Xuất khẩu lao động không còn phù hợp và không có lợi về lâu dài đối với kinh tế - xã hội Việt Nam - Một chuyên gia về lao động nhận định như vậy về tình trạng xuất khẩu lao động ở Việt Nam hiện nay.

Lực lượng lao động xuất khẩu Việt Nam - Việt NamEconomy

Việt Nam tiếp tục thúc đẩy xuất khẩu lao động 

Trong thời buổi kinh tế khó khăn, hàng loạt các ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam như dệt may, da giày, chế biến gỗ, sản xuất, lắp ráp linh kiện điện tử… đều đối mặt với tình trạng thiếu đơn hàng.

Theo Bộ Lao động, thương binh và xã hội, trong 6 tháng đầu năm 2023, đã có hơn 500.000 lao động bị ảnh hưởng việc làm. Trong đó, số lao động mất việc lên tới 279.409 người, chiếm 54,79% lao động bị ảnh hưởng.

Trong bối cảnh đó, xuất khẩu lao động được coi là một cái phao cứu nguy cho nền kinh tế cũng như mang lại cơ hội việc làm cho người lao động Việt Nam.

Năm 2023, lượng kiều hối đổ về Việt Nam cao kỷ lục với 16 tỷ USD, chiếm khoảng 4% GDP và tương dương 2/3 tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài được giải ngân của Việt Nam.

Trong một bài viết được đăng tải trên trang web Fulcrum hôm 4/3, có tựa đề "Vietnam’s Labour Export : Economic Boon or Developmental Bane ?" (tạm dịch là "Xuất khẩu lao động của Việt Nam : Lợi ích kinh tế hay tai họa cho sự phát triển ?", tiến sĩ Nguyễn Khắc Giang nhận định Chính phủ Việt Nam coi xuất khẩu lao động là giải pháp then chốt để phát triển nguồn nhân lực, giải quyết vấn đề thất nghiệp, tạo kiều hối và nâng cao kỹ năng cho người lao động. Vì vậy, kể từ năm 2010, hơn 1,4 triệu người Việt Nam đã ra nước ngoài làm việc theo hợp đồng ngắn hạn.

Do đó, Bộ Lao động, thương binh và xã hội tiếp tục đặt mục tiêu đưa 125.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài trong năm 2024, tập trung vào các thị trường có thu nhập cao như Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, Đức…

Thạc sĩ Luật học Trịnh Khánh Ly, người từng làm việc cho Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Hà Nội, đánh giá việc lao động từ một nước có nền kinh tế kém phát triển hơn sang làm việc tại một nước có nền kinh tế phát triển hơn là một thực trạng không mới. Nếu như lực lượng lao động có chuyên môn kỹ thuật, lao động có trình độ cao sau một thời gian công tác tại những nước có nền kinh tế phát triển, tiếp thu thêm được những kiến thức, kỹ năng chuyên môn và trở về phục vụ đất nước thì đây là một lợi thế cho đất nước họ : 

"Tuy nhiên, nếu người lao động sau đó không trở về thì những nước đó không chỉ chịu tổn thất về đầu tư giáo dục cho những lao động này mà còn mất đi một lực lượng lao động cho đất nước. Cho đến nay số lượng những lao động Việt Nam có trình độ sau một thời gian làm việc ở nước ngoài quay trở về Việt Nam là rất ít".

Hệ lụy khi phụ thuộc xuất khẩu lao động

Dù lượng kiều hối tăng cao mang lại lợi ích cho kinh tế, tuy nhiên, cũng theo tiến sĩ Khánh Ly, chính sách khuyến khích xuất khẩu lao động của Việt Nam là không còn phù hợp và không có lợi về lâu dài đối với kinh tế - xã hội Việt Nam.

Nguyên do, theo bà Khánh Ly là vì những lao động không có trình độ đi xuất khẩu lao động đều nằm trong độ tuổi rất trẻ, phần lớn không nói được tiếng sở tại, khó tiếp cận được các kiến thức, kỹ năng chuyên môn của các nước có nền kinh tế phát triển. Sau một thời gian ở nước ngoài, dù có trở về Việt Nam thì họ cũng trở thành lao động lớn tuổi, sức khỏe suy giảm và việc không có kiến thức, kỹ năng chuyên môn sẽ làm họ khó khăn hơn trong việc tái hòa nhập cuộc sống tại Việt Nam.

Bộ Lao động, thương binh và xã hội, vào tháng 8/2022, cho biết lao động Việt Nam có mặt tại 40 quốc gia trong hơn 30 lĩnh vực, ngành nghề. Tuy nhiên, có đến 90% số này là lao động tay nghề thấp, trình độ học vấn không cao.

Bà Khánh Ly nhận định, nhóm lao động không có trình độ chuyên môn, kỹ thuật ở nước ngoài đã và đang gặp rất nhiều rủi ro tại nước sở tại như phí môi giới quá cao mà tiền lương trong một số trường hợp không đủ để trang trải cuộc sống nước sở tại, khiến nhiều người lào động bỏ trốn làm việc bất hợp pháp.

Tại Châu Âu, nhiều lao động Việt Nam làm việc ở một số nước Đông Âu như Rumania, Séc, Ba Lan… mặc dù phải lao động vất vả nhưng tiền lương eo hẹp nên sau một thời gian bằng nhiều cách khác nhau họ lại tìm cách sang các nước Tây Âu như Đức, Pháp, Hà Lan, Bỉ… và nhiều người vượt biên sang Anh một cách bất hợp pháp. Và vụ 39 người Việt bỏ mạng trong một chiếc xe thùng trên đường nhập cư lậu vào nước Anh hồi năm 2019 là một hậu quả thảm khốc cho sự lựa chọn này.

Ngoài ra, Việt Nam vẫn chưa thiết lập được một hệ thống quản lý và hỗ trợ lao động Việt Nam tại các nước sở tại vì vậy khó có thể hỗ trợ, bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả cho họ khi cần. 

Theo ông Nguyễn Khắc Giang, xuất khẩu lao động cũng kèm theo nhiều thách thức, hệ lụy cho xã hội. Ví dụ, các tỉnh thành có số người làm việc ở nước ngoài đông đang phải đối mặt với nguy cơ tan rã cấu trúc gia đình truyền thống.

Một số lãnh đạo ở huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh cho biết năm 2022, tỷ lệ ly hôn ở huyện này khá cao, nguyên nhân phần lớn có liên quan đến xuất khẩu lao động.

Chị T, hiện đang ở Bắc Giang, chia sẻ với RFA rằng do công việc kinh doanh của hai vợ chồng chị không ổn định, đi làm công nhân gần nhà thì lương không đủ nuôi hai con ăn học và trang trải cuộc sống. Do đó, chồng chị T phải sang Đài Loan làm việc từ bốn năm qua. Cũng từ đó, ngoài những cuộc nói chuyện qua điện thoại, các con của chị chưa được gặp lại bố. Chị nói :

"Nhiều nhà có một người đi, một người ở nhà thì dễ nảy sinh vấn đề lắm. Nhưng mà giờ ở quê mình kinh doanh thất bại thì phải đi thôi. Một mình vừa đi làm, vừa chăm con nhỏ cũng khó khăn nhưng mà phải chịu chứ biết làm sao".

Từ những hệ lụy vừa nêu, tiến sĩ Nguyễn Khắc Giang cho rằng xuất khẩu lao động nên được tiếp cận như một đòn bẩy tạm thời chứ không phải là động lực tăng trưởng vĩnh viễn. Việt Nam phải xây dựng một chiến lược dài hạn nhằm giảm dần sự phụ thuộc vào xuất khẩu lao động. Thay vào đó tập trung vào phát triển thị trường lao động trong nước cạnh tranh, nâng cao kỹ năng của lực lượng lao động.

Theo bà Khánh Ly, Việt Nam nên tận dụng thời cơ khi hiện đang được coi là điểm đến đầu tư sáng giá của các doanh nghiệp FDI : 

"Thay vì là một nền kinh tế dựa vào xuất khẩu lao động, Việt Nam nên chú trọng hơn vào việc đào tạo lao động để phục vụ cho các ngành sản xuất đang ngày càng đóng vai trò quan trọng cho nền kinh tế. Nếu không kịp thời thay đổi chính sách thì Việt Nam sẽ mất nhiều cơ hội khi mà chỉ hơn 10 năm nữa sẽ qua giai đoạn dân số vàng và bước vào giai đoạn dân số già".

Nguồn : RFA, 16/04/2024

Lời giới thiệu : Nhà nước Việt Nam đang dự định đẩy mạnh việc đưa người xuất khẩu lao động sang các nước Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản trong năm 2024. Dự kiến của Bộ Lao động, thương binh và xã hội, có đến 125.000 người đang nằm trong danh sách. 

Linh mục Nguyễn Văn Hùng - Ảnh minh họa

Thông tấn xã Việt Nam hồi giữa cuối tháng Hai 2024, dẫn lời một quan chức Bộ Lao động, thương binh và xã hội nói rằng trong năm nay Việt Nam sẽ xuất khẩu khoảng 48.000 lao động đến Đài Loan, 63.000 lao động đến Nhật Bản và 8.500 người đến Hàn Quốc. 

Hiện có khoảng 650.000 lao động Việt Nam làm việc ở 40 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, theo thống kê  của Bộ Lao động, thương binh và xã hội. Trung bình mỗi năm Việt Nam xuất khẩu 140.000 lao động. 

Tại Đài Loan, số lao động Việt Nam đứng hàng thứ hai - chỉ thua Nhật Bản - hiện có 260.000 lao động Việt Nam, chiếm 35% tổng số lao động nước ngoài, trong khi Hàn Quốc đang sử dụng hơn 50.000 lao động Việt Nam, chiếm hơn 11% lao động nước ngoài tại nước này. 

Vấn nạn của câu chuyện đưa người đi lao động nước ngoài. Mặc dù theo nhà nước nói là để xóa đói giảm nghèo và giúp đào tạo một nguồn công nhân mới. Nhưng theo linh mục Nguyễn Văn Hùng ở Đài Loan. Khi mọi thứ không phải như vậy. Người lao động đến Đài Loan ở trong tình trạng hoàn toàn Không biết mình sẽ làm gì, không có cùng trình độ học vấn tương đối. Thậm chí có người còn mù chữ. Ông nói, mỗi người đi lao động phải đóng số tiền là 6500 Mỹ kim, theo như ông được biết. Sau khi đưa gửi người ra nước ngoài thì các công ty dịch vụ trung gian hoàn toàn phủi tay và không còn trác nhiệm gì nữa. Ngay cả đại diện của chính quyền ở Đài Loan cũng không có hướng nào để giúp cho những đồng bào đi lao động ở nước ngoài gặp khó khăn. 

Không có văn phòng hay một cơ quan cụ thể nào được đặt ở những quốc gia đưa người đi lao động để nhằm tương trợ hay trả lời cho những khó khăn của người lao động Việt Nam. Đó cũng là là một trong những lý do khiến người lao động bỏ trốn thường xuyên. 

Cuộc trao đổi với linh mục Nguyễn Văn Hùng, cho biết những mảng tối không được nói đến, trong các tuyên bố đầy phấn khích của Bộ Lao động, thương binh và xã hội về việc đưa người Việt đi lao động. (Tuấn Khanh)

**************************

Tuấn Khanh : Thưa linh mục, được biết về tình hình người lao động Việt Nam ở Đài Loan trốn ở lại, được báo chí nhắc đến rất nhiều lần, lúc này thì như thế nào ? Xin linh mục cho biết.

Nguyễn Văn Hùng : Người lao động Việt Nam trốn ở lại Đài Loan thì việc đấy, nó không phải bây giờ nó mới xảy ra mà nó đã xảy ra từ ngày đầu đến làm việc. Con số đó đến giờ phút này rất cao, cao nhất trong tổng số những người lao động được ngoài ở Đài Loan. Đến giờ, theo tôi biết thì cũng chừng khoảng trên 50.000 người, Những anh chị em này do có hoàn cảnh khác nhau, khó khăn nên phải trốn ra ngoài.

Hiện nay chính phủ Đài Loan đang làm rất gắt về chuyện người lao động Việt Nam trốn ở lại. Báo chí cũng thỉnh thoảng đưa tin về những vụ bắt giữ người việt trốn ra ngoài. Hoàn cảnh ai cũng khó khăn. Mới đây, có một vụ cháy ở Đài Loan gây chết người. Cứu hỏa có cứu được một số người ra, trong đó có 3 người Việt Nam. Nhưng trong tình hình còn hỗn loạn, những người này cũng bỏ trốn vì họ đều là cư dân bất hợp pháp. Báo chí Đài Loan sau đó cũng kêu gọi nhiều ngày, nói 3 người Việt này xuất hiện để cung cấp thêm thông tin và nhận sự giúp đỡ, nhưng không ai dám ra mặt.

Người Việt Nam đến Đài Loan làm những công việc nặng nhọc như đánh cá, xây dựng... Văn phòng của tôi cũng tiếp nhận rất nhiều người Việt đến xin giúp đỡ. Có cả những người không biết đọc, biết viết, Không biết gì về luật pháp, cũng như không thể nói được bất kỳ ngôn ngữ nào khác ngoài tiếng Việt. 

Khi nhà nước Việt Nam nói đến chuyện đưa người đi lao động nước ngoài để giúp đỡ cho những người nghèo. Những người không biết chuyện thì cảm thấy đây là điều rất tốt, nhưng thực tế nó còn rất nhiều điều phải nói. Những người lao động Việt Nam khi đặt chân đến Đài Loan, khởi đầu họ đã làm một con nợ. Vì mỗi người như vậy phải đóng tiền cho cơ quan tuyển dụng trung gian của nhà nước từ 6500 - 7000 Mỹ kim. Những người đến gặp tôi, cho biết nhiều công ty mà họ làm việc, chỉ sau một tháng đầu, là đổi họ qua công ty khác, mà công việc hoàn toàn không thích hợp. Những công ty ký hợp đồng nhận người ở Đài Loan có khi chỉ nhận làm việc trong một tháng, sau đó họ phải tự đi kiếm việc làm. Với tất cả sự bất ngờ, thiếu thốn tin tức... thì làm sao những con người từ các vùng quê Việt Nam, có thể tự kiếm được việc làm ở Đài Loan ? 

Tôi thấy chính sách đưa người đi lao động xuất khẩu, riêng ở Đài Loan thôi, là những công nhân này không được hướng dẫn công việc, không được hướng dẫn kỹ năng tồn tại ở một quốc gia khác, họ qua đây hoàn toàn bỡ ngỡ - Đây là một việc làm vô cùng thiếu trách nhiệm. 

Tuấn Khanh : Thưa linh mục, phía chính quyền hay những nơi đầu mối đưa những người công nhân này đến làm việc ở Đài Loan có văn phòng hay trụ sở liên kết nào tiếp nhận những vấn đề của họ khi gặp khó khăn không ? 

Nguyễn Văn Hùng : Không, thưa không. Mới đây trên báo chí Việt Nam, tôi có đọc được một bài mà ông Bộ trưởng Lao động, thương binh và xã hội có nói rằng việc đưa người đi lao động ở nước ngoài còn nhiều bất cập. Có nghĩa rằng ông ta biết rất rõ những khó khăn, nhưng ông ta không nói là có giải pháp nào hay tìm cách nào để giải quyết những bất cập đó. Ở trong nước mà chỉ nói sơ như vậy thì ra đến nước ngoài, những người công nhân Việt Nam biết chạy tìm ai, ở đâu ? Rất vô trách nhiệm. Tôi được kể cho biết rằng có những người Việt Nam gọi điện thoại cho Văn phòng Quản lý Người ở nước ngoài của nhà nước Việt Nam tại Đài Loan để xin giúp đỡ, thì họ trả lời rằng "không làm được thì đi về". Chỉ vậy thôi ! Sau khi nhận tiền và hoàn thành kế hoạch thì họ không còn trách nhiệm gì nữa. Họ rất vô trách nhiệm với anh chị em người Việt đi lao động. 

Tuấn Khanh : Về tuyên bố sẽ tăng số lượng đưa người đi lao động ở nước ngoài như một hoạt động chính để giải quyết tình trạng thất nghiệp và đem kiều hối về nước, với tất cả những gì nhìn thấy, xin linh mục cho biết nhận định của mình.

Nguyễn Văn Hùng : Như tôi đã nói. Tôi có theo dõi những bản tin của trong nước về chuyện đưa người đi xuất khẩu lao động. Điều tôi nhận thấy, là nhà nước Việt Nam chỉ chú trọng một điều duy nhất đó là giải quyết tình trạng thất nghiệp ở trong nước. Việc đưa người ra nước ngoài lúc này không được chuẩn bị bất kỳ điều gì, khiến họ luôn gặp khó khăn ở những nơi họ đến. Và đã không có sự chuẩn bị thì ở nơi mà người Việt vừa tới, lại không có một cơ quan nào trợ giúp cho họ vào những lúc cần thiết. 

Tôi tự hỏi Bộ Lao động, thương binh và xã hội ở Việt Nam đã thỏa thuận gì với những công ty đưa người đi nước ngoài, mà im lặng, hoàn toàn bỏ mặc anh chị em người Việt trong khó khăn. Thực lòng tôi nghĩ, một chính phủ mà chỉ nghĩ ra chính sách hoạt động, nhưng không chịu nghe lời góp ý của ai hết, thì không thể nào có thể thay đổi được tình trạng khó khăn của anh chị em người Việt lao động, cũng như việc họ trốn ở lại . 

Tuấn Khanh thực hiện

Nguồn : RFA, 27/02/2024

Phần 1

Muốn biết Mỹ dựa vào đâu vàđánh giá như thế nào về tệ nạn "buôn người"ở Việt Nam thì cần đọc "Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người" năm 2022 của Bộ Ngoại giao Mỹ. Nội dung báo cáo sẽ giúp mỗi người tự thẩm định, phía Mỹ có"khách quan, chính xác" hay không.

Theo một nghị quyết của Chính phủ Việt Nam vào tháng 7/2022, những người tham gia chương trình xuất khẩu lao động sang Hàn Quốc được vay tiền ký quỹ 100 triệu đồng. Photo Cổng thông tin Chính phủ. Hình minh họa.

Kinh tế suy thoái, thất nghiệp tràn lan và hệ thống chính trị, hệ thống công quyền từ trung ương đến địa phương tại Việt Nam loay hoay không biết làm gìđể cải thiện tình hình giúp tất cả các giới, đặc biệt là thanh niên, các thành phần yếu thế thoát ra khỏi tình trạng càng ngày càng bế tắc. Đó là lý do trong vài năm gần đây, các viên chức hữu trách ở nhiều cấp thi nhau tán dương xuất khẩu lao động [1], xem xuất khẩu lao động như phương thức tối ưu để"phát triển kinh tế, xã hội" (2) và quan trọng nhất là giúp giảm bớt bất bình, duy trì"sựổn định chính trị".

Tuy nhiên, với các đặc điểm nhưđã biết về hệ thống chính trị, hệ thống công quyền tại Việt Nam, cho dù gia tăng xuất khẩu lao động có thể tạo ra nguồn thu khổng lồ từ kiều hối (3), giảm tỉ lệ thất nghiệp xuống thấp hơn, hỗ trợ"xóa đói, giảm nghèo" tốt hơn nhưng song hành với gia tăng xuất khẩu lao động là việc liên tục bị các chính phủ, các tổ chức quốc tế lên án vì dung dưỡng "buôn người" (4), khó tránh khỏi việc bị chế tài. Giải quyết mâu thuẫn này tất nhiên là trách nhiệm của giới hữu trách nhưng hiểu tường tận quan niệm của thiên hạ về"buôn người" có thể giúp những cá nhân đã hoặc đang tham gia vào "sự nghiệp" xuất khẩu lao động sử dụng các phương thức hỗ trợ từ bên ngoài Việt Nam để chống bị lạm dụng.

***

Dựa trên "Đạo luậtBảo vệ nạn nhân củatìnhtrạng buôn người" (TVPA), mỗi năm, Bộ Ngoại giao Mỹ công bố"Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người". Căn cứ kết quả khảo sát về thực trạng và cách thức giải quyết tệ nạn, mỗi năm, mỗi quốc gia sẽđược xếp vào một trong ba loại : "Loại một" bao gồm những quốc gia mà chính phủ tuân thủđầy đủ những tiêu chuẩn tối thiểu của TVPA nhằm xóa bỏ tệ nạn buôn người. "Loại hai" bao gồm những quốc gia mà chính phủ không tuân thủđầy đủ những tiêu chuẩn của TVPA nhưng có nỗ lực đáng kể nhằm tuân thủ những tiêu chuẩn đó.

Trong "loại hai" có thêm "loại 2 cần theo dõi" nếu : Số lượng nạn nhân của các hình thức buôn người nghiêm trọng ở mức đáng kể hoặc đang gia tăng đáng kể. Không thấy bằng chứng về việc gia tăng nỗ lực chống các hình thức buôn người nghiêm trọng từ năm trước đó, trong đó có gia tăng điều tra, truy tố và kết án các hành vi buôn người, gia tăng giúp đỡ các nạn nhân và càng ngày càng ít chứng cứ cho thấy các viên chức có dính líu đến các hình thức buôn người nghiêm trọng, hoặc việc xác định một quốc gia đang có những nỗ lực đáng kểđể tuân thủ các tiêu chuẩn tối thiểu dựa trên các cam kết của quốc gia đó sẽ thực thi thêm các biện pháp trong năm kế tiếp. "Loại ba" là những quốc gia mà chính phủ không tuân thủđầy đủ những tiêu chuẩn tối thiểu và không cho thấy nỗ lực đáng kể nhằm tuân thủ các tiêu chuẩn đó.

TVPA liệt kê nhiều yếu tốđể có thể dựa vào đó xếp một quốc gia vào "loại hai" hoặc "loại 2 cần theo dõi", hay "loại ba". Thứ nhất, mức độ vềđiểm xuất phát, trung chuyển hay điểm đến của các hình thức buôn người nghiêm trọng. Thứ hai, mức độ không tuân thủ các tiêu chuẩn tối thiểu của TVPA và mức độ các viên chức tiếp tay cho các hình thức buôn người nghiêm trọng. Thứ ba là những biện pháp để thực thi các tiêu chuẩn tối thiểu phù hợp với các nguồn lực hiện có và phù hợp với năng lực giải quyết hoặc xóa bỏ các hình thức buôn người nghiêm trọng.

Việc phân loại các quốc gia trong những "Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người" còn phụ thuộc vào việc quốc gia đó có trì trệ trong việc cải thiện thứ hạng hay không. Chẳng hạn nếu quốc gia nào bị xếp vào "loại hai cần theo dõi" trong hai năm liền và vẫn bị xếp vào "loạihai cần theo dõi" ở năm tiếp theo thì sẽ bị xếp vào "loại ba". Trong "Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người" mới nhất (2022), Việt Nam bị xếp vào "loại ba". Hậu quả của việc bị xếp vào "loại ba" khá... đa dạng : Chính phủ Mỹ có thể dừng hoặc rút lại các chương trình hỗ trợ không vì mục đích nhân đạo hoặc không liên quan đến thương mại.

Những quốc gia bị xếp "loại ba" có thể sẽ không được hỗ trợđể viên chức tham gia các chương trình trao đổi giáo dục và văn hoá. Theo quy định của TVPA, chính phủ của các quốc gia bị xếp vào "loại ba" còn phải đối mặt với nguy cơ bị những trừng phạt khác, sẽ phải đối diện với việc Mỹ phản đối các tổ chức tài chính quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới cấp các khoản hỗ trợ, trừ hỗ trợ vì mục đích nhân đạo, có liên quan đến thương mại và các khoản hỗ trợ liên quan nhất định đến phát triển (5).

***

Cách nay khoàng mươi ngày, ông Nguyễn Minh Vũ - Thứ trưởng Thường trực của Bộ Ngoai giao Việt Nam đã có buổi hội đàm với bà Kari Johnstone, Quyền Giám đốc Văn phòng Theo dõi và chống mua bán người (J/TIP) của Bộ Ngoại giao Mỹ tại Hà Nội. Ông Vũ khẳng định : Phòng, chống mua bán người luôn là một trong những ưu tiên của phía Việt Nam. Thời gian vừa qua, công tác phòng, chống mua bán người đãđạt được những kết quả hết sức tích cực, nhất là trong lĩnh vực hoàn thiện chính sách pháp luật. Sắp tới, Việt Nam sẽ sửa đổi Luật Phòng, chống mua bán người. Ông Vũđề nghị : Phía Mỹ cóđánh giá khách quan, chính xác về những nỗ lực của Việt Nam trong phòng, chống mua bán người vàđưa Việt Nam ra khỏi "Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người" năm 2023, góp phần thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác giữa hai nước trong bối cảnh hai nước kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệĐối tác toàn diện Việt – Mỹ (6).

Muốn biết Mỹ dựa vào đâu vàđánh giá như thế nào về tệ nạn "buôn người" ở Việt Nam thì cần đọc "Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người" năm ngoái (2022) của Bộ Ngoại giao Mỹ. Nội dung báo cáo sẽ giúp mỗi người tự thẩm định, phía Mỹ có"khách quan, chính xác" hay không. Tuy nhiên đó chưa phải làđiều quan trọng nhất. Khi xuất khẩu lao động đã cũng nhưđang là xu thế, thậm chíđược một số viên chức hữu trách nâng lên thành.... "nhiệm vụ trọng tâm", hiểu quan niệm của thiên hạ về"buôn người" sẽ giúp những cá nhân và gia đình có thân nhân tham gia xuất khẩu lao động, tham gia "phòng, chống mua bán người" để không bị bất kỳ phía nào "đè đầu, cưỡi cổ"... Đó sẽ là phần tiếp theo của bài viết này.

Trân Văn

Nguồn : VOA 26/01/2023

Chú thích

(1) https://dantri.com.vn/lao-dong-viec-lam/thu-nhap-nghin-do-khi-di-lao-dong-tai-nhat-ban-han-quoc-20220826091827373.htm

(2) https://dantri.com.vn/lao-dong-viec-lam/gan-14000-lao-dong-di-nuoc-ngoai-nua-ti-usd-chay-ve-nuoc-moi-nam-20220915230447191.htm

(3) https://thanhnien.vn/kieu-hoi-ve-tphcm-dat-hon-66-ti-usd-post1544292.html

(4) https://www.dw.com/en/how-eu-police-disrupted-vietnamese-human-trafficking-rings/a-64013468

(5) https://vn.usembassy.gov/vi/bao-cao-tinh-hinh-buon-nguoi-nam-2011/

**************************

Phần 2

Ngoài Việt Nam còn có Campuchia, Brunei bị xếp vào "loại ba" – loại thấp nhất hay còn gọi là bị đưa vào "danh sách đen" vì tệ nạn "buôn người".

Viếng và ký sổ tang chia buồn trong vụ 39 nạn nhân Việt Nam thiệt mạng tại Anh năm 2019.

Tháng 7 năm ngoái, Bộ Ngoại giao Mỹ công bố "Báo cáo Thường niên về tệ nạn buôn người 2022" (Báo cáo TIP - Trafficking in Persons 2022) sau khi khảo sát hoạt động phòng, chống buôn người của 188 quốc gia. Ngoài Việt Nam còn có Campuchia, Brunei bị xếp vào "loại ba" – loại thấp nhất hay còn gọi là bị đưa vào "danh sách đen" vì tệ nạn "buôn người" (dung dưỡng cưỡng bức lao động, nô lệ tình dục). Vào thời điểm này, có 5/11 quốc gia thuộc khối ASEAN bị xếp vào "loại ba" (hai quốc gia còn lại đã thuộc "loại ba" là Malaysia và Myanmar) [1].

Đáp lại, chính quyền Việt Nam khẳng định :Một trong những ưu tiên hàng đầu của Việt Nam là "phòng, chống mua bán người" và công tác "phòng, chống mua bán người" đã đạt được những kết quả hết sức tích cực, nhất là trong lĩnh vực hoàn thiện chính sách pháp luật. Chính quyền Việt Nam yêu cầu Mỹđánh giá khách quan, chính xác về những nỗ lực của Việt Nam trong "phòng, chống mua bán người" và đưa Việt Nam ra khỏi "Báo cáo TIP 2023", góp phần thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác giữa hai nước trong bối cảnh kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ Đối tác toàn diện Việt – Mỹ (2).

Bộ Ngoại giao Mỹ dựa vào đâu để hạ Việt Nam từ "loại hai cần theo dõi" xuống "loại ba" và đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia nằm trong "danh sách đen" ? Cách tốt nhất để tự xác định "đánh giá" của Mỹcó "khách quan, chính xác" hay không là xem qua Báo cáo TIP 2022 về việc "phòng, chống mua bán người" tại Việt Nam – loại tài liệu vốn vẫn được công bố theo định kỳ nhưng trước nay, từ chính quyền đến hệ thống truyền thông chính thức tại Việt Nam vừa phản đối, vừa phớt lờ nội dung, không so sánh - phân tích để chứng minh thiếu khách quan và thiếu chính xác như thế nào (3).

***

Ở phần về Việt Nam trongBáo cáo TIP 2022, Bộ Ngoại giao Mỹ giải thích, sở dĩ họ chuyển Việt Nam sang "loại ba" là vì : Chính phủ Việt Nam không đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn tối thiểu để loại bỏ nạn buôn người và không có nỗ lực đáng kể để thực hiện điều đó, kể cả khi xem xét tác động của đại dịch Covid-19 đối với năng lực chống buôn người của Việt Nam. Theo số liệu do Việt Nam cung cấp, Bộ Ngoại giao Mỹ phát giác có sự sụt giảmnăm năm liên tiếptrong việc kết án những kẻ buôn người, số vụ truy tố ít hơn đáng kể so với 2020. Giới hữu trách tiếp tục kiểm tra hàng ngàn cơ sở có khả năng xảy ra nguy cơ buôn bán tình dục cao nhất nhưng không xác định được bất kỳ nạn nhân nào dù các cơ sở này rất phổ biến.

Bộ Ngoại giao Mỹ bày tỏ sự lo ngại đáng kể về "sự đồng lõa của viên chức", trong đó có các trường hợp được cho là do hai thành viên của cơ quan ngoại giao Việt Nam thực hiện. Một viên chức Bộ Ngoại giao Việt Nam được cho là đã quấy rối, đe dọa và hạn chế liên lạc với một số nạn nhân của vụ cưỡng bức lao động xảy ra tại SaudiArabia (Ả rập Xê út) sau khi họ cố gắng yêu cầu hỗ trợ. Một số nạn nhân đã trốn thoát và cố gắng tìm kiếm sự trợ giúp tại Đại sứ quán Việt Nam nhưng bị chính viên chức đó cưỡng chế trao trả cho những kẻ buôn người. Trong những trường hợp khác, sau khi những người sống sót tìm nơi trú ẩn với một tổ chức địa phương, chính quan chức này được cho là đã lừa dối họ bằng hứa hẹn về việc hồi hương để dụ họ ra ngoài và sau đó "bán" họ cho những người chủ mới ở địa phương, những người này tiếp tục bóc lột nạn nhân bằng cưỡng bức lao động. Các tổ chức phi chính phủ và cảnh sát Saudi Arabia đã tiến hành gom và hồi hương hầu hết nạn nhân - được cho là không có bất kỳ sự trợ giúp nào từ chính phủ Việt Nam - bất chấp luật pháp Việt Nam quy định cung cấp chi phí hồi hương cho tất cả người Việt là nạn nhân của nạ n buôn người ra nước ngoài. Một tổ chức quốc tế đã phỏng vấn 10 phụ nữ hồi hương từ Saudi Arabia và đánh giá bốn người là nạn nhân của nạn buôn người. Chính quyền địa phương đã cố gắng yêu cầu đại diện tại Việt Nam của một trong các công ty phải bồi thường cho nạn nhân, tuy nhiên, trong một số trường hợp, tiền bồi thường chỉ được trả một phần hoặc hoàn toàn không trả đồng nào.

Bộ Ngoại giao Mỹ kể thêm :Theo báo cáo, chính phủ đã kiểm tra, thanh tra và xử phạt hành chính 10 trong số 20 doanh nghiệp đưa lao động sang Saudi Arabia nhưng các cơ quan hữu trách không truy cứu trách nhiệm hình sự về việc tạo điều kiện cho tội phạm buôn người. Giới hữu trách cũng phạt một công ty xuất khẩu lao động (xuất khẩu lao động) vì không giải quyết được tranh chấp về tiền lương, điều mà đại diện các tổ chức phi chính phủ giải thích là hành động trả đũa của chính phủ Việt Nam đối với những nỗ lực ban đầu của họ nhằm đáp ứng các cáo buộc của nạn nhân bằng các dịch vụ hỗ trợ. Theo báo cáo, tại Việt Nam, thay vì hỗ trợ, công an đã sách nhiễu và theo dõi các thành viên trong gia đình một số nạn nhân như nỗ lực dập tắt các cáo buộc liên quan.

Một điểm khác cũng khiến Bộ Ngoại giao Mỹ đặc biệt lưu ý : Do thiếu triển khai một cách có hệ thống quy trình sàng lọc lấy nạn nhân làm trung tâm, trong các cuộc truy quét của côngan vào những cơ sở có nguy cơ buôn bán tình dục cao nhất, có thể giới hữu trách đã phạt một số phụ nữ và trẻ em vì những hành vi trái pháp luật mà những kẻ buôn người đã xúi giục họ thực hiện. Sự thiếu sót này cũng là lý do khiến các nạn nhân nước ngoài, bao gồm cả trẻ em, có nguy cơ bị trục xuất cao, mặc dù chính phủ tuyên bố họ đã sàng lọc tất cả các cá nhân bị trục xuất để tìm các dấu hiệu buôn người và không xác định được bất kỳ trường hợp nào như vậy. Trước đây, các tổchức dân sự từng báo cáovề việc các nạn nhân Việt Nam di cư bằng các phương tiện bất hợp pháp hoặc những người bị buộc phải thực hiện các hành vi bất hợp pháp do bị buôn bán vì sợ bị chính quyền trả thù. Những nạn nhân này ít có khả năng tìm kiếm sự hỗ trợ và dễ bị buôn bán trở lại. Giớiquan sát quốc tế từngnói về việc các viên chức thường đổ lỗi cho công dân v ề tình trạng họbị bóc lột ở nước ngoài hoặc đề nghị các nạn nhân thổi phồng sự lạm dụng để tránh vi phạm luật nhập cư. Chính phủ ViệtNam không báo cáo về việc đưa ra các lựa chọn thay thế hợp pháp cho các nạn nhân nước ngoài để chuyển họ đến các quốc gia nơi họ có thể phải đối mặt với sự trừng phạt hoặc khó khăn.

***

Theo đánh giá tổng quát của Bộ Ngoại giao về tệ nạn buôn người tại Việt Nam :Trong năm năm qua, bọn buôn người đã bóc lột nạn nhân trong và ngoài nước tại Việt Nam, đồngthời bóc lột nạn nhân từ Việt Nam ra nước ngoài. Đàn ông và phụ nữ Việt Nam di cư ra nước ngoài để làm việc theokiểu phi chính thức, bao gồm thông qua mạng lưới môi giới bất hợp pháp do các công dân Việt Nam khác ở ngoạiquốc điều hành, hoặc thông qua các doanh nghiệp tuyển dụng lao động thuộc sở hữu nhà nước hoặc do nhà nước quản lý. Một số doanhnghiệp tuyển dụng không đáp ứng yêu cầu hỗ trợ của người lao động khihọ bị bóc lột, một số tính phí quá cao khiến người lao động nợnần dễ bị cưỡng bức lao động. Những kẻ buôn người cưỡngbức nạn nhân lao động trong lĩnhvực xây dựng, nông nghiệp, khai thác mỏ, hàng hải, khai thác và sản xuấtgỗ, chủ yếu ở Malaysia, NamHàn, Lào, Nhật và - ở mức độ thấp hơn- một số khu vực ở Trung Đông, Châu Âu và Vương quốc Anh, bao gồm cả các tiệm làm móng, các trang trại cần sa.

Ngày càng có nhiều báo cáo về nạn nhân buôn người là côngdân Việt Nam ở Đài Loan, lục địa Châu Âu, Trung Đông và trong lĩnhvực hàng hảikhu vực Thái Bình Dương, kểcả trên các tàu đánhcá của Indonesia và Đài Loan dưới các dạngthỏa thuận phức tạp giúp những kẻ buôn người trốn tránh sự phát hiện và can thiệp của cơ quan thực thi pháp luật.Nhiều công dân Việt Nam bịcưỡng bức lao động dưới sự bảo trợ của TITP (Chương trình Thực tập sinh kỹ năng) củaNhật và trong các chương trình giáo dục nông nghiệp ở Israel. Công dân Việt Nam bị hạn chế đi lại, bị tịch thu giấy tờ tùy thân, đe dọa hànhhung, điều kiện sống và làm việc tồi tệ, vi phạm hợp đồng, tuyển dụng gian lận và bị trừng phạt tại các nhà máy thuộc sở hữu quốc gia của TrungQuốc có liên quan với ‘Sáng kiến Vành đai và Con đường" của Trung Quốc ở vùng Balkan.

Những hạn chế đi lại liên quan đến phòngngừa đại dịch đã mở rộng các lỗ hổng này đối với nhiều lao động Việt Nam ở nước ngoài, bao gồm cả việc buộc một số người phải ở lại lâu hơnthời hạn đã ký trênhợp đồng.Những kẻ buôn người đang tậndụng tình trạng thất nghiệp do đại dịch gây ra để dụ dỗ công dân Việt Nam, đặc biệt là phụ nữ và thành viên của các nhóm thiểu số, với những lời hứa hão huyền về cơ hội việc làm ở ngoạiquốc. Những kẻ buôn người khai thác phụ nữ và trẻ em Việt Nam để buôn bán tình dục, đánh lừa nhiều nạn nhân bằng các cơ hội việc làm lừa đảo và chuyển họ đến các nhà thổở biên giới Trung Quốc, Campuchia và Lào hoặc đến các nơi khác ở Châu Á, Tây Phi và Châu Âu. Theo báo cáo, ngày càng có nhiều phụ nữ và bé gái Việt Nam bị buôn bán tình dục ở Miến Điện. Một số phụ nữ Việt Nam ra nước ngoài để kết hôn do môi giới quốc tế hoặc làm việc trong các nhà hàng, tiệm massage, quán karaoke- bao gồm cả Miến Điện, Nhật, NamHàn, Malaysia, Trung Quốc, SaudiArabia, Singapore và Đài Loan- bị cưỡng bức lao động dướidạng giúpviệc gia đình hoặc buôn bán tình dục. Theo báo cáo, những kẻ buôn người ở các làng biên giới đã bắt cóc phụ nữ Việt Nam, đặc biệt là từ nhóm thiểu số Hmong và vận chuyển họ đến Trung Quốc để cưỡng ép hôn nhân thường có các dấu hiệu buôn bán tình dục hoặc lao động cưỡng bức. Đã có những báo cáo về phụ nữ và bé gái Việt Nam bị ép sinh con, bao gồm cả những trường hợp bọn buôn người dụ dỗ họ đến Trung Quốc bằng những lời mời làm việc giả, bắt cóc họ ở biên giới và chuyển họ đến các bệnh viện không được kiểm soát, nơi họ bị cưỡng bức thụ tinh nhân tạo và bị nhốt cho đến khi sinh con. Phụ nữ và bé gái Việt Nam được cho là dễ bị cưỡng bức lao động và bị buôn bán tình dục tại các "quán bar dành cho nữ" - các trang web giải trí quảng cáo các dịch vụ "đi kèm" có trả tiền thường liên quan đến hành vi tình dục với phụ nữ và bé gái ở các khu vực thành thị tại Nhật. Các tập đoàn tội phạm có tổ chức hoạt động trong các đặc khu kinh tế (SEZ) ở Đông Nam Á - đặc biệt là tại Đặc khu Tam giác vàng giao giữa biên giới Miến Điện, Thái Lan và Lào- khiến các công dân Việt Nam tr ở thành đối tượng tuyển dụng lừa đảo và buôn bán tình dục. Những kẻ buôn người đanggia tăng sử dụng Internet, các trang web trò chơi và mạng xã hội để dụ dỗ nạn nhân, mở rộng hoạt động buôn người và kiểm soát nạn nhân bằng cách hạn chế quyền truy cập mạng xã hội của họ, mạo danh họ, truyền bá thông tin sai lệch. Đàn ông thường lôi kéo phụ nữ và bé gái bằng các mối quan hệ hẹn hò trực tuyến, thuyết phục họ chuyển ra nước ngoài, sau đó ép họ lao động hoặc buôn bán tình dục. Trong quá trình di cư, các băng đảng Châu Âu và những kẻ buôn người thường bóc lột nạn nhân Việt Nam dưới hình thức lao động cưỡng bức và buôn bán tình dục trước khi họ đến đích cuối cùng. Những người điều hành các đồn điền thuộc sở hữu quốc gia của Việt Nam cưỡngbức những người di cư trong nước lao động ở Lào.

Trong nước, tình trạng thất nghiệp liên quan đến đại dịch, hạn chế đi lại và các yếu tố gây căng thẳng kinh tế xã hội khác đang làm gia tăng tình trạng dễ bị buôn bán, đặc biệt là đối với phụ nữ và trẻ em ở khu vực nông thôn và các nhómthiểu số. Một nghiên cứu chỉ ra rằng 80% nạn nhân buôn người được biết đến ở Việt Nam là thành viên của các cộng đồng thiểu số. Một nghiêncứu khác cho thấy 5,6% trẻ em ở Việt Nam có thể bị ép buộc hoặc bóc lột do bị buôn bán hoặc trong bối cảnh di cư, trong đó trẻ em từ các cộng đồng nông thôn và thiếu thốn có nguy cơ đặc biệt cao. Những kẻ buôn người bóc lột trẻ em và người lớn bằng cưỡng bức lao động trong lĩnh vực may mặc, bán rong và ăn xin trên đường phố ở các trung tâm đô thị lớn, hoặc ép buộc lao động trong các nhà máy gạch, nhà ở đô thị và các mỏ vàng tư nhân. Những kẻ buôn bán tình dục nhắm mục tiêu vào nhiều trẻ em từ các vùng nông thôn nghèo khó và ngày càng nhiều phụ nữ thuộc tầng lớp trung lưu và thành thị. Những kẻ buôn người càngngày càng hướng các hoạt động tội phạm thông qua thủ đoạn truyền thống là "bắt có c cô dâu" để bóc lột các cô gái thuộc các cộng đồng thiểu số ở vùng cao nguyên Tây Bắc, bao gồm cả buôn bán tình dục và cưỡng bức giúp việc gia đình. Khách du lịch tình dục trẻ em, được cho là đến từ các nơi khác ở Châu Á, Vương quốc Anh, các quốc gia khác ở Châu Âu, Úc, Canada và Mỹ để bóc lột trẻ em ở Việt Nam.

Báo cáo TIP 2022 còn khá nhiều thông tin đáng chú ý khác :Có thể chính phủ Bắc Hàn đã buộc người Bắc Hànlàm việc tại Việt Nam. Vào năm 2021, các viên chức Việt Nam và tổ chức phi chính phủ đã báo cáo sự gia tăng nạn nhân buônngười là trẻ em và phụ nữ Campuchia quá cảnh Việt Nam trên đường đến Trung Quốc. Trong những năm trước đã có báo cáo về việc một số viênchức Việt Nam- chủ yếu ở cấp xã và thôn - bị cáo buộc đã tạo điều kiện cho nạn nhân bị buôn bán hoặc bóc lột bằng cách nhận hối lộ từ những kẻ buôn người, bỏ qua các dấu hiệu buôn người và tống tiền để đổi lấy việc nạn nhân đoàn tụ với gia đình của họ...