Thông Luận

Thanh tra chính phủ Việt Nam nói đã phát hiện ra hàng loạt dự án BOT sai phạm trên hàng trăm tỷ đồng, theo công bố chính thức kết luận thanh tra chiều 6/9.

Nhiều dự án BOT có dấu hiệu sai phạm, theo Thanh tra Chính phủ

Chiều 6/9, Thanh tra Chính phủ đã công bố kết luận thanh tra về các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT) và hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) trong lĩnh vực giao thông, môi trường tại Bộ Giao thông Vận tải.

Kết luận thanh tra cho thấy có nhiều sai phạm từ giai đoạn đấu thấu, cho đến khâu tiến hành dự án và khâu thu phí hoàn vốn một cách kém hiệu quả, không hợp lý trong một thời gian dài.

Sai quy định về đầu thầu dự án

Thanh tra Chính phủ xác nhận Bộ Giao thông vận tải đã không tiến hành kêu gọi đầu tư vào tháng Một hàng năm theo quy định, dẫn đến chủ trương đầu tư, thông tin dự án không được công bố toàn diện, làm hạn chế số lượng nhà đầu tư.

Theo báo VnEconomy, từ khi triển khai hình thức hợp đồng BT, BOT, tức từ năm 2009, đã có hơn 70 dự án không được lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức đấu thầu mà 100% do chỉ định thầu.

Ngoài ra, nhiều nhà đầu tư chỉ góp khoảng 12-15% vốn, còn lại vay 100% vốn ngân hàng với lãi suất cao, phần lớn từ các ngân hàng thương mại cổ phần nhà nước, với vốn điều lệ, vốn vay do Chính phủ bảo lãnh.

Phê duyệt sai tăng trên 451,6 tỷ đồng

Bộ GIAO THÔNG VậN TảI còn phê duyệt sai tổng mức đầu tư cho nhiều dự án, cụ thể là sáu dự án :

- Dự án hầm đường bộ Phước Tượng - Hầm Phú Gia trên 44 tỷ đồng

- Dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân- Cầu Giẽ 18,8 tỷ đồng

- Dự án đường Hoà Lạc-Hoà Bình và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai- Hoà Bình trên 51,2 tỷ đồng

- Dự án đường Thái Nguyên- Chợ Mới trên 101 tỷ đồng

- Dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 đoạn Km0+000 đến Km123+105 trên 225,195 tỷ đồng

- Dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 Km123+105 đến Km268 là 11,14 tỷ đồng.

Chỉ với sáu dự án trên, tổng mức đầu tư phê duyệt sai đến trên 451,6 tỷ đồng.

Hầm đường bộ Phước Tượng - Phú Gia bị phê duyệt sai trên 44 tỷ

VnEconomy trích dẫn kết luận thanh tra, rằng doanh thu thực tế của một số dự án 'chênh lệch cao' so với phương án tài chính.

Phần lớn dự án BOT là cải tạo, nâng cấp đường

Kết luận thanh tra cũng xác nhận nhiều dự án BOT là chỉ cải tạo, nâng cấp chứ không mở rộng mạng lưới, phân làn giao thông nên vẫn không hề cải thiện tình trạng ách tắc.

VnEconomy dẫn chứng dự án Quốc lộ 6 xây dựng đường mới Hòa Lạc - Hòa Bình nhưng lại đi cùng việc cải tạo 7km Quốc lộ 3 và xây dựng tuyến Thái Nguyên - Chợ Mới, rồi đặt hai trạm thu phí ở hai nơi.

Nhiều dự án còn đặt sai trạm thu phí, như đặt trạm thu phí ngoài vùng dự án như Phước Tượng-Phú Gia, hay thu phí đường này để hồi vốn đường kia như dự án Thái Nguyên-Chợ Mới, Hòa Lạc-Hòa Bình.

"Những bất cập đó theo từng góc độ đều ảnh hưởng nhất định đến lợi ích nhà đầu tư, Nhà nước và đặc biệt là tạo áp lực về giá phí cao đối với người dân tham gia giao thông và chi phí hoạt động vận tải.

"Thực tế đã xảy ra một số vụ việc người dân bức xúc và tụ tập đông người phản đối đến nay chưa có hướng giải quyết dứt điểm", báo VnEconomy dẫn lời Thanh tra Chính phủ.

Vụ BOT Cai Lậy : Công an mời tài xế lên làm việc

Trước buổi công bố kết luận thanh tra hai ngày, thì báo Người Lao Động đưa tin một số tài xế trả tiền lẻ ở BOT Cai Lậy đã bị công an "mời lên làm việc".

The báo này, công an huyện "không xử lý tài xế" mà "chỉ hỏi thăm sự việc".

"Có mấy xe đi một lượt nên mời hỏi thôi chứ không có xử lý hay buộc người ta làm gì đâu. Chỉ hỏi là tâm tư, nguyện vọng thế nào thôi để có chủ trương chung", một chỉ huy công an nói với báo Người Lao Động hôm 4/9.

Trong bản toàn văn kết luận, Thanh tra Chính phủ kiến nghị 'chấn chỉnh quản lý' và 'xử lý kinh tế'.

Trong đó, với Bộ Giao thông vận tải, đơn vị chịu trách nhiệm chính trong các sai phạm trên, phải "khắc phục và thực hiện nghiêm túc các quy định", "rà soát, giám sát chặt chẽ" các hoạt động quyết toán đầu tư.

Với 6 dự án phê duyệt sai 451,6 tỷ, Bộ Giao thông vận tải phải điều chỉnh về tổng vốn đầu tư, xác định lại chi phí và thu hồi nộp gân sách phần còn lại.

Bản kết luận của Thanh tra Chính phủ về các dự án BOT không đề cập đến dự án BOT Cai Lậy vốn gây xôn xao dư luận trong tháng qua, khi nhiều tài xế phản đối vị trí bất hợp lý và mức phí quá cao của trạm thu phí này.

Nhân dân Đồng Tâm

Trần Quang Thành thực hiện

Nguồn : TiengDanMedia, 07/09/2017

Đề nghị điều tra việc kích động ở trạm thu phí quốc lộ 5 (RFA, 06/09/2017)

Đơn vị được giao thu phí tại trạm quốc lộ 5 đã báo cáo các cơ quan an ninh Thành phố Hà Nội, Hải Phòng, Hưng Yên để điều tra việc một số cá nhân gây rối, kích động khi dùng tiền lẻ qua trạm.

Trạm thu phí quốc lộ 5 đoạn qua Văn Lâm, Hưng Yên bị ùn tắc khi tài xế sử dụng tiền lẻ trả phí - Courtesy of Otofun

Theo Tổng công ty Phát triển hạ tầng và đầu tư tài chính Việt Nam Vidifi, ngày 27/8, một tài xế đã dùng tiền lẻ để trả phí khi đi qua trạm số 1, quốc lộ 5 sau đó ghi hình lại và đưa lên mạng xã hội. Một số đối tượng nhân sự việc này đã kêu gọi kích động tiêu cực về trạm thu phí trên mạng xã hội.

Báo cáo của công ty này cũng nói rõ vào ngày 4/9 khoảng 30 xe ô tô sử dụng tiền mệnh giá thấp đi qua trạm sau đó lại quay đầu đi hướng ngược lại và tiếp tục dùng tiền lẻ để trả phí nhằm gây ách tắc giao thông. Các xe này thậm chí còn dàn hàng ngang, tạo tình huống tai nạn xe giả để người dân hiếu kỳ ra xem.

Lãnh đạo Vidifi cho biết đã báo cáo lên Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và các bộ ngành liên quan để có ý kiến chỉ đạo.

*******************

Ùn tắc giao thông tại trạm thu phí BOT huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên (RFA, 05/09/2017)

Từ chiều ngày 4/9, một số tài xế đã sử dụng tiền lẻ và đỗ xe để phản đối trạm thu phí BOT số 1 Quốc lộ 5 đoạn qua huyện Văn Lâm tỉnh Hưng Yên, khiến giao thông ùn tắc kéo dài.

Ùn tắc giao thông tại trạm thu phí BOT huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên chiều ngày 4/9/2017 - Facebook Citizen

Tới thời điểm 6h tối ngày 5/9, tình trạng ùn tắc vẫn diễn ra tại trạm này.

Ông Nguyễn Văn Huyện, Tổng cục trưởng Tổng cục đường bộ Việt Nam xác nhận tình trạng trên với báo chí, nói thêm rằng việc thu phí tại trạm này đã diễn ra nhiều năm nay theo đúng quy định.

Ông Huyện cũng cho biết nhiều tài xế lợi dụng việc phản đối trạm thu phí để kích động gây mất trật tự, do đó chính quyền địa phương đã điều động 200 cảnh sát cơ động và thanh tra, cảnh sát giao thông để ổn định trật tự khu vực này.

Hiện tại mức phí qua trạm thấp nhất là 40.000 đồng/lượt và cao nhất là 180.000 đồng/lượt.

Trạm thu phí số 1 trên Quốc lộ 5 được Chính phủ bàn giao cho Tổng Công ty phát triển hạ tầng và đầu tư tài chính thu phí từ năm 2009.

******************

Dân dùng tiền lẻ phản đối BOT trên Quốc lộ 5 (RFA, 05/09/2017)

Từ chiều ngày 4/9, một số tài xế đã sử dụng tiền lẻ và đỗ xe để phản đối trạm thu phí BOT số 1 Quốc lộ 5 đoạn qua huyện Văn Lâm tỉnh Hưng Yên, khiến giao thông ùn tắc kéo dài.

Một số tài xế sử dụng tiền lẻ trả phí tại trạm thu phí quốc lộ 5 đoạn qua Văn Lâm, Hưng Yên. Otofun

Tới thời điểm 6h tối ngày 5/9, tình trạng ùn tắc vẫn diễn ra tại trạm này.

Ông Nguyễn Văn Huyện, Tổng cục trưởng Tổng cục đường bộ Việt Nam xác nhận tình trạng trên với báo chí, nói thêm rằng việc thu phí tại trạm này đã diễn ra nhiều năm nay theo đúng quy định.

Ông Huyện cũng cho biết nhiều tài xế lợi dụng việc phản đối trạm thu phí để kích động gây mất trật tự, do đó chính quyền địa phương đã điều động 200 cảnh sát cơ động và thanh tra, cảnh sát giao thông để ổn định trật tự khu vực này.

Hiện tại mức phí qua trạm thấp nhất là 40.000 đồng/lượt và cao nhất là 180.000 đồng/lượt.

Trạm thu phí số 1 trên Quốc lộ 5 được Chính phủ bàn giao cho Tổng Công ty phát triển hạ tầng và đầu tư tài chính thu phí từ năm 2009.

"Không hề có trục lợi cá nhân hay lợi ích nhóm ở đây. Tuy nhiên đây là trách nhiệm của chính quyền địa phương và chúng tôi thấy rất xấu hổ".

Sáng 9/5, ông Nguyễn Văn Hải, Chủ tịch UBND huyện Tương Dương, Nghệ An đã có chia sẻ với Đất Việt xung quanh việc UBND huyện "quên" chi trả hơn 5,6 tỷ đồng tiền hỗ trợ cho các học sinh nghèo năm học 2013-2014.

Theo ông Hải, ngay sau khi xảy ra sự việc, huyện đã chỉ đạo các cơ quan, đơn vị để khắc phục khuyết điểm nêu trên.

UBND huyện Tương Dương đã quyết định cấp kinh phí tại quyết định ngày 28/8 và đã chuyển về các đơn vị thụ hưởng để chi trả kịp thời trước khai giảng năm học mới 2017-2018.

"Chúng tôi đã chuyển tiền về nhập vào các cơ sở giáo dục. Các trường có nhiệm vụ phải đi cấp phát và chúng tôi cũng chỉ đạo các xã, cán bộ huyện xuống đôn đốc để nhanh chóng xử lý việc này. Mục tiêu của huyện là trả xong trước ngày 5/9.

Bây giờ không biết tiến độ đến đâu. Bởi lẽ đây là những vùng sâu, vùng xa đi lại gặp rất nhiều khó khăn. Cán bộ phải đến từng gia đình hộ nghèo có các cháu đi học để phát. Theo quy định, mỗi tháng các cháu học sinh được hỗ trợ 70.000 đồng kéo dài trong 9 tháng.

Đến ngày 10/9 thì các xã phải báo cáo tổng hợp để huyện nắm để tiếp tục chỉ đạo", ông Hải khẳng định.

Học sinh nghèo ở huyện Tương Dương không nhận được tiền hỗ trợ từ ngân sách. Ảnh : N.A.

Ông Hải cho rằng, nguyên nhân dẫn đến sự việc trên là do chuyển đổi hình thức đơn vị chủ quản, cấp phát.

Cụ thể, trước đây theo nghị định 49 thì phòng Lao động, thương binh xã hội thực hiện chế độ cấp phát tiền hỗ trợ cho các cháu học sinh. Tuy nhiên nghị định 74 lại chuyển về Phòng Giáo dục – đào tạo xử lý.

"Vì việc này nên anh em cấp tiền cho phòng Lao động, thương binh xã hội phải rút về để chuyển cho các cơ sở giáo dục.

Khi rút về không hiểu sao năm đó lại chi trả cả 2 năm học. Chi trả học kỳ 2 của năm 2013-2014 và chi trả kỳ 1 năm học 2014-2015. Cho nên trong thời điểm đó người ta lẫn lộn, kiểu như lãng quên.

Nhưng trong cả quá trình đó thì chúng tôi không lắng nghe phản ánh. Mãi đến khi họp Hội đồng mới có phản ánh thì tôi thành lập đoàn liên ngành ngay để thanh tra, kiểm tra để làm rõ xem thực hư đến đâu", ông Hải phân trần.

Vị Chủ tịch UBND huyện cho biết thêm, số tiền 6,5 tỷ đồng quên trả cho các cháu học sinh nằm trong ngân sách nhà nước và được gửi ở kho bạc.

"Không hề có tư lợi, trục lợi cá nhân hay lợi ích nhóm gì ở đây cả. Tuy nhiên đây cũng là trách nhiệm của chính quyền địa phương. Sự việc xảy ra khiến chúng tôi xấu hổ. Dù ở thời điểm nào thì chúng tôi cũng phải xin lỗi dân.

Thực tế nếu tính năm học thì đúng 3 năm quên trả tiền cho học sinh. Tuy nhiên so với quyết định của tỉnh cấp tháng 6/2015 thì không phải như thế. Chúng tôi căn cứ vào quyết định cấp tiền của tỉnh. Theo quy định, năm ngân sách sau thì chi trả cho kỳ 2 của năm học trước", ông Hải chia sẻ.

Trước đó, ông Nguyễn Văn Hải, Chủ tịch UBND huyện Tương Dương đã viết thư xin lỗi phụ huynh và học sinh tại đây.

Cũng liên quan đến vụ việc này, đại diện Ủy ban kiểm tra Tỉnh ủy Nghệ An cũng khẳng định đã cử cán bộ vào cuộc xác minh vụ việc.

Theo đó, UBKT Tỉnh ủy sẽ làm việc trực tiếp với lãnh đạo UBND huyện Tương Dương, yêu cầu làm rõ việc tại sao sau 3 năm vẫn chưa chi trả tiền hỗ trợ cho học sinh nghèo.

Hà Nam

Một loạt sai phạm của đương kim phó Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai, bà Phan Thị Mỹ Thanh, được chỉ ra. Bà này bị quy trách nhiệm chính trong việc thu tiền xây dựng cơ sở hạ tầng, tại khu dân cư Dệt Thống Nhất nhưng lại gửi ngân hàng lấy lãi trong gần 20 năm qua.

Đương kim phó Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai, bà Phan Thị Mỹ Thanh (hanoimoi)

Vào thời điểm năm 1996, Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Nai giao cho Sở Công nghiệp lập dự án khu nhà tập thể Nhà máy dệt Thống Nhất, tại phường Tân Biên, thành phố Biên Hòa với diện tích gần 1,6 héc-ta để phân thành 121 lô nền cấp cho cán bộ, công nhân viên tự xây dựng nhà ở.

Sở Công nghiệp lúc bấy giờ tiến hành thu tiền đóng góp 1,4 tỷ đồng của cư dân tại khu tập thể Nhà máy dệt Thống Nhất để làm hạ tầng. Tuy nhiên, cơ quan này đã đem số tiền gửi ngân hàng lấy lãi và sử dụng vào việc thưởng tết, chi tiền bồi dưỡng… mà không có chứng từ kế toán.

Theo kết luận thanh tra của Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Nai, hiện công trình trong gần 20 năm qua vẫn còn dở dang và nguyên Giám đốc Sở Công nghiệp kiêm Kế toán trưởng, bà Phan Thị Mỹ Thanh, nay là Phó Bí thư tỉnh bị quy trách nhiệm chính trong vụ việc vừa nêu.

Bên cạnh đó, Bộ Công An gửi giấy mời làm việc với bà Phan Thị Mỹ Thanh liên quan những sai phạm khác trong vai trò Phó bí thư tỉnh Đồng Nai.

Trạm Thu phí Cai Lậy chưa hoạt động trở lại, báo chí Việt Nam đang tiếp tục lôi ra ánh sáng một số công trình giao thông đang vận hành theo phương thức BOT có nhiều dấu hiệu đáng ngờ nhưng chẳng có gì bảo đảm việc phát triển hạ tầng giao thông bằng phương thức BOT sẽ kết thúc có hậu…

Trạm thu phí Cai Lậy trên báo trong nước.

***

Cuối tuần vừa qua, tờ Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh đem dự án BOT quốc lộ 91B ra mổ.

Theo Wikipedia thì quốc lộ 91B dài khoảng 17 cây số, nối cảng Cái Cui, tọa lạc ở quận Cái Răng, thành phố Cần Thơ với quốc lộ 91, đoạn chạy ngang quận Ô Môn, thành phố Cần Thơ.

Tờ Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh kể rằng, dự án quốc lộ 91B được duyệt từ 1995 nhưng đến năm 2010 mới hoàn tất. Chi phí xây dựng quốc lộ 91B là 455 tỉ, kiếm được từ việc bán trái phiếu chính phủ.

Đúng… một tuần sau khi thông xe thì quốc lộ 91B bắt đầu… hư (mặt đường xuất hiện nhiều vết nứt dài, tróc nhựa, hình thành các ổ gà rồi các ổ gà trở thành ổ voi) ! Tất nhiên chủ đầu tư lúc đó là Ban Quản lý Dự án Đầu tư - Xây dựng thành phố Cần Thơ phải bắt đầu… sửa.

Chuyện này kéo dài cho tới năm 2014 thì Bộ Giao thông vận tải quyết định giao quốc lộ 91B cho Công ty Đầu tư Quốc lộ 91 Cần Thơ - An Giang, doanh nghiệp đã đầu tư và đang khai thác quốc lộ 91 (dài 142 cây số, từ quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ tới cửa khẩu Tịnh Biên, thuộc huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang). Công ty Đầu tư Quốc lộ 91 Cần Thơ - An Giang đã gia cố lại nền, trải nhựa, thay khe co giãn của một số cây cầu trên quốc lộ 91B rồi thu phí.

Cần lưu ý là chi phí thực hiện quốc lộ 91B chỉ có 455 tỉ nhưng chi phí sửa chữa quốc lộ 91B ở mức như đã kể được khai và được duyệt tới 614 tỉ (?). Nhìn một cách tổng quát thì 455 tỉ vay của dân thông qua phát hành trái phiếu trở thành giấy lộn, quốc lộ 91B từ công lộ trở thành tài sản do Công ty Đầu tư Quốc lộ 91 Cần Thơ - An Giang đầu tư và đang khai thác hợp pháp !

***

Chẳng riêng dân chúng mà các cơ quan hữu trách nhưKiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ đều đã chính thức xác nhận, các dự án BOT trong lĩnh vực hạ tầng giao thông có nhiều điểm bất ổn. Về lý thuyết, BOT được xem như giải pháp tốt nhất trong bối cảnh công quỹ eo hẹp nên phải khai thác các nguồn lực khác để phát triển hạ tầng giao thông, thúc đẩy kinh tế, xã hội phát triển. Song trên thực tế, các dự án BOT trở thành phương thức mãi lộ hợp pháp. Thay vì phải tổ chức đấu thầu, lựa chọn nhà đầu tư hội đủ các yêu cầu cả về năng lực tài chính, lẫn năng lực kỹ thuật thì hệ thống công qỦyền Việt Nam lại chỉ định một số doanh nghiệp thiếu cả tiền lẫn kinh nghiệm, khả năng thực hiện các dự án hạ tầng giao thông làm chủ đầu tư. Thay vì phải tạo ra thêm những công trình giao thông mới, chủ đầu tư của phần lớn dự án BOT chỉ sửa chữa, cải tạo các công lộ rồi bắt dân chúng trả tiền. Thay vì phải thẩm định kỹ chi phí đầu tư, lưu lượng phương tiện giao thông để xác định chính xác mức phí, thời gian được phép thu phí, thời điểm phải chuyển giao thì hệ thống công quyền Việt Nam để cho nhà đầu tư tự tính và tính thế nào cũng được chấp thuận.

Giữa cơn bão dư luận về các dự án BOT trong lĩnh vực giao thông, ông Đặng Huy Đông, một trong các Thứ trưởng của Bộ Kế hoạch - Đầu tư, thú nhận, "các dự án BOT chẳng theo theo quy định nào" và "luôn chứa đựng rủi ro rất lớn về tham nhũng".

Ông Đông chỉ nói tới đó, các facebooker và báo giới chứng minh thêm rằng, tham nhũng trong các dự án BOT thuộc lĩnh vực giao thông là tham nhũng từ thượng tầng.

Trong Kết luận thanh tra về bảy dự án BOT liên quan tới hạ tầng giao thông mà Thanh tra Chính phủ Việt Nam công bố hồi trung tuần tháng 8, cơ quan này dẫn dự án BOT cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ như ví dụ minh họa cho bản chất hàng trăm dự án BOT thuộc lĩnh vực giao thông ở Việt Nam.

Pháp Vân – Cầu Giẽ vốn là công lộ, chỉ phải "trải lại nhựa, kẻ vạch phân tuyến, làm lại hàng rào, đặt biển báo" nhưng nhà đầu tư cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ vẫn được phép thu phí ngang với đọan cao tốc được làm mới. Nhờ vậy, mỗi ngày, cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ thu được khoảng hai tỉ đồng.

Tại sao lại vô lý như vậy ? Trương Huy San giải thích trên trang facebook của ông : Đó là để cứu bà Đỗ Thị Huyền Tâm, vợ sau của ông Nông Đức Mạnh, cựu Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam. Năm 2012, bà Tâm, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Minh Tâm, gật đầu làm vợ ông Nông Đức Mạnh khi đã "cảm thấy hơi lạnh của còng" vì dùng các thủ đoạn gian dối để vay và không có khả năng thanh toán hàng ngàn tỉ đồng. Nhờ hai dự án BOT (cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ và Hạ Long – Vân Đồn), bà Tâm rũ bùn đứng dậy sáng lòa ! Trương Huy San nhận định, nguồn tiền giúp bà Tâm đứng dậy sáng lòa là "tiền của dân, tiền của chúng ta".

Nhân dịp Thanh tra Chính phủ Việt Nam công bố Kết luận thanh tra về bảy dự án BOT liên quan tới hạ tầng giao thông, tờ Thanh Niên mới kể ra rằng, một doanh nhân từng tâm sự với phóng viên của tờ báo này là từ năm 2013, ông ta hết hứng thú với các dự án BOT trong lĩnh vực cầu đường vì bị "vỗ vai", buộc phải nhường dự án đã hoàn thành tất cả các thủ tục cho một doanh nghiệp "sắp chết" chỉ vì chủ doanh nghiệp đó là người nhà của một cựu lãnh đạo cao cấp.

Cũng nhân dịp Thanh tra Chính phủ Việt Nam công bố kết luận vừa kể, tờ Lao Động huỵch toẹt, chủ dự án BOT cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ là Công ty Đầu tư và Phát triển Xây dựng Minh Phát. Người nắm giữ đa số cổ phần của Công ty Đầu tư và Phát triển Xây dựng Minh Phát là ông Đỗ Ngọc Minh (anh ruột bà Đỗ Thị Huyền Tâm). Lao Động dẫn hàng loạt dấu hiệu cho thấy Công ty Đầu tư và Phát triển Xây dựng Minh Phát được thành lập chỉ nhằm tiếp nhận dự án BOT cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ. Tiền thực hiện dự án BOT cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ chủ yếu là tiền vay ngân hàng và Công ty Đầu tư và Phát triển Xây dựng Minh Phát đã đem quyền thu phí từ dự án BOT cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ làm vật thế chấp.

***

Trong mười năm vừa qua, trạm thu phí của các dự án BOT trong lĩnh vực cầu đường mọc lên như nấm trên khắp Việt Nam, rất nhiều người không nhận ra rằng, phí vận tải tăng làm vật giá tăng vọt và dù không lái xe, không kinh doanh vận tải, họ vẫn là nạn nhân. Tuy nhiên tác hại từ sự lũng đoạn của các nhóm khai thác hình thức BOT trong lĩnh vực giao thông để trục lợi không chỉ ngừng ở mức đó.

Theo một báo cáo mà chính phủ Việt Nam vừa trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội thì tính đến cuối năm ngoái, chủ đầu tư các dự án BOT trong lĩnh vực giao thông đang nợ hệ thống ngân hàng khoảng 84.000 tỉ đồng. Đáng chú ý là hệ thống ngân hàng đã dùng những khoản tiền gửi tiết kiệm ngắn hạn của dân chúng để cho chủ đầu tư các dự án BOT trong lĩnh vực giao thông vay dài hạn. Cũng vì vậy, nếu chủ đầu tư các dự án BOT trong lĩnh vực giao thông gặp khó khăn trong việc thu phí, hệ thống ngân hàng sẽ nghiêng ngả. Dù muốn hay không, chẳng riêng dân đen mà hệ thống ngân hàng và rộng hơn là chính phủ Việt Nam đều trở thành con tin của các dự án BOT trong lĩnh vực giao thông !

Suốt hai thập niên 1990 và 2000, dân chúng Việt Nam còng lưng gánh các khoản nợ do vô số dự án đầu tư hạ tầng vừa lãng phí, vừa kém chất lượng vì nhà thầu phải chung chi từ 30% đến 40% giá trị dự án. Sang thập niên 2010, hình thức BOT trong lĩnh vực giao thông được xem như cứu cánh, vừa có thể hạn chế tham nhũng, vừa giảm nhẹ gánh nặng cho ngân sách. Thực tế cho thấy, hình thức BOT trong lĩnh vực giao thông chỉ là một chiêu thức khác mà mục tiêu vẫn là hầu bao và bao tử của hàng trăm triệu người.

Trân Văn

Nguồn : Thiên Hạ Luận, VOA, 29/08/2017

Cuộc khủng hoảng trong hệ thống ngân hàng với cả chục người đang bị điều tra tại Việt Nam cho thấy trách nhiệm nghiêm trọng của Ngân hành Nhà nước. Nhưng có lẽ vấn đề lại còn sâu xa hơn vậy.

Ông Trầm Bê, cựu lãnh đạo ngân hàng Sacombank vừa bị bắt. RFA

Chu kỳ thăng giáng kinh tế

Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin kính chào kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, dư luận Việt Nam đang xôn xao về việc cả chục viên chức ngân hàng bị điều tra vì sai phạm trong nghiệp vụ làm thất thoát mấy trăm ngàn tỷ đồng, với nạn nhân sau cùng là người dân. Theo dõi việc này, ông giải thích thế nào về hiện tượng đó ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Người ta ưa chú ý đến chu kỳ thăng giáng kinh tế, tôi thì nghiệm thấy là cứ mươi năm Việt Nam lại có một chu kỳ khủng hoảng trong hệ thống tài chính ngân hàng. Chỉ vài năm sau khi đổi mới kinh tế, Việt Nam có các hợp tác xã tín dụng bị khủng hoảng vào đầu thập niên 1990. Đến cuối thập niên thì xảy ra vụ Minh Phụng – Epco với sự sai phạm của nhiều cán bộ ngân hàng. Qua năm 2008 thì có nạn bể bóng đầu cơ bất động sản làm nhiều ngân hàng phá sản, nối tiếp là vụ "Bầu Kiên" và Huyền Như với nhiều cán bộ ngân hàng lãnh án tù. Bây giờ có vụ Trầm Bê và Phạm Công Danh… Tôi xin đề nghị là ta chú ý đến từ "cán bộ" và số tiền sai phạm ngày càng cao, nay đã lên tới cả ngàn tỷ bạc.

Một số nhà nghiên cứu nói đến trách nhiệm rất nặng của Ngân hàng Nhà nước vì luật lệ thiếu phân minh, người khác thì chú ý tới phương thức gọi vốn kinh doanh qua ngân hàng thay vì qua thị trường cổ phiếu. Có lẽ vấn đề nó sâu xa hơn vậy và đây là cơ hội tìm hiểu về kinh tế chính trị học của tham nhũng. Trước hết, tham nhũng là hiện tượng xảy ra trong vùng tiếp cận giữa kinh tế và chính trị : dùng đặc quyền chính trị để kiếm đặc lợi kinh tế thì đấy là tham nhũng.

Nguyên Lam : Chúng ta sẽ khởi đi từ đó, từ hiện tượng ông gọi là "kinh tế chính trị học" của nạn tham nhũng, xảy ra trong vùng tiếp cận giữa kinh tế và chính trị. Thưa ông, chẳng lẽ tham nhũng cũng là hiện tượng kinh tế xuất phát từ chính sách hay luật lệ của hệ thống công quyền ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Đúng vậy. Đặc tính của mọi chính quyền là khả năng hay thẩm quyền làm luật nhằm chi phối người khác. Khi ấy, từng bước ta nên hỏi làm luật để làm gì và có lợi cho những ai ? Mọi chính quyền dù dân chủ hay độc tài đều có hướng chung là ban hành luật lệ nhằm bảo vệ quyền lợi cho một thành phần xã hội hay dân chúng có khả năng ủng hộ chính quyền. Thật ra thì các doanh nghiệp cũng thế, họ lấy quyết định kinh doanh có lợi cho thành phần cổ đông chiếm đa số và chịu sự phán xét của thị trường qua giá cả. Khi thành phần cốt cán đó mà đông thì đa số tương đối có lợi, là trường hợp của các xã hội dân chủ, mặc dù sai phạm hay tham nhũng vẫn xảy ra sau khi bị báo chí tố giác. Khi đa số được tham gia vào tiến trình quyết định thì hiện tượng bất công hay bất lương thường khó xảy ra.

Chế độ dân chủ - chế độ độc tài

Nguyên Lam : Ông vừa nêu ra một ý hơi lạ là các chính quyền hay doanh nghiệp đều có chung động thái là lấy quyết định về chính sách có lợi cho một thành phần nào đó. Thí dụ như doanh nghiệp có hội đồng cổ đông là các chủ đầu tư có thẩm quyền phán xét quyết định kinh doanh, thậm chí thay thế viên chức lãnh đạo, dù người đó có thể là sáng lập viên ban đầu. Trong xã hội dân chủ thì kết quả bầu cử cũng tương tự như sự phán xét của dư luận hay của thị trường và dẫn tới thay đổi về nhân sự, về chính sách hay luật. Thế thì trong các xã hội độc tài, hiện tượng tham nhũng đó xảy ra như thế nào ?

Ông Tăng Minh Phụng ngày chờ thụ án. Courtesy of Báo Xây dựng

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Trong xã hội độc tài, ta gặp hiện tượng kinh tế học gọi là "quả đầu" hay "oligarchy" là sự tập trung quyền lực trong tay một thiểu số. Nếu thiểu số ấy lại có quyền ban hành luật lệ và quy định về ngân hàng, thậm chí Thống đốc Ngân hàng Nhà nước lại là Ủy viên Bộ Chính Trị của một đảng độc quyền như ở Việt Nam thì hệ thống ngân hàng trở thành trung tâm thu hút tài nguyên cho các đại gia và dẫn tới đại án lâu lâu lại bùng nổ, là điều đang xảy ra. Trường hợp Trung Quốc cũng tương tự. Vì vậy, ta chẳng nên ngạc nhiên là chiến dịch gọi là diệt trừ tham nhũng thường xuất hiện một cách định kỳ trong xã hội độc tài, rồi đâu lại vào đấy : nhà tù mở ra cho một số cán bộ ngân hàng bị tội sai phạm, nhưng cơ hội cũng mở ra cho nhiều đại gia mới, bỗng dưng trở thành tỷ phú rất nhanh.

Điều mỉa mai là các chính quyền tự xưng "xã hội chủ nghĩa" hoặc đề cao công bằng xã hội cũng là nơi mà tham nhũng lên tới thượng tầng chính trị như ta đã thấy từ mấy chục năm tại Cuba và ngày nay tại một xứ đang bị khủng hoảng trầm trọng là Venezuela. Gần đây hơn là trường hợp xứ Brazil cũng tại Nam Mỹ khi Tổng thống Dilma Rousseff bị bãi nhiệm vì sai phạm về tiền bạc và đồng chí tiền nhiệm đã dìu dắt bà ta là cựu Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva vừa bị án tù chín năm rưỡi về tội tham nhũng. Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam cũng nằm trên con dốc đó khi báo chí nói đến khoản nợ xấu, khó đòi và sẽ mất đã lên tới 600.000 tỷ đồng, cao hơn 17% tổng số tín dụng do các ngân hàng cấp phát, mà 90% là tiền bạc của dân chúng. Vì vậy, xã hội chủ nghĩa chính là nơi mà hệ thống cai trị bắt đa số phải trả tiền cho các quyết định vô trách nhiệm của thiểu số.

Nguyên Lam : Ông vừa nêu một định nghĩa hơi lạ về xã hội chủ nghĩa, nhưng ngẫm lại thì thính giả của chúng ta có thể đồng ý. Ông giải thích thế nào về hiện tượng đó ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Việt Nam là nơi mà chính quyền tránh nói đến tư nhân nhưng hay dùng từ "xã hội". Người ta xã hội hóa giáo dục, xã hội hóa doanh nghiệp, hay cổ phần hóa doanh nghiệp chứ chẳng ai nói đến việc tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước. Sau vụ khủng hoảng các hợp tác xã tín dụng, vốn là khái niệm cũng mang tính chất tập thể hay xã hội, người ta cho thành lập các ngân hàng cổ phần, tiếng là của tư nhân mà thực chất vẫn là của thiểu số có quan hệ mật thiết với đảng viên hay cán bộ của nhà nước. Vì vậy, chẳng nên ngạc nhiên khi xã hội chủ nghĩa là nơi xuất hiện các đại gia có dinh cơ nguy nga đồ sộ còn hơn chế đội phong kiến xa xưa. Đấy là nơi thiểu số có thể làm luật và sửa luật mà đa số không có quyền phàn nàn, trừ phi là muốn vào tù !

Nguyên Lam : Suy như vậy và nếu so sánh chế độ dân chủ với chế độ độc tài thì phải chăng ách độc tài lại định chế hóa nạn tham nhũng ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Mọi chế độ chính trị đều cần tiền. Chế độ dân chủ là nơi chính quyền do dân bầu lên được lấy quyết định về ngân sách là thu tiền từ đâu và dùng vào việc gì với sự phán xét định kỳ của người dân qua lá phiếu. Trường hợp lạm dụng vẫn có thể xảy ra khi tiền thuế của dân được dùng vào việc mua phiếu mà người ta gọi là tái phân lợi tức. Nhưng sự lạm dụng ấy khó kéo dài khi ngân sách bị bội chi, hệ thống tài chính bị khủng hoảng. Trong chế độ độc tài thì quả thật là tham nhũng được định chế hóa, và bình thường hóa nhờ hệ thống luật lệ.

Nguyên Lam : Ông có thể giải thích được nguyên nhân của sự khác biệt ấy hay không ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Tôi cho rằng khác biệt ở đây là chế độ dân chủ cho phép người dân than vãn và phản đối chính sách thuế khóa làm nhà nước phải đảm bảo việc sản xuất phẩm vật cho tư nhân theo quy luật thị trường, tức là nâng cao hiệu năng sản xuất của tư doanh để tạo ra một cái bánh to hơn cho mọi người và tranh luận chính trị xảy ra là khi người ta nói đến việc chia phần bánh cho những ai. Chế độ độc tài thì khỏi băn khoăn về việc đó vì thiểu số có toàn quyền làm luật cho tay chân được hưởng. Khi có đại án về tham nhũng hay khủng hoảng về ngân hàng thì đấy là lúc nội bộ của thiểu số này tranh đoạt quyền lực để chia nhau quyền lợi cho giai đoạn tới. Vì vậy, ta chẳng nên ngạc nhiên là cứ mươi năm lại có một vụ khủng hoảng tài chính và ngân hàng. Có lẽ vì vậy mà ngày nay ai cũng thấy mối quan hệ khắng khít giữa ách độc tài và nạn tham nhũng.

Theo danh mục Chỉ số Nhận thức về Tham nhũng của tổ chức Minh Bạch Quốc Tế, là Transparency International, trong 30 nước bị tham nhũng nhiều nhất thế giới thì chẳng có quốc gia nào thuộc loại dân chủ. Theo con số năm 2016, Việt Nam đứng hạng 113, tức là tham nhũng khá nặng trong 176 quốc gia được tổ chức này khảo sát. Chi tiết đáng chú ý là họ còn nêu ra mối liên hệ giữa tham nhũng và hệ thống luật lệ rườm rà. Điều ấy cho thấy một nghịch lý là tham nhũng không xảy ra vì thiếu luật mà vì người dân bị ràng buộc bởi quá nhiều luật lệ trong khi thiểu số vẫn thừa khả năng luồn lách để trục lợi.

Nguyên Lam : Nếu vậy phải chăng vấn đề không nằm ở hệ thống luật lệ, mà thuộc về chế độ chính trị có quyền ban hành luật lệ mà lại không kiểm soát nổi một thiểu số có chức quyền ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa : Nói cho đơn giản mà thật ra chẳng sai, khi người dân càng có nhiều quyền tự do thì nhà nước càng khó gây ra nạn tham nhũng. Ngược lại, nhà nước càng ban hành nhiều luật lệ rườm rà và thu hẹp sinh hoạt của thị trường thì đa số người dân lại khó làm ăn trong lĩnh vực tư doanh mà thiểu số ở trên vẫn có thể trục lợi mà không coi đó là tham nhũng !

Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích kỳ này.

Nguồn : RFA, 09/08/2017

Đảng khẳng định tham nhũng là quốc nạn, tuyên bố sẽ dốc toàn lực của toàn bộ hệ thống chính trị để bài trừ tham nhũng nhưng cũng chính Đảng lặng lẽ bảo vệ tham nhũng.

Nhà của nguyên tổng bí thư đảng cộng sản Việt Nam Lê Khả Phiêu.

Bảo vệ tham nhũng là một trong những “chủ trương lớn” dẫu không công bố nhưng chẳng khó để nhận diện…

***

Tháng 10 năm 2003, Liên Hiệp Quốc thông qua Công ước Phòng - Chống tham nhũng (United Nations Convention against Corruption - UNCAC).

Để nâng cao hiệu lực giải trừ tham nhũng, UNCAC đặt định các qui ước và chuẩn mực về tuyển dụng, bổ nhiệm công chức, buộc công chức phải tuân thủ các tiêu chí chung về hành xử khi thi hành công vụ, hệ thống tư pháp phải độc lập, hệ thống công quyền phải minh bạch, phải để các tổ chức dân sự tham gia giám sát. UNCAC còn có tham vọng tạo lập sự hợp tác đa quốc gia nhằm cùng truy tìm – thu hồi tài sản thủ đắc từ tham nhũng trên phạm vi toàn cầu.

Sau khi 3/4 thành viên Liên Hiệp Quốc phê chuẩn UNCAC, tháng 7 năm 2009 Việt Nam mới làm điều này. Tuy nhiên Việt Nam giành quyền bảo lưu (không thực thi) một số nội dung của UNCAC mà Việt Nam cho là… chưa phù hợp. Trong đó có : Đề nghị hình sự hóa hành vi làm giàu bất chính. Thực hiện thủ tục dẫn độ…

Nhìn một cách tổng quát, dù phê chuẩn UNCAC, Việt Nam vẫn đòi thực hiện UNCAC theo Hiến pháp và pháp luật thực định của Việt Nam chứ không áp dụng trực tiếp các qui định của UNCAT.

***

Sở dĩ Liên Hiệp Quốc khuyến khích và UNCAC “hình sự hóa hành vi làm giàu bất chính” là vì cộng đồng quốc tế không chấp nhận hiện tượng cá nhân đột nhiên giàu tới mức “nứt đố, đổ vách” sau khi đương sự trở thành viên chức.

Tại Việt Nam, hồi tháng 11 năm 2013 đã từng xảy ra một cuộc tranh luận “nảy lửa”về cách xử lý những viên chức giàu bất chính.

Trong hội thảo bàn về việc sửa Luật Hình sự Việt Nam theo tinh thần UNCAC do Bộ Tư pháp Việt Nam phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP) tổ chức vào hai ngày 28 và 29 tháng 11 năm 2013, nhóm nghiên cứu việc “hình sự hóa hành vi làm giàu bất chính” đề nghị, nếu viên chức không giải thích được hoặc giải thích không hợp lý về nguồn gốc tài sản, viên chức đó có thể bị phạt tù hoặc cải tạo không giam giữ.

Nhóm này nhận định, pháp luật Việt Nam chưa xem giàu bất thường là tội phạm. Sau khi nghiên cứu cách thức xử lý của một số quốc gia và đánh giá thực trạng ở Việt Nam, họ đề nghị một trong ba cách điều chỉnh.

Cách thứ nhất, đưa tội “làm giàu bất chính” vào Luật Hình sự Việt Nam theo hướng : “Bất kỳ người nào có nghĩa vụ kê khai tài sản, thu nhập, nếu có tài sản tăng thêm đáng kể so với thu nhập hợp pháp của họ, của vợ/chồng hoặc con chưa thành niên của họ thì có nghĩa vụ giải trình về nguồn gốc tài sản tăng thêm đó. Nếu họ không thể giải thích được hoặc giải thích không hợp lý về nguồn gốc hợp pháp của tài sản tăng thêm thì một phần hoặc toàn bộ tài sản tăng thêm đó sẽ bị coi là tài sản bất hợp pháp và bị tịch thu toàn bộ hoặc một phần. Ngoài ra, họ còn bị phạt tù hoặc cải tạo không giam giữ”. Hình phạt có thể tăng nặng theo giá trị tài sản tăng thêm, hoặc phát giác được nguồn gốc phần tài sản tăng thêm có liên quan đến hành vi phạm tội khác…

Cách thứ hai là đưa tội “làm giàu bất chính” vào Luật Hình sự Việt Nam và xác định tội “làm giàu bất chính” qua việc vi phạm nghĩa vụ kê khai tài sản thu nhập tăng thêm và nghĩa vụ giải trình. Việc xử lý hành vi làm giàu bất chính dựa trên vi phạm của người có nghĩa vụ kê khai tài sản, thu nhập theo quy định.

Cách thứ ba là nếu chưa đưa tội “làm giàu bất chính” vào Luật Hình sự Việt Nam thì xử lý tài sản bất chính theo trình tự tố tụng dân sự. Nếu chọn cách này thì khi sửa Luật Phòng chống tham nhũng phải đưa thêm vào luật này một số quy định. Chẳng hạn, nếu người có nghĩa vụ kê khai tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc tài sản tăng thêm thì cơ quan có thẩm quyền xác minh phải ra kết luận về tính trung thực của người có nghĩa vụ giải trình. Nếu kết luận người đó không trung thực, cơ quan này chuyển vụ việc sang Viện Kiểm sát cùng cấp để khởi kiện vụ án dân sự. Tài sản tăng thêm sẽ bị tịch thu sung công sau khi có bản án, quyết định dân sự có hiệu lực của tòa án.

Những đề nghị vừa kể đã bị… phản đối gay gắt với lý do luật đã định rằng “chứng minh tội phạm” là nghĩa vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng, rằng phải tôn trọng nguyên tắc “suy đoán vô tội”, rằng khi nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia khác thì phải xem xét Việt Nam đã có đủ điều kiện cần thiết để áp dụng hay chưa.

Nhóm nghiên cứu giải thích, đề nghị của họ chỉ nhắm vào các viên chức, chứ không nhắm vào thường dân. Bởi có chức vụ, quyền hạn nên viên chức có nghĩa vụ tự giải trình về nguồn gốc khối tài sản tăng thêm. Thay vì phải chứng minh đương sự đã thủ đắc khối tài sản tăng thêm một cách bất hợp pháp mà vì nhiều lý do trở thành chuyện gần như bất khả thi, nếu Đảng chấp nhận “làm giàu bất chính” là tội phạm hình sự, hệ thống tư pháp chỉ cần chứng minh khối tài sản tăng thêm nằm ngoài thu nhập hợp pháp là đã có thể kết án đương sự và sung công phần tài sản tăng thêm một cách bất minh...