"Ngoại giao cây tre" được đánh giá là một trong những di sản nổi bật về đối ngoại của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng. Thực ra, đây là một chủ trương đã đi vào thực tiễn trước thời ông Trọng rất lâu.

Khái niệm "ngoại giao cây tre" lần đầu tiên được ông Trọng đưa ra hồi năm 2016.

Kể từ đó, khái niệm này thường xuyên được sử dụng để gọi đường lối đối ngoại mà giới lãnh đạo Việt Nam đánh giá là "rất đặc sắc và độc đáo".

Hà Nội từ trước tới nay thường tuyên bố muốn "làm bạn với tất cả các nước" và thực hiện chính sách quốc phòng "bốn không", với "đường lối đối ngoại đa phương, uyển chuyển" như hình tượng cây tre - vừa cứng chắc, vừa mềm dẻo, vừa linh hoạt : cứng chắc về mặt nguyên tắc, linh hoạt về cách thức, về chiến thuật thực hiện.

Đây chính là phương châm mà ông Hồ Chí Minh đã nói trong giai đoạn chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới ra đời : "Dĩ bất biến ứng vạn biến". Lấy cái bất biến là độc lập dân tộc (và chủ nghĩa xã hội) để ứng phó với vạn biến của tình hình thế giới.

Trước khi qua đời hôm 19/7, ông Trọng đã kịp đi những bước đi mang tính cột mốc chỉ riêng trong ba tháng cuối năm 2023.

Tháng 9/2023, Việt Nam đón Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, hai nước nâng cấp mối quan hệ lên tầm Đối tác Chiến lược Toàn diện.

Tháng 12/2023, Hà Nội đón Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và nhất trí xây dựng "Cộng đồng chia sẻ tương lai" với Bắc Kinh sau nhiều năm lảng tránh.

Ông Nguyễn Phú Trọng đã tự hào nói rằng nền ngoại giao cây tre của Việt Nam "ngày càng được quốc tế thừa nhận rộng rãi", truyền thông Việt Nam dẫn lời ông vào ngày 19/12/2023.

Một số nhà quan sát trong nước và quốc tế, trong khi đó, lại có những cái nhìn đa chiều hơn về chiến lược này.

'Ngoại giao cây tre' có trước thời ông Trọng

Tên gọi "ngoại giao cây tre" có thể được chính Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nói ra và được tuyên truyền mạnh mẽ dưới thời ông Trọng, nhưng thực ra đường lối đối ngoại "làm bạn với tất cả các nước" đã có một lịch sử lâu dài.

Sau Chiến tranh Việt Nam và tiếp theo là sự kết thúc của Chiến tranh Lạnh, Việt Nam dần mở cửa từ chủ trương Đổi mới.

Bước ra từ chiến tranh và cấm vận, trong bối cảnh thế giới hai cực dần dịch chuyển sang đa cực, giới lãnh đạo Việt Nam nhận thấy rằng không thể bám vào một phe như trước, khi mà Liên Xô thì đã tan rã, còn Trung Quốc thì vừa đánh nhau với Việt Nam và còn nhiều mâu thuẫn không thể hóa giải về chủ quyền lãnh thổ. Thế nên, Hà Nội đã chủ trương thực hiện đường lối đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa theo phương châm "thêm bạn bớt thù".

Tại Đại hội 7 (tháng 6/1991), Đảng cộng sản Việt Nam đã chủ trương : "Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đấu vì hòa bình, độc lập và phát triển".

Hội nghị Trung ương 3, khóa 7 (tháng 6/1992) đã ra nghị quyết chuyên đề về công tác đối ngoại, đề ra chủ trương mở rộng, đa phương hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ đối ngoại của Việt Nam, cả về chính trị, kinh tế, văn hóa..., trên cơ sở giữ vững độc lập tự chủ và các nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, hợp tác bình đẳng và cùng có lợi, bảo vệ và phát triển kinh tế, giữ gìn và phát huy những truyền thống tốt đẹp và bản sắc văn hóa dân tộc.

Đây chính là kim chỉ nam cho đường lối đối ngoại của Đảng cộng sản Việt Nam từ đó đến nay, mà sau này được cụ thể hóa và truyền thông rầm rộ dưới tên gọi "ngoại giao cây tre" như là một phát kiến của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Chủ trương này thể hiện trên thực tiễn với nhiều sự kiện nổi bật từ thập niên 1990 đến nay : Việt Nam gia nhập ASEAN, bình thường hóa quan hệ với Mỹ, xác định lại quan hệ với Nga và các nước Đông Âu thời hậu xã hội chủ nghĩa, tăng cường quan hệ với Trung Quốc, tham gia các diễn đàn đa phương quốc tế.

Đường lối này, qua mỗi kỳ đại hội, càng được nâng cao và đi vào chi tiết hơn.

Chẳng hạn, Đại hội 10 (tháng 4/2006) xác định "thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển ; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế ; Việt Nam là bạn, đối tác tin cậy và là thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế ; tạo môi trường hòa bình, ổn định để xây dựng và phát triển đất nước".

Từ đó, danh sách các nước có quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện với Việt Nam ngày càng nhiều và đa dạng : Trung Quốc (2008), Nga (năm 2012), Ấn Độ (2016), Hàn Quốc (2022), Mỹ (9/2023), Nhật Bản (11/2023) và Úc (2024).

Có thể thấy, "ngoại giao cây tre" về thực chất là một chủ trương của Đảng cộng sản đã đi vào thực tiễn từ rất lâu trước khi ông Trọng lên lãnh đạo đảng.

Chủ trương này là một sản phẩm đã có mặt trên thị trường, đã được sử dụng, đến thời ông Trọng thì nó được gắn cho một thương hiệu - "ngoại giao cây tre" - và tuyên truyền mạnh mẽ.

'Linh hoạt, kiên định nhưng thiên về ứng phó'

Khang Vũ, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Khoa Khoa học Chính trị của Đại học Boston, nói với BBC hôm 25/7 rằng chính sách ngoại giao cây tre của ông Trọng "dĩ nhiên là có điểm yếu".

Ông Khang Vũ phân tích :

"Việt Nam không có đồng minh quân sự và không rõ có nước nào sẵn lòng giúp Việt Nam bảo vệ lợi ích khi có xung đột vũ trang.

"Tuy nhiên, điểm yếu này thực sự không phải là quá lớn, khi ngoại giao cây tre giúp Việt Nam tránh một cuộc chiến tranh không cần thiết ngay từ đầu, làm giảm sự cần thiết đối với một đồng minh quân sự trong thời bình.

"Nếu Việt Nam đủ quan trọng với các cường quốc, thì họ vẫn sẽ giúp Việt Nam khi Việt Nam cần kể cả khi Việt Nam vẫn giữ vững trung lập.

"Chính sự trung lập này giúp các cường quốc yên tâm là Việt Nam sẽ không làm tổn hại lợi ích của họ".

Bàn về việc quốc tế có thật sự "thừa nhận rộng rãi" nền ngoại giao cây tre của Việt Nam như ông Trọng nói hay không, Tiến sĩ Huỳnh Tâm Sáng, giảng viên Khoa Quan hệ Quốc tế, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, nhận định với BBC vào cuối năm 2023 :

"Các đánh giá về ngoại giao cây tre của Việt Nam chủ yếu do các học giả Việt Nam trong và ngoài nước nghiên cứu và phổ biến qua các bài viết và phát biểu, không nhiều các học giả nước ngoài chú ý đến vấn đề này".

"Việc 'đề cập' hay 'nói đến' (mention) và 'thừa nhận' (recognise) là hai chuyện khác nhau.

"Đề cập chưa hẳn là thừa nhận và thừa nhận nhiều khả năng mang hàm ý rằng đã đề cập.

"Các học giả quốc tế, theo quan sát của tôi, ưa thích thuật ngữ 'hedging' (phòng bị nước đôi) hay 'balancing' (cân bằng) hơn".

Ông Sáng nói rằng để quốc tế thừa nhận thì Việt Nam cần chú ý hơn đến các hoạt động mang tính thực tiễn, bên cạnh phổ biến chính sách này qua đường truyền thông, tránh "vừa đề ra chính sách rồi lại tự khen hoặc nghĩ là quốc tế khen mình".

Khen chính sách ngoại giao cây tre của ông Trọng "uyển chuyển" nhưng "kiên định về nguyên tắc", Tiến sĩ Sáng đồng thời lưu ý rằng trong nền hòa bình mong manh hiện nay, khi các quốc gia luôn dè chừng lẫn nhau và không phải lúc nào cũng thực tâm trong đối thoại, thì "ngoại giao cây tre" dễ bị hiểu là thiên về "ứng phó" (bị động) thay vì hành động có tính chủ động - nhất là thể hiện vai trò lãnh đạo trong các thể chế khu vực.

'Không phù hợp trong thời đại mới'

Giáo sư Alexander L Vulving từ Hoa Kỳ, bình luận với BBC nhân chuyến thăm của ông Tập Cận Bình tới Việt Nam hồi cuối năm 2023, nói rằng chính sách "ngoại giao cây tre" chỉ phát huy tác dụng thời hậu Chiến tranh Lạnh.

Trong thời kỳ mới, với "tranh chấp Đông-Tây mới - Mỹ và phương Tây một bên, Trung Quốc và Nga một bên", thì công thức ngoại giao này "không phải là giải pháp hữu hiệu", ông nói.

"Gió to, gió lớn thế này, thì tre sẽ không chịu được, bật gốc, chắc phải dùng biện pháp khác.

"Nói một cách hình tượng là cây tre Việt Nam hoàn toàn có thể bị con gấu trúc Trung Quốc gặm nhấm dần dần. Việt Nam phải tìm phương cách khác", nhà quan sát chính trị Việt Nam từ Mỹ nói với BBC.

Bàn về viễn cảnh hợp tác Việt-Trung, Giáo sư Vuving nói rằng ông "không lạc quan" vì có một số hợp tác mà theo ông lợi cho Trung Quốc hơn là Việt Nam.

Ông nêu ví dụ về đất hiếm, Việt Nam chỉ khai thác và cho xuất khẩu thô giá rẻ trong khi Trung Quốc nắm mọi công nghệ chế biến, như vậy Việt Nam sẽ thiệt thòi và trở nên phụ thuộc hơn vào Trung Quốc.

'Mềm mại, linh hoạt nhưng phải thực chất'

Một học giả khác từ Mỹ, Giáo sư Zachary Abuza từ Trường Đại học National War College nói rằng ông "không thấy ấn tượng" trước "ngoại giao cây tre" của Việt Nam vì "chỉ mang tính biểu tượng".

Ông nói ông quan tâm nhiều hơn đến "thực chất của các mối quan hệ".

Ông nói với BBC vào cuối năm 2023 :

"Việt Nam đã nhận được nhiều lời tán dương cho nền ngoại giao cây tre.

"Cá nhân tôi thì không thấy ấn tượng từ các cuộc họp thượng đỉnh và tầm quan trọng của hệ thống thứ bậc đối tác ngoại giao đơn phương của phía Việt Nam.

"Chúng chỉ mang tính biểu tượng và tôi quan trọng về bản chất thực sự các mối quan hệ này hơn".

Xem xét "thực chất của các mối quan hệ" giữa Việt Nam và các đối tác quốc tế, tác giả Thục Quyên từ Đức, trong một bài viết gửi BBC hồi tháng 9/2023, bình luận :

"Cây tre Việt Nam có trụ được trong gió bão hay không xét cho cùng là nhờ cái gốc vững hay không, và đây là vấn đề nội trị, là năng lực làm việc của bộ máy do Đảng Cộng sản lãnh đạo".

Một số sự kiện gần đây

Ngày 20/6, Tổng thống Nga Vladimir Putin thăm Hà Nội, hội đàm với Chủ tịch nước Tô lam và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Đây là lần xuất hiện trước công chúng cuối cùng của ông Trọng trước khi qua đời vào ngày 19/7.

Chuyến thăm này đã vấp phải chỉ trích của nhiều nước, trong đó có Mỹ.

"Không có quốc gia nào nên cho Putin một nền tảng để thúc đẩy cuộc chiến tranh xâm lược của ông ta và nếu làm vậy là cho phép ông ta bình thường hóa những tội ác của mình", người phát ngôn Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội nói hôm 17/6.

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tiếp Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Hà Nội vào tháng 6/20/2024.

Từ ngày 12-13/12/2023, Tổng bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và phu nhân Bành Lệ Viện thăm cấp nhà nước tới Việt Nam.

Với tổng thời gian ở Việt Nam gần 30 giờ đồng hồ, lãnh đạo Trung Quốc đã có một lịch trình dày đặc.

Dịp này, hai nước đã nhất trí xây dựng "Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc".

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng trong lễ đón tại Phủ Chủ tịch ở Hà Nội vào ngày 12/12/2023.

Từ 10-11/9/2023, Tổng thống Mỹ Joe Biden thăm cấp nhà nước tới Việt Nam theo lời mời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Trong khoảng 24 giờ ở Việt Nam, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã có các hoạt động ngoại giao dày đặc.

Trong dịp này, ông Trọng đã hội đàm với ông Joe Biden và hai bên nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện.

Tổng thống Mỹ Joe Biden trong lễ đón do Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng chủ trì tại Phủ Chủ tịch ở Hà Nội vào ngày 10/9/2023.

Từ 27-28/2/2019, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã đóng vai trò nước chủ nhà của hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Bắc Hàn lần hai.

Tổng thống Mỹ khi đó là ông Donald Trump đã tới Việt Nam để tham dự hội nghị thượng đỉnh với nhà lãnh đạo Bắc Hàn Kim Jong-un tại Hà Nội.

Ông Trump đã gặp ông Nguyễn Phú Trọng trong dịp này.

Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng tiếp Tổng thống Donald Trump vào ngày 27/2/2019.

Tháng 11/2023, Việt Nam và Nhật Bản đã nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện.

Ông Trọng thăm chính thức Nhật Bản lần đầu tiên vào tháng tháng 9/2015 trên cương vị tổng bí thư. Chuyến thăm diễn ra sau khi hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở Châu Á năm 2014.

Trong chuyến thăm nói trên, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Abe Shinzo đã thông qua Tuyên bố về tầm nhìn chung quan hệ Việt Nam-Nhật Bản.

Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng duyệt đội danh dự ngày 15/9/2015.

Từ 22-23/1/2013, ông Trọng thăm chính thức Vương quốc Anh trên cương vị tổng bí thư.

Đây là chuyến thăm chính thức đầu tiên của một tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam tới Vương quốc Anh, đánh dấu kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Vương quốc Anh và ba năm thiết lập quan hệ Đối tác Chiến lược.

Chuyến thăm được báo chí Việt Nam đánh giá là đã thúc đẩy mạnh mẽ việc hiện thực hóa các nội hàm của quan hệ Đối tác Chiến lược.

Thủ tướng Anh David Cameron tiếp Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng

Ngày 7/7/2015, Tổng thống Mỹ Barack Obama đã phá vỡ thông lệ khi tiếp người đứng đầu Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú trọng tại Phòng Bầu Dục.

Tổng thống Mỹ Barack Obama tiếp Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Phòng Bầu Dục

Trong suốt thời gian trước đó, các cơ quan ngoại giao Việt Nam đã có một chiến dịch vận động phía Mỹ để chuyến thăm của ông Trọng diễn ra và ông được đón tại Nhà Trắng.

Từ tiền lệ này, ông Trọng đã có nhiều hoạt động với vai trò của nguyên thủ quốc gia trên thực tế.

Ông đã có các cuộc điện đàm với Tổng thống Joe Biden và đã đón tiếp ông Biden tại Hà Nội.

Nguồn : BBC, 27/07/2024

Trung Quốc tăng cường đầu tư cho hải quân nói riêng và hàng hải nói chung tới mức Hoa Kỳ phải lo ngại và thừa nhận mình bị tụt hậu so với Trung Quốc về công suất đóng tàu. Cùng với một tầm nhìn dài hạn và một sức mạnh trên biển không ngừng mở rộng, Trung Quốc ngày càng hung hăng hơn với hai láng giềng phía nam là Việt Nam và Philippines. Trong bối cảnh đó, Philippines tăng cường hợp tác với nhiều quốc gia trong và ngoài khu vực, trong đó có Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ấn Độ, còn Việt Nam thì dường như…vô lo. 

Hình ảnh Bonsai cây tre xuất hiện trong tiệc trà của ông Nguyễn Phú Trọng tiếp đãi ông Tập Cận Bình, ngày 12/12/2023 - TTXVN

Việt Nam "bình chân như vại" 

Mối quan hệ ngày càng thắt chặt giữa Ấn Độ với Philippines đã khiến Trung Quốc vừa "nổi đóa" cảnh cáo Ấn Độ phải tôn trọng "chủ quyền" của họ trên Biển Đông. Trung Quốc đang muốn chiếm lấy bãi cạn Second Thomas Shoal hiện do Philippines quản lý. Ấn Độ đã tích cực ủng hộ Philippines chống lại hoạt động cưỡng bách của Trung Quốc. Một bài viết mới đây trên tờ Hoàn cầu Thời báo, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đã gọi Ấn Độ là kẻ "ngây thơ" khi "can thiệp" vào Biển Đông. Nội dung bài viết có đưa ra  cảnh cáo Ấn Độ "nếu New Delhi tiếp tục đánh giá sai tình hình và đánh giá thấp quyết tâm, ý chí của Trung Quốc thì sẽ chỉ dẫn đến nhiều rủi ro và tổn thất hơn cho Ấn Độ trong tương lai".

Ngược với Philippines, Việt Nam, với phương châm "ngoại giao tự chủ" và ngả về tất cả các bên ("ngoại giao cây tre"), dường như đang tự tin với chiến lược của mình. Trong năm 2023, Việt Nam không mua thêm vũ khí mới từ phương Tây mặc dù nước này có nhu cầu phải đa dạng hóa vũ khí, khi nguồn cung vũ khí từ Nga đã bị khóa lại vì nước Nga mắc kẹt trong cuộc chiến Ukraine. 

Năm 2023, Nga không cung cấp cho Việt Nam thêm khí tài nào nhưng Việt Nam vẫn tiếp tục thắt chặt quan hệ với Nga. Hôm 26/3/2024, ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng gọi điện cho Tổng thống Putin, chúc mừng Putin "tái đắc cử" và mời Putin sang thăm Việt Nam.

Đối với Ấn Độ, một "đối tác chiến lược toàn diện" của Việt Nam, hoạt động gần đây nhất của Việt Nam liên quan đến khí tài quân sự là Ấn Độ tặng nước này một con tàu cũ cách đây một năm. 

Các xưởng đóng tàu Trung Quốc : hoạt động theo cơ chế thời chiến

Trong khi Việt Nam đang "bình chân như vại" trước các chuyển động quân sự của Trung Quốc thì các xưởng đóng tàu chiến của Trung Quốc chưa từng "nghỉ ngơi". 

Mới đây, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) mới ra Báo cáo tháng ba về Trung Quốc, trong đó có những cảnh báo. 

Theo CSIS, trong khi các nền công nghiệp quốc phòng của Mỹ vẫn đang hoạt động trên cơ sở thời bình, toàn bộ nền công nghiệp quốc phòng Trung Quốc đang hoạt động trên cơ sở thời chiến. 

Trung Quốc đầu tư lớn đến mức có công suất đóng tàu lớn hơn Mỹ khoảng 230 lần. Chỉ riêng Nhà máy đóng tàu Giang Nam (Jiangnan Shipyard) có công suất đóng tàu lớn hơn tất cả các nhà máy đóng tàu của Mỹ cộng lại. Đó là chưa kể các loại vũ khí tiên tiến. Trung Quốc đang đầu tư vào vũ khí và mua các hệ thống tiên tiến nhanh hơn Hoa Kỳ từ năm đến sáu lần. 

Về lý do Trung Quốc đầu tư cho hàng hải và hải quân lớn như vậy, theo ông Hồ Như Ý, một nhà nghiên cứu Trung Quốc hiện ở Ba Lan, người đã từng dịch năm cuốn sách nghiên cứu về Trung Quốc, thì một trong những lí do quan trọng liên quan đến chiến lược phát triển hải quân của Trung Quốc là mục tiêu Đài Loan. 

Các xưởng đóng tàu Trung Quốc : hoạt động theo cơ chế thời chiến

Nhà nghiên cứu Hồ Như Ý cho rằng, với Trung Quốc, từ hai chục năm nay, khi Đài Loan chuyển đổi thành nền dân chủ tiến bộ ở Châu Á, sức hấp dẫn về ý thức hệ chủ nghĩa dân tộc hay kinh tế mà Trung Quốc mang lại không còn đủ sức níu kéo người Đài nữa. Do đó, cách duy nhất với Trung Quốc nếu muốn thu hồi Đài Loan phục vụ bá nghiệp Trung Hoa vĩ đại, là đánh chiếm. Nhưng, muốn chiếm được Đài Loan thì Trung Quốc phải có lực lượng hải quân đủ mạnh để vượt qua trở ngại địa lý, đưa quân đổ bộ lên được đảo này. Nhà nghiên cứu này nói thêm, Trung Quốc cần một năng lực hải quân cực mạnh để chuyên chở binh lính, vật tư chiến tranh, phục vụ đổ bộ. Ngoài ra, Trung Quốc cũng cần tạo ra ưu thế để ngăn chặn sự tiếp viện của Hoa Kỳ và đồng minh dành cho Đài Loan. 

Bên cạnh đó, trong cuộc cạnh tranh để dành ngôi bá chủ với Hoa Kỳ, Trung Quốc chọn hải quân nói riêng và hàng hải nói chung vì đây là con đường dễ nhất để vượt Hoa Kỳ về số lượng. Ông Hồ Như Ý giải thích :

"Đối với Trung Quốc thì đóng tàu là cách nhanh nhất để Trung Quốc đuổi kịp Hoa Kỳ về mặt số lượng. Còn với lục quân, không quân thì Trung Quốc biết là họ không có cửa để có thể đuổi kịp Hoa Kỳ trong mười năm, mười lăm năm. Thậm chí ngành hàng không quốc nội của Trung Quốc vẫn chưa chế tạo được động cơ máy bay đủ tin cậy cho không quân của họ dùng. Còn về động cơ cho tàu chiến hạng nặng thì Trung Quốc vẫn phải nhập khẩu từ Ukraine và Đức. Ngay cả tàu sân bay Liêu Ninh mà Trung Quốc mua lại từ Nga thì họ vẫn phải mua các thiết bị như nồi hơi từ Ukraine".

Các quốc gia khác không ngừng hợp tác 

Theo nhà nghiên cứu Greg Poling, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), chắc chắn sẽ đến một ngày lực lượng hải quân của Trung Quốc làm chủ các vùng biển gần, như Biển Đông, Hoàng Hải, và làm chủ các vùng biển xa, như Ấn Độ Dương. Ngay từ bây giờ, các quốc gia khác phải chuẩn bị thích nghi với bối cảnh mới này.

Trong khi Việt Nam "bình thản", những quốc gia có tiềm lực lớn hơn Việt Nam nhiều lần đã không ngừng tăng cường hợp tác lẫn nhau để bảo đảm an ninh và chủ quyền quốc gia trong tương lai. 

Trao đổi với RFA, ông Greg Poling nhấn mạnh nếu không có những liên kết an ninh Hoa Kỳ - Ấn Độ, bạo lực có thể sẽ ngày càng xuất hiện thường xuyên dọc biên giới Himalaya giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Vì vậy, Ấn Độ có lý do chính đáng để tin rằng hoạt động của Trung Quốc trên cả đất liền và trên biển là mối đe dọa đối với lợi ích quốc gia của mình. Mỹ có những lý do rất chính đáng để giúp Ấn Độ tăng cường năng lực hàng hải và giám sát hành vi của Trung Quốc. Ông nói : 

"Ấn Độ ngày càng lo ngại hơn về hoạt động của Hải quân Trung Quốc ở Ấn Độ Dương trong hơn một thập kỷ qua. Việc Trung Quốc hoàn thành các đảo nhân tạo ở quần đảo Trường Sa cùng với việc tăng cường lực lượng Hải quân và Cảnh sát biển, phát triển những cơ sở giám sát và nghiên cứu hải dương học khổng lồ thuộc sở hữu nhà nước. 

Những năng lực mới này giúp đưa Trung Quốc tiến ngày càng xa về phía nam. Các tàu Trung Quốc ngày càng hiện diện nhiều hơn ở phía bên kia Eo biển Malacca và hoạt động ở Ấn Độ Dương. 

Ấn Độ có mối quan ngại là điều dễ hiểu. Điều đó đã thúc đẩy một số liên kết chiến lược giữa Hoa Kỳ và Ấn Độ. Nó làm cho mối quan hệ an ninh và chính trị giữa Ấn Độ và Hoa Kỳ ngày càng sâu sắc".

Nguồn : RFA, 29/03/2024

Đường lối "ngoại giao cây tre" trong thời gian qua cho thấy giúp Việt Nam mở rộng và nâng cấp quan hệ ngoại giao với các nước lớn; tuy nhiên nhưng nó cũng tiềm ẩn một số rủi ro liên quan đến an ninh của đất nước này.

Cuốn sách "Xây dựng và phát triển nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại, mang đậm bản sắc "cây tre Việt Nam" 

Lợi ích

2023 là năm giữa nhiệm kỳ của Trung ương Đảng khóa 13, cũng là năm mà Chính phủ Việt Nam đã đẩy mạnh thực hiện đường lối "ngoại giao cây tre" theo chỉ đạo của Trung ương. Trong đó, Việt Nam đã nâng cấp quan hệ với một loạt các nước lớn như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc, Nhật Bản … Năm 2024, quốc gia Đông Nam Á này dự kiến sẽ nâng cấp quan hệ với Australia lên Đối tác chiến lược toàn diện.

Giáo sư Carl Thayer, nhà nghiên cứu chính trị Việt Nam, đánh giá "ngoại giao cây tre" của Việt Nam đã tạo ra một mạng lưới quan hệ chính trị - ngoại giao rộng khắp nhiều mặt với tất cả các nước lớn và các tổ chức đa phương quan trọng trên toàn cầu:

"Điều này đã giúp Việt Nam có được uy tín, vị thế cao trên cộng đồng quốc tế và hỗ trợ phát triển kinh tế Việt Nam".

Việc mở rộng mối quan hệ này, theo thạc sỹ, chuyên gia nghiên cứu quan hệ quốc tế Hoàng Việt, là một sự thành công của đường lối "ngoại giao cây tre", được đẩy mạnh thực hiện từ năm 2021:

"Trước mắt, rõ ràng đó là một thành công rất lớn của Việt Nam là đã lèo lái và cân bằng được quan hệ giữa hai cường quốc này (Mỹ và Trung Quốc - PV).

Đặc biệt là hai cường quốc này đang trong một cuộc cạnh tranh rất lớn khiến cho nhiều quốc gia nhỏ, đặc biệt là các quốc gia ASEAN, ở trong thế khó xử, bởi vì nghiêng về phía bên nào cũng kẹt, mà không nghiêng thì cũng không được".

Cũng theo ông Hoàng Việt, điều quan trọng nhất của "ngoại giao cây tre" là làm sao duy trì được hòa bình và trên đất nước và lãnh thổ Việt Nam thì mới có cơ hội để phát triển :

"Ít nhất trong 10 năm tới thì Việt Nam sẽ không xảy ra chiến tranh trên diện rộng. Bởi vì các mối đe dọa đối với Việt Nam là không có.

Việt Nam đang có một sự hoà hoãn đối với cả Mỹ và Trung Quốc thì không có lý do gì Trung Quốc gây chiến với Việt Nam nhưng mà những gây hấn xung đột lẻ tẻ trên biển đông thì thì vẫn có, hai chuyện đó khác nhau".

Rủi ro

Nhà hoạt động Nguyễn Tiến Trung, từ nước Đức, chia sẻ quan điểm của mình với RFA qua email cho rằng thực tế bất kì quốc gia nào cũng phải có chính sách ngoại giao mềm dẻo nhưng luôn kiên định nguyên tắc của mình:

"Đảng cộng sản Việt Nam nghĩ ra từ "ngoại giao cây tre" thực chất chỉ là để lòe dân. Tuy nhiên, Đảng cộng sản Việt Nam không hề kiên định những nguyên tắc cơ bản như tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ.

Nó thể hiện qua việc đảng cộng sản Việt Nam liên tục bỏ phiếu có lợi cho quân xâm lược Nga ở Liên Hiệp Quốc, không dám lên án Putin - quân Nga tàn sát người Ukraine vô tội. Cho nên, uy tín và sức ảnh hưởng của đảng cộng sản Việt Nam không có".

Cũng theo nhà hoạt động này, trong bối cảnh cạnh tranh giữa các siêu cường ngày càng gay gắt, chiến lược "không chọn phe" của Đảng cộng sản Việt Nam sẽ không có được sự cam kết ủng hộ của các đồng minh, đe dọa trực tiếp và sống còn đối với lãnh thổ Việt Nam: 

"Trung Quốc có thể tấn công Đài Loan và cũng có thể tấn công để chiếm nốt các đảo ở Trường Sa bất cứ lúc nào. Chưa kể Trung Cộng đã thiết lập căn cứ quân sự ở Campuchia đe dọa trực tiếp đến Việt Nam. Khi bị Trung Cộng tấn công, chắc chắn sẽ không có quốc gia đồng minh nào giúp hay hỗ trợ quân đội Việt Nam chiến đấu. "Không chọn phe" là tự mình cô lập mình".

Theo ông Trung, thực tế là các cường quốc châu Á khác mạnh hơn Việt Nam nhiều lần như Nhật Bản, Hàn Quốc, và có thể kể thêm Đài Loan, Úc, đều phải chọn phe. Tiềm lực Việt Nam quân sự Việt Nam quá yếu, phần lớn vì Đảng cộng sản Việt Nam phải dành rất nhiều tiền cho ngành an ninh, công an để giám sát, khủng bố người dân Việt Nam để duy trì quyền lực bất hợp pháp. Cho nên khi xung đột nổ ra với Trung Cộng, theo ông, chắc chắn quân đội của đảng cộng sản Việt Nam không có một cơ may chiến thắng nào.

Quan điểm ngoại giao Việt Nam là sẵn sàng làm bạn với tất cả các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, theo giáo sư Carl Thayer, thực tế Việt Nam không thể làm hài lòng tất cả các quốc gia khác. Dù đã lựa chọn đứng ngoài cuộc để tránh rủi ro, nhưng Việt Nam vẫn chịu tác động tiêu cực từ sự cạnh tranh của các nước lớn. Vị giáo sư này nêu ví dụ là Việt Nam đã đình chỉ các hoạt động mua sắm vũ khí lớn từ Nga để tránh lệnh trừng phạt của Mỹ, trong khi Nga liên tục ép Việt Nam thực hiện các cam kết hiện có :

"Hậu quả là những kế hoạch hiện đại hóa Quân đội nhân dân Việt Nam đang bị trì hoãn, và sự chênh lệch về sức mạnh giữa Việt Nam và Trung Quốc càng ngày càng lớn hơn, mang lợi thế về cho Trung Quốc".

Ngoài ra, theo Giáo sư người Úc, còn một rủi ro khác gọi là "chi phí cơ hội". Rủi ro này nảy sinh khi Việt Nam vì lo ngại sẽ chọc giận một cường quốc mà bỏ qua cơ hội hợp tác với một cường quốc khác có lợi cho mình.

Tương lai của "ngoại giao cây tre"

Khái niệm "ngoại giao cây tre" được cho là do ông Nguyễn Phú Trọng giới thiệu lần đầu tiên tại Hội nghị Ngoại giao ở Hà Nội năm 2016, sau khi ông giành được chức Tổng bí thư nhiệm kỳ thứ hai. 

Hội nghị Đối ngoại năm 2021, ông Trọng đã tái khẳng định chính sách đối ngoại của Đại hội Đảng khóa 13 rằng Việt Nam sẽ hình thành và phát triển trường phái "ngoại giao cây tre".

Giáo sư Carl Thayer cho biết "Việt Nam áp dụng khái niệm ngoại giao cây tre để nhấn mạnh các nguyên tắc cơ bản trong các chỉ đạo chính sách đối ngoại và các chiến thuật linh hoạt cần thiết trong quan hệ với Trung Quốc và Hoa Kỳ nói riêng, cũng như với các cường quốc khác, với ASEAN và các thành viên của ASEAN".

Như vậy, đến hết năm 2023, "ngoại giao cây tre" đã đạt được một số thành tựu nhất định về mặt đối ngoại. Do đó, Theo giáo sư Carl Thayer, "ngoại giao cây tre" sẽ tồn tại trong tương lai vì nó phi ý thức hệ và được hình thành dựa trên chủ nghĩa thực dụng và lợi ích quốc gia: 

"Lợi ích cơ bản của Việt Nam – mục tiêu của chiến lược – duy trì độc lập và tiến tới xã hội chủ nghĩa khó có thể thay đổi. Ngoại giao tre có nghĩa là cho và nhận một cách chiến thuật để đạt được mục đích lâu dài".

Đồng quan điểm, thạc sĩ Hoàng Việt nói "ngoại giao cây tre" sẽ vẫn tiếp tục bởi mục tiêu quan trọng nhất của Việt Nam là phải làm sao duy trì được hòa bình để có không gian phát triển. Bởi vì Việt Nam đã hiểu cái giá phải trả cho các cuộc chiến:

"Chính sách sẵn sàng làm bạn với tất cả các quốc gia trên thế giới, trong đó có "ngoại giao cây tre"chính là làm sao để không rơi vào một cuộc chiến mà những cuộc chiến đó thường là cuộc chiến của các nước lớn đưa ra".

Ông Nguyễn Tiến Trung cho rằng thời gian tới, khi bất đồng giữa các nước lớn gay gắt hơn nữa, thìchính sách "ngoại giao cây tre" của Việt Nam sẽ đi vào ngõ cụt. Bất kì phe nào cũng không tin tưởng đảng cộng sản cầm quyền ở Việt Nam.

Nguồn : RFA, 09/01/2024

Ngoại giao "cây tre", một đường hướng đối ngoại mang dấu ấn của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, là chiến lược ngoại giao mà Việt Nam sử dụng trong những năm qua để cân bằng quan hệ với các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc. Liệu chính sách này có giúp Việt Nam tiến xa trong thế giới ngày càng phân cực ? Giáo sư vinh hưu Carl Thayer tại Học viện Quốc phòng Australia thuộc Đại học New South Wales, chuyên phân tích về an ninh và chính trị Việt Nam và khu vực, đưa ra nhận định của ông với VOA. Cuộc phỏng vấn đã được biên tập cho rõ nghĩa và phù hợp với độ dài của bài viết.

Cây tre được dùng trong trang trí tại cuộc họp báo của Tổng thống Mỹ Joe Biden ở Hà Nội hôm 10/9/2023. Ngoại giao 'cây tre' đang giúp Việt Nam đạt được thế cân bằng trong quan hệ với các siêu cường như Mỹ và Trung Quốc.

VOA : Trong năm 2023, Việt Nam là quốc gia duy nhất đón tiếp cả Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ông đánh giá thế nào về những gì mà các nhà lãnh đạo Việt Nam đã làm được ? Ông có gọi đó là một thành tựu không ?

Carl Thayer : Vâng, tôi sẽ gọi đó là một thành tựu. Tôi có thể gọi đó là một thành công lớn và một phần là sự tình cờ. Nói cách khác, Tổng Bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng đã tới Trung Quốc vào tháng 11/2022 và được Chủ tịch Tập Cận Bình đồng ý đáp lại bằng chuyến thăm (tới Việt Nam). Vì vậy, điều đó đã nằm trong kế hoạch và sau đó điều đáng chú ý là cuộc điện thoại của ông Biden với ông Trọng. Cả hai đồng ý trao đổi chuyến thăm nhưng điều đó đã không xảy ra. Việt Nam gửi bốn giấy mời tới ông Biden trước khi ấn định được ngày giờ cụ thể. Họ đã có được chuyến thăm của ông Biden.

Thành công đặc biệt là khi Mỹ chỉ là đối tác toàn diện trong một thời gian dài, không phải là đối tác chiến lược và hai bên, giống như một điệu nhảy chưa giờ kết thúc, sau đó họ quyết định thực hiện bước nhảy vọt về phía trước.

Việt Nam đưa Hoa Kỳ lên ngang hàng với Trung Quốc và sau đó tiếp đón Tập Cận Bình, thêm Nhật Bản và có các tiến triển khác. Vâng, đó là điểm nổi bật của năm.

VOA : Theo ông, Việt Nam làm thế nào để cùng duy trì được mối quan hệ với các quốc gia có mâu thuẫn với nhau ?

Carl Thayer : Trở lại năm 2003, Việt Nam đã xây dựng chính sách "hợp tác và đấu tranh" – vừa hợp tác vừa đấu tranh. Và họ có những "đối tác hợp tác" và những "đối tượng đấu tranh". Và tôi đã đến thăm Việt Nam hai lần trong hai tháng qua, và những gì họ nói với tôi là "phải linh hoạt".

Họ đã có lúc muốn xác định chính xác các lĩnh vực hợp tác đấu tranh giữa Mỹ với Việt Nam, giữa Trung Quốc và Mỹ - cái gì cản trở việc Việt Nam có thể tiến lên trong các mối quan hệ này. Vì vậy, [Việt Nam] trở nên linh hoạt hơn và điều đó dẫn đến sự phát triển quan hệ với Mỹ và động lực ở đó là kinh tế. Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước công nghiệp hiện đại vào năm 2045.

Trong khi đó kinh tế toàn cầu cho thấy nền kinh tế Trung Quốc đang chậm lại và đang gặp rắc rối.

Cách duy nhất mà Việt Nam có thể nhìn ra được là nâng cấp và dỡ bỏ các hạn chế với các nền kinh tế hùng mạnh. Vì vậy, [nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện với] Hàn Quốc năm trước là bước đi nhỏ đầu tiên. Sau đó, Việt Nam thêm Hoa Kỳ, thêm Nhật Bản và [sắp tới là] Úc vào danh sách này.

Vì vậy, tôi nghĩ đó là sự thay đổi trong quan điểm của Việt Nam, tìm cách tối đa hóa vị thế của mình về mặt kinh tế và thu hút các quốc gia khác tham gia vào ‘bữa tiệc’ của mình.

VOA : Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng mới đây đã mô tả thành tựu đó là một phần của "ngoại giao cây tre", thuật ngữ mang ý nghĩa "có gốc vững chắc nhưng linh hoạt". Tờ South China Morning Post đã ca ngợi Việt Nam là "bậc thầy" trong quan hệ giữa sự cạnh tranh của Mỹ và Trung Quốc. Ông có đồng ý với điều đó không ?

Carl Thayer : Ông Nguyễn Phú Trọng đã có bài phát biểu quan trọng tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 32 vào ngày 19/12 và ông đã trình bày chi tiết, tất nhiên đó là ý tưởng nổi bật của ông.

Thứ nhất, tôi nghĩ ngoại giao tre chủ yếu hướng tới khán giả trong nước. Và thứ hai, nó có một chân lý vĩnh cửu nào đó, kiên định về nguyên tắc nhưng linh hoạt về chiến lược.

Vấn đề là áp dụng nó như thế nào. Một ví dụ là, với "cộng đồng chia sẻ tương lai" thì trong thông cáo chung Việt Nam không cam kết thực hiện. Việt Nam nói sẽ nghiên cứu nó về mặt nguồn lực và khả năng. Vì vậy, tôi gọi nó là "bày hàng tủ kính" theo một nghĩa nào đó.

Ông Tập Cận Bình đã phải thuyết phục người dân của mình và thuyết phục cả khu vực rằng Trung Quốc đang phát triển và mọi người đang tham gia vào các cộng đồng khác nhau của ông. Vì thế Việt Nam đã làm ở mức tối thiểu. Họ đã "uốn cong" chiến lược của mình. Họ hơi cúi mình một chút nhưng họ không cam kết với bất cứ điều gì khó. Cuối cùng, ông Nguyễn Phú Trọng đã đưa ra năm điểm, là làm thế nào để dung hòa lợi ích quốc gia với các nghĩa vụ và trách nhiệm quốc tế của Việt Nam.

Có thể nói, đối với hành động xâm lược trong cuộc chiến ở Ukraine, "ngoại giao tre" của Việt Nam không giúp ích được gì. Ở một khía cạnh nào đó, Việt Nam không muốn hủy hoại mối quan hệ với Nga, nhưng sẽ không bao giờ là người bạn tốt của Ukraine trong một thời gian dài.

Và nếu chúng ta nhìn vào ngoại giao "cây tre", Việt Nam nằm trong ASEAN và Việt Nam không bỏ phiếu cùng với đa số các nước ASEAN nhưng vẫn muốn tận dụng ASEAN. Vì vậy, "ngoại giao tre" có những mâu thuẫn nội tại dù có thể nói hay rằng "Việt Nam kiên cường mà có thể uốn cong".

[Ngoại giao cây tre] không thực sự là một định hướng chắc chắn [hay] một định hướng tuyệt đối cho chính sách đối ngoại trong tương lai.

VOA : Ông còn thấy điểm bất cập nào trong chiến lược tiếp cận này của Việt Nam ?

Carl Thayer :  [Việt Nam] thuộc Hội đồng Nhân quyền [Liên Hợp Quốc] và Việt Nam sẽ không bỏ phiếu loại bỏ Nga. Và đối với các nền dân chủ phương Tây, sẽ là một sự nguyền rủa khi để Nga trong Hội đồng trong lúc chúng ta đang phẫn nộ vì [tình hình] Gaza.

Nhưng Ukraine là khúc dạo đầu về hành vi giết hại dân thường một cách bừa bãi bằng các cuộc tấn công của [Nga], tất nhiên không phải ở quy mô như ở Gaza, nhưng dù sao cũng là tàn sát.

Vấn đề thực sự bây giờ là sự linh hoạt hơn trong đối tượng đấu tranh [của Việt Nam] và Mỹ trở thành đối tượng hợp tác, để giúp đỡ về mặt kinh tế. Việt Nam không còn cho phép các khái niệm ý thức hệ can thiệp vào sự phát triển. Đó là kinh tế, không phải hệ tư tưởng, không phải sự liên kết. Đó là về trung tâm kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài để thúc đẩy tăng trưởng và cố gắng đạt được những mục tiêu dài hạn mà Việt Nam đã đặt ra cho mình.

VOA : Với chính sách ngoại giao "cây tre", Việt Nam cố gắng giữ thái độ trung lập trong cách tiếp cận đa cực. Liệu điều đó có khiến Việt Nam trở thành một quốc gia bị coi là đối tác không đáng tin cậy ?

Carl Thayer : Không thể giữ thái độ trung lập mãi mãi. Trong những cuộc trò chuyện riêng với các nhà ngoại giao Việt Nam, họ hơi khó chịu với tôi nếu tôi nêu lên vấn đề nhân quyền, đặc biệt là trong trường hợp Ukraine. Họ nói "chúng tôi đứng về phía lẽ phải, chúng tôi đã chọn lẽ phải".

Nếu cuộc chiến ở Ukraine và Gaza làm gia tăng sự cạnh tranh [trong thế giới đa cực], tôi nghĩ Việt Nam sẽ gặp khó khăn. Chính quyền Biden có thể bị thay thế bởi [chính quyền] Trump hoặc Quốc hội Mỹ có thể tức giận với Việt Nam về một số vấn đề cụ thể, hoặc lập trường của Việt Nam sẽ là trở ngại cho việc cải thiện quan hệ song phương với Mỹ.

Nếu đọc bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, ông đưa ra những phân tích, chứ không đưa ra kết luận, về những diễn biến "phức tạp, khó lường" đang diễn ra trên trường quốc tế.

Nếu lấy quan điểm lâu dài của Israel đối với Việt Nam về vấn đề Gaza sẽ như thế nào ?

Israel là một trong những nước hàng đầu, dù không phải là chính, nhưng là một trong bốn hoặc năm nhà cung cấp vũ khí chủ chốt cho Việt Nam trước cuộc xâm lược Ukraine. Vậy thì Việt Nam có mất đi nguồn cung đó không ?

Và đó là một ví dụ về việc nếu chúng ta tóm gọn lại năm điểm thì ngoại giao "cây tre" đó quá trừu tượng để mô tả những gì đang xảy ra và anh không thể lúc nào cũng trung lập vì anh sẽ mất bạn bè, một số lợi ích sẽ bị ảnh hưởng.

VOA : Trong lần trả lời phỏng vấn VOA ngay sau khi Việt Nam nâng cấp với Mỹ, GS Alexander Vuving đề cập đến chính sách ngoại giao "cây tre", nói rằng Việt Nam "phải tránh chọn bên trong cuộc chiến của các cường quốc lớn, nhưng cũng phải tham gia hoặc thậm chí tạo ra cơ chế thúc đẩy chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và khả năng tự cường của mình". Ông có đồng ý với quan điểm đó không ?

Carl Thayer : "Ngoại giao tre" là một từ tương đối mới, nhưng Việt Nam luôn có quan điểm không liên kết. Đó là [chính sách quốc phòng] "bốn không".

"Ngoại giao cây tre" không phải là một ý tưởng tuyệt vời đột nhiên xuất hiện để giải quyết các vấn đề của Việt Nam. Việt Nam luôn muốn đứng ngoài [tức trung lập] đó vừa là điểm mạnh vừa là điểm yếu.

Điểm mạnh là mọi quốc gia đều có thể hợp tác với Việt Nam và các vấn đề khác, và biết rằng Việt Nam sẽ không tham gia chống lại họ và ảnh hưởng đến vấn đề cụ thể của họ. Vì vậy, đó là một cách để tiến về phía trước.

Nhưng Việt Nam lo lắng về lệnh trừng phạt của Nga. Tôi biết có thông tin rò rỉ về nghĩa vụ quốc tế của Việt Nam, trong những chuyến thăm gần đây nhất của tôi, rằng Việt Nam đã ký thỏa thuận với Nga để mua vũ khí. Họ phải đáp ứng những nghĩa vụ đó.

Vâng, anh làm điều đó và anh sẽ nhận được lệnh trừng phạt từ Mỹ ngay sau khi anh nâng cấp mối quan hệ lên một đối tác chiến lược toàn diện.

Vậy đối với Gaza, cơ chế đó là gì ?

Việt Nam sẽ là người đứng ngoài cuộc. Họ sẽ không phải là một bên trung tâm cho việc giải quyết hòa bình ở đó. Bạn có thể thấy Qatar, Ai Cập và các quốc gia khác đóng vai trò nổi bật hơn.

Tôi không muốn chỉ trích quá mức về ngoại giao "cây tre". Nó thu hút trí tưởng tượng. Vâng, người Việt đã chống lại thế lực ngoại xâm và xây dựng đất nước trở lại. Xin trích dẫn di chúc của ông Hồ Chí Minh, ông nói "Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay".

Vì vậy, bạn phải ngưỡng mộ họ vì đã chống lại cuộc chiến trên không và hai lần được bầu làm thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an LHQ. Đó là những bằng chứng về vị thế quốc tế của Việt Nam nhưng hiện nay thế giới đang phân cực hơn bao giờ hết. Và tôi nghĩ việc tránh xa điều đó sẽ ngày càng trở nên khó khăn hơn.

Vì vậy, theo một nghĩa nào đó, Việt Nam sẽ mất đi sự tín nhiệm nếu không lên tiếng về các vấn đề nhân quyền. Tôi nghĩ trong trường hợp của Nga và Ukraine, đó là một ví dụ điển hình.

VOA : Vậy ông nghĩ Việt Nam có thể đi được bao xa với tình trạng không liên minh này ?

Carl Thayer : Việt Nam đang thúc ép trong khi Mỹ không trao cho Việt Nam quy chế nền kinh tế thị trường. Đồng thời với Trung Quốc, Việt Nam tạo ra nhiều cơ hội lớn hơn để thu hút đầu tư tốt của Trung Quốc vào đây cũng như mở cửa các văn phòng thương mại và đưa nông sản từ Việt Nam sang Trung Quốc. Đó là điều mà Việt Nam đang theo đuổi.

Việt Nam sẽ không trở thành đồng minh hiệp ước chính thức với bất kỳ ai. Vì vậy, không có sự liên minh ở đó.

Các cơ chế mới, như sáng kiến an ninh toàn cầu của Trung Quốc, được cho là sẽ kế thừa cơ chế của Mỹ. Nhưng bằng cách "bày hàng tủ kính", Việt Nam đang đưa ra lời khen ngợi cho một số khái niệm này. Bởi vì nó không làm họ mất gì cả. [Việt Nam] không đưa ra một lập trường vững chắc và họ đang tạo ấn tượng rằng họ đang ủng hộ, hoặc ít nhất là không phản đối.

Nhưng Việt Nam chưa bao giờ thực sự tham gia "Vành đai và Con đường", mà họ nói "Chúng tôi sẽ liên kết ‘Vành đai và Con đường’ với ‘Hai hành lang, một vành đai kinh tế’".

Giữ quan điểm đó thì có vẻ hời hợt nhưng sẽ không bao giờ dẫn đến sự sụp đổ tuyệt đối của việc không liên minh. Nhưng nói cách khác, nó không phải là liều thuốc chữa bách bệnh tuyệt vời.

Cho rằng "hãy dùng ‘ngoại giao cây tre’ và mọi thứ đều ổn". Không phải vậy, dùng ‘ngoại giao tre’, nhưng thế giới, như ông Nguyễn Phú Trọng nói, đầy khốc liệt và cạnh tranh, và [ông yêu cầu] phải dự báo đúng chiều hướng phát triển tình hình.

VOA : Việt Nam sửa đổi Sách Trắng thành ‘4 Không’ và ‘một tùy’. Điều đó có nghĩa là Việt Nam sẵn sàng điều chỉnh trong tình huống cần đứng về phía ai đó hoặc làm điều gì đó hoặc trở thành đồng minh với ai đó khi cần thiết ?

Carl Thayer : Nhìn lại 2 sách trắng trước thì họ đã có ‘4 Không’. Nhưng điều mới là tùy theo điều kiện và hoàn cảnh, Việt Nam chọn quyền sắp xếp phòng thủ của riêng mình.

Thứ nhất, họ [lúc đó] chịu sức ép khủng khiếp từ chính quyền Trump về các biện pháp trừng phạt chống lại kẻ thù của Mỹ thông qua Đạo luật trừng phạt năm 2017 [CAATS]. Việt Nam được Mỹ yêu cầu cắt đứt quan hệ [với các kẻ thù của Hoa Kỳ]. Họ đã làm cho Việt Nam khá khó chịu.

Nhưng cũng có nghĩa là nước nào gây áp lực lên Việt Nam thì : "hợp tác với chúng tôi và chúng ta sẽ độc lập còn chống lại chúng tôi, thì trở thành đối tượng đấu tranh". Khi đó họ sẽ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc thay đổi mối quan hệ.

Đó là một lời cảnh báo đối với các cường quốc. "Anh gây áp lực cho chúng tôi, thì chúng tôi phải bảo vệ lợi ích quốc gia của mình". Vì vậy, nói cách khác, đừng làm điều đó. Và Trung Quốc gia tăng áp lực ở Biển Đông, nên "chúng ta có thể phải quay sang Mỹ để được hỗ trợ thêm".

VOA : Vậy khi tình hình chính trị quốc tế trở nên phức tạp hơn, Việt Nam có nên tiếp tục ngoại giao "cây tre" ?

Carl Thayer : Vâng, nhưng nó sẽ tuân theo "Năm nguyên tắc chung sống hòa bình". Không có gì sai với tuyên bố đó cả. Đó là khát vọng.

Nó có ý nghĩa khi áp dụng cho một thuộc địa cũ. Nhưng ngoại giao "cây tre", như tôi đã nói, không phải là văn bản tuyệt vời về quan hệ quốc tế. Ngoại giao "cây tre" thực sự là về việc Việt Nam duy trì quyền tự chủ, độc lập và không liên kết.

"Ngoại giao cây tre" là ý tưởng tuyệt vời của ông Nguyễn Phú Trọng. Người dân Việt Nam đón nhận nó và nó giải thích cho những người trong Đảng Cộng sản, như tôi biết từ những cuộc thảo luận với các nhà ngoại giao ở Việt Nam về ‘đối tượng hợp tác và đấu tranh’, rằng "Đó không phải là sự liên kết mà là sẽ hợp tác nhiều hơn với Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc vì lý do kinh tế. Không chống lại Trung Quốc và để Trung Quốc cạnh tranh để cung cấp tiền đầu tư vào quá trình chuyển đổi xanh và biến đổi khí hậu", điều mà dù sao thì Trung Quốc cũng đã và đang làm.

Không có văn bản nào về "ngoại giao cây tre". Đó chỉ là một loạt các bài phát biểu mà ông Nguyễn Phú Trọng đã đưa ra.

Linh Đan

Nguồn : VOA, 04/01/2024

Vì sao chiến lược cân bằng trong quan hệ với các siêu cường của Việt Nam có thể không bền vững

Việt Nam muốn ‘vững chắc’ mà ‘uyển chuyển’ trong thế giới ngày càng ‘phức tạp, khó lường’

Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tiếp đón Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận trong năm nay khi cả Washington và Bắc Kinh đểu muốn tăng cường quan hệ với Hà Nội.

Trong năm qua, Việt Nam là quốc gia duy nhất trên thế giới tiếp đón Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nguyên thủ của hai siêu cường đứng đầu thế giới đang cạnh tranh gay gắt, tại Hà Nội.

Trong chuyến thăm của Tổng thống Biden, Việt Nam nâng cấp hai bậc chưa từng có tiền lệ đưa Mỹ lên làm đối tác ngang hàng với Trung Quốc. Khi Chủ tịch Tập tới Hà Nội 3 tháng sau đó, Việt Nam nhất trí xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai với Bắc Kinh.

Giữa hai động thái này, Việt Nam cũng nâng cấp quan hệ với Nhật Bản lên là một trong những đối tác chiến lược quan trọng nhất của mình.

Các lãnh đạo Hà Nội coi đây là những thành tựu lớn trong đối ngoại của Việt Nam, vốn đang tìm cách cân bằng trong mối quan hệ với các siêu cường qua chiến lược ngoại giao "cây tre".

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, khi phát biểu tại Hội nghị Ngoại giao hôm 19/12 ở Hà Nội, nói rằng trường phái ngoại ngoại giao này của Việt Nam ngày càng được quốc tế thừa nhận rộng rãi.

Sau chuyến thăm của ông Tập vào giữa tháng này, truyền thông nước ngoài nói nhiều hơn về chiến lược cân bằng trong đối ngoại của Việt Nam và nhắc đến "ngoại giao cây tre", vốn đang được lãnh đạo của quốc gia Đông Nam Á áp dụng trong chính sách đa phương hóa quan hệ với các nước trên thế giới.

Hãng tin Reuters nói rằng Việt Nam tăng cường quan hệ với Trung Quốc nhờ "ngoại giao cây tre" sau khi nâng cấp quan hệ với Mỹ. Hãng tin Anh cho rằng việc thắt chặt quan hệ hơn với cả hai siêu cường này đánh dấu một thành tựu của "Ngoại giao cây tre" của Việt Nam.

Còn Wall Street Journal, trong bài viết có tựa đề "Vì sao ai cũng muốn làm bạn với Việt Nam", cũng đề cập đến "ngoại giao cây tre" như một chiến lược cân bằng trong quan hệ với Mỹ và Trung Quốc.

Tương tự, một bài xã luận củaBloomberg lý giải vì sao trường phái ngoại giao này của Việt Nam có hiệu quả khi cả Mỹ và Trung Quốc đều muốn kéo Hà Nội về phía mình và chính sách đối ngoại đa cực đảm bảo quốc gia Cộng sản có quyền tự quyết trong việc đối phó với hai nền kinh tế lớn nhất.