng video dường như mô phỏng tấn công căn cứ Mỹ ở Guam

VOA, 21/09/2020

Lực lượng không quân của Trung Quốc vừa công bố một đoạn video mô phỏng cho thấy máy bay ném bom H-6 có khả năng mang vũ khí hạt nhân thực hiện một cuộc tấn công vào một địa điểm dường như là Căn cứ Không quân Andersen trên đảo Guam của Hoa Kỳ, theo Reuters.

Căn cứ Andersen của Không quân Hoa Kỳ trên đảo Guam.

Đoạn video, được phát hành hôm 19/9 trên tài khoản Weibo của Lực lượng Không quân Giải phóng Nhân dân, được đưa ra khi Trung Quốc thực hiện cuộc tập trận ngày thứ hai gần Đài Loan, để bày tỏ sự tức giận trước chuyến thăm của một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tới Đài Bắc.

Guam là nơi có các cơ sở quân sự lớn của Hoa Kỳ, bao gồm cả căn cứ không quân, đây sẽ căn cứ trọng yếu để đối phó với bất kỳ cuộc xung đột nào ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Đoạn video dài 2 phút 15 giây của không quân Trung Quốc, có nhạc nền trang trọng, kịch tính giống như trong đoạn giới thiệu phim Hollywood, cho thấy máy bay ném bom H-6 cất cánh từ một căn cứ trên sa mạc. Đoạn video có tên "Thần chiến tranh H-6K tấn công !"

Đến khoảng giữa video, một phi công nhấn nút và phóng tên lửa tại một đường băng ven biển không xác định.

Các tên lửa nằm trên đường băng, một hình ảnh vệ tinh cho thấy nó trông giống hệt như cách bố trí của căn cứ Andersen.

Nhạc nền đột ngột dừng lại khi hình ảnh mặt đất rung chuyển xuất hiện, sau đó là hình ảnh một vụ nổ trên không.

"Chúng tôi là những người bảo vệ an ninh trên không của đất mẹ ; chúng tôi có sự tự tin và khả năng luôn bảo vệ an ninh cho bầu trời của tổ quốc", lực lượng không quân Trung Quốc viết trong đoạn video.

Bộ Quốc phòng Trung Quốc và Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Hoa Kỳ chưa phản hồi ngay yêu cầu bình luận của Reuters về đoạn video này.

Ông Collin Koh, một thành viên nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng của Singapore, cho biết đoạn video này nhằm làm nổi bật sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc trong việc tập trung vào sức mạnh vũ khí tầm xa.

Ông nói : "Đoạn video nhằm cảnh báo người Mỹ rằng ngay cả những vị trí được cho là an toàn, hậu cứ như đảo Guam cũng có thể bị đe dọa khi nổ ra xung đột về các điểm chớp nhoáng trong khu vực, có thể là Đài Loan hoặc Biển Đông".

Mỹ-Trung : Bước đại nhảy lùi trong quan hệ song phương

Covid-19, chiến lược chống dịch tại Pháp thất bại, hình ảnh chính quyền Trung Quốc ngày càng xấu trong công luận Tây Phương, đối lập Belarus không cô đơn, đối lập Nga hy vọng gây bất ngờ trong cuộc bầu cử 13/09 là những đề tài chính trên báo Pháp hôm nay.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh ghép ngày 14/05/2020.  AFP – Jim Watson, Peter Klaunzer

Covid-19, Hội đồng Khoa học Pháp nhìn nhận chiến lược chống dịch thất bại khuyến cáo chính phủ phải chọn những quyết định khó khăn. 50.000 ca lây nhiễm mỗi tuần. Sau Marseille đến lượt Bordeaux báo động đỏ. Khắp nơi, các học sinh có dấu hiệu nhiễm bệnh đều được gửi về nhà. Bác sĩ bị tràn ngập các câu hỏi lo ngại của phụ huynh học sinh. Cha mẹ buộc phải ở nhà trông con và được hưởng trợ cấp thất nghiệp bán phần… Le Monde điểm qua tình hình đại dịch tại Pháp nhưng cũng không quên câu chuyện nhà báo Mỹ "Bob Woodward tố cáo tổng thống Donald Trump nói dối về mức độ nguy hiểm của Covid-19". Để rộng đường dư luận, nhật báo độc lập trích các lời giải thích của chủ nhân Nhà Trắng, theo đó, một siêu cường, một lãnh tụ không nên tuyên bố gây sợ hãi.

Washington - Bắc Kinh, bước đại nhảy lùi

Quan hệ bất bình đẳng giữa Trung Quốc với Tây Phương được Le Monde phân tích qua hai bài : Washington-Bắc Kinh, bước đại nhảy lùi và trọng lượng của Trung Quốc (250 tỷ euro đầu tư có Nhà nước sau lưng) trong Liên Âu làm Thẩm kế Viện Châu Âu lo ngại.

Alain Frachon, tác giả bài xã luận "Washington-Bắc Kinh, bước đại nhảy lùi" lưu ý là tổng thống Donald Trump không gọi Trung Quốc nữa mà dùng cụm từ "Đảng cộng sản Trung Quốc", không làm chuyện ngây thơ tìm cách tái lập quân bình cán cân thương mại nữa. Trái lại, Donald Trump "tách đôi" hai nền kinh tế. Trong mùa tranh cử, chủ nhân Nhà Trắng và ngoại trưởng Pompeo liên tục, kẻ cam kết "đem hết xí nghiệp Mỹ về nước" người tố cáo chế độ bạo ngược, phải chặt đứt những cái vòi bạch tuộc của Đảng cộng sản, thế giới tự do phải thắng bạo quyền.

Theo tác giả, phải khách quan nhìn nhận, thứ nhất, ngòi nổ không phải là Trump mà là Tập. Trung Quốc có quyền lên án Mỹ không chấp nhận là đã trợ giúp cho một đối thủ vươn lên với tầm cỡ Liên Xô cũ. Những tuyên bố vung vít của Donald Trump trong mùa tranh cử làm mờ đi một thực tế phũ phàng : đó là Mỹ và thế giới đụng phải một Trung Quốc mới. Tập Cận Bình lãnh đạo một cường quốc tự tin và muốn thống trị: mỗi ngày mỗi độc đoán hơn với dân trong nước, mỗi hung hăng thêm với nước ngoài.

Thứ hai, đại dịch Covid làm lộ ra cường độ xung khắc mang tính chất cấu trúc của hai chế độ. Ban đầu, chính quyền Trung Quốc tỏ ra yếu kém, độc tài, thiếu khả năng bởi vì thiếu minh bạch. 8 tháng sau, tổng kết thiệt hại tại Mỹ cho thấy Donald Trump đã thua trên mặt trận chống dịch.

Đương đầu với Tập Cận Bình, Joe Biden lợi hại hơn Donald Trump ? 

Trung Quốc xác quyết là các chế độ dân chủ Tây phương, với tinh thần rộng lượng, đa hiệu, nay đã xuống dốc, hết hấp dẫn, và do vậy Bắc Kinh không ngần ngại quảng cáo mô hình độc tài, được yểm trợ bằng công nghệ số là tương lai nhân loại.

Thế nhưng, theo Le Monde, dù Trump tái đắc cử hay Joe Biden vào Nhà Trắng, Hoa Kỳ vẫn phải đối mặt với cuộc chiến đa dạng với Trung Quốc của Tập Cận Bình. Trong trận chiến này, Joe Biden có rất nhiều lợi thế để mang lại xung lực mới cho nền dân chủ Hoa Kỳ mà Donald Trump đang phá hỏng. Joe Biden là lá chủ bài quan trọng.

Vì sao Ba Lan tận lực ủng hộ đối lập Belarus

Về thời sự quốc tế, Belarus chiếm khá nhiều cột báo. Ba Lan ủng hộ "Belarus tự do". Nhà đối lập lưu vong Svetlana Tsikhanovskaya được Warszawa tiếp như thượng khách công du hôm thứ Tư vừa qua. Từ 1991, Ba Lan cấp học bổng cho sinh viên Belarus bị đuổi học vì lý do chính trị, lập kênh truyền hình Bielsat phát sóng về Belarus tin tức thời sự về Belarus. Những hành động này nằm trong chiến lược được phác họa từ thời 1950 trong giới tị nạn Ba Lan. Họ nghĩ rằng, chính sách hay nhất để ngăn chận Moskva tiến hành chiến tranh xâm lược của thời Liên xô là củng cố chiến lược ULB độc lập : Ukraine, Belarus và Litva.

Từ khi gia nhập NATO và Liên Hiệp Châu Âu, Ba Lan cố gắng thuyết phục mở rộng biên giới Liên Âu về phía tây. Ba lan cũng đóng vai trung gian hòa giải trong các vụ khủng hoảng ở láng giềng như trường hợp Ukraine trong vụ "Cách mạng cam" năm 2004 và khi xảy ra biểu tình ở quảng trường Maidan 2014. Nhưng bài học Ukraine mất Crimea và một phần Donbass làm nhiều nhà bình luận ở Warszawa cảnh báo không nên hấp tấp lật đổ Lukashenko tạo cơ hội cho Nga can thiệp quân sự, gây nguy hiểm cho khu vực.

Một tựa khác về Belarus : Svetlana Alexievitch bị đe dọa, Nobel văn học 2015, tác giả tác phẩm "Hồi kết của ông cộng sản" (La fin de l’homme rouge) cố thủ trong nhà ở Minsk. Le Monde thuật lại những gì xảy ra trong 48 giờ qua từ khi nhân vật cuối cùng trong số 7 thành viên của Hội đồng Điều phối phong trào đối lập còn tự do, bị an ninh thẩm vấn.

Novosibirsk : thí điểm "bầu cử thông minh" của đối lập Nga

Về thời sự Liên bang Nga, La Croix đưa bài phóng sự "Novosibirsk theo dấu chân Navalny". Thành phố lớn thứ ba ở Siberia trong không khí chuần bị bầu 50 đại biểu Hội đồng thành phố vào Chủ Nhật 13/09 có gì khác với bình thường ? Trước khi bị đầu độc, Alexei Navalny đã làm một phim tài liệu về nạn tham nhũng trong giới đại biểu của đảng Nước Nga Thống Nhất ở Novosibirsk và tổ chức cho phong trào chống tham ô tại địa phương tham gia bầu cử. Một số cử tri, phần đông là người trẻ cho biết họ muốn thay đổi tình trạng này và chứng tỏ với Châu Âu là có thể thực hiện bằng lá phiếu.

Cùng một đề tài, bài phóng sự của đặc phái viên Les Echos cho biết thêm "Đội ngũ của Alexei Navalny hy vọng sẽ đánh bại đảng của điện Kremlin". Chính vì thế mà lãnh tụ đối lập đến tận nơi để tổ chức hàng ngũ để gây bất ngờ. Nhật báo kinh tế nhắc lại chiến thuật "lá phiếu thông minh" dồn phiếu cho bất kỳ đại diện đảng nào miễn có cơ may loại ứng cử viên của đảng cầm quyền. Trước khi bị đầu độc, Alexei Navalny xác quyết "Novossibirk là trận đánh lịch sử, là trận đánh quan trọng nhất trong các cuộc bầu cử tương lai". Sergei Boiko, đại diện của phong trào chống tham nhũng tại Novossibirk tuyên bố "Không cho phe chính quyền tái đắc cử. Thành phố này có thể làm gương cho tất cả đối lập Nga".

Môi trường, sinh thái trở thành một vấn đề nát óc

Les Echos báo động "Kịch bản đen cho ngành hàng không nếu tổng thống Emmanuel Macron thực hiện đề nghị của xã hội công dân, ra luật thu thuế sạch". Dự án 4,2 tỷ euro thuế môi trường đe dọa 150.000 việc làm trong ngành hàng không dân dụng đang chật vật vì Covid.

Làm "loa" cho nông dân, Le Figaro cảnh báo : Nông gia Pháp trước thách thức cách mạng xanh. 45.000 nông gia trồng củ cải đường bị đe dọa sạt nghiệp vì bệnh ký sinh làm lá úa vàng cần sử dụng lại hóa chất trừ sâu Neonicortinoide, bị cấm vì gây hại cho thần kinh và dưới áp lực rất mạnh của phong trào sinh thái. Trong bài phỏng vấn dành cho Le Figaro, bộ trưởng Nông Nghiệp Pháp trình bài nhu cầu "chuyển đổi thực dụng". Hồ sơ này sẽ tăng nhiệt vào mùa thu khi đưa ra Quốc Hội với dự luật đặc cách sử dụng Neonicortinoide trong trường hợp tối cần thiết. Ủng hộ đường lối thực dụng, nhật báo thiên hữu khuyên can phe chống hóa chất trong nông nghiệp nên nhường nhịn nông gia đừng bắt chẹt chính phủ. Chính phủ đã chiều lòng phe sinh thái đóng cửa một lò hạt nhân cũ kỹ, đã đến lúc phe này phải có cử chỉ bảo vệ một phần lãnh vực trồng trọt của đất nước mình.

Trung Quốc : bốn phương lo ngại 

Về địa chính trị, nhân chuyến viếng thăm Ấn Độ của bộ trưởng quân lực Pháp Le Figaro đưa tin: Florence Parly trao cho Ấn Độ thêm năm chiếc Rafale. Đây chỉ là một phần trong nỗ lực hiện đại hóa quân đội của New Delhi trước mối đe dọa của Bắc Kinh, nhật báo thiên hữu nhận định.

Nhật báo kinh tế Les Echos, trang thế giới, tóm tắt bản báo cáo bi quan của Phòng Thương mại Châu Âu tại Trung Quốc : "Các công ty Châu Âu tại Trung Quốc đi trên một bãi mìn chính trị". Đúng là giới đầu tư Tây phương ở Hoa Lục rất mệt mỏi trong những năm gần đây nhưng họ kiên trì bám trụ với hy vọng cuối cùng Trung Quốc sẽ trở lại con đường cải cách và mở cửa.

Thế nhưng, quyển Sách Trắng của Phòng Thương mại Châu Âu, công bố hôm thứ Năm tại Bắc Kinh, cho thấy sự phẫn nộ trong số 1.700 hội viên. Xin trích một câu : Tiếp theo đại dịch Covid, nhiều chướng ngại mới đã xuất hiện làm cho doanh nhân Châu Âu cảm thấy ngày càng ít được hoan nghênh tại Trung Quốc.

Chính quyền Trung Quốc thi hành chính sách "một nền kinh tế, hai chế độ". Một nền kinh tế là kinh tế quốc doanh. Nhà nước ủng hộ tối đa xí nghiệp công và hạn chế đầu tư ngoại quốc khiến cho công ty quốc tế không thể cạnh tranh được.

Phim truyện dã sử cũng bị tẩy chay

Libération hôm nay tập trung vào vụ án Hồi giáo khủng bố thảm sát gần như toàn ban biên tập của tuần báo trào phúng Charlie Hebdo ngày 15/01/2015. Hầu như những thủ phạm chính và nhất là nghi can chủ mưu đều bị giết chết chỉ còn một số đồng lõa ra tòa.

Trang điện ảnh, nhật báo thiên tả giới thiệu phim "Mộc Lan" (Mulan) ra mắt khán giả trong hoàn cảnh trớ trêu. Trung Quốc chi nhiều tiền để áp đặt kịch bản phát huy quyền lực mềm và các nhà điện ảnh Tây phương khuất phục. Thế nhưng, Mộc Lan phải giã từ lô độc đắc kính chào phong trào tẩy chai, theo cách chạy tựa ví von của Libération. Cuốn phim dã sử kiếm hiệp bị công luận bài xích vì quay ngoại cảnh ở Tân Cương nơi mà Bắc kinh tiến hành chính sách đàn áp người Duy Ngô Nhĩ. Trớ trêu thứ hai, phim Mộc Lan - câu chuyện một thiếu nữ giả trai tòng quân triều đình chống xâm lăng phương Bắc (Mông Cổ) - ra mắt đúng vào lúc hàng ngàn học sinh ở Nội Mông liên tục biểu tình chống chính sách Hán hóa chương trình giáo dục của Bắc Kinh. Chưa hết, cộng đồng mạng cho biết diễn viên đóng vai cha của Mộc Lan có gương mặt giống Tập Cận Bình. Không biết chi tiết này hay hay dở ? Libération cho biểt hồi mùa hè vừa qua, một diễn viên nhạc kịch Opera bị xóa tài khoản trên ứng dụng Douyin (TikTok ở Trung Quốc), vì ông trông giống tổng bí thư Đảng cộng sản Trung Quốc. Cách nay hai năm, phim "Jean Christophe và Gấu con" bị cấm ở Hoa Lục vì cộng đồng mạng loan truyền gấu con giống Tập chủ tịch.

Tú Anh

Chuyên gia WHO đến Bắc Kinh tiền trạm cho điều tra về nguồn gốc virus corona (RFI, 11/07/2020)

Theo AFP hôm 11/07/2020, các chuyên gia của Tổ Chức Y Tế tới Bắc Kinh để chuẩn bị cho cuộc điều tra về nguồn gốc virus corona, xuất hiện ở Trung Quốc từ cuối 2019 và lây lan ra khắp thế giới.

Biển ghi bằng tiếng Trung và Pháp trước trụ sở Tổ chức Y tế Thế giới tại Genève, Thụy Sĩ. AFP - Fabrice Coffrini

Chuyến công tác của hai chuyên gia, một về dịch tễ học và một về thú y, diễn ra một ngày sau khi WHO kêu gọi cảnh giác trước tình trạng bùng phát lây lan của virus corona tiếp tục trên thế giới.

Đến lúc này trận đại dịch Covid-19 đã làm hơn 556 nghìn người chết trên toàn cầu và tiếp tục lây nhiễm mạnh, đặc biệt tại Mỹ và Brazil.

Theo phát ngôn viên của Tổ chức Y tế Thế giới, Margaret Harris, các chuyên gia tới Bắc Kinh sẽ làm việc với các quan chức Trung Quốc để xác định những địa điểm cho cuộc điều tra sắp tới.

Bà Harris cho biết thêm, một trong những vấn đề quan trọng là tìm hiểu liệu có phải virus corona được truyền từ động vật sang người, và nếu có thì đó là động vật nào ?

Hôm qua, Hoa Kỳ đã lên tiếng hoan nghênh thông báo mở điều tra của WHO tại Trung Quốc. Đại sứ Mỹ bên cạnh các tổ chức của Liên Hiệp Quốc, tại Genève, Andrew Bremberg nhận định : "cuộc điều tra khoa học này là giai đoạn cần thiết để thấu hiểu minh bạch về cách thức virus lây lan ra khắp thế giới".

Đây là phát biểu tích cực hiếm có từ Hoa Kỳ, dù trước đó chính quyền Donald Trump đã chính thức tiến hành các thủ tục để rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giới.

Ngay từ đầu dịch, Washington đã chỉ trích tổ chức quốc tế này phản ứng chậm trễ và nhất là đã chạy theo đuôi Trung Quốc khi virus xuất hiện.

Anh Vũ

********************

Mỹ cảnh báo công dân về nguy cơ giam giữ gia tăng ở Trung Quốc (VOA, 11/07/2020)

Bộ Ngoại giao Mỹ ngày thứ Bảy cảnh báo công dân Mỹ nên "tăng cường cẩn trọng" tại Trung Quốc vì họ có nhiều nguy cơ trở thành đối tượng của việc thực thi pháp luật tùy tiện bao gồm giam giữ và cấm xuất cảnh.

"Công dân Mỹ có thể bị giam giữ mà không được tiếp cận với các dịch vụ lãnh sự Mỹ hoặc thông tin về tội mà họ bị cáo buộc", Bộ Ngoại giao Mỹ nói trong một cảnh báo an ninh được ban hành cho công dân của mình tại Trung Quốc, nói thêm rằng công dân Mỹ có thể phải đối mặt với "các cuộc thẩm vấn và câu lưu kéo dài vì những lí do liên quan đến an ninh nhà nước".

"Nhân viên an ninh có thể câu lưu và/hoặc trục xuất công dân Mỹ vì gửi những tin nhắn điện tử riêng tư chỉ trích chính phủ Trung Quốc", bộ nói thêm mà không cần dẫn ra ví dụ cụ thể. Bộ cũng không cho biết điều gì đã đưa tới cảnh báo an ninh này.

Cảnh báo an ninh được đưa ra giữa lúc căng thẳng song phương gia tăng cường độ về một loạt các vấn đề từ đại dịch Covid-19, thương mại, luật an ninh Hong Kong mới và các cáo buộc vi phạm nhân quyền đối với người Uighur ở vùng Tân Cương.

*******************

Bầu cử Singapore : Phe đối lập giành được tỷ lệ phiếu lịch sử (RFI, 11/07/2020)

Trong cuộc bầu cử Quốc hội tại Singapore hôm qua, 11/07/2020, đảng cầm quyền vẫn giữ được đa số, nhưng phe đối lập đã giành một tỷ lệ phiếu cao lịch sử.

Trong cảnh giác cao độ với dịch Covid-19, cử tri Singapore thực hiện các biện pháp vệ sinh phòng dịch trước khi bỏ phiếu, ngày 10/07/2020. Reuters - Edgar Su

Đảng Hành động Nhân dân (PAP), cầm quyền liên tục từ khi Singapore giành độc lập năm 1965, đã thu được 61,2% số phiếu, giành 83 trên tổng số 93 ghế của Quốc hội mới. Kết quả này thấp hơn nhiều so với cuộc bầu cử năm 2015, khi đảng PAP thu được 70% số phiếu.

Trong khi đó, Đảng Công nhân, đảng đối lập, giành được đến 10 ghế dân biểu, nhiều hơn 4 ghế so với kết quả cao nhất cho tới nay. Tuy không đánh bại đảng cầm quyền, nhưng những người ủng hộ đảng đối lập tối qua vẫn ăn mừng kết quả lịch sử này.

Từ Kuala Lumpur, thông tín viên RFI trong khu vực Gabrielle Maréchaux tường trình :

Ở tất cả những nơi khác, tỷ lệ phiếu này có vẻ không có gì đáng nói, nhưng ở Singapore thì nó lại mang tính lịch sử. Re Ting Hu, nữ dân biểu mới được bầu của Đảng Công nhân tỏ xúc động nói : 

"Tận đáy lòng, tôi xin cám ơn sự tin tưởng và niềm hy vọng mà đồng bào đã bày tỏ hôm nay. Chúng tôi nguyện sẽ làm việc hết mình để bảo đảm là sự tin tưởng này không bị đặt sai chỗ. Bởi vì chúng tôi không thể có kết quả như hôm nay nếu không có các ủng hộ viên nỗ lực làm việc suốt từ 10 năm qua.

Đứng chung danh sách tranh cử với cô, Jamus Lim còn hứng khởi hơn : "Chúng tôi hy vọng đã làm cho mọi người tin tưởng rằng giấc mơ về một con đường thay thế tương lai là hoàn toàn có thể trở thành hiện thực, nếu có can đảm nắm lấy những thời cơ đang đến với quý vị".

Đảng của họ đã giành được 10 trên tổng số 93 ghế của Quốc hội, một tỷ lệ chưa từng có tại một quốc gia mà việc sắp xếp các đơn vị bầu cử, chiến dịch tranh cử chớp nhoáng trong 9 ngày và các điều kiện ứng cử ngặt nghèo vẫn gây rất nhiều khó khăn cho phe đối lập. Kể từ năm 1995, tỷ lệ phiếu tệ nhất của đảng cầm quyền là 93% và nay kỷ lục đáng ngạc nhiên này bây giờ đã bị phá.

Tại các đơn vị bầu cử mà đảng Công nhân giành thắng lợi tối qua, David dường như đã chiến thắng Goliath và không khí lễ hội đã bao trùm suốt đêm qua.

Khi đi bỏ phiếu hôm qua, cử tri Singapore đã phải tuân thủ các quy định an toàn dịch tễ rất nghiêm ngặt trong bối cảnh đang có dịch Covid-19. Họ phải mang khẩu trang, đeo găng tay, đi bầu trong khoảng thời gian được ấn định trước để bảo đảm giãn cách xã hội.

Các phòng phiếu đã phải kéo dài thêm hai giờ, do cử tri phải xếp hàng rất lâu. Tại Singapore, mọi người dân đều phải đi bỏ phiếu, vì tham gia bầu cử là bắt buộc.

Thanh Phương

**********************

Bầu cử lập pháp Singapore : Kết quả đã được biết trước (RFI, 10/07/2020)

Sau một chiến dịch vận động tranh cử được thu gọn trong 9 ngày, ngày 10/07/2020 hơn 2,65 triệu cử tri Singapore được kêu gọi bầu lại Quốc hội.

Cử tri Singpore và các biện pháp vệ sinh dịch tễ tại một phòng bỏ phiếu ngày 10/07/2020. Reuters - Edgar Su

Thủ tướng mãn nhiệm, Lý Hiển Long và đảng cầm quyền Hành Động Nhân Dân (PAP) được dự báo dễ dàng tái đắc cử. Đảng này liên tục cầm quyền từ khi Singapore dành được độc lập năm 1965. Tuy nhiên, mọi chú ý lần này hướng về gia đình của thủ tướng Lý Hiển Long đang bị chia rẽ : em trai ông là ông Lý Hiển Dương lại ủng hộ phe đối lập.

Thông tín viên đài RFI trong khu vực, Gabrielle Maréchaux cho biết thêm :

"Tại Singapore, hai anh em một nhà trở thành những đối thủ chính trị. Người anh cả là thủ tướng mãn nhiệm vận động cử tri dồn phiếu cho đảng Hành Động Nhân Dân cầm quyền kể từ khi Singapore giành được độc lập.

Như vậy quốc gia nhỏ bé và giàu có này vẫn sẽ đoàn kết trong mùa đại dịch mà tới nay Singapore vẫn chưa hoàn toàn làm chủ được tình hình. Còn người em thì đã đi theo phe đối lập và qua những tin nhắn hoặc đoạn video đăng tải trên Facebook đã chỉ trích chính quyền mà gương mặt tiêu biểu nhất là anh trai ông.

Cả hai đều là con của ông Lý Quang Diệu, người cha lập quốc Singapore. Tới nay, ông Lý Quang Diệu vẫn còn được sùng bái vì đã đưa quốc gia nhỏ bé Đông Nam Á này trở thành một thị trường tài chính quốc tế.

Việc hai anh em một nhà cùng tranh giành di sản chính trị của cha, càng gây thêm hoang mang vào lúc Singapore đã phải đối mặt với virus corona. Đại dịch mà chính quyền đương nhiệm coi là một cuộc "khủng hoảng hiện sinh" buộc quốc gia này phải xem xét lại mô hình phát triển.

Singapore vốn lệ thuộc rất nhiều vào trao đổi mậu dịch với thế giới bên ngoài, đặc biệt là về mặt lương thực thực phẩm. Công luận không phải lúc nào cũng tán đồng việc sử dụng vòng đeo tay để theo dõi và kiểm soát đà lây lan của dịch bệnh. Thêm vào đó, hàng ngàn người lao động nhập cư sống trong những khu tập thể và đấy chính là nơi dịch bệnh bùng phát gây hoảng sợ.

Giới quan sát vẫn tin rằng đảng cầm quyền sẽ giành được thắng lợi trong cuộc tuyển cử lần này, tuy nhiên đa số ở Quốc hội có thể sẽ không áp đảo như mong đợi và điều đó có thể làm thay đổi đường hướng chính trị của đảng cầm quyền".

Thanh Hà

Bắc Kinh tố cáo Washington gây căng thẳng (RFI, 22/06/2020)

Truyền thông Trung Quốc ngày 21/06/2020 trích dẫn báo cáo của một viện nghiên cứu Trung Quốc sắp công bố, dọa rằng gia tăng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc có thể đi đến chiến tranh nếu Washington tiếp tục khiêu khích Bắc Kinh.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. AFP/File

Hoàn Cầu Thời Báo, một tờ báo Nhà nước Trung Quốc, cho biết đây chính là nội dung một bản báo cáo nghiên cứu năm 2020 về sự hiện diện quân sự Mỹ trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương vào thời điểm căng thẳng và các hoạt động thù nghịch mà Trung Quốc cho là nhắm vào nước này có xu hướng gia tăng. Theo bản báo cáo sẽ được Viện Nghiên Cứu Nam Hải của Trung Quốc công bố vào ngày 23/06, khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh Mỹ - Trung là rất có thể, do đó cần phải được xử lý và hạn chế.

Báo cáo của Trung Quốc cho rằng kể từ khi trở thành chủ nhân Nhà Trắng năm 2017, Donald Trump đã khởi động một "cuộc tranh đua giữa các siêu cường", gần như là Chiến Tranh Lạnh. Trang tin Pakistan Eurasiantimes lưu ý, đây cũng là lần đầu tiên trong một tài liệu chiến lược về an ninh quốc gia, Trung Quốc nói đến chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương nhắm thẳng đến sự thống trị của Mỹ trên toàn cầu.

Theo báo cáo này, bộ chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ có đến 375.000 nhân sự hiện diện trong các đơn vị hải quân, quân đội và thủy quân lục chiến. Hơn nữa, với hơn 85.000 quân được triển khai trước đó và một số lượng lớn vũ khí tiên tiến, quân đội Hoa Kỳ đã duy trì một thế thống trị tại Châu Á – Thái Bình Dương trong nhiều năm qua.

Báo cáo được Hoàn Cầu Thời Báo nhắc đến còn tố cáo Mỹ tiến hành một loạt các hoạt động nhằm kềm hãm Trung Quốc nhất là trong các hồ sơ dịch Covid-19, Hồng Kông, Đài Loan, công nghệ cao và quốc phòng. Báo cáo này cho rằng nhiều tầu chiến Mỹ thường xuyên xâm nhập vùng lãnh hải Trung Quốc, tiến hành các chiến dịch quân sự ở Biển Đông và đi xuyên eo biển Đài Loan. Và một trong những hành động được cho là khiêu khích nhất là việc Mỹ cho điều 3 chiếc hàng không mẫu hạm trong khu vực.

Cuối cùng, báo cáo kết luận, do những mối liên hệ chặt chẽ giữa Trung Quốc với nhiều nước trong khu vực và an ninh quốc gia, tranh chấp và mối quan hệ Trung – Mỹ trở nên trầm trọng có nguy cơ làm gia tăng xác suất xảy ra chiến tranh hay một cuộc xung đột.

Minh Anh

**********************

Trung Quốc cảnh báo nguy cơ xung đột quân sự gia tăng với Mỹ ở Châu Á - Thái Bình Dương (RFA, 22/06/2020)

Viện Nghiên cứu Biển Đông Quốc gia Trung Quốc dự kiến sẽ công bố một báo cáo vào ngày 23/6 tới liên quan đến sự hiện diện quân sự của Mỹ ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, đặc biệt là khu vực Biển Đông, đồng thời cảnh báo về xung đột giữa hai nước do nguy cơ đụng độ quân sự gia tăng.

Hình do Hải quân Mỹ cung cấp hôm 7/10/2019 : Tàu sân bay USS Ronald Reagan của Mỹ trong nhóm tác chiến Ronald Reagan ở Biển Đông - AFP

Theo Hoàn Cầu Thời Báo của Trung Quốc hôm 22/6, báo cáo mới đưa ra các thông tin cụ thể về chính sách an ninh của Mỹ, việc triển khai và hiện diện quân sự cũng như các hoạt động quân sự của Mỹ gần đây trong khu vực.

Theo báo cáo, kể từ khi Tổng thống Donald Trump lên nắm quyền vào đầu năm 2017, việc cạnh tranh giữa các cường quốc giống như dưới thời chiến tranh lạnh, chiến lược Ấn Độ Thái Bình Dương của chính phủ Mỹ được đưa ra vào năm 2018 nhắm tới việc bảo vệ vị trí đứng đầu của Mỹ trên thế giới và khu vực.

Báo cáo cho biết Hoa Kỳ có khoảng 375.000 quân thuộc Bộ Tư lệnh Ấn Độ - Thái Bình Dương, bao gồm 60% quân thuộc các tàu hải quân, 55% thuộc lục quân và 2/3 thuộc thuỷ quân lục chiến. Với một lượng lớn vũ khí mới và hiện đại, quân đội Mỹ đã duy trì vị trí đứng đầu hoàn toàn của Mỹ ở Châu Á Thái Bình Dương trong nhiều năm, trong khi tiếp tục tìm kiếm việc điều quân mới, ngân sách và nguồn lực để đối phó với Nga và Trung Quốc.

Báo cáo cũng nói tới việc tàu của hải quân Hoa Kỳ đã gia tăng các hoạt động tuần tra ở khu vực Biển Đông trong thời gian gần đây, đi qua các vùng nước mà Trung Quốc đòi chủ quyền ở Biển Đông và eo biển Đài Loan. Gần đây nhất Hoa Kỳ đã điều động cùng một lúc 3 hàng không mẫu hạm đến Biển Đông.

Giới chức quân sự của Trung Quốc cho Hoàn Cầu Thời Báo biết quân đội Trung Quốc đã đuổi những tàu của hải quân Mỹ ra khỏi các vùng nước gần quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, đồng thời thực hiện các cuộc tập trận để gia tăng khả năng chiến đấu, cho thấy khả năng và quyết tâm của Trung Quốc trong việc bảo vệ chủ quyền của mình.

Báo cáo cảnh báo việc Hoa Kỳ đã tăng cường triển khai quân đến khu vực, gia tăng hợp tác với các đồng minh quân sự và có các hoạt động gây hấn nhắm vào Trung Quốc, "khiến Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tăng chi tiêu quân sự và xây dựng các lực lượng quân sự hợp lý để bảo vệ an ninh quốc gia".