Lâm Đồng ban hành quy định về khu vực bảo vệ, khu vực cấm và hành vi nghiêm cấm.

Báo Lâm Đồng đưa tin (*), UBND tỉnh này vừa ban hành Quy định về khu vực bảo vệ ; khu vực cấm tập trung đông người ; khu vực cấm sử dụng các thiết bị có tính năng thu, phát tín hiệu, ghi âm, ghi hình, chụp ảnh, vẽ sơ đồ trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng và một số biện pháp đảm bảo trật tự công cộng ; trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện các quy định trên.

Quyết định số 34/2020/QĐ-UBND của chính quyền tỉnh Lâm Đồng cho biết khá nhiều khu vực ở thành phố Đà Lạt kể từ ngày 12/10/2020 bắt đầu cấm tập trung đông người ; cấm sử dụng các thiết bị có tính năng thu, phát tín hiệu, quay phim, chụp ảnh, ghi âm, vẽ sơ đồ.

Theo đó, các khu vực bảo vệ cấm tập trung đông người khi chưa được phép của cấp có thẩm quyền (trên 5 người) và sẽ gắn bảng "Không phận sự cấm vào" gồm các trụ sở : Tỉnh ủy ; Đoàn đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân tỉnh ; Ủy ban nhân dân tỉnh ; Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh ; Kho bạc Nhà nước tỉnh ; Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh tỉnh Lâm Đồng ; Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt ; Trung tâm Hành chính tỉnh ; Công an tỉnh.

Bên cạnh đó còn có các địa điểm tổ chức các hội nghị, cuộc họp có nội dung bí mật nhà nước và nơi tổ chức các sự kiện về chính trị, văn hóa, đối ngoại, thể thao quan trọng do các cơ quan của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội yêu cầu bảo vệ theo quy định của pháp luật…

Khu vực cấm tập trung đông người là khu vực xung quanh trụ sở các cơ quan, tổ chức gồm : Tỉnh ủy (đường Lê Hồng Phong và đường Nguyễn Viết Xuân, phường 4, Đà Lạt) ; Đoàn đại biểu Quốc hội và Hội đồng Nhân dân tỉnh (đường Trần Hưng Đạo và đường Trần Phú, phường 3, Đà Lạt) ; Ủy ban nhân dân tỉnh (đường Trần Hưng Đạo và đường Trần Phú, phường 3, Đà Lạt) ; Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh (đường Khởi Nghĩa Bắc Sơn và đường 3 Tháng 4, phường 3, Đà Lạt) ; Kho bạc Nhà nước tỉnh (đường Trần Phú, phường 3, Đà Lạt) ; Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh tỉnh Lâm Đồng (đường Hồ Tùng Mậu và đường Chu Văn An, phường 3, Đà Lạt) ; Viện nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt (đường Nguyên Tử Lực, phường 8, Đà Lạt) ; Trung tâm hành chính (đường Trần Phú và đường Đoàn Thị Điểm, phường 4, Đà Lạt) ; Công an tỉnh (các đường : Trần Bình Trọng, Ngô Huy Diễn, Nguyễn Thượng Hiền, Yagout, phường 5, Đà Lạt) và các địa điểm do Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh quyết định.

Văn bản của UBND tỉnh Lâm Đồng ghi rõ đặt biển báo "Cấm sử dụng thiết bị có tính năng thu, phát tín hiệu ghi âm, ghi hình, chụp ảnh, vẽ sơ đồ" ở khu vực Tỉnh ủy ; Đoàn đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân tỉnh ; Ủy ban nhân dân tỉnh ; Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt và Công an tỉnh.

Cụ thể, cấm điều khiển các thiết bị bay không người lái, các thiết bị có tính năng chuyển động nhằm xâm nhập vào khu vực bảo vệ hoặc mang vũ khí, vật liệu nổ, các hoạt động khác gây phương hại đến an ninh quốc gia ; các hành vi rải tờ rơi, truyền đơn, tài liệu có nội dung phá hoại an ninh chính trị nội bộ và gây rối trật tự công cộng ; cấm giăng cờ, băng rôn, biểu ngữ, hình ảnh, kích động tập trung đông người, gây rối trật tự công cộng hoặc tán phát tài liệu có nội dung chống Đảng, Nhà nước, chống chính quyền địa phương…

Với một thành phố du lịch như Đà Lạt thì với việc cấm tụ tập đông người và cấm chụp hình, quay phim ở rất nhiều khu vực như vậy, rõ ràng đã giới hạn quyền của du khách, và tạo tâm lý căng thẳng của một đô thị nhìn đâu cũng thấy các bảng cấm đoán như thời chiến.

Lâm Viên

Nguồn : VNTB, 10/10/2020

Chú thích :

(*)http://baolamdong.vn/phapluat/202010/lam-dong-ban-hanh-quy-dinh-ve-khu-vuc-bao-ve-khu-vuc-cam-va-hanh-vi-nghiem-cam-3024840/

Dự án xây dựng khách sạn tại Đồi Dinh, thành phố Đà Lạt đang gặp sự phản đối ngày càng mạnh ở Việt Nam, đặc biệt là từ giới kiến trúc sư.

Đà Lạt chụp từ trên cao, cho thấy Đồi Dinh là không gian xanh lớn còn sót lại ở thành phố này.  © Người Đô Thị

Từng là nơi ở và làm việc của các tỉnh trưởng trước đây, nằm trên một ngọn đồi ở trung tâm thành phố, Dinh tỉnh trưởng là một trong những kiến trúc do người Pháp xây dựng sớm nhất và được xem là một trong những công trình đẹp ở Đà Lạt. Khu vực Dinh tỉnh trưởng này rộng gần 17.000m², riêng dinh tỉnh trưởng là một kiến trúc đẹp với diện tích hơn 1.500m². Đồi Dinh có thể nói là nơi duy nhất ở khu vực trung tâm thành phố Đà Lạt có diện tích đất lớn, vị trí cao và đẹp nhất. Đồng thời, đây cũng là không gian xanh quan trọng bên cạnh đồi Cù.

Trả lời phỏng vấn RFI qua điện thoại ngày 23/09/2020, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, Chủ tịch NgoViet Architects & Planners, một luật sư có trên 30 năm kinh nghiệm quốc tế về tư vấn thiết kế, quy hoạch kiến trúc tại Châu Á và Bắc Mỹ, nêu lên giá trị lịch sử và kiến trúc của khu Hòa Bình nói chung và Đồi Dinh nói riêng :

"Thành phố Đà Lạt phát triển từ cuối thế kỷ 19 và đến khoảng những năm 1930-1940, bắt đầu hình thành hai khu trung tâm : khu trung tâm phố Pháp, nằm dọc theo đường Yersin, bây giờ là đường Trần Phú và khu trung tâm phố Việt, nối liền khu Hòa Bình và ấp Ánh Sáng. Đến nay, hai khu này là hai khu di sản.

Khu Hòa Bình là khu trung tâm phố Việt, còn Đồi Dinh là một trong những điểm chính của khu Hòa Bình, là đồi cao nhất ở khu vực này, có tầm nhìn thoáng ra các phía của Đà Lạt. Thứ hai, trên đây người ta có xây một dinh cho tỉnh trưởng, rất nhiều đời tỉnh trưởng, từ thời Pháp, cho đến thời Việt, cho đến năm 1975. Bây giờ dinh này là một công trình di sản.

Cụm thứ hai là khu chợ Đà Lạt. Lúc trước có chợ cũ, nằm trên rạp Hòa Bình hiện nay, sau đó xây khu chợ mới ở phía dưới thì chợ cũ này biến thành rạp hát Hòa Bình. Rạp này cũng có quảng trường chung quanh, với những khu phố chợ dọc theo khu Hòa Bình. Về khu chợ mới ở phía dưới thì ban đầu chỉ là một chợ mới. Khi cha tôi là kiến trúc sư Ngô Viết Thụ về nước, thì một trong những công trình đầu tiên mà ông đóng góp cho Việt Nam, đó là công trình ở Đà Lạt. Thứ nhất là chỉnh trang lại khu Hòa Bình, trong đó chợ là cái điểm nhấn, thành ra ba tôi đã có điều chỉnh một số kiến trúc bên ngoài và bổ sung một số căn phố lầu chung quanh, thiết kế thêm quảng trường dẫn vào chợ và những cầu nối từ khu trên cao, qua chợ và xuống dưới thấp. Ba cụm này có ba chức năng và liên kết với nhau, hình thành khu trung tâm của Hòa Bình và có tầm nhìn thoáng về phía Hồ Xuân Hương.

Đồi Dinh có vai trò rất quan trọng. Thứ nhất đây là nơi có những rừng cây long não, rừng cây thông chung quanh và có một công trình di sản. Bản thân Đà Lạt đã từng công nhận đây là một biệt thự loại một, tức là phải bảo tồn nguyên trạng như là một di sản. Thứ hai, trong mấy chục năm qua, khu Hòa Bình đã phát triển rất là mạnh, chung quanh đã xây nhà bê tông mái bằng, trắng xóa hết rồi, thì đây là không gian xanh còn sót lại của khu trung tâm Hòa Bình, cần phải giữ lại. Nó có tiềm năng trở thành một khu vực phục vụ cho người dân, có thể cải tạo Dinh tỉnh trưởng thành một cụm gồm có bảo tàng, nhà cộng đồng, những chổ để ngắm cảnh, nối xuống những khu đường đi bộ, nối xuống những khu vực như chợ Đà Lạt, rạp Hòa Bình, những khu phố".

Tuy Đồi Dinh có giá trị như thế, trong khuôn khổ kế hoạch quy hoạch khu trung tâm Hòa Bình, chính quyền thành phố Đà Lạt lại dự kiến sẽ xây một khách sạn và tổ hợp thương mại trên đồi này. Kể từ ngày 14/08/2020, 3 phương án kiến trúc khách sạn có quy mô đến 10 tầng tại khu vực Đồi Dinh được trưng bày để lấy ý kiến rộng rãi của người dân ở thành phố Đà Lạt, nhưng nhiều kiến trúc sư, trong đó có ông Ngô Viết Nam Sơn, đã có ý kiến không đồng tình với cả 3 phương án nói trên. Ông giải thích lý do :

" Các nhà đầu tư có những đề xuất mà mình cảm thấy hấp dẫn, hiện đại hơn, xây dựng những công trình mới thì có thể đem lại lợi ích. Nhưng từ góc độ chuyên môn của một kiến trúc sư, tôi thấy những chuyện mà các nhà đầu tư đề xuất thì mình hoàn toàn có thể đạt được : nâng cao đời sống, đem lại thu nhập và cải thiện bộ mặt của trung tâm. Những công trình cao tầng, có khối tích lớn như vậy trên đỉnh đồi sẽ phá hỏng hết cảnh quan mà thành phố Đà Lạt đã đạt được trong hơn 100 năm qua.

Tôi làm việc với quốc tế, có nhiều kinh nghiệm nên có thể đưa ra những điển cứu, ví như khu phố cổ Montréal, Canada hay khu phố cổ thành phố Quebec, Canada,... Những khu đó được bảo tồn, chỉnh trang, với mức vốn đầu tư không cao, nhưng đã trở thành khu hấp dẫn nhất thành phố. Đà Lạt cũng như vậy : nếu chúng ta coi trọng việc bảo tồn và chỉnh trang khu Hòa Bình, thì nó sẽ đem lại những giá trị bền vững hơn cho Đà Lạt.

Từ tháng 3/2019, thành phố Đà Lạt im lặng cho đến nay, thì mới đây, hơn một tháng rồi, lại đưa ra triển lãm 3 dự án mới trên Đồi Dinh, giống như là bước hai của quy hoạch mà năm ngoái đã bị phản đối, coi như không nói gì hết, cứ im lặng mà làm, cho nên đã làm dấy lên một làn sóng phản đối thứ hai, còn mạnh hơn lần trước. Rất hy vọng là lần này lãnh đạo địa phương sẽ lắng nghe nghiêm túc hơn".

Nhưng nếu không thể chấp nhận dự án xây khách sạn và các công trình cao tầng khác trên Đồi Dinh, thì khu vực này nên được chỉnh trang như thế nào để bảo toàn được di sản kiến trúc, nhưng vẫn tạo ra được một khu trung tâm khang trang hơn, tương xứng với tầm vóc của một thành phố du lịch ? Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn so sánh cái mà ông gọi là tư duy "bảo tồn, chỉnh trang" với tư duy "địa ốc" :

"Thứ nhất, về mặt pháp lý, tư duy "địa ốc" sai với quy hoạch chung của Đà Lạt mà thủ tướng đã phê duyệt, gọi là quy hoạch 704. Quy hoạch 704 nói rất rõ đây là khu đô thị trung tâm lịch sử. Có chữ "lịch sử", thì phải hiểu là bảo tồn, chứ không phải là hiện đại hóa nó, xóa trắng nó.

Thứ hai, về tác động lịch sử, dự án này xóa bỏ giá trị của khu phố Việt và trân trọng khu phố Pháp. Nếu như chỉ được chọn một trong hai, thì thà là giữ phố Việt, bỏ phố Pháp.

Thứ ba là tác động môi trường. Hạ tầng cơ sở của khu Hòa Bình đang rất là yếu kém, chỉ đủ phục vụ cho mật độ xây dựng và tầng cao như hiện trạng. Chúng ta có thể nâng cấp lên chút ít. Nhưng với dự án địa ốc, chúng ta sẽ nâng mật độ lên gấp nhiều lần, tạo nên gánh nặng mới cho hạ tầng. Việc bê tông hóa nhiều, xây dựng nhiều nhà kính sẽ làm thay đổi hoàn toàn tác động môi trường ở đây. Có thể thấy trước là sương mù sẽ mất luôn, khu vực sẽ nóng lên và có nguy cơ trở nên ngập. Chuyện ngập ở Đà Lạt xưa nay chưa bao giờ có, nhưng bây giờ đã xảy ra rồi, đó là do việc xây dựng xóa sạch những khu vực có cây xanh tự nhiên để bê tông hóa.

Đề xuất hiện nay là chặt gần hết cây trên Đồi Dinh để xây khách sạn, giảm mạnh không gian xanh. khu quảng trường ở dưới cũng chặt nhiều cây cổ thụ, xây tầng hầm để xe cá nhân, cũng sẽ làm bít hết các ngõ thoát nước. Như vậy, trong tương lai khu này có thể sẽ bị ngập. Khi chúng ta chỉnh trang thì sẽ không tạo ra áp lực này.

Thứ tư là tác động kinh tế. Làm dự án địa ốc này thì sẽ tăng diện tích sàn dịch vụ thương mại, đổi lấy cái giá là phá bỏ di sản.

Khi chúng ta chỉnh trang những khu vực, những khu phố chung quanh, thì chúng ta tạo điều kiện cho những khu phố này thành phố đi bộ và phía dưới có thể làm dịch vụ thương mại, phía trên có thể là nơi ở, hoặc nguyên tòa nhà có thể làm khách sạn.

Chúng ta vẫn có thể đạt được 1.000 phòng mà không cần xây khách sạn 10 tầng, mà làm các khách sạn mini, khách sạn homestay, thì nó phù hợp hơn với tỷ lệ của khu Hòa Bình.

Cao tầng hóa các khu nhà chung quanh sẽ tạo ra một áp lực rất lớn lên hạ tầng. Điện không đủ, sẽ bị cúp điện, nước không đủ cấp, thoát nước không kịp thì sẽ ngập. Như vậy, nó sẽ tạo ra một gánh nặng cho thành phố, sẽ phải chi rất nhiều cho việc nâng cấp hạ tầng. Thành phố không có lợi bao nhiêu hết, mà cái lợi chủ yếu rơi vào các nhà đầu tư. 

Ngược lại, khi ta chỉnh trang thì cái lợi này cao hơn, nhưng rơi vào túi của người dân địa phương, tại vì khi họ làm các doanh nghiệp phát triển lên, tất nhiên là họ giàu lên và đóng thuế cho thành phố nhiều hơn, thành phố cũng được lợi.

Chưa nói đến chuyện là khi chúng ta cho phép xây dựng các khách sạn lớn, những trung tâm dịch vụ thương mại ở khu Hòa Bình, nó sẽ tạo nên sự cạnh tranh không lành mạnh. Có thể là tiềm lực của những nhà đầu tư lớn, họ có thể thậm chí hạ giá, làm cho các doanh nghiệp nhỏ chung quanh bị phá sản. Rồi họ sẽ thu góp những doanh nghiệp phá sản này. Dần dần, người dân địa phương đang là chủ bổng trở thành người đi thuê.

Rất nhiều thành phố Châu Âu, đặc biệt là những thành phố di sản, cấm xây dựng những khách sạn cao tầng, hiện đại, không cho xây các shopping mall trong khu trung tâm di sản, để bảo vệ doanh nghiệp địa phương, cũng như bảo vệ cảnh quan địa phương".

Chưa biết là chính quyền thành phố Đà Lạt có sẽ từ bỏ dự án khách sạn trên Đồi Dinh hay không, nhưng trước mắt họ đã nhờ Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam tổ chức hội thảo quốc tế để lắng nghe các ý kiến các chuyên gia về việc điều chỉnh quy hoạch Khu trung tâm Hòa Bình. Hội thảo dự kiến diễn ra trong tháng 10/2020.

Trước mắt, giới chuyên môn ở Việt Nam trong nhiều tuần qua đã không ngớt bày tỏ nỗi lo âu về tương lai của Đà Lạt, một thành phố mà không gian xanh không ngừng bị thu hẹp. Nỗi bức xúc này đã được thể hiện qua cuộc tọa đàm do tờ báo Người Đô Thị và tổ chức Save Heritage Vietnam đồng tổ chức vào ngày 1/9, với sự tham gia của các nhà quy hoạch, kiến trúc sư, luật sư, nhà nghiên cứu lịch sử, đại diện tổ chức/dự án về bảo tồn văn hoá, kiến trúc, di sản đô thị...., với nhiều tham luận của các diễn giả chuyên gia và khách mời có gắn bó và nghiên cứu sâu rộng về Đà Lạt. Bên cạnh nỗi lo bản sắc đô thị Đà Lạt tiếp tục bị hư hao sau những lần chỉnh trang, đô thị hoá..., là mối lo thành phố này đang đánh mất đi di sản, sẽ không còn đủ yếu tố để trở thành "đô thị di sản", nếu cứ tiếp tục phá bỏ những biệt thự có giá trị kiến trúc cần bảo tồn, như Dinh tỉnh trưởng.

Thanh Phương

Nguồn : RFI, 28/09/2020

Một buổi tọa đàm với chủ đề "Từ tranh luận đồi Dinh nghĩ đến tương lai Đà Lạt", được báo mạng Người Đô Thị và Save Heritage Vietnam tổ chức hôm 12/9 trong bối cảnh có sự quan tâm của dư luận xã hội, đặc biệt giới chuyên môn hữu quan, hướng về phố núi Đà Lạt vào khi chính quyền địa phương tổ chức trưng bày, lấy ý kiến phương án kiến trúc khu vực đồi Dinh Tỉnh trưởng thuộc qui hoạch chi tiết khu trung tâm Hòa Bình.

Một góc Đà Lạt vào năm 1975 - AP

Hôm 29/6, lãnh đạo Ủy ban nhân dân thành phố Đà Lạt còn cho hay thành phố đang trong quá trình xây dựng, bảo vệ và phát triển để Đà Lạt xứng tầm một đô thị di sản về cảnh quan, kiến trúc và văn hóa.

Trước đó, Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng loan báo đã thống nhất chủ trương xây dựng đề án quy chế bảo tồn kiến trúc cảnh quan Đà Lạt, rằng Sở Xây Dựng Lâm Đồng, được ủy thác làm chủ đầu tư dự án, phải khẩn trương xây dựng đề cương, nhiệm vụ và dự toán kinh phí, lộ trình, kế hoạch tổ chức thực hiện trong thời gian tới.

Thế nhưng không lâu sau đó thì chính quyền địa phương lại trưng ra 3 phương án kiến trúc khu vực đồi Dinh, nói chung là vẫn giữ nguyên đề xuất phá bỏ di sản để cao tầng hóa Khu lịch sử phố Việt Hòa Bình của Đà Lạt. Điều này có nghĩa là phớt lờ đề nghị bảo tồn Khu Hòa Bình của cộng đồng, của các cơ quan chức năng như Bộ Xây dựng, Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị cũng như các chuyên gia trong và ngoài nước.

Phó giáo sư, tiến sĩ, kiến trúc sư Nguyên Hạnh Nguyên, cho biết buổi tọa đàm thu hút một số đông chuyên gia gồm các nhà quy hoạch, kiến trúc sư, luật sư, nhà nghiên cứu lịch sử, đại diện tổ chức/dự án về bảo tồn văn hoá, kiến trúc, di sản đô thị. Những người tham gia hy vọng ý kiến của giới trí thức được lắng nghe khi đề án được thực hiện.

Đối với Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, người đầu tiên lên tiếng từ khi đề án qui hoạch Đà Lạt manh nha hồi 2014, buổi tọa đàm một lần nữa khơi lại giá trị và lịch sử của một thành phố từng được mệnh danh là Thủ Đô Đông Dương ngày trước :

"Ở đây tất cả những người góp ý cho Đà Lạt đều rất yêu Đà Lạt. Đà Lạt có lịch sử phát triển từ cuối thế kỷ XIX. Ban đầu chỉ là khu nghỉ dưỡng của người Pháp ở Đông Dương, nhưng dần một số lượng khá lớn người Việt đến định cư. Đến năm 1943 Đà Lạt đã hình thành ra khu di sản Phố Pháp dọc theo hai bên đường Trần Phú (tức đường Yersin cũ), và khu di sản Phố Việt nối liền khu Hòa Bình với Ấp Ánh Sáng".

"Năm 1943 thì kiến trúc sư người Pháp là Jacques Lavisquet đã rất quan tâm đến việc chỉnh trang 2 khu vực trung tâm này. Lúc đó họ đã thấy rõ 2 bản sắc riêng của Đà Lạt là di sản Phố Pháp và di sản Phố Việt mà trung tâm của nó là khu Hòa Bình"

Người K'ho ở Đà Lạt hôm 7/9/2009 Reuters

Năm 2014, sự kiện quan quan trọng mang tính pháp lý khi một kiến trúc sư người Pháp tên Thierry Huau hợp tác với Viện Qui Hoạch Miền Nam để làm qui hoạch điều chỉnh Đà Lạt :

"Tôi cũng được mời vào nhóm cố vấn dự án này và lúc đó tôi đã nhấn mạnh rằng phát triển ở mật độ cao sẽ phá hỏng cảnh quan Đà Lạt. Ông kiến trúc sư người Pháp này cũng rất đồng ý và trong qui hoạch trình thủ tướng phê duyệt cũng đã nói rõ rằng phát triển đô thị Đà Lạt hàm ý là phải bảo tồn chứ không thể xóa bỏ được. Ông kiến trúc sư đó là người Pháp thì ông nhấn mạnh đến cái trục di sản kiến trúc Pháp, và lúc đó tôi có nhắc là bên cạnh di sản Phố Pháp còn có di sản Phố Việt. Ông ta cũng đồng ý và đưa nó vào gọi là khu đô thị trung tâm lịch sử".

"Vấn đề là sau khi qui hoạch Đà Lạt được Thủ tướng phê duyệt rồi, khi làm qui hoạch chi tiết cho khu Hòa Bình thì đầu tư có những đề xuất tôi nghĩ rằng chính quyền đĩa phương chưa thấy được nguy cơ của kế hoạch này. Họ thấy dự án của nhà đầu tư hấp dẫn, tức là xây những khách sạn cao tầng cho dù có xâm hại di sản đi nữa thì họ vẫn nghĩ đây là cơ hội để Đà Lạy phát triển mới".

"Đáng tiếc chính quyền địa phương chưa được tư vấn đúng thì chúng tôi buộc phải lên tiếng ở tầm quốc gia để các nhà chuyên môn và các cơ quan ban ngành góp ý điều chỉnh lại phương án qui hoạch khu Hòa Bình. Cao tầng hóa nhiều quá, bê tông hóa nhiều quá sẽ làm mất cái giá trị về khí hậu và cảnh quan của Đà Lạt. Điều này tôi tin chắc là họ phải lắng nghe".

Phó giáo sư, Tiến sĩ, Kiến trúc sư Nguyễn Hồng Thục, Chủ tịch Hội đồng Khoa học Viện Nghiên cứu Định cư và Năng lượng bền vững, khẳng định vấn đề Đà Lạt không thuộc thành phố nữa mà đây là một đô thị di sản đặc biệt của Việt Nam. Đà Lạt sinh ra vào thời điểm bắt đầu phát triển các đô thị hiện đại trên thế giới, nó không chỉ khoác lên dấu ấn di sản mà còn mang tầm vóc quốc tế.

Đối với Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, cũng như nhiều nơi khác trên thế giới, quá trình qui hoạch để một thành phố trở thành một đô thị di sản luôn là sự xung đột, giằng co giữa bảo tồn và phát triển.

Theo ông thì cả 3 phương án kiến trúc khu vực đồi Dinh Tỉnh Trưởng đang được trưng bày để lấy ý kiến, đều không ổn. Qui hoạch chi tiết Khu Trung Tâm Hòa Bình, ông phân tích tiếp, vốn dĩ đã là một sai lầm về mặt bảo tồn và phát triển :

"Khu trung tâm Hòa Bình có một số công trình mang dấu ấn quan trọng. Tóm lại là có đồi Dinh, có khu Hòa Bình, có chợ mới Đà Lạt, có quảng trường, có những khu nhà phố bao quanh chợ và bao quanh khu vực lân cận dọc theo đường 3/2, đường Phan Bội Châu, Minh Mạng vân vân…".

"Rất nhiều thành phố Châu Âu người ta cấm xây những công trình hiện đại cao tầng trong khu di sản. Châu Âu người ta bảo vệ lợi ích cho người dân Trong đề xuất của nhà đầu tư thì họ đặc biệt quan tâm đến đồi Dinh, là di dời dinh tỉnh trưởng để lấy chỗ xây một khách sạn cao 10 tầng bọc kính chung quanh. Họ chặt hết những cây cổ thụ trên đồi để làm chuyện này. Đây là điều có thể nói là xâm hại di sản rất nặng bởi vì dinh tỉnh trưởng là một công trình di sản quan trọng của khu Hòa Bình".

Đề xuất thứ hai, phá bỏ rạp Hòa Bình để xây dựng một công trình hiện đại mới, và đề xuất thứ ba, xây nhà cao tầng trên con đường từ hồ Xuân Hương chạy vào chợ, cũng là một vi phạm cảnh quang vì nó sẽ che khuất tầm nhìn từ trung tâm Hòa Bình ra hồ. Kế hoạch làm một bãi xe ngầm lớn dưới quảng trường trước chợ Đà Lạt cũng là một sai lầm. Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn :

"Bãi xe này là vấn đề phát triển không bền vững, đường xá Đà Lạt rất nhỏ, khi khuyến khích xe cá nhân chạy vào thì sẽ tăng kẹt xe. Coi như nó chỉ phục vụ cho những người sử dụng khách sạn nhưng thiệt hại sẽ là người dân của Đà Lạt".

Theo các chuyên gia, nhà nghiên cứu và kiến trúc sư trong buổi tọa đàm, xây dựng khu nhà 10 tầng, xây thêm cao ốc mới có nghĩa là bê tông hóa Đà Lạt, là phá hỏng hoàn toàn cảnh quan khu Hòa Bình vốn là di sản Phố Việt lâu nay. Lại nữa, tâm lý người đến Đà Lạt là tìm về thiên nhiên, núi rừng, hoa cỏ chứ không cần tìm những tòa cao tầng giống như nơi họ đang sống.

Đây cũng là suy nghĩ của kiến trúc sư ngành qui hoạch cảnh quan Hoàng Tuấn Long, theo dõi rất kỹ buổi tọa đàm " Từ Đồi Dinh Nghĩ Về Tương Lai Đà Lạt" :

"Đà Lạt đã bị bê tông hóa, cộng với việc bê tông hóa khu Hòa Bình, không có lý do gì mà một thành phố thiên nhiên về rừng về núi nhưng mảng xanh không còn nhiều nữa. Nên bảo tồn nó, trồng thêm cây, qui hoạch tập trung vào cảnh quan hơn là xây dựng các công trình lớn"

"Lấy ví dụ như công viên Central Park ở New York. Giữa một thành phố rất nhiều tòa công trình lớn thì New York vẫn giữ được một công viên trung tâm kỳ lớn, cực kỳ đẹp và cực kỳ sinh thái cho người dân được hưởng không gian sạch sẽ và thoáng mát. Đà Lat cũng nên tạo ra những Central Park nhỏ chỉ thuần là mảng xanh thôi, và cải tạo cảnh quan cho thật là đẹp".

Thay vì cứ cố quy hoạch khu Hòa Bình, kiến trúc sư Hoàng Tuấn Long góp ý tiếp, hãy bảo tồn, tôn tạo những gì Đà Lạt đã có, hãy mạnh dạn từ bỏ đề án bê tông hóa, dành lại những mảng xanh đang bị mất dần, trả lại cảnh quan xinh tươi cho Đà Lạt vốn đã là một di sản của đất nước.

Từ năm 2013 Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng, từng phối hợp cùng Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, tổ chức một hội thảo khoa học về Đà Lạt.

Khi đó Kiến trúc sư Nguyễn Văn Tất, Phó chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, đã có bài tham luận "Đà Lạt-thành phố trong rừng-rừng trong thành phố : Mô hình phát triển Đô thị hiện đại bản sắc" với cảnh báo trong phần kết luận :

"Rồi cũng chính sự phát triển đã nhanh chóng phủ lên bức tranh thiên nhiên hào phóng và quý giá đó một màu trắng đục của ngập tràn những mái "nhà kính công nghệ ni-lông". Cuộc mưu sinh chính đáng của người dân, một sản phẩm chủ lực cần phát triển của Đà Lạt bị đặt trước một lợi ích lớn hơn nữa : bảo vệ môi trường cảnh quan du lịch bền vững cho Đà Lạt. Đây là vấn đề lớn và khó. Khó không có nghĩa là không có câu trả lời".

Theo tin mới nhất từ Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, chính quyền Đà Lạt vừa thể hiện tinh thần cầu thị bằng cách nhờ Hội Qui Hoạch Phát Triển Đô Thị giúp tổ chức một cuộc Hội Thảo Quốc Tế Chuyên Gia để lắng nghe ý kiến về việc điều chỉnh qui hoạch khu Hòa Bình, từ đó sẽ có quyết định tương ứng với kết luận mà Hội Thảo Quốc Tế này đưa ra.

Thanh Trúc

Nguồn : RFA, 18/09/2020

Đảng Đại hội 13 – Trung Quốc vội yểm bùa ?

Hoàng Trung, Thoibao.de, 01/09/2020

Sự việc một khách du lịch bị hành hung vì dám chê bai các tượng quỷ gây phản cảm ở khu du lịch Quỷ núi khiến dư luận xôn xao hồi tháng 7/2020, sau đó có tin khu du lịch này tạm dừng hoạt động theo yêu cầu của chính quyền để thẩm định lại các tượng quỷ mà cơ quan chức năng cho rằng chưa được cấp phép kiểm duyệt.

Mới đây cư dân mạng lại phát hiện các xe chở một số lượng lớn các chiến binh Tần Thủy Hoàng, với thông tin rằng sẽ được dùng để xây dựng khu lăng mộ Tần Thủy Hoàng tại khu du lịch Quỷ núi, khiến nhiều người tỏ thái độ bức xúc với việc tôn sùng những biểu trưng văn hóa Trung Quốc ở Việt Nam.

Xe tải chở hàng trăm tượng chiến binh Tần Thủy Hoàng về Đà Lạt – nguồn tin cho biết để xây lăng mộ Tần Thủy Hoàng ở một khu du lịch cho khách tham quan

Khu du lịch Quỷ núi thuộc quần thể du lịch Quỷ núi – Suối Ma do Liên Minh Group xây dựng tại xã Lát, huyện Lạc Dương (Lâm Đồng), khai trương vào ngày 6/7/2020.

Ngay khi đi vào hoạt động, Khu du lịch Quỷ núi gánh nhiều "gạch đá" từ cộng đồng mạng vì cho rằng tạo mẫu các bức tượng gây phản cảm, không phù hợp với không gian du lịch của Đà Lạt.

Đặng Như Quỳnh là một Facebook có dấu tích xanh với 223 ngàn người theo dõi, hôm 29/8 đã thông tin như sau :

Tử Cấm Thành phiên bản Việt

"Được biết có một khu du lịch tại Thành phố Đà Lạt đang xây xựng một khu vực được gọi tên Tử Cấm Thành với hàng trăm tượng lính được mô phỏng lại của nước bạn.

Cơ quan chức năng Thành phố Đà Lạt cũng cần phải theo dõi, kiểm tra, giám sát… chặt chẽ khu du lịch này. Vì theo tôi được biết khu vực này đang không có giấy phép xây dựng phim trường hay khu du lịch quy mô lớn như thế này.

Xin nhường câu trả lời lại cho cơ quan chức năng Thành phố Đà Lạt". Ông Quỳnh nêu ra vấn đề cảnh báo với cơ quan chức năng.

Khi vừa đăng thông tin này lên thì chỉ sau ít phút ông Đặng Như Quỳnh đã nhận được một lời đe dọa nặc danh, được ông công bố trên Facebook như sau :

"Cách đây ít phút em có nhận được cuộc điện thoại từ một sim rác… Mày có biết khu du lịch đấy của ai không ?

Đấy là của Đại Ca Phúc – Chủ tịch Liên Minh… là Chủ của Núi Quỷ đấy…

Ối giời ơi giờ lại còn có cả trò dọa ma dọa quỷ nữa cơ ạ…. em sợ quá là sợ cơ chứ lại….

Chắc ý văn học là anh Ngô Quang Phúc tóc dài đấy hử….

Ma với Quỷ về bên Trung Quốc mà diễn nhé… đây không chơi tuồng chèo… Hihi".

Chưa biết kẻ đe dọa có hành động gì với ông Đặng Như Quỳnh hay không, nhưng sự việc mà Khu du lịch Quỷ núi đánh người chỉ vì lời chê bai vẫn khiến cho dư luận và cơ quan chức năng phải lưu ý để bảo vệ những người dân dám lên tiếng tố cáo trước những điều trái tai gai mắt trong xã hội.

"Đội quân của Tần Thủy Hoàng đang hành quân cả ngày lẫn đêm đến đâu vậy ?

Có vẻ như đang có một sự phối kết hợp, công khai bản đồ Việt Nam không có Hoàng Sa, Trường Sa trong hội nghị.

Chiếu phim có đường lưỡi bò và diễn viên chính công khai quan điểm xâm lược.

Các cơ quan chức năng thì xuôi xị".

Face Thanh Nguyen Hong đưa ra lời "Cảnh báo" đầy bức xúc :

Khu du lịch Quỷ núi ở Lâm Đồng chỉ sau 9 ngày mở cửa đã phải đóng cửa vì có những bức tượng phản cảm và rùng rợn. Công trình bị thanh tra vì hoàn thiện các thủ tục pháp lý và nhân viên khu du kịch đánh người có ý kiến về những bức tượng vô văn hóa.

Ảnh $một người khách đăng lên Facebook chê khu du lịch Quỷ núi đã bị mời đến quán cà phê rồi bị hành hung ở Đà Lạt bởi nhóm bảo vệ khu du lịch quỷ núi

Đấy là hồi tháng 7, còn giờ thấy ùn ùn những xe chở tượng lính Tầu đời Tần, Minh gì đấy về thành phố sương mù. Cái gì vậy ? Âm binh của Tầu sẽ chiếm đóng nơi đây ? Đứa nào đưa quân Tầu cổ về yểm nơi này ?

Lạ cái là dân xây cái chuồng xí xổm thì chính quyền địa phương biết ngay từ khi chở cát gạch về, còn cả khu du lịch kệch cỡm gần 10 ha thì khai trương rồi các quan cũng không biết. Giờ những bức tượng quân Tần Thủy Hoàng đã tập kết ở Đa Lạt cũng chẳng quan nào quan tâm. Không biết hay biết nhưng ngu xuẩn nhận "thủ tục phí" rồi ?!

"Bất chấp văn hóa bản địa, bất chấp nghệ thuật, bất chấp suy tưởng, Dalat bây giờ như một mớ hẩu lốn được cấp tốc dựng lên ngay trong những phần đất hoang sơ còn sót lại.

Một cuộc xâm lược mới bằng tranh tượng, kiến trúc, điêu khắc tào lao xịt bọp sừng sững mọc lên giữa những cánh rừng xinh đẹp, như một cú đóng nham nhở vào khuôn mặt đã có nhiều sự tàn phá bởi sự ngu xuẩn.

Làm nghệ thuật bốc hốt thập cẩm xà bần để kiếm ăn quá dễ, người ta hết làm đất sét, bây giờ tới đất nung, tranh tượng điêu khắc được đúc sẳn rồi chở thẳng lên dalat, được gắn xuống núi đồi như một công trình văn hóa không cần kiểm định.

Họ không cần biết nó mang ý nghĩa gì trước sự xâm thực vô tư của những tay đầu cơ kinh doanh du lịch, họ coi như là một " nhiệm vụ chính trị " rước nó về rồi đặt ngay trong lòng đất nước, cái " đạo binh đất nung của Tần Thủy Hoàng " của Trung Cộng đang lăm le xâm chiếm nước Việt nầy nói lên cái gì ? ? ?".

Ảnh xe tải chở lính Tần Thủy Hoàng cả ngày lẫn đêm để tập kết về khu du lịch Quỷ núi Đà Lạt

FB Le Van Quy cũng đồng quan điểm, ông viết :

"Cảnh giác và phản đối các công trình mạo danh du lịch để trấn yểm và xác nhận chủ quyền của Tàu cộng !

Trước đây, có nhiều đoàn khách Tàu qua du lịch Đà Nẵng, hướng dẫn viên du lịch người Tàu thường nói rằng phần đất Ngũ Hành Sơn này ngày xưa là đất của Tàu, mà theo tích truyện cũ là nơi Phật tổ Như Lai trấn yểm Tề Thiên Đại Thánh hơn 500 năm. Rồi họ nói thêm tất cả vùng đất này đều là của Tàu hết bằng chứng là vùng biển ở đây cho đến nay quốc tế vẫn gọi là China beach và mong rằng một ngày nào đó vùng đất này sẽ trở về với đất mẹ…

Như các bạn thấy, chỉ có trùng một cái tên Ngũ Hành sơn thôi, mà tụi tàu đã xác quyết rằng đây là đất của tổ tiên nhà nó thì có phải nói ngang ngược không ? Ngày xưa Trung Quốc đã cho làm hàng ngàn phiến gỗ được khắc chữ tàu, rồi thả trôi trên biển, thanh gỗ tấp vào vùng nào thì sau này tụi Tàu lấy đó làm bằng chứng để đòi xác nhận chủ quyền ở vùng đất đó.

Mấy ngày gần đây, có rất nhiều xe chở các tượng đất nung giả binh lính dưới hầm mộ Tần Thủy Hoàng đi về phía Lâm Đồng, mà theo như người dân cho biết đây là công trình du lịch của người Tàu đầu tư.

Chúng ta biết rằng lăng mộ của Tần Thủy Hoàng nằm ở phía bắc núi Ly Sơn thuộc huyện Lâm Đồng, thành phố Tây An, tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc. Trong đó hai chữ Lâm Đồng trùng với tên tỉnh Lâm Đồng của việt Nam, cho nên việc đem tượng các binh lính đất nung thời Tần Thủy Hoàng lên Lâm Đồng không đơn giản chỉ là chuyện làm du lịch mà có thể là một phép trấn yễm về mặt tâm linh và lâu dài thì tuyên truyền rằng đây cũng là đất của Tàu như kiểu mạo nhận Ngũ Hành Sơn.

Tụi Tàu rất thâm, chúng ta nên cảnh giác và phản đối việc xây dựng các công trình như vậy !".

Ảnh : Khu du lịch Quỷ núi có rất nhiều hình tượng quái dị và phản cảm, nay đã sửa lại bằng cách "mặc khố" cho quỷ

Đưa ra những dẫn chứng lịch sử rằng xưa Tần Thủy Hoàng kéo quân đánh Bách Việt 10 năm, FB Đào Văn Thành viết :

"Hết rước cô hồn sống virus Trung cộng vào nay lại đến âm binh Tàu vào cao nguyên nam trung phần (Đà Lạt). Gây khổ nạn dân tình.

Cuộc chiến Việt – Tần có thể nói là chiến tranh đầu tiên của 2 nước Việt Nam – Tàu.

Kéo dài 10 năm. Thời điểm Tần Thủy Hoàng phát binh đánh Bách Việt khoảng năm 218 – 217 TCN.

Sau khi chiếm nước ta, Tần ra tay bạo tàn, bào vét của cải tài nguyên, dân tình cơ cực lầm than.

Bọn cướp nước "lại ham sừng tê, ngà voi, lông trả, ngọc Châu và ngọc cơ của người Việt, bèn sai Đồ Thư mang 50 vạn binh chia làm 5 đạo".. dân phải lên rừng tìm ngà voi, sừng tê giác… Xuống biển mò ngọc trai cống nạp cho chúng.

Ấy vậy mà hậu bối lại xây lăng mộ Tần Thủy Hoàng và âm binh của chúng !

Thật ái ngại, chua sót quá !".

Cảnh báo về âm mưu đồng hóa văn hóa Tàu vào nước Việt của Trung Quốc, FB Phạm Minh Vũ đưa ra lời bình luận :

"Mới đây, trên mạng xã hội đang loan tải hình ảnh được cho là những bức tượng này chuyển lên Đà Lạt thuộc tỉnh Lâm Đồng, không biết nó sẽ xây dựng trong khu du lịch nào trên Đà Lạt.

Ảnh : Bản đồ các tộc Bách Việt thời cổ xưa, khi Tần Thủy Hoàng xưng vua. Lịch sử ghi nhận cuộc chiến Tần – Việt kéo dài 10 năm từ 218 – 208 trước công nguyên.

Nhiều năm qua, Trung Quốc luôn sử dụng các chiêu bài truyền bá văn hóa mục đích là để đồng hóa, việc giới trẻ Việt Nam đang bị đồng hóa bởi phim ảnh, ca nhạc, thần tượng hóa các diễn viên Trung Quốc có thái độ ủng hộ đường lưỡi bò phi pháp, dấy lên một lo ngại nguy hiểm sau này.

Đà Lạt cũng như nhiều tỉnh khác ở Việt Nam, nhiều dự án đứng sau là người Trung Quốc làm chủ, ví dụ cà phê, nhà hàng mà có màu tím đều đứng sau là chủ người Trung Quốc, quán cà phê Thanh Thủy ở Hồ Xuân Hương năm 2016 có vụ không phục vụ người Việt mà vồn vả với người tàu. Mấy năm trở lại đây, Đà Lạt xây dựng nhiều dự án du lịch với nhiều hình hài quái dị, nhà thầu đa số là người Trung Quốc, họ trúng thầu nhận làm dự án, Trung Quốc đưa luôn người đi lậu qua Việt Nam làm, điển hình Cầu đáy kính được xây dựng nối giữa thung lũng Tình yêu và đồi Mộng mơ đầu năm nay đưa hẳn mấy chục người Trung Quốc lậu qua làm việc, ăn ở trong đó mấy tháng trời.

Bên trong khu du lịch Đồi Mộng Mơ có Vạn Lý Trường Thành, hôm nay xây thêm lăng mộ Tần Thủy Hoàng cho đủ bộ hay chi ?

Việc tạo dựng khu lăng mộ Tần Thủy Hoàng ở Việt Nam là một việc hết sức nguy hiểm, nó có thể là mục đích kinh tế tạm thời bởi phục vụ người tàu qua Việt Nam du lịch, thu hút khách đến đây nhiều hơn, nhưng lâu dài nó là mục đích chính trị.

Xin nhắc lại khu lăng mộ Tần Thủy Hoàng nằm ở phía bắc núi Ly Sơn thuộc huyện Lâm Đồng, thành phố Tây An, tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc. Sau này ông nào nói nhịu Lâm Đồng Việt Nam thuộc Trung Quốc thì toang đấy. Không đùa được đâu".

Ông Phạm Minh Vũ đưa ra cảnh báo.

Hoàng Trung

Nguồn : Thoibao.de, 01/09/2020

*******************

Đà Lạt : Chính phủ thua trọc phú ?

Cam Ly, VNTB, 01/09/2020

Họp nóng

Từ ngày 28 tháng 8 mạng xã hội đã bắt đầu sôi sục vụ công ty Liên Minh mang hàng trăm tượng với tổng trọng cả trăm tấn về Đà Lạt. Các ý kiến cho rằng những bức tượng này được mang về để trang trí cho công trình Tử Cấm Thành ở Đồi Mộng Mơ Đà Lạt. 

Cơ quan chức năng địa phương hòa toàn bất lực trước các "trọc phú đông tiền".

Tin tức này được chính ông chủ của khu du lịch khoe trước lên mạng xã hội. 

Với vạn quân được chia ra làm 04 đội quân hùng hậu, kiểm soát tại 04 cửa ra vào "Tử Cấm Thành " gồm cửa đông, cửa tây, cửa nam & cửa bắc.

Đội quân số 1 gồm 230 tinh binh, mỗi tinh binh nặng gần 500 kg, tổng trọng lượng tương đương trên 100 tấn đã sẵn sàng cùng đoàn xe ngày mai sẽ vượt hơn 300km về với thành phố Đà Lạt để các họa sĩ và nghệ nhân may đo quân phục nhằm chuẩn bị sẵn sàng cho một trò chơi mới được mang tên "chả giống ai".

Sau khi có ý kiến phản đối việc sử dụng một phiên bản của tượng gốm như lăng mộ Tần Thủy Hoàng ở quận Lâm Đồng bên Trung Quốc ở Đà Lạt, ông chủ Liên Minh Group đã đưa thêm một ghi chú rằng :

"Đây là tượng lính của Việt Nam nha ! Nhìn kỹ ký văn trên giáp phục và binh khí hình chim hạc thì sẽ biết. Các cao nhân bàn phím chớ có tay nhanh hơn não và đừng tưởng là tượng Tầu đó nha ! Giờ ngáo đá, ngáo đủ thứ hết em sợ lắm".

Cho đến sáng thứ hai ngày 31 tháng 8, ngành du lịch Lâm Đồng mới lật đật mở cuộc "họp nóng" để xử lý thông tin này. Theo thông tin từ báo Người Lao Động thì "sở du lịch đã nắm được thông tin và đang phối hợp với các ngành chức năng để xác minh, xử lý". Một nguồn tin của Sở Du lịch Đà Lạt cho biết thêm là "khi người ta đưa ra hoạt động thì chúng tôi mới nắm thông tin trên mạng".

Không hiểu chức năng của Sở Du lịch, Sở Xây dựng và Lãnh đạo Đà Lạt – Lâm Đồng là giám sát các hoạt động đang diễn ra trong thực tế dựa vào năng lực thẩm tra, chuyên môn, kiến thức văn hóa và mỹ thuật để điều hành một tỉnh ? Hay các quyết định của họ dựa vào dư luận trên mạng để mà lèo lái vuốt đuôi cho hợp lòng người chỉ vì họ không có khả năng ra quyết định ?

Nghe thì có vẻ thật buồn cười, nhưng có lẽ Lãnh đạo Đà Lạt – Lâm Đồng có thói quen xử lý theo dư luận.

Xử lý theo dư luận 

Đà Lạt nhỏ như cái bàn tay, chuyện gì xảy ra ở đâu cũng khó mà qua được tai mắt của dân hay của cơ quan chức năng. Thế nhưng hàng loạt vụ việc lại có thể lọt qua được con mắt tài tình của cơ quan chủ quản. 

Năm 2019, Thông tấn xã Việt Nam đưa tin hàng chục căn nhà được xây dựng trái phép trong rừng thông ở tiểu khu 156 thuộc phường 10 thành phố Đà Lạt. Đại diện lãnh đạo UBND Phường 10, thành phố Đà Lạt thừa nhận : Tại khu vực này có 9 căn nhà xây không phép, diện tích mỗi căn rộng khoảng 90 – 100 m2. Những căn nhà trái phép này rao bán trên mạng xã hội với giá khoảng 1 tỷ đồng/căn. 

Thế nhưng ông Phó chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Đà Lạt Võ Ngọc Trình khi trả lời phóng viên báo chí lại tuyên bố rất ngây thơ rằng "những công trình vi phạm không phải xây dựng nhà, chủ yếu là công trình nhỏ". 

Việc xây dựng trái phép diễn ra từ năm 2018, khi TTXVN phát hiện sai phạm vào cuối tháng 9/2019 và cho lên báo ngày 24/9 thì ba ngày sau lãnh đạo thành phố Đà Lạt chỉ đạo làm rõ vụ nhiều nhà không phép mọc giữa rừng thông. Chưa đầy một tuần lễ sau, ngày 1/10/2019 lực lượng chức năng thành phố Đà Lạt đã tiến hành cưỡng chế, tháo dỡ công trình nhà xây không phép trên đất rừng.

Ngày 6/11/2019, lãnh đạo UBND thành phố Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng) đã kiểm tra, xử lý hành vi vi phạm tại khu vực nhà hàng Trên Đỉnh Đồi Trăng ở số 1 Triệu Việt Vương, phường 4 (thành phố Đà Lạt) về các hành vi lấn chiếm đất rừng phòng hộ, tự ý chuyển đổi mục đích sử dụng đất, xây dựng công trình trái phép…

Nhà hàng Trên Đỉnh Đồi Trăng nằm trong khuôn viên rộng hơn 6.300m2, gồm 13 khối công trình với tổng diện tích xây dựng hơn 2.736m2, đa phần là xây dựng không phép, trái quy hoạch. 

Đặc biệt, nhà hàng này đã lấn, chiếm đất rừng phòng hộ với diện tích hơn 1.880m2 ở vị trí đắc địa giáp Khu du lịch Dinh 3 – Bảo Đại, thành phố Đà Lạt nhưng có vẻ như cơ quan chức năng đã làm lơ. 

Công trình được xây dựng từ năm 2016 -2017 và trở thành một địa chỉ ăn uống cho khách du lịch, nhưng mãi đến cuối năm 2019 mới bị xử lý vi phạm sau khi báo chí lên tiếng.

Tương tự, vụ việc khu du lịch Núi Quỷ với những bức tượng không mang tính nghệ thuật, phản cảm với kích thước lớn và buổi khai trương rầm rộ. Chỉ khi hình ảnh lan tràn trên mạng xã hội, lãnh đạo Đà Lạt mới té ngửa ra với những bức dị tượng và vội vàng thông báo đã cho đóng cửa khu du lịch chờ xử lý. 

Người đưa hình ảnh lên mạng về khu du lịch Núi Quỷ đã bị nhân viên bảo vệ khu du lịch hành hung ngay tại trung tâm thành phố nhưng không nghe nói vụ việc đã được xử lý ra sao dù khu du lịch này được xây dựng hoàn toàn trên nền đất nông nghiệp. 

Chưa đầy hai tháng sau thì cũng chủ nhân của khu du lịch Núi Quỷ lại gây xôn xao dư luận với Vạn Lý Trường Thành với đội "tinh binh" phiên bản Việt.

Chính phủ còn không ăn thua nữa là ?

Từ năm 2018, báo chí đã lên tiếng nhiều về nạn xâm lấn khu vực Hồ Tuyền Lâm, thắng cảnh quốc gia, của các nhà đầu tư để làm bờ kè, phim trường, khách sạn, nhà hàng, quán cà phê. Đầu năm 2019 báo Thanh Niên loạt bài "Băm nát di tích thắng cảnh hồ Tuyền Lâm ", về việc xây dựng các khu khách sạn không phép. 

Sau khi báo đăng, Phó thủ tướng thường trực Trương Hòa Bình đã yêu cầu Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng kiểm tra, xử lý và báo cáo kết quả lên Thủ tướng, đến tháng 2 cơ quan chức năng địa phương mới bắt đầu cho thành lập ban kiểm tra liên ngành để tiến hành xác minh, xử lý sai phạm. 

Việc xử lý sai phạm cũng không đâu vào đâu khiến tờ Pháp Luật phải gọi đó là Xử lý kiểu "đầu voi, đuôi chuột" khi tới tháng 9 năm 2019 vẫn chưa có cá nhân, tổ chức nào bị xử lý trách nhiệm… dù rằng báo chi đã điểm mặt 10 doanh nghiệp đang góp phần tàn phá Hồ Tuyền Lâm.

Đến tháng 3 năm 2020, cơ quan chức năng Đà Lạt mới xử lý cưỡng chế được 1 doanh nghiệp vi phạm và cho đập bỏ 5 căn biệt thự. Cho đến nay đã là tháng 9 năm 2020, mà vẫn chưa nghe thêm động tĩnh gì về vụ việc này trong khi ông Đoàn Văn Việt, Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng, đã giao thời hạn phải báo cáo UBND tỉnh cuối tháng 3/2020 để báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Ngày 7/1/2020, báo Lâm Đồng có bài Thêm điểm du lịch canh nông Vườn Thượng Uyển Bay, theo đó khu du lịch này mới được cấp phép với nguồn vốn 5,2 tỷ đồng. Dự kiến sẽ xây dựng xong vào quý 3/2020 và đưa vào hoạt động quý 4/2020. 

Nhưng thực tế công trình này đã đi vào hoạt động với quy mô đồ sộ, hoành tráng, rộng hàng nghìn mét vuông xây dựng không phép trên đất quy hoạch rừng phòng hộ tại phường 10, thành phố Đà Lạt ngày 9/1/2020.

Có lẽ đây là khu du lịch quy mô được xây dựng thần tốc nhất chỉ trong 2 ngày mà cả thành phố Đà Lạt không ai hay biết ?!

Tháng 3/2020 Phó thủ tướng Trương Hòa Bình đã yêu cầu xử lý khu du lịch trái phép này lần thứ nhất. Tháng 6/2020, báo công an có bài Vụ "Vườn thượng uyển bay" không phép : Tháo dỡ kiểu… đối phó ? tường trình việc 100 nhân viên công lực tham gia cưỡng chế nhưng đó chỉ là việc làm cho có.

Tháng 8/2020, Chính phủ lần thứ 3 chỉ đạo xử lý sai phạm dự án ‘Vườn thượng uyển bay’. Từ đó cho đến nay vẫn không có động tĩnh gì về việc chính quyền Đà Lạt đã thực hiện nghiêm chỉnh lệnh của chính phủ.

Trong vòng hai năm trời, những vụ việc xây dựng trái phép động trời, với quy mô lớn làm hủy hoại cảnh quan, môi trường thiên nhiên và văn hóa của Đà Lạt và vùng lân cận liên tiếp diễn ra và chỉ được xử lý hời hợt. Chừng đó cũng đủ để thấy, cơ quan chức năng địa phương hoặc bất lực trước các "trọc phú đông tiền" hoặc bị các thế lực nâng đỡ cho các trọc phú vô hiệu hóa nên đều há miệng sẽ mắc quai.

Có lẽ đã tới lúc các quan chức bất tài nên về vườn để cho người làm được việc xử cho tới nơi những kẻ chỉ muốn băm nát Đà Lạt và trả lại cho Đà Lạt cái hồn thanh tao vốn có của một thành phố từng được coi là Tiểu Paris.

Cam Ly

Nguồn : VNTB, 01/09/2020

*********************

Tập Cận Bình đăng đàn được ở Hội trường Diên Hồng, thì sá gì một Vạn Lý Trường Thành ở Đà Lạt

Lâm Viên, VNTB, 01/09/2020

Trong con mắt của giới tài phiệt Hoa kiều Chợ Lớn, thì chuyện ông Tập Cận Bình xuất hiện ở hội trường Diên Hồng tại thủ đô Hà Nội, là một cú áp phe làm ăn chính trị. Điều này không gì bất ngờ vì trước đó gần 5 năm, vào năm 2011 ở Đà Lạt, một doanh nghiệp đã đầu tư khu du lịch với việc xây dựng thu nhỏ Vạn lý trường thành thời Tần Thủy Hoàng bên Tàu.

Gần 5 năm về trước, sáng 6/11/2015, Tổng bí thư, chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đã dẫn ngạn ngữ "mất hàng ngàn vàng mua láng giềng gần" khi phát biểu hơn 20 phút trước Quốc hội Việt Nam.

Trong các giáo trình thuyết minh mà hướng dẫn viên phụ trách tour ở Đà Lạt thuộc làu làu để giới thiệu, tóm tắt như sau (lược trích, bỏ qua những mẫu câu thưa gửi về quý khách) :

"Nếu đã chán những ‘Nấc thang lên thiên đường’, những quán cà phê tình thời quá vãng, bức tường vàng ‘Tiệm bánh Cối Xay Gió’… thì hãy thử ‘đổi gió’ ở Đồi Mộng Mơ – nơi được mệnh danh là "Vạn Lý Trường Thành" phiên bản Đà Lạt coi sao nhé !

Khu du lịch Đồi Mộng Mơ nằm bên cạnh Thung lũng Tình Yêu – địa điểm du lịch nổi tiếng Đà Lạt và cách trung tâm thành phố chỉ 4 cây số. "Vạn Lý Trường Thành" ở đây là mô hình được dựng nên bởi các tảng đá nguyên khối giống với Vạn Lý Trường Thành của người Trung Quốc.

Men theo triền đồi, du khách có thể bắt gặp hàng ngàn tấn đá được bày biện, xếp đặt một cách hài hòa, nghệ thuật theo Vạn Lý Trường Thành nổi tiếng của Trung Quốc, với tổng chiều dài khoảng 2 cây số uốn khúc qua những sườn đồi thoai thoải. Trên từng phiến đá còn khắc dòng chữ "Bất đáo trường thành phi hảo hán" (Chưa đến Vạn Lý Trường Thành chưa phải là hảo hán) như muốn tái hiện lại một kỳ quan của nhân loại.

Trên đoạn phiên bản trường thành, cũng có các ải tức tháp canh được xây nghiêm túc, bài bản, tỉ mỉ, với kiến trúc y chang mẫu thành bên Trung Hoa. Trên các tháp canh là hình ảnh quân binh nhà Tần, một triều đại góp phần quan trọng hoàn thiện Vạn Lý Trường Thành của Trung Hoa oai vệ cầm đao kiếm đứng canh cẩn mật. Nơi bãi cỏ ở sườn đồi bên dưới còn bày một thế trận chiến binh, với vô số tượng quân binh, dũng tướng nhà Tần đang luyện tập, cầm quân, với hừng hừng gươm giáo, nón sắt, áo da, ngựa… trên mình được đúc bằng bê tông.

Để phụ họa cho bản sắc văn hóa thời phong kiến xa lắc của Trung Hoa, bên trên cổng vào Vạn Lý Trường Thành còn có khu cho du khách thuê trang phục chốn hoàng cung nhà Tần, nhà Minh, nhà Thanh để du khách mặc vào chụp hình lưu niệm…".

Theo chia sẻ của các công ty tổ chức tour du lịch, thì điểm Đồi Mộng Mơ này, những hướng dẫn viên luôn ngại nhất lúc nhận thắc mắc cắc cớ sau đây : Vì sao ở Đồi Mộng Mơ không có thành nhà Hồ, thành Cổ Loa, thành Thăng Long, kinh thành Huế, thành Sơn Tây, thành Gia Định ; và lực lượng quân binh hiện diện ở Đồi Mộng Mơ không là danh tướng, chiến binh mang hồn nước Nam, của dân tộc Việt, như Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… hay Quân đội nhân dân Việt Nam ?

Dĩ nhiên là cũng có ý kiến ủng hộ phiên bản Vạn Lý Trường Thành ở Đồi Mộng Mơ, Đà Lạt.

Một người có tên Thanh Hòa, nói rằng Vạn Lý Trường Thành ở Đà Lạt là công trình không ảnh hưởng đến ai :

"Tôi cũng là người Việt Nam, cũng sinh sống tại Đà Lạt, tôi cũng có tự tôn dân tộc, nhưng không phải vì thế mà tôi thấy mọi thứ của nước bạn đều là xấu. Cũng giống như gần đây một cô ca sĩ mặc sườn xám của Trung Quốc cũng bị cho là không yêu nước. Vậy chúng ta mặc quần áo đi làm hàng ngày có phải là đồ truyền thống dân tộc Việt Nam không ? Nên mặc áo nâu quần vải để thể hiện lòng yêu nước chăng ?

Đồ tiêu dùng của Trung Quốc trên nước ta còn nhiều lắm, sao các bạn không tẩy chay nó và dùng hàng Việt Nam để bảo vệ nền kinh tế trong nước mà vẫn dùng hàng Trung Quốc, phải chăng vì "ham rẻ". Vấn đề này tôi thấy còn quan trọng hơn nhiều việc phê phán một công trình mà không ảnh hưởng đến ai. Các bạn hãy khách quan…".

"Đừng quá khắt khe với công trình này nữa. Đừng đưa chính trị và văn hóa xen lẫn. Ở đây cũng tuyệt đấy chứ, hãy đến xem đi" – ý kiến của người có tên Phương Thảo.

Với hai ý kiến trên, một người có tên Nguyễn Phước, tranh luận :

"Gửi hai bạn Thanh Hòa, Phương Thảo. Không hiểu sao các bạn hăng hái bảo vệ cái công trình quái thai đến thế. Nó là của Tàu, không phải của ta, du lịch trên đất nước ta thì có chút đầu óc, người ta cũng hiểu là xem cái hay cái đẹp của Việt Nam.

Lù lù nhét giữa thành phố du lịch hạng nhất đất nước một bản sao chép vụng về của nước ngoài thì đúng là quái thai rồi. Nếu tôi là người Trung Quốc, tôi sẽ rất xấu hổ phải nhìn bản sao ngô nghê vụng về đến mức bôi bác công trình di sản bị xây bằng xương máu của hàng triệu người Trung Hoa trong hàng trăm năm ở cái chỗ mà các bạn ra sức bảo vệ. Nhưng tôi là người Việt Nam, tôi tẩy chay cái khu du lịch này, chừng nào công trình này còn đó…".

Cũng có một dạng ý kiến khác gần với cách đặt vấn đề ở phần đầu của bài viết này :

"Tôi nghĩ rằng các bạn định kiến quá lớn rồi ! Các bạn nên hiểu đây là một khu du lịch, và tiêu chí của người ta là kinh doanh du lịch để ra tiền. Làm khu du lịch không độc đáo, không mới mẻ thì 3 ngày là cả nhà họ đi ăn mày à ? Giữa kinh doanh và chính trị nó có ranh giới rõ ràng, các bạn đừng hùa theo những vụn vặt đời thường mà quy chụp người ta…. Còn nếu nói về vĩ mô, các bạn hãy kiến nghị lên trên bộ giáo dục về cách giảng dạy lịch sử cho người dân thì tốt hơn là ngồi chê bai mô hình kinh doanh của một ai đó !".

Ý kiến trên có lý, nếu như đã chấp nhận cú áp phe chính trị với sự xuất hiện một Tập Cận Bình đăng đàn ở nghị trường Quốc hội Việt Nam, và có bài phát biểu hơn 20 phút huấn thị, thì chuyện Vạn Lý Trường Thành cũng chỉ đơn thuần là cú áp phe làm ăn ; và nếu có áp đặt chính trị vào đó, thì đây cũng chỉ là nịnh người đồng chí cách mạng lớn của Việt Nam, chẳng chi mà phải ầm ỉ (!).

***

Vạn Lý Trường Thành

"Bất đáo Trường Thành phi hảo hán"…

Lê Thị Thanh Tâm

Giữa Việt Nam bỗng mọc lên vạn lý trường thành

Những chú lính Tần đứng trông coi đất đai tiên tổ

Áo giáp, giáo cung, mũ mão

Mắt trừng như thể nuốt ngưu.

Có ai xuôi vạn lý trường thành

Bóng dáng xâm lăng soi nước hồ Than Thở

Mimosa dưới nắng trời vẫn nở

Du khách tươi cười làm hảo hán giữa cao nguyên.

Vạn lý trường thành

Vạn lý trường thành

Đà Lạt mờ sương ẩn hiện…

những cung đường uốn lượn

đâm vào lòng đất mẹ

móng vuốt kẻ thù hiểm thâm.

Có ai xuôi vạn lý

ngước nhìn mây trời nước Việt bao la…

lao xao dân Nam mặc áo Hoàn Châu

háo hức chờ đến lượt trèo lên đỉnh vạn lý trường thành

mọc trên mình tổ quốc

không cần đến Bắc Kinh vẫn làm hảo hán

hít thở không khí vua Tần giữa đất tổ quê cha.

Vạn lý trường thành

Vạn lý trường thành

Cửa ải xa cửa ải xa…

Ai dựng nên ai khắc tạc ?

Ngăn đôi mắt nhìn sâu vào lòng tổ quốc !

Nối liền "núi sông" với kẻ bạo quyền.

Vạn lý trường thành

Vạn lý trường thành

khu vui chơi vùng sơn cước

mỗi ngày một chút

quen dần …

"Có ai xuôi vạn lý

Nhắn đôi câu giúp nàng…"

Đá Vọng Phu thăng trầm vôi vữa, cỏ hoang

Biển Hà Tiên gãy đôi Hòn Phụ Tử

Ai qua Chùa Hương nghe kẻ tục đòi tiền

Huế đẹp thơ di tích thành phế tích…

linh vật tổ tiên mong manh

có địch nổi Vạn lý trường thành ?

"Chín con long thật lớn, muốn đem tin tới nàng,

Núi ngăn không được xuống, chúng kêu ca dưới ngàn.

Nàng cố đợi nghìn năm, một nghìn năm nữa khác sẽ qua,

đến khi núi lở sông mòn…"

Câu ca xưa thương tâm

khóc người thiếu phụ chờ chồng

Tháng bảy, mưa ngâu, nước non lên tiếng hãi hùng.

những cái chết âm thầm

trong kỳ quan vạn lý !

Lâm Viên

Nguồn : VNTB, 30/09/2020

***********************

"Thần đèn" sẽ "bưng" dinh tỉnh trưởng Đà Lạt đến nơi khác để bảo tồn ?"

Ngọc Trúc, VNTB, 30/08/2020

Người đời đã ví vị cựu tổng bí thư vừa qua đời là một thần đèn bậc nhất Việt Nam, khi vị thần đèn này đã dời một phần Ải Nam Quan của xứ Việt sang bên đất Tàu.

Dinh tỉnh trưởng Đà Lạt được xây dựng từ trước năm 1910 với lối kiến trúc Pháp, 2 tầng lầu, 1 tầng trệt gắn với lịch sử hình thành phát triển của thành phố Đà Lạt, tọa lạc trên một đỉnh đồi cao, người dân hay gọi là đồi dinh ở ngay trung tâm thành phố.

Cùng với Nhà nguyện dòng Franciscaines trên đường Hùng Vương, dinh tỉnh trưởng ở Đà Lạt cũng là một trong số những di tích có từ trước. Dinh tỉnh trưởng Đà Lạt được xây dựng từ trước năm 1910 với lối kiến trúc Pháp, 2 tầng lầu, 1 tầng trệt gắn với lịch sử hình thành phát triển của thành phố Đà Lạt, tọa lạc trên một đỉnh đồi cao, người dân hay gọi là đồi dinh ở ngay trung tâm thành phố. Nơi đây với tầm nhìn thoáng, rộng nhìn về đủ các hướng của Đà Lạt.

"Dinh tỉnh trưởng này ngày trước nghe đâu ổng mua rồi ổng ở đó luôn khi làm tỉnh trưởng tỉnh Tuyên Đức. Khu này nổi tiếng có con đường tình yêu đầy lãng mạn. Mình là dân Đà Lạt từ xưa giờ, xung quanh dinh có nhiều cây cối, mát mẻ nè, cảnh quan đẹp đẽ" – ông Dân, một cư dân cố cựu của Đà Lạt bồi hồi.

"Trong này có những vật cổ của Đà Lạt mình nè. Đại khái là trong này có những cái bàn của Trịnh Công Sơn, rồi những cái đàn cổ ; bộ nồi đồng – thau đồng của các làng Hà Đông, Đa Thiện, Thái Phiên, Du Sinh ; những máy chụp ảnh xưa ; những kỷ vật của cái thời của mình chưa sinh ra. Hồi năm 2014, tỉnh giao cho trung tâm văn hóa về đây" – bà Lắm, một nhân viên hiện được giao trông nom dinh tỉnh trưởng, kể.

Dinh tỉnh trưởng Đà Lạt đặc biệt được dư luận chú ý hơn khi tỉnh Lâm Đồng công bố quyết định phê duyệt quy hoạch chi tiết.

"Trước đó, mình có đi Đà Lạt rồi, cũng từng ghé nhà nguyện dòng Franciscaines nhưng chưa nghe tới dinh tỉnh trưởng. Năm 2019, nghe tin có cái vụ quy hoạch, mình với gia đình mới lên Đà Lạt, trước là nghỉ dưỡng, Đà Lạt vốn là thành phố để nghỉ dưỡng mà, không như lối sống ở Sài Gòn ; sau là viếng thăm dinh tỉnh trưởng.

Bước chân vào khuôn viên dinh là thấy cây xanh nhiều. Ngắm nhìn mấy đồ vật cổ ở đây, cảm giác thích lắm. Có điều, mình thấy hơi lạ, dinh nằm trong khuôn viên nhiều cây xanh như vậy nhưng gần đó lại có một cái cổng, thiết kế có phần hơi quái, nhìn là thấy mới rồi. Nhìn dinh là thấy dấu ấn lịch sử, của dòng thời gian, chen vô đó là cái cổng mới, nhìn cái cổng đó rất kệch cỡm, không hòa điệu gì hết" – anh An, một du khách đến từ Sài Gòn nhận xét.

"Nếu mà đập thì mình thấy buồn chứ, nó là kỷ niệm, là lịch sử, từ thời trước 1975 tới giờ mà. Tôi là tôi không ủng hộ việc giải tỏa. Nếu lấy vấn đề về Nhà nước như quân sự này nọ thì còn tạm có thể chấp nhận được, chứ còn những vấn đề khác như cá nhân hay vì doanh nghiệp nào đó là không chấp nhận được" – ông Dân không giấu cảm xúc.

"Theo quan điểm là một du khách lên Đà Lạt như mình, nên giữ lại. Xin được nói rõ hơn là giữ lại ngay tại địa điểm hiện tại chứ không phải di dời nguyên khối sang một nơi khác như nhà chức trách từng thông báo. Nó không chỉ đơn thuần là một cái dinh nhuốm màu thời gian mà còn phải xét trong cái tổng thể chung, toàn cảnh. Chứ giờ có đem được cái dinh đi một cách an toàn đi chăng nữa, đặt chỗ khác, nó cũng mất đi giá trị lịch sử, văn hóa lâu đời rồi" – anh An chia sẻ quan điểm.

Cá nhân người viết cho rằng nếu muốn tìm chỗ cho để du khách có thể "xài tiền", thì tại sao không trùng tu khu vực này, mở cửa cho du khách viếng thăm, vừa có thể bảo tồn di tích của người đời trước để lại, lưu giữ thêm một mảng xanh ở Đà Lạt mà còn có thể "móc túi" khách du lịch.

Xây dựng một công trình mới, một kiến trúc hiện đại là một điều không khó. Nhưng để khôi phục lại một nét văn hóa, một công trình lâu đời là cả một vấn đề. Cho dù có làm được đi chăng nữa, nó cũng không còn toàn vẹn giá trị như ban đầu.

Di dời dinh tỉnh trưởng Đà Lạt nguyên khối, làm sao có thể tin được ? Tạm cho mọi thứ là đúng, làm sao người dân có thể biết chắc chắn tất cả mọi thứ sẽ vẫn còn nguyên như cũ, những vật trưng bày trong dinh sẽ vẫn tồn tại ?

Không biết rằng chính quyền Lâm Đồng nói chung cũng như chính quyền Đà Lạt nói riêng sẽ suy nghĩ lại hay không ? Có thể không phải tất cả nhưng người dân và du khách cũng hy vọng rằng, câu trả lời sẽ là có.

Tiền bạc mất đi có thể kiếm lại nhưng văn hóa mất rồi, làm sao có thể kiếm lại đây ?

Ngọc Trúc

Nguồn : VNTB, 30/08/2020

*******************

Bức xúc về ‘yếu tố Trung Quốc’, dư luận đòi 'dẹp' 2 khu du lịch gần Đà Lạt

VOA, 31/08/2020

Nhiều người ở Việt Nam đang yêu cầu nhà chức trách tỉnh Lâm Đồng phải kiểm điểm trách nhiệm cũng như đóng cửa hai khu du lịch gần Đà Lạt xây Vạn Lý Trường Thành thu nhỏ và dựng các tượng bị cho là giống âm binh của Tần Thủy Hoàng.

Từ tháng 8/2011, báo Người Lao Đông đã nêu quan ngại về "tiểu Vạn Lý Trường Thành" ở đồi Mộng Mơ, gần Đà Lạt

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng họp nóng vào sáng 31/8 về vấn đề này nhưng chưa đưa ra giải pháp cụ thể.

Theo tìm hiểu của VOA, một khu du lịch của tập đoàn Thành Thành Công (TTC) cách đây gần 20 năm đã xây "tiểu Vạn Lý Trường Thành" dài 700 mét ở đồi Mộng Mơ, phỏng theo công trình phòng thủ kỳ vĩ do triều đại nhà Tần của Trung Quốc cổ bắt đầu xây dựng hơn 2.200 năm trước.

Báo Người Lao Động từng cảnh báo về "sản phẩm" này của TTC vào giữa tháng 8/2011 với bài viết "Sốc với ‘Vạn Lý Trường Thành’ … Đà Lạt". Bài viết nêu quan ngại về việc một địa điểm du lịch đông khách tham quan của Việt Nam lại "nghiêm túc", "kính cẩn" tôn vinh văn hóa Trung Hoa, trong khi "gây tổn thương" cho tự hào dân tộc.

Sau bài viết, tiểu Vạn Lý Trường Thành vẫn tồn tại từ đó đến nay. Nhưng trong vài ngày gần đây, công trình lại trở thành đề tài công kích của cộng đồng mạng.

Cùng thời gian, một khu du lịch khác có tên là Quỷ núi của công ty Liên Minh ở một xã của huyện Lạc Dương, Lâm Đồng, bị chỉ trích vì ban quản lý chuyển về hàng chục tượng binh lính bị xem là giống âm binh nhà Tần.

Ông Phạm Minh Vũ, từng là thành viên của hội Anh Em Dân chủ và bị bỏ tù vì các hoạt động tranh đấu, viết trên trang cá nhân rằng tiểu Vạn Lý Trường Thành và các tượng trông giống âm binh nhà Tần "tạo sự liên tưởng ghê tởm" đến chế độ "tàn bạo" dưới sự cai trị của Tần Thủy Hoàng, không đáng được xây dựng trên đất Việt Nam.

Bên cạnh đó, ông Vũ lưu ý rằng cần phải cảnh giác với khả năng Trung Quốc lợi dụng những phần trưng bày kể trên để đánh tráo khái niệm rồi khẳng định con người và văn hóa Trung Quốc từng tồn tại ở Lâm Đồng, Việt Nam, từ đó tạo cớ để tranh giành đất đai.

Cũng cảnh báo tương tự, tiến sĩ toán học Nguyễn Ngọc Chu cho rằng điều này không phải là "quan trọng hóa vấn đề" vì đã có nhiều ví dụ về việc Trung Quốc đánh lận con đen.

Ông Chu dẫn lại những chuyện đã được báo chí đưa trước đây, gồm hướng dẫn viên du lịch người Trung Quốc thuyết minh cho khách du lịch nước này khi họ đến Đà Nẵng rằng đây là thành phố có liên quan đến Trung Quốc vì có bãi biển tên là China Beach, hay trong đàm phán với Việt Nam, Trung Quốc nói Hoàng Sa là của Trung Quốc vì tìm thấy hài cốt người Trung Quốc ở Hoàng Sa.

Cựu tù nhân lương tâm Phạm Minh Vũ, tiến sĩ toán học Nguyễn Ngọc Chu, tiến sĩ Hán Nôm Nguyễn Xuân Diện, nữ doanh nhân Lê Hoài Anh, họa sĩ Thành Chương bày tỏ trên Facebook rằng nhà chức trách Lâm Đồng cần "dẹp" ngay hai khu du lịch nêu trên. Họ cũng kêu gọi người dân tẩy chay.

Các bài viết của những người nổi tiếng trên mạng này nhận được hàng chục nghìn lượt phản ứng, bình luận và chia sẻ từ đông đảo những người theo dõi.

Tượng binh lính thời xưa do công ty Liên Minh mua của khu du lịch Đại Nam, tháng 8/2020

Trước cơn bão dư luận, ông Ngô Quang Phúc, chủ của công ty Liên Minh, nói với báo Thanh Niên hôm 31/8 rằng các tượng bị đồn là "âm binh nhà Tần" thực ra là "tượng lính Việt" mà ông mua lại từ khu du lịch Đại Nam ở Bình Dương.

"Những tượng lính Việt xưa này được khu du lịch Đại Nam đúc và sử dụng hơn 10 năm qua và đều là tượng cũ", ông Phúc cho biết thêm. Hiện nay, khoảng 60 tượng được tập trung về bãi xe khu du lịch Quỷ núi "để sửa chữa, phục chế", ông nói với Thanh Niên.

VOA liên lạc qua điện thoại với ông Phúc để tìm hiểu thêm nhưng ông chỉ nhấc máy rồi không nói gì.

VOA cũng gọi điện cho bà Nguyễn Thị Nguyên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng để hỏi về phương hướng xử lý của sở. Bà Nguyên chỉ đáp lại ngắn gọn rằng bà "đang chủ trì cuộc họp" và "không thể trả lời phỏng vấn".

Theo báo Lao Động, sáng 31/8, sở này tổ chức "họp nóng" về việc khu du lịch của công ty Liên Minh đang vận chuyển về những bức tượng binh lính thời xưa gây xôn xao dư luận.

Lao Động tường thuật rằng Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng "đã nắm thông tin và đang phối hợp với các ngành chức năng xác minh, xử lý", nhưng không có thêm chi tiết gì khác.

Trong số hàng nghìn người bày tỏ phản ứng hoặc đưa ra lời chỉ trích hai khu du lịch ở Lâm Đồng về tiểu Vạn Lý Trường Thành và các tượng bị nghi là âm binh nhà Tần, hiếm hoi có một vài người cho rằng cộng đồng mạng đang "nâng cao quan điểm" không cần thiết.

Luồng quan điểm này cho rằng nếu xây mô hình Vạn Lý Trường Thành là "thờ ngoại bang" hay "bán nước", một số hãng giải trí Nhật, Mỹ, v.v… đã "bán nước cho Trung Quốc từ lâu rồi" vì các hãng đó tái hiện Vạn Lý Trường Thành và các kỳ quan khác của Trung Quốc trong nhiều quần thể công viên ở Nhật, Mỹ…

Cập nhật :

Các báo Việt Nam cho biết Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng vào sáng ngày 1/9 kiểm tra các tượng binh lính thời xưa mà công ty Liên Minh đưa từ Bình Dương về Đà Lạt trong các ngày trước.

Báo chí tường thuật rằng bà Nguyễn Thị Nguyên, Giám đốc Sở, làm việc với ông Ngô Quang Phúc, chủ của Liên Minh.

Bà Nguyên được trích lời nói rằng : "Tại thời điểm kiểm tra, ông Phúc chưa được cấp phép về các dự án liên quan đến số tượng này nên chúng tôi thống nhất việc yêu cầu chuyển số tượng này về chỗ cũ".

Nguồn : VOA, 31/08/2020

Trong khi càng ngày càng nhiều người Việt hoang mang vì mức độ ô nhiễm của môi trường sống càng ngày càng trầm trọng, ung thư và các chứng bệnh mãn tính do không khí, đất, nước, thực phẩm,… bị nhiễm độc càng ngày càng phổ biến, tước đoạt càng ngày càng nhiều sinh mạng của cả thân nhân lẫn thân hữu thì lại chẳng có bao nhiêu người chú ý đến câu chuyện về ông Nguyễn Thanh Tân, 42 tuổi, ngụ ở phường 8, thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng (1).

Quang cảnh Đà Lạt với những dãy núi phía xa bao bọc khu vực trung tâm thành phố.

Đó cũng là lý do thủ phạm không những không bị trừng trị mà con ung dung soạn – lập – triển khai những kế hoạch hủy diệt khác, xem hủy diệt là… công trạng !

***

Theo tờ Tuổi Trẻ thì trong mắt nhiều người, Nguyễn Thanh Tân là một kẻ "lập dị". Tân – cư dân Đà Lạt, thuở nhỏ từng phụ cha mẹ làm vườn, trồng rau nhưng khi trưởng thành thì không muốn theo nghiệp nông dân. Cha mẹ Tân có tám đứa con và cả tám đều như thế. Đó là lý do mảnh vườn có diện tích 8.000 mét vuông được thế hế thứ hai của gia đình này cho người khác thuê…

Tân kiếm sống bằng việc làm nhân viên cho một doanh nghiệp chuyên thu mua rau, củ rồi bán cho các siêu thị. Theo thời gian, Tân nhận ra không chỉ rau, củ mà cả không khí, đất, nước,… cũng đang đi đầu độc bằng đủ loại hóa chất. Đà Lạt – nơi Tân sinh ra, lớn lên không chỉ là sinh quán mà còn là trú quán của Tân và gia đình đang tan nát vì hệ thống nhà kính…

Năm 2017, Tân quyết định lấy lại mảnh vườn mà gia đình đã cho người khác thuê. Tân bỏ cả tỉ đồng bồi thường cho người thuê để họ dỡ hệ thống nhà kính đã dựng trên đất của gia đình mình để trồng rau, củ theo kiểu cha mẹ của Tân từng làm. Mảnh vườn theo "kiểu truyền thống" của Tân giờ nằm lọt thỏm giữa rừng nhà kính, nhà màng nhưng Tân bảo với tờ Tuổi Trẻ rằng anh mãn nguyện.

Tân nhấn mạnh : Nhà kính là "lồng đầy thuốc độc". Tân đã mất bốn con vật cả chó lẫn mèo khi chúng chạy sang nhưng khu vườn khác chơi, bị ngộ độc, sùi bóp mép rồi chết... Tân không muốn sở hữu những "lồng" bơm đầy thuốc độc như thế. Do mất lồng, không được bón phân hóa học, không được xịt thuốc bảo vệ thực vật, vườn dâu sum suê mà người ta trồng trên mảnh đất thuê của gia đình Tân chết trụi…

Tuy nhiên khi dâu tàn, cỏ dại mọc lên thì chim bắt đầu quay về làm tổ, giun dế tái xuất hiện,… Đất đã có thể tự thải độc chất, tự hồi phục. Xen kẽ với cỏ là các loại rau tự nhiên mà người Việt vẫn ăn (tàu bay, cải trời, rau sam, dền cơm, rau lang, su su, bồ công anh, cỏ hột nút). Cứ như lời Tân kể thì dù "giá trên trời" nhưng lượng rau tự nhiên này "không đủ bán".

Tờ Tuổi Trẻ mô tả, thoạt nhìn, khu vườn của Nguyễn Thanh Tân vẫn như một mảnh vườn hoang, trên đó có đủ loại cây củ quả xen kẽ với nhau : hoa hồng, đậu trắng, thù lù, atiso, cải cầu vồng, hoa cúc mắt nai, đậu Sachi… Tân vẫn không bón phân, không xịt thuốc, tiếp tục trồng luân canh theo mùa và chờ đất tiếp tục tự thải độc, tự hồi phục. Tân gọi mảnh vườn của anh là Smile Garden.

Cũng theo tờ Tuổi Trẻ, Tân đang phối hợp với các bạn trẻ thực hiện "Dự án Trả lại mảng xanh cho Đà Lạt". Chưa rõ dự án bao gồm những kế hoạch nào nhưng ít nhất, qua tờ Tuổi Trẻ, có thể biết, những người tham gia thực hiện dự án này đang tìm cách thực hiện ý tưởng tổ chức những phiên chợ bán "nông sản sạch", khuyến khích nông dân không dùng phân hóa học, không xịt thuốc bảo vệ thực vật.

Tân tâm sự rằng, nhiều người Đà Lạt và những người hay lui tới Đà Lạt thường than rằng, Đà Lạt càng ngày càng nóng, Đà Lạt ô nhiễm, đi mãi không tìm thấy màu xanh nhưng chỉ luyến tiếc mà không làm gì thì Đà Lạt không có cơ hội để thay đổi. Tân không kỳ vọng điều anh đã làm sẽ khiến nhiều người thay đổi nhưng Tân bảo, ít nhất điều đó đã thay đổi suy nghĩ của một người, giảm đi một "tội phạm" khiến Đà Lạt nóng hơn và tham gia vào việc gây ra những trận lụt mà chưa có ai từng nghĩ sẽ xảy ra ở Đà Lạt

***

Kẻ viết bài này tin rằng, có lẽ sẽ có không ít người giống như y : Mong Tân và "Dự án Trả lại mảng xanh cho Đà Lạt" thành công. Tuy nhiên ước vọng "trả lại mảng xanh cho Đà Lạt" và rộng hơn, trả lại môi trường sống an lành cho người Việt rất khó có cơ hội trở thành hiện thực.

Thượng tuần tháng trước, thiên hạ từng sửng sốt khi Đà Lạt chìm trong nước. Cách nay vài năm, chắc chắn không có ai, kể cả những kẻ giàu trí tưởng tượng nhất, dám nghĩ sẽ có ngày Đà Lạt – một thành phố tọa lạc ở cao nguyên lại có thể trở thành dễ ngập, ngập sâu và ngập lâu như vậy !

Báo chí Việt Nam đã thu thập ý kiến một số chuyên gia để lý giải vì sao Đà Lạt ngập nặng. Theo đó, dù mưa không lớn (vũ lượng vào ngày 8 tháng 8 – thời điểm các trận lũ đạt đỉnh chưa từng thấy ở Đà Lạt - chỉ có 23 mm/24 giờ) nhưng Đà Lạt vẫn chìm trong nước, lũ chảy cuồn cuộn, cuốn trôi, giật sập đủ thứ, sạt lở xảy ra nhiều nơi,… là vì sự phát triển ồ ạt của hệ thống nhà kính trồng rau và hoa (1).

Lúc đó, ông Lâm Ngọc Tuấn, một Tiến sĩ về môi trường, làm việc tại Đại học Đà Lạt, bảo với tờ Tuổi Trẻ rằng, nhà kính khiến hệ số thấm nước bằng không. Nước mưa không ngấm được vào đất sẽ đổ hết ra suối trong một thời gian ngắn làm nước đột ngột dâng cao, tạo thành lũ nên mưa không to vẫn gây lụt nặng. Nếu mưa to, hậu quả sẽ nghiêm trọng hơn.

Lúc đó, ông Vũ Ngọc Long, cựu Viện trưởng Viện Sinh thái học miền Nam, người nghiên cứu về hệ sinh thái Đà Lạt và khu vực phụ cận, cũng lưu ý, mọi người chỉ thấy sự phát triển của hệ thống nhà kính phá vỡ cảnh quan, ít ai thấy chúng khiến khí hậu, hệ sinh thái ở Đà Lạt thay đổi nhanh chóng, nghiêm trọng đến khủng khiếp và khó vãn hồi.

Tờ Tuổi Trẻ dẫn các số liệu của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn minh họa thêm, tính đến năm ngoái, ở Tây Nguyên, độ che phủ của rừng chỉ còn 46%, nội ô Đà Lạt thì chỉ còn 45%. Từ 2010 đến nay, riêng tỉnh Lâm Đồng đã mất thêm 90.000 héc ta rừng và điều đó liên quan mật thiết đến sự phát triển của hệ thống nhà kính.

Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn Lâm Đồng từng cho biết, Đà Lạt có 18.000 héc ta canh tác rau và hoa, trong đó 10.000 héc ta trồng trong nhà kính (2).

Phát triển nhà kính – gia tăng mức độ tàn khốc của thiên tai - không hề ngẫu nhiên. Đó là… qui hoạch của tỉnh Lâm Đồng : Đến 2020, diện tích canh tác rau phải… đạt 20.000 héc ta, trong đó 75% diện tích phải… ứng dụng công nghệ cao (nhà kính), còn canh tác hoa phải… đạt 2.800 héc ta và 90% diện tích phải… ứng dụng công nghệ cao (nhà kính) !

Đà Lạt không chỉ càng ngày càng dễ ngập, ngập sâu, ngập lâu, ngoài lụt nặng còn lũ, còn sạt lở nghiêm trọng, không khí, đất, nước ở Đà Lạt đã cũng như đang bị nhiễm độc vì qui hoạch, vì nghị quyết. Các thứ chất độc không chỉ đe dọa tính mạng, sức khỏe của dân Đà Lạt mà còn theo nông sản phát tán khắp nơi.

Hậu quả đã nhãn tiền nhưng có ai trong số những kẻ soạn – lập – biểu quyết - ban hành các qui hoạch, nghị quyết ấy bị truy cứu trách nhiệm không ? Không những là không mà những cá nhân ấy còn báo công, còn được ghi công, được lựa chọn, sắp đặt để có thể tiếp tục soạn – lập – biểu quyết - ban hành những qui hoạch, nghị quyết kiểu như thế trong nhiệm kỳ mới vì nhiều người Việt vẫn xem nghịch lý này có tính… mặc định !

Trân Văn

Nguồn : VOA, 19/09/2019

Chú thích

(1) https://tuoitre.vn/nguoi-da-lat-do-nha-kinh-de-trong-vuon-truyen-thong-20190914171307694.htm

(2) https://tuoitre.vn/da-lat-lam-dong-mua-nho-lu-sau-vi-dau-nen-noi-20190810013706833.htm

Du khách Châu Âu đến Đà Lạt, ngoài việc cảm nhận "hương vị Pháp" trong quy hoạch đô thị, tổ chức cảnh quan và phong cách kiến trúc của thành phố này, sẽ nhận ra một thiếu vắng quan trọng.

Sân golf Đồi Cù. (Hình : Lê Sơn)

Nằm trong số mười đô thị trên thế giới được mệnh danh là "Thành phố có Mùa Xuân Vĩnh Cửu" nhờ cảnh quan miền núi thơ mộng, khí hậu ôn đới dễ chịu và hệ thực vật phong phú đa dạng, tuy nhiên ngày nay, Đà Lạt không sở hữu một công viên công cộng nào.

Cổng chính vào Thung Lũng Tình Yêu. (Hình : Lê Sơn)

Trước đó, ra đời từ nhu cầu nghỉ dưỡng và phục hồi sức khỏe thể chất và tinh thần, nên ngoài khí hậu, vẻ đẹp cảnh quan tự nhiên có vai trò chính trong việc chọn lựa vị trí xây dựng và thiết kế các đồ án quy hoạch cho thành phố này. Đà Lạt, như vậy trước hết là một đô thị cảnh quan miền núiduy nhất ở Việt Nam, và các không gian xanh tự nhiên lớn như Đồi Cù (sân golf và vườn hoa công cộng, 65 ha), khu vực Valley d’Amour (Thung lũng Tình yêu và hồ Đa Thiện, 137 ha) hay Lac des Soupirs (Hồ Than thở và trường Võ bị Đà Lạt, 39 ha)… ra đời cùng thành phố đã góp phần quan trọng định hình bản sắc và giá trị của đô thị này.

Công viên (parc / park) là một khu vực tự nhiên được xác định giới hạn, với hệ sinh thái trong đó được giữ lại toàn bộ (mục tiêu là bảo tồn vẻ đẹp tự nhiên), hoặc giữ một phần và kết hợp với cảnh quan nhân tạo (mục tiêu là thêm vào các hạng mục giải trí). Còn vườn (jardin / garden) là không gian đô thị được tự nhiên hóa toàn bộ thông qua nghệ thuật cảnh quan và bố trí cây xanh. Về qui mô, thông thường công viên lớn hơn vườn, chẳng hạn Central Park (New York) có diện tích là 341 ha, Tiergarten (Berlin) là 210 ha. Thuộc sở hữu công, quản lý và bảo trì bởi chính quyền, mở cửa miễn phí, công viên và vườn công cộng giữ vai trò quan trọng trong đô thị hiện đại. Không chỉ về mặt cảnh quan, các nghiên cứu khoa học đã chứng minh vai trò quan trọng của không gian xanh đối với sức khỏe tinh thần của cư dân, như vấn đề stress của xã hội công nghiệp. Ngoài việc vui chơi, giải trí, nghỉ ngơi, thư dãn, công viên còn cung cấp không gian tự nhiên để tập luyện sức khỏe với phí tổn tối thiểu và thời gian linh hoạt tùy từng đối tượng.

Khác với "trạm nghỉ dưỡng" Bà Nà hay Sa Pa, Đà Lạt là một đô thị đúng nghĩa, từng được định hướng là thủ đô của Đông Dương thuộc Pháp, sự tồn tại công viên công cộng lớn gắn với hệ sinh thái tự nhiên là quan trọng cho cả dân cư địa phương và du khách, vì đây là sản phẩm không thể tìm thấy ở nơi khác và mang lại các lợi ích kinh tế ngầm cho thành phố. Một ví dụ điển hình : du khách, sau khi tham quan miễn phí Vườn thượng uyển (830 ha) của Lâu đài Versailles, sẽ chi tiêu vào mua sắm, ẩm thực, khách sạn, di chuyển,... Ban Mê Thuột hay Pleiku, dù có vị trí chiến lược quan trọng hơn Đà Lạt trong chuỗi đô thị miền núi Tây Nguyên, là các thành phố nhỏ được hình thành tương đối tự phát trong thời Pháp, và hiện tại vẫn đang ở tình trạng "ngủ đông" dù nằm trên tuyến đường Hồ Chí Minh đã xây dựng xong. 

Sân golf Đồi Cù bên kia Hồ Xuân Hương, nhìn từ Quảng Trường Lâm Viên. (Hình : Lê Sơn)

Cho đến những đầu những năm 1990, các không gian xanh Đồi Cù, Thung Lũng Tình Yêu, Hồ Than Thở, vẫn giữ được thuộc tính "công cộng", cả về sở hữu, công năng và đối tượng sử dụng, được xác định bằng luật từ thời Pháp. Từ khi Việt Nam mở cửa, tương tự như ở những thành phố khác, mà trường hợp TP. Hồ Chí Minh và Xưởng đóng tàu Ba Son là ví dụ cụ thể, quá trình tư hữu hóa tài sản công thiếu minh bạch đã biến ba công viên này thành tài sản của các công ty tư nhân Việt Nam, trở thành cỗ máy kiếm tiền, công cụ giữ đất, phát triển dự án bất động sản. Tất cả mọi người phải mua vé vào cửa, để rồi nhận thấy cảnh quan thiên nhiên đẹp lãng mạn bị thay thế bằng chuỗi tiểu cảnh nhân tạo rất giới hạn về thẩm mỹ và chiều sâu ý tưởng, hơn nữa còn bị phá vỡ bởi vô số cửa hàng, quán ăn, dịch vụ... Đồ án mới về quy hoạch chi tiết khu trung tâm Đà Lạt (2019) tiếp tục lô-gic này với việc xóa bỏ Dinh tỉnh trưởng cũ (từng là Bảo tàng Lâm Đồng) và tư hữu hóa toàn bộ khu đồi (hiện còn 4,4 ha) ở trung tâm lịch sử của Đà Lạt. Cần nhắc lại là hai khách sạn di sản, Palace và Du Parc, cùng toàn bộ vườn cảnh mênh mông nay cũng đã thuộc về sở hữu tư nhân.

Không gian xanh mở chủ yếu hiện nay của Đà Lạt là mặt nước Hồ Xuân Hương, đóng khung bởi tuyến đường nhỏ hẹp bọc quanh ven hồ với vỉa hè ít chăm sóc, được kết nối bởi một số vườn cảnh công cộng, thiếu bản sắc và sự hấp dẫn. Trong khi đó, Vườn Hoa Thành Phố cũng được thương mại hóa, còn Quảng trường Lâm Viên đối diện với Đồi Cù là một mảng bê tông lớn vô hồn, hoàn toàn không có cây xanh.

Khách sạn Palace. (Hình : Lê Sơn)

Cách mạng tư sản Pháp 1789 đã mang lại nhiều thay đổi quan trọng, kể cả trong lĩnh vực quy hoạch và kiến trúc. Toàn bộ công viên và vườn cảnh lộng lẫy cho đến trước thời điểm đó thuộc sở hữu tư và chỉ dành cho giới thượng lưu hay lãnh đạo tôn giáo. Thay đổi xã hội nói trên đã đặt nền móng cho sự hình thành công viên và vườn công cộng, thông qua việc nhiều tài sản loại này được chuyển thành sở hữu công và mở cửa tự do cho tất cả. Tiếp theo, khái niệm công viên công cộng được giới thiệu chính thức lần đầu năm 1830 bởi nhà thực vật học người Anh John Claudius Loudon, gắn liền với tư tưởng tiến bộ. Ông khẳng định xây dựng hệ thống công viên và vườn công cộng đô thị là công cụ để cải cách xã hội. Tư tưởng này nằm trong trào lưu quy hoạch đô thị lớn hơn đang diễn ra ở toàn Châu Âu lúc đó : cung cấp môi trường sống sạch sẽ, chất lượng cao về sức khỏe vật chất và tinh thần, phòng bệnh hơn chữa bệnh, bảo đảm bình đẳng về xã hội, nhằm sửa chữa những mặt trái của đô thị phát triển trong thời kỳ công nghiệp hóa.

Việt Nam ngày nay dường như đang đi ngược với trào lưu tiến bộ chung của thế giới ở nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực quy hoạch và quản lý đô thị.

Liệu Đà Lạt, người dân địa phương và du khách, ngày nào đó sẽ nhận lại tất cả các công viên công cộng huyền thoại của mình ?

Lê Sơn

Nguồn : VOA, 12/07/2019

 Lời tác giả : Ngày 15/03/2019, chính quyền Thành phố Đà Lạt công bố dự án biến Khu Hòa Bình Đà Lạt thành một khu cao tầng thương mại phức hợp. Khu trung tâm Hòa Bình được quy hoạch thành 5 phân khu.

Bản vẽ thiết kế đô thị khu Hòa Bình - Đà Lạt

Cụ thể, phân khu 1 (khu vực chợ Đà Lạt) là khu vực chợ truyền thống, kết hợp với quảng trường trung tâm (quảng trường hoa mang tính đặc trưng của Đà Lạt) ; khu phố đi bộ kết hợp trung tâm thương mại và khu vực đậu xe ngầm. Tổng diện tích khu vực này là 6,95 ha.

Phân khu 2 (khu trung tâm Hòa Bình) là khu phức hợp đa chức năng với các loại hình dịch vụ và giải trí phục vụ người dân địa phương và du khách với tổng diện tích 3,37 ha.

Phân khu 3 (khu vực đồi Dinh) là khu thương mại, dịch vụ cao cấp với tổng diện tích 4,43 ha.

Phân khu 4 (khu vực chỉnh trang đô thị) là khu vực chỉnh trang kiến trúc công trình và cảnh quan các tuyến đường đi bộ với mục tiêu hình thành khu ở kết hợp thương mại, phát triển hỗn hợp các loại hình dịch vụ và giải trí phục vụ người dân địa phương và du khách. Tổng diện tích khu vực này khoảng 9,19 ha. 

Bên cạnh đó, quy hoạch cũng quy định rõ các chỉ tiêu về chiều cao, mật độ xây dựng công trình, kiến trúc công trình. Việc thiết kế xây dựng công trình phải tận dụng tối đa địa hình tự nhiên ; khuyến khích trồng cây xanh trong khuôn viên và trên mái công trình ; sử dụng cây xanh đặc trưng, phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng của Đà Lạt… hạn chế việc san gạt theo diện rộng, phá vỡ địa hình tự nhiên ; không xâm hại đến môi trường, cảnh quan khu vực... 

Phân khu 5 (khu vực ven hồ Xuân Hương) là khu vực công trình dịch vụ - du lịch, khách sạn, công trình công cộng giáp hồ Xuân Hương với tổng diện tích khoảng 6,06 ha.

Theo thể hiện trên bản quy hoạch, chợ Đà Lạt sẽ được giữ lại, kết nối với Quảng trường trung tâm và mở phố đi bộ, trung tâm thương mại. Ngoài ra sẽ có các hầm phục vụ dịch vụ thương mại và bãi đậu xe. Một cụm khách sạn cao cấp với kiến trúc mái tròn, cao tầng sẽ mọc lên ngay trên đồi Dinh Tỉnh trưởng. Được biết, dinh thự di sản kiến trúc Pháp quen gọi là Dinh Tỉnh trưởng sẽ bị đập bỏ nhường chỗ cho cụm công trình mới này. Dự kiến, những con đường uốn khúc quanh Dinh hiện tại sẽ được thay bằng các trục giao thông rộng "cho các phương tiện tiếp cận"…

Liền tức thì xảy ra một làn sóng phản đối trên mạng và báo chí dự án này. Những người gắn bó với Đà Lạt nói chung và Khu Hòa Bình nói riêng, cho rằng dự án sẽ biến một khu Hòa Bình đầy dấu ấn lịch sử, ký ức đô thị, không những tạo ra sự bất an nơi những cư dân trong khu vực bị chi phối, cư dân quan tâm đến lịch sử văn hóa Đà Lạt mà còn gây tranh cãi trong giới chuyên môn nghiên cứu, quy hoạch, kiến trúc đô thị địa phương và trong nước muốn bảo tồn di sản kiến trúc địa phương với những kiến trúc sư thuê từ nước ngoài. Có đề nghị giữ nguyên công trình kiến trúc thời Pháp nhưng sẽ được nâng lên khoảng 30m cao hơn và trở thành Viện bảo tàng Đà Lạt, còn vị trí hiện tại của Dinh Tỉnh trưởng sẽ là một khách sản 5 sao, Hôtel du Printemps, do kiến trúc sư Thierry Van de Winageart (Pháp) thiết kế, cùng với nhiều tầng nhân tạo bao gồm một trung tâm hội nghị quốc tế, nhiều khu thương mại, giải trí và khách sạn cao cấp.

Dự án Dinh Tỉnh trưởng sẽ được nâng lên khoảng 30m cao hơn và trở thành Viện bảo tàng Đà Lạt, còn vị trí hiện tại của Dinh Tỉnh trưởng sẽ là một khách sản 5 sao, Hôtel du Printemps, do kiến trúc sư Thierry Van de Winageart (Pháp) thiết kế...

Cho dù những phản đối có đúng hay sai, chính quyền Đà Lạt vẫn tiến hành dự án như đã dự trù. Lý do là những nhà đầu tư bất động sản và xây dựng hạ tầng cơ sở đều đã sẵn sàng chờ lệnh thi công.

Là thế hệ được sinh ra, lớn lên và trưởng thành ở Đà Lạt, chúng tôi có thể tự nhận mình là thế hệ Khu Hòa Bình, còn gọi là băng "Nhà Gỗ" đường Phan Bội Châu. Thời niên thiếu, chúng tôi được cha mẹ dẫn ra Khu Hòa Bình mỗi sáng Chủ nhật để ăn kem, xem phim tây rạp Ngọc Lan, xem phim tàu rạp Ngọc Hiệp hay mua sắm quanh Khu Hòa Bình. Thời học sinh và sinh viên, ngoài những buổi xem phim, uống cà phê, ăn mì chúng tôi đi lang thang quanh Khu Hòa Bình không biết bao nhiêu lần trong ngày, đó là chưa kể những mối tình và những cuộc ẩu đả, những cuộc đua xe hay lạn xe gắn máy biểu diễn quanh Khu Hòa Bình. Cũng rất khó quên những buổi xếp hàng trước tiệm Winh Chan chờ mua đợt bánh mì "sợi chỉ" (ficelle) nóng dòn vừa mới ra lò…

Do đó, đối với tôi, việc đổi mới bộ mặt thành phố Đà Lạt nói chung và Khu Hòa Bình nói riêng là một bắt buộc. Từ sau ngày 30/04/1975, tình trạng xuống cấp của một số công trình kiến trúc, tính thẩm mỹ và sinh hoạt thương mại của một thành phố du lịch đang phát triển mạnh đòi hỏi một giải pháp thích ứng. Nhìn chung, đồ án quy hoạch mới này đáp ứng đúng những yêu cầu vừa kể. Vấn đề là làm sao giải quyết việc di dời và bồi thường cho khoảng 5.370 người (1.064 hộ) đang sinh sống trong Khu Hòa Bình một cách xứng đáng, kế là phục hồi cảnh quan thiên nhiên một cách tích cực.

Nói thêm về Vallée d'amour (Thung lũng tình yêu)

Nhân nói tới Đà Lạt, tôi muốn cung cấp một thông tin nhỏ về tên gọi Thung lũng Tình yêu.

Tết Mậu Thân 1968, ngôi trường chúng tôi theo học, Lycée Yersin, bị quân cộng sản tràn vào chiếm đóng vì lầm tưởng là Nha Địa Dư, ở cạnh đó. Ngôi trường bị hư hỏng nặng sau khi được quân đội Việt Nam Cộng Hòa chiếm lại. Trong thời gian trường cho nghỉ học để sửa chữa, chúng tôi (một nhóm học sinh ở lứa tuổi 15, 16) rủ nhau lái xe gắn máy chạy rong từ phía sau trường Yersin ở cuối hồ Xuân Hương, rồi men theo con dốc chạy sau khu Nguyên Tử Lực Cuộc đến ấp Đa Thiện. Đến đây thì hết đường tráng nhựa, chúng tôi liền phiêu lưu theo những con đường đất đỏ chạy tản mạn trên khắp những ngọn đồi chung quanh. Một cách vô tình, chúng tôi khám phá ra một thung lũng phủ đầy cỏ hoang với một rừng thông vừa được trồng trong khu vực xây dựng hồ Đa Thiện, lúc đó là hai hồ nước nhỏ được ráp nối với nhau bằng những bệ cỏ lau sình nổi lềnh bềnh trên mặt nước. Trước khung cảnh đẹp và hoang vắng đó, chúng tôi thường chở bạn gái đến đây tình tự, vừa để tránh xa sự theo dõi của gia đình vừa để thưởng ngoạn một khung cảnh thiên nhiên vừa yên bình vừa xinh đẹp dành riêng cho hai người, tên gọi Vallée d'amour khởi sinh một cách tự nhiên từ đó. 

Học sinh lớp Seconde A, niên khóa 1968-1969, trường Yersin - Ảnh minh họa 

Khác với giải thích của những cơ quan du lịch và một số "học giả" sau 1975, tên gọi Vallée d'amour là do những học sinh trường Yersin đặt ra trong những năm 1968-1970, và chỉ lưu truyền trong giới trẻ của trường. Chỉ từ sau 1970, khi tin về thung lũng này được giới sinh viên và học sinh trường Việt biết đến,  địa danh này mới được dịch ra tiếng Việt thành "Thung Lũng Tình Yêu". Không có người Pháp nào trước đó biết đến địa danh này, vì thung lũng này chỉ xuất hiện sau khi ấp Đa Thiện được thành lập năm 1956 để đón nhận những di dân từ miền Trung đến Đà Lạt lập nghiệp và canh tác rau cải và trái cây ôn đới : bắp sú, sú lơ, cà rốt, khoai tây, ớt tây, hành tây, tỏi tây, đậu boa, đậu cô ve, hành boa rô, sà lách, sà lách xoong, cà tô mát..., dâu tây, táo, bôm, mận, đào lông, trái bơ (avocado)...

Một buổi sinh hoạt ngoài trời của nhóm Hướng Dương, sinh viên năm Khái Luận khóa 8 CTKD, cùng với Giáo sư David Brown (University of Michigan) tại Thung Lũng Tình Yêu tháng 11/1972.

Ấp Đa Thiện có hai đập nước nhỏ do Ty nông lâm mục cùng với Trung tâm thực nghiệm rau hoa Đà Lạt xây dựng trong thập niên 1960 để giữ nước tưới tiêu cho nông dân ấp Đa Thiện canh tác và cung cấp rau cải ôn đới cho thành phố Đà Lạt và quân đội Mỹ. Một đập nước thứ ba lớn hơn do Ty canh nông Đà Lạt khánh thành năm 1972 để gia tăng lượng trữ nước cho sản xuất. Thung lũng ấp Đa Thiện từ đó trở thành một khung cảnh thiên nhiên đẹp với sự kết hợp của ba hồ trữ nước nhân tạo, đặc biệt là những đồi thông ba lá trãi dài trên những thảm cỏ hồng giữa một không gian rộng lớn. Với lượng nước tích trữ từ ba hồ nước này, ấp Đa Thiện trở thành nơi canh tác rau cải lớn nhất thành phố Đà Lạt và là trung tâm cung cấp rau cải ôn đới cho toàn miền Nam Việt Nam.

Sau đây là bài viết về Đà Lạt, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập, đăng trên tạp chí Phụ Nữ Diễn Đàn (Hoa Kỳ) tháng 11 năm 1999.

Nguyễn Văn Huy

Ai lên xứ hoa đào - tiếng hát Ánh Tuyết - Sáng tác của nhạc sĩ Hoàng Nguyên với nhiều video clip về thắng cảnh Đà Lạt, có một số clip không phải cảnh xứ hoa đào nhưng lấy cho phù hợp với lời nhạc - Courtesy of Hung Le, 14/08/2012

***************

Bài viết này tặng Bảo Ngọc (Linh Linh Ngọc),

giọng nói truyền cảm của đài Tiếng Nói Quân Đội về đêm,

để nhắc lại một lần gặp gỡ trong khuôn viên Viện Đại Học Đà Lạt 1973

Nguyễn Văn Huy (1973)

 

Đà Lạt - Một trăm năm sau nhìn lại (1899-1999)

Những ai đã từng biết Đà Lạt không khỏi ngậm ngùi cho thân phận của một thành phố không may.

Nếu Đà Lạt trước kia được ví như một thiếu nữ diễm kiều, quí phái trong chiếc áo dài màu tuyết trinh, ngồi nép mình dưới gốc cây thông yên bình đọc sách, mái tóc chảy dài trên bờ vai…

Sau ngày 20/04/1975 (ngày thành phố Đà Lạt bỏ ngỏ), cô gái ấy đã trở thành một thiếu phụ cằn cỗi, đầu quấn khăn với chiếc nón lá rách, thân hình bó chặt dưới nhiều lớp áo bà ba thùng thình và trong chiếc quần bạc màu gió bụi, hai tay ôm bó rơm vừa cắt, lạc lõng đứng nhìn khách qua đường là những chủ nhân mới từ trong rừng tiến vào thành phố, với nụ cười khó khăn trên khuôn mặt sạm màu nắng cháy.

Ngày nay thành phố đó trở thành nơi thử nghiệm của những phong trào quần chúng bình dân. 

Cuộc đổi đời nào cũng đau xót, nhưng cuộc đổi đời sau tháng 4/1975 là đau đớn nhất, số phận của Đà Lạt đã thay đổi hẳn. Từ một thành phố du lịch và văn hóa sạch sẽ và đẹp đẽ nhất Đông Dương, Đà Lạt trở thành một thành phố nông nghiệp, phi văn hóa, nghèo nàn và dơ bẩn như mọi thành phố nghèo nàn và dơ bẩn khác của Việt Nam. Những cố gắng trang điểm một thành phố dáng dấp phương Tây bởi những người chưa bao giờ biết quản trị một thành phố văn hóa chỉ để lộ những nét quê mùa, cục mịch của một người thiếu văn hóa.

Sự nhập cư ồ ạt của những thành phần "cơ bản" đến từ miền Bắc và các "gia đình cách mạng" từ rừng Trường Sơn và vùng đồng bằng duyên hải nghèo khó miền Trung sau tháng 4/1975 đã biến thành phố cao nguyên này thành một eldorado sơ đẳng. Nghề sinh sống chính của những cư dân mới này là phá rừng làm than, đốn cây để bán, tiêu diệt thú rừng, khai hoang làm rẫy, đã làm mất đi nhiều khoảng không gian tươi thắm và những đồi cỏ bao la. Thêm vào đó, việc đô thị hóa không qui hoạch, sự mở rộng các vùng canh tác nông nghiệp không ưu tư sinh thái và khai thác gỗ thông vô tổ chức đã tiêu diệt môi sinh và môi trường, thành phố Đà Lạt xuống cấp ngày càng trầm trọng.

Rừng thông vốn là một trong những biểu tượng của thành phố Đà Lạt (Lâm Đồng) đang bị tàn phá không tiếc thương.

Một tai họa khác đến sau 1988 là việc khai thác sa khoáng chứa quặng thiếc quanh các vùng Thái Phiên, hồ Than Thở, đầu nguồn hồ Đa Thiện, hồ Chiến Thắng, khu vực Lạc Dương, bột vàng quanh Dinh 2, Mang Ling và hồng ngọc tại Tà Nung, càng biến cao nguyên Lang Bian thêm phần xác xơ. Tồn hệ sinh thái có nguy cơ bị tiêu hủy vì các chất độc hóa học tiếp tục thải ra trên sông hồ, suối nước, nhiều loại cá nước ngọt và thú rừng đã bị diệt chủng. Diện tích rừng và đồi cỏ teo hẹp lại như thân thể một người ốm đói. Đồ hình tại nhiều nơi loang lỗ giống đất Mặt Trăng, các hồ chứa nước bị đất sình bồi lấp chỉ còn lại tên (hồ Mê Linh, hồ Than Thở, hồ Vạn Kiếp và hồ Đội Có).

Đà Lạt ngày nay với những vụ phá hủy rừng để làm vườn và vòm trồng rau

Đà Lạt không xứng đáng phải chịu một số phận như vậy. Với khung cảnh thiên nhiên tươi mát, Đà Lạt phải là nơi nhiều người tìm đến để quên khí trời oi ả ở miền đất thấp. Đà Lạt phải được biết đến như một trung tâm du lịch với những phong cảnh thần tiên, những công trình kiến trúc mỹ thuật. Đà Lạt phải được biết đến như một trung tâm văn hóa với những trường học, dòng tu danh tiếng, nơi đào tạo và hội tụ những tinh hoa của đất nước, chứ không là thành phố chỉ biết sản xuất gỗ thông, khoai tây, cà rốt…

Đà Lạt ngày nay không còn xa lạ đối với một ai, nhưng sự khai sinh thành phố cao nguyên này cần được biết đến. Đó là cả một mối tình. Những người đầu tiên đến đây đã yêu mến vùng đất này, đã làm mọi cách để biến nơi này thành một trung tâm du lịch và một thành phố văn hóa. Chính vì vậy Đà Lạt phải được gìn giữ như một tài sản văn hóa quí.

Ru ta ngậm ngùi - Lời tự sự của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và Khánh Ly

Nhớ lại ngày xưa...

Đà Lạt đã được khám phá trong một giai đoạn u buồn của lịch sử, đất nước mất chủ quyền vào tay người Pháp. Hiệp ước 1884 là một nhục nhã lớn không những cho triều đình Huế mà cho cả toàn dân tộc, Việt Nam mất độc lập. Trong sự không may này có một thuận lợi khác. Chính vì muốn mở rộng vùng đất bảo hộ, người Pháp đã củng cố và mở rộng lãnh thổ Việt Nam, Đà Lạt là nằm trong sự mở rộng đó.

So với các thành phố khác tại Việt Nam, Đà Lạt tương đối đối trẻ, tuổi đời vừa đúng trăm năm nếu dựa theo những văn kiện hành chánh. Ngày 1/11/1899, toàn quyền Paul Doumer (1897-1902) ban hành nghị định thành lập tỉnh Đồng Nai Thượng, một khu vực hành chánh mới trực thuộc Trung Kỳ, bao gồm một vùng đất rộng lớn từ thượng lưu sông Đồng Nai đến ranh giới các lãnh thổ Nam Kỳ và Nam Lào. Tòa công sứ tỉnh đặt tại Di Linh và hai trạm hành chánh phụ thuộc, một tại tại Tánh Linh và một tại Lang Bian.

Lang Bian là tiền thân của thành phố Đà Lạt sau này. Vào thời điểm đó, người Pháp lưỡng lự giữa việc chọn làng Dankia (cạnh đập Ankroet, Suối Vàng) và làng K'Mlây (Cam Ly, vị trí Đà Lạt ngày nay) để xây một trạm nghỉ dưỡng (sanatorium) chứ không phải trạm hành chánh (poste administratif) như Tánh Linh (nay thuộc tỉnh Bình Thuận). Trong thực tế, việc chọn Đà Lạt thay cho Dankia là một quá trình phức tạp kéo dài trong nhiều năm, vì cả hai địa danh đều nằm trong cao nguyên Lang Bian và chỉ cách nhau 15 km.

Có ba ý kiến chọn Đà Lạt làm trung tâm nghỉ dưỡng tại Đông Dương nổi bật nhất, đó là báo cáo của ông Capus, giám đốc nông nghiệp và Thương Mại Đông Dương (30/03/1900), của tướng Baylié, trưởng ban khảo sát xây dựng một đồn quân sự trên cao nguyên Lang Bian (tháng 5/1903) và của ông Champoudry, nhà trắc địa và là thị trưởng Đà Lạt (12/03/1906). Ông Alain Capus là người khởi xướng thành lập một trung tâm thí nghiệm trồng hoa quả ôn đới cạnh suối Cam Ly (dưới chân đồi Trung Tâm Nguyên Tử Lực Cuộc ngày nay) mà thành quả là các giống bắp cải, khoai tây, cà rốt và mận đào được gieo trồng khắp Đà Lạt. Thiếu tướng Baylié là người đề xướng xây dựng một đồn lính cạnh suối Cam Ly (trên ngọn đồi bên trái Chợ Mới Đà Lạt ngày nay, sau này là Dinh Tỉnh trưởng) để bảo vệ các công trình xây dựng thành phố. Ông Paul Champoudry, nguyên là chủ tịch Hội Đồng Paris, đã phát thảo một đồ án thiết kế được nhiều kiến trúc sư dựa theo để qui hoạch thành phố Đà Lạt sau này. Cuộc tranh luận về địa điểm xây dựng trạm nghỉ dưỡng cuối cùng đã được giải quyết năm 1906, Đà Lạt được chọn làm địa điểm xây dựng chính thức.

Qua những ý kiến này, từ một làng thổ dân hẻo lánh Đà Lạt đã biến thành một đô thị tân tiến, đẹp đẽ trong một thời gian kỷ lục. Tuy vậy, công lao lớn nhất vẫn thuộc về bác sĩ Yersin, một người Pháp gốc Thụy Sĩ và là người đồng bằng đầu tiên khám phá cao nguyên Lang Bian, chính ông đã vận động chọn nơi này làm trạm nghỉ dưỡng tại Đông Dương.

…cùng bác sĩ Yersin khám phá Lang Bian

Sinh ngày 22/09/1863 tại làng Lavaux, thị xã Vaud, Thụy Sĩ, Alexandre John-Emile Yersin đã trải đời niên thiếu tại thị trấn Morges, cạnh hồ Léman. Sau một thời gian theo học tại các trường đại học Lausanne (Thụy Sĩ) và Marburg (Đức), Yersin sang Paris học tiếp ngành y khoa, tốt nghiệp bác sĩ năm 1890 và làm việc tại phòng thí nghiệm do bác sĩ Louis Pasteur sáng lập tại đường Ulm (Paris 5ème) cùng với bác sĩ Emile Roux. Năm 1894 Yersin khám phá ra vi trùng bệnh dịch hạch và trở nên nổi tiếng.

Là một người có óc mạo hiểm, Yersin quyết định nhập quốc tịch Pháp năm 1889 để có cơ hội phiêu lưu. Ngày 21/09/1890, cơ hội đã đến, Yersin xin vào làm việc tại hãng chuyên chở tàu biển Messageries Maritimes ở cảng Marseille và được cử sang Đông Dương phục vụ trên các chuyến tàu Saigon - Manila và Saigon - Haiphong. Lúc đó ông vừa tròn 27 tuổi.

Trên đường từ Sài Gòn ra Hải Phòng, tàu "Saigon" của ông cập bến Nha Trang nghỉ vài ngày. Nha Trang có lẽ là thành phố đã hấp dẫn Yersin ngay khi vừa mới đến, nhất là dãy núi xa xăm về phía Tây. Ngày 29/07/1891, khi tàu vừa bỏ neo ông xin thuyền trưởng cho xuống tàu để tổ chức một cuộc thám hiểm lên cao nguyên, với dự định băng rừng đi từ Nha Trang vào Sài Gòn trong vòng 10 ngày, nhưng không thành công. Phái đoàn của Yersin, gồm sáu người (Yersin, người hầu và 4 phu khuân vác), đi gần đến Di Linh thì phải trở về vì tới ngày tàu của ông nhổ neo ra Hải Phòng. Cuối năm 1891 Yersin xin nghỉ việc để có thì giờ thực hiện các cuộc thám hiểm riêng.

Từ 28/3 đến 9/6/1892, Yersin thực hiện cuộc thám hiểm lần thứ hai. Lần này theo lời yêu cầu của đại úy Cupet, một thành viên của phái bộ Pavie khai sinh ra nước Lào, Yersin đi từ Nha Trang sang Stung Treng (Campuchia), băng qua cao nguyên Darlac. Sau chuyến thám hiểm này, Yersin về lại Paris và được bộ giáo dục Pháp cấp kinh phí để thực hiện công tác khảo sát khoa học trên cao nguyên Đông Dương tháng 10/1892.

Trở lại Sài Gòn tháng 1/1893, Yersin được toàn quyền Lanessan giao nhiệm vụ khảo sát, mở một tuyến đường bộ đi từ Sài Gòn ra Phan Thiết xuyên cao nguyên. Cùng đi với Yersin có người gác rừng giỏi nhất Nam Kỳ thời đó là ông Wetzel, cùng bốn người Việt sinh quán tại Sài Gòn. Ngày 24/2, phái đoàn đi từ Biên Hòa ra Tân Uyên bằng xe hơi, sau đó dùng thuyền đến Trị An, rồi đi bộ băng rừng đến Trà Cú và Tánh Linh, và từ Tánh Linh tìm đường về Phan Thiết.

Sau chuyến đi này, Yersin nắm vững một phần địa hình và dân cư trên cao nguyên, ngày 8/4/1893 ông quyết định tổ chức một cuộc thám hiểm thứ ba từ Phan Rí đến Tánh Linh, băng qua những vùng đất lạ phía Đông-Bắc. Lần này đoàn thám hiểm được trang bị rất hùng hậu : 80 phu khuân vác, 6 ngựa và một voi. Từ Phan Rí phái đoàn đi dọc theo sông Lũy đến Kalon, sau đó trèo dốc liên tục đến làng Laogouan (nay là Laouan Krela) để đến làng Riong Bolieng trên sông Đa Dung, rồi từ Riong trở về Ta La (Di Linh) khảo sát khu vực hữu ngạn sông La Ngà, tiếp tục băng rừng lên Konhin rồi đi dọc theo thượng lưu sông Đa Hoai để đến Mépou, băng qua Cao Can (Định Quán), Võ Đắt, Trà Cú rồi trở về Tánh Linh ngày 28/05/1893.

Kết quả cuộc khảo sát này không làm ông hài lòng vì không thể thiết lập một con đường xuyên qua vùng này : các thung lũng thường xuyên bị ngập nước vào mùa mưa, vả lại dân cư bản địa không đông để có thể chiêu mộ làm phu xây dựng đường sá. Yersin liền tổ chức một chuyến thám hiểm khác từ Tánh Linh đi Phan Rang xuyên qua cao nguyên phía Bắc. Lần này phái đoàn đi dọc tả ngạn sông La Ngà, tới làng Droum (nay là Kondroum), băng qua sông La Ngà rồi đi dọc hữu ngạn con sông này lên phía Bắc. Phái đoàn vượt qua sông Đa Riam và Đa Dung (thượng nguồn sông Đồng Nai) tới núi Tadoung (1974 m), rồi quay về làng Riong nghỉ chân. Từ Riong, Yersin cùng bốn phu khuân vác đi ngược sông Da Tam (một chi lưu sông Đa Nhim) về phía Đông đến các làng Kréan (nay là Fimnom, gần núi Mnil), Brenne (làng Thiên Sa, gần thác Prenn), rồi tiến lên dãy núi phía Tây-Bắc. Sau gần một giờ leo núi, phái đoàn trèo qua thác Datanla (thác Mây) đến một thung lũng nhỏ có một dòng nước chảy qua.

Khi đi dọc theo con suối nhỏ trong thung lũng, phái đoàn Yersin tiếp xúc với người M'Lates (một sắc dân Koho thuộc nhóm ngữ hệ Nam Môn Khmer) và được biết con suối nhỏ đó tên là Dak K'Mlây (Camly). Đi thêm độ hơn chục cây số và vừa ra khỏi rừng thông 3 lá (Pinus Khasya Royle), phái đoàn nhìn thấy trước mắt... cao nguyên Lang Bian hùng vĩ.

Lúc đó là 15 giờ 30 ngày 21/06/1893. Trong sổ hành trình, bác sĩ Yersin viết : "3h30, grd plateau dénudé mamelonné" (cao nguyên rộng lớn trơ trụi lồi lõm).

Trong hồi ký, ông mô tả thảo nguyên Langbian như sau :

"...15 à 20 km avant d'arriver au pied de la montagne, on sort de la forêt et on se trouve dans un pays absolument dénudé et recouvert d'herbe. De grandes ondulations de terrain permirent croire que l'on marche sur un océan agité de vagues énormes. Le Lang Bian se dresse au milieu comme une ìle, et paraìt s'éloigner à mesure qu'on avance. On calcule mal les distances dans ces vastes plaines. Dans le bas-fond, la terre est noire et tourbeuse. De grands troupeaux de connai se laissent approcher jusqu'à une centaine de mètres puis s'éloignent au grand galop en s'arrêtant de temps en temps pour se retourner et nous regarder curieusement".

(...khoảng từ 15 đến 20 cây số trước khi đến chân núi, chúng tôi ra khỏi rừng và đứng trước một vùng đất hoàn toàn trơ trụi, phủ đầy cỏ. Mặt đất dợn lên những lượn sóng dài làm cho chúng tôi có cảm tưởng như đang trên một vùng biển đầy sóng lớn. Núi Lang Bian đứng sừng sững trước mắt như một hòn đảo và dường như càng lùi xa khi chúng tôi tiến tới. Trước những cánh đồng rộng lớn này, thật khó tính được cự ly chính xác. Đáy thung lũng là đất bùn đen. Nhiều đàn nai để chúng tôi đến gần độ vài trăm mét rồi vụt bỏ chạy, thỉnh thoảng chúng còn ngoáy đầu nhìn lại chúng tôi một cách tò mò).

Bác sĩ Yersin viết tiếp : "Chúng tôi chạy hết tốc lực lên xuống những ngọn đồi như một chú học trò nhỏ".

Độ 15 phút sau, phái đoàn lội qua suối Cam Ly tiến về phía Tây-Bắc đến làng Deung lúc 17 giờ 55, sau đó vượt sông Đa Dung (thượng nguồn sông Đồng Nai) đến làng Dankia lúc 18 giờ 15.

Trong hồi ký, bác sĩ Yersin viết : "Vùng đất này dân cư thưa thớt, một vài làng người M'Lates sống tập trung dưới chân núi, những ruộng lúa nước rất đẹp. [...] Người M'Lates nói thạo tiếng Chăm cũng như tiếng Mạ. Phụ nữ có vành tai thật rộng để để sỏ vào đó những vành tròn hay treo vào đó những ống thiếc hình xoắn ốc rất nặng. Dân chúng tiếp tôi trong căn nhà làng. Mỗi già làng mang tới vò rượu cần của mình. Có đến sáu vò rượu xếp hàng dài trước mặt tôi, cũng may là người ta không bắt tôi phải thưởng thức hết".

Vì thời gian quá cấp bách và nguồn lương thực cạn dần, Yersin chỉ lưu lại cao nguyên Lang Bian một ngày đêm rồi trở lại làng Riong tìm đường rừng xuống Phan Rang. Trên đường về, khi phái đoàn băng qua thung lũng sông Đa Nhim thì bị một nhóm người võ trang tấn công. Nhóm này gồm khoảng 30 người chia làm 5 tốp do một người tên Thước cầm đầu. Theo dò xét, đây là những tù nhân chính trị đã phá nhà tù Phan Rí, giết quan án sát và tổ chức nổi dậy nhưng không thành công, họ tấn công kho đạn và tịch thu nhiều súng ống rồi rút lên cao nguyên. Vốn là những người đồng bằng, không nắm rõ địa hình khu vực rừng núi, và tình cờ biết có một đoàn thám hiểm trên cao nguyên, nhóm kháng chiến quân liền đi theo dấu chân phái đoàn Yersin để tìm đường xuống Phan Rang. Trong cuộc chạm trán này Yersin bị trọng thương nhưng toán kháng chiến quân cũng bị thiệt hại nặng nề. Yersin được đưa cấp tốc về Phan Rang chữa trị ngày 26/06/1893. Nhóm kháng chiến quân cũng tìm được đường về đồng bằng tổ chức đánh phá các đồn bót Pháp nhưng vì thế cô, sức yếu, thủ lãnh tên Thước bị bắt tại Nha Trang và bị chém đầu ngày 5/7/1893. Yersin có đến dự buổi hành quyết và, trong thư gửi cho mẹ, tỏ ý thán phục con người can đảm không sợ chết này.

Trở lại cao nguyên Lang Bian. Kết quả cuộc khám phá mới này được Yersin công bố trên Revue Indochinoise Illustrée cuối năm 1893 và được chính quyền thuộc địa Pháp đặc biệt chú ý. Ngày 28/12/1893, Hội Đồng Thuộc Địa cấp cho Yersin một kinh phí mới để thực hiện một chuyến thám hiểm khác từ Nha Trang băng qua cao nguyên tìm đường xuống Đà Nẵng. Đoàn thám hiểm đi từ Nha Trang đến Dankia bằng một lộ trình mới dọc theo chân núi, băng qua thung lũng các phụ lưu sông Cái, men theo các khe suối lên tới làng Diom thuộc cao nguyên Dran (Đơn Dương). Từ Diom, Yersin theo đường mòn Prenn đến Dankia lần thứ hai. Từ Dankia, ông tìm đường lên cao nguyên Darlac và Kontum để đến Attopeu (Hạ Lào) rồi băng rừng tìm đường về Đà Nẵng. Cuộc thám hiểm bắt đầu ngày 12/2 và kết thúc ngày 7/5/1894.

Hai lần tiếp xúc với cao nguyên Lang Bian đã để lại trong lòng Yersin nhiều ấn tượng đẹp. Vùng cao nguyên hùng vĩ, khí hậu trong lành có lẽ đã làm Yersin nhớ lại nơi sinh trưởng cũ, thị trấn Morges cạnh hồ Léman bên Thụy Sĩ, nên trong suốt thời gian sau đó ông đã tích cực vận động với các cấp chính quyền thuộc địa để xây dựng một trung tâm nghỉ dưỡng tại đây. Cố gắng này trùng hợp với ước muốn của toàn quyền Paul Doumer (1897-1902), lúc đó cũng vừa tới Đông Dương nhậm chức. Năm 1897, trên đường sang Đông Dương, Doumer đã có dịp ghé thăm Ấn Độ và Indonesia. Tại hai nơi này ông thấy người Anh và người Hòa Lan đã thành lập nhiều khu nghỉ dưỡng có khí hậu mát mẽ gần giống Châu Âu, nên có ý định thành lập những khu tương tự tại Đông Dương để cư dân Pháp lên nghỉ mát hay dưỡng sức thay vì về lại mẫu quốc, quá tốn kém.

Ngày 23/07/1897, Doumer gửi thư cho thống sứ Bắc Kỳ và khâm sứ Trung Kỳ yêu cầu tìm địa điểm thiết lập những khu nghỉ dưỡng cho kiều dân Pháp tại Đông Dương với những chi tiết như sau : "Phải có độ cao tối thiểu 1.200 m, dồi dào nguồn nước, có thể canh tác rau quả và thiết lập đường giao thông dễ dàng". Nhiều đoàn thám hiểm đã lên miền thượng du Bắc Kỳ, cao nguyên Nam Lào và Trung Kỳ dò tìm. Cuối cùng có hai địa điểm được chú ý nhất, đó là cao nguyên Bà Na (gần núi Bạch Mã) tại Đà Nẵng và cao nguyên Lang Bian. Cao nguyên Bà Na không hội đủ điều kiện vì khí hậu nóng lạnh bất thường, mưa bão thường xuyên, hơn nữa lại gần kinh đô Huế do đó khó tự quyền lấy quyết định. Ngày 17/08/1897, theo lời đề nghị của Yersin, cao nguyên Lang Bian được Paul Doumer chọn làm thí điểm xây dựng.

Về tên địa danh mới, bác sĩ Yersin không biết phải gọi là gì. Sau nhiều suy nghĩ, ông liền ghép chữ đầu của tên con suối "Dak K'mlây" và tên của sắc dân "M'Lates" thành "Dak Lates". "Dak" là suối nước và "M'Lates" là tên của một bộ tộc Koho, "Dak M'Lates" là "con suối của người M'Lates", tức suối Cam Ly. Danh xưng "Dak M'Lates" có lẽ khó đọc nên được viết thành "Dak Late". Vì xuất hiện sau cao nguyên "Dak Lak" (Hồ nước tại làng Lak), được phát hiện năm 1888 (đổi thành Darlac năm 1903) và trùng cách phát âm, nên để tránh mọi nhầm lẫn Yersin đã bỏ mẫu tự "k" của chữ Dak để đọc thành "Da" và bỏ chữ "e" (đọc là "ơ" theo tiếng Việt) ở cuối chữ Late để đọc thành "Lat", từ đó có tên "Dalat" (1906).

Yersin còn là một học giả thông thạo chữ la-tinh. Muốn cho vùng đất mới này một ý nghĩa đặc biệt, ông phát minh một câu chữ la-tinh : "Dat Aliis Laetitiam Aliis Teperriem" ("Cho người này niềm vui, Cho người kia sự mát dịu"). Nhiều người đã lầm tưởng chữ Dalat xuất phát từ những chữ đầu của câu này. Cũng nên biết, thành phố Đà Lạt từ lúc được phát hiện và xây dựng, không người Việt nào được quyền đến sinh cư lập nghiệp nếu không được chính quyền thuộc địa Pháp cho phép (hành chính và trồng rau quả), vì chỉ muốn dành riêng cho cư dân gốc Pháp.

Sau 1954, thành phố được giao lại cho chính quyền Ngô Đình Diệm, người Việt được đến đây lập nghiệp. Để cho dễ đọc, người Việt thêm dấu phiên âm, đọc và viết thành "Đà Lạt". Các con sông bắt nguồn từ cao nguyên Langbian cũng được Việt hóa : Dak K'Mlây thành Cam Ly, Dak K'nim thành Đa Nhim, Dak Yung thành Đa Dung, Dak Wai thành Đa Hoai, Dak R'gna thành La Ngà, v.v...

Xây dựng...

Tháng 10/1897, Doumer cử đại úy Thouard chỉ huy một phái đoàn lên Lang Bian khảo sát địa hình, mở một con đường từ Nha Trang lên cao nguyên. Cùng đi với Thouard có trắc địa sư Cunhac thám hiểm các vùng đất quanh Đà Lạt (Suối Vàng, Suối Bạc, sông Đa Dung, sông Ankroet và sông Dankia). Sau một năm thám sát và đo đạc, tháng 10/1898 phái đoàn Thouard kết luận không thể làm một con đường trực tiếp từ Nha Trang mà phải mở một lộ trình từ Phan Rang lên Lang Bian, băng qua thung lũng Đa Nhim. Thouard còn đề nghị mở thêm một tuyến đường khác từ Sài Gòn lên Lang Bian, dọc theo thung lũng sông Đồng Nai để tránh các triền dốc núi, đề nghị này được Doumer chấp thuận. Nhiều đoàn thám hiểm, do các ông Odhéra, Garnier, Bernard và Génin chỉ huy, được cử đi khảo sát trong suốt thời gian từ 1898 đến 1900.

Kết quả những cuộc khảo sát này đã thuyết phục toàn quyền Doumer. Cuối tháng 3/1899, Doumer cùng Yersin lên Lang Bian quan sát trực tiếp. Phái đoàn dùng ngựa đi từ Nha Trang đến Krong Pha, leo đèo Ngoạn Mục đến Dran (Đơn Dương), băng qua Trạm Hành (Cầu Đất) đến Dankia rồi trở về lại Phan Rang. Một trạm quan sát và thử nghiệm trồng ra được thành lập tại Dankia.

Sau chuyến đi này, Doumer quyết định thành lập một trạm điều dưỡng trên cao nguyên Lang Bian và cử đại úy Guynet đi khảo sát, mở một con đường đi từ Phan Rang lên Dankia (đường bộ và đường sắt). Sau hơn một năm băng rừng vượt suối, từ tháng 5/1899 đến tháng 6/1900, phái đoàn Guynet đã mở được một con đường lớn từ Phan Rang đến Xóm Gòn cho xe hơi, và từ Xóm Gòn lên Dankia (qua Dran, Cầu Đất và Đà Lạt) một con đường cho xe ngựa.

Ngày 1/11/1899, Doumer thành lập tỉnh Đồng Nai Thượng với hai trạm hành chánh, một đặt tại Tánh Linh (do Ernest Outrey làm đốc lý) và một tại Dankia (do Cunhac làm đốc lý). Năm 1902 Doumer mãn hạn toàn quyền phải về Pháp, mọi dự án phát triển trung tâm nghỉ dưỡng trên cao nguyên bị đình chỉ, kinh phí bị cắt giảm, những công trình xây cất dở dang bị đình chỉ.

Cuộc tranh luận về địa điểm xây dựng trạm nghỉ dưỡng trên Lang Bian bùng sống lại khi Paul Champoudry được toàn quyền Paul Beau (1902-1908) cử làm thị trưởng Đà Lạt năm 1906. Cho tới thời điểm này Đà Lạt vẫn chỉ là hai làng Thượng hẻo lánh nằm cạnh thác Cam Ly với vài viên chức Pháp. Nhờ tài năng và quyết tâm của Champoudry, thành phố Đà Lạt được phân lô xây dựng thành những khu công sở, thương mại, nghỉ dưỡng và canh tác. Đặc điểm của đồ án này là dành nhiều khoảng trống giữa thiên nhiên (cấm xây dựng nhà cửa hay đường sá) để tôn tạo và bảo vệ vẽ đẹp của thiên nhiên, đặc biệt là phải làm nổi bật dãy núi Lang Bian ở bất cứ góc cạnh nào.

Tỉnh Lang Bian được thành lập ngày 6/1/1916 dưới thời toàn quyền Roumer. Thành phố Đà Lạt được hợp thức hóa bởi dụ ngày 20/4/1916, do vua Duy Tân ban hành, và đặt dưới quyền quản trị trực tiếp của người Pháp. Dân cư Việt đầu tiên được đưa lên làm việc là những tù nhân bị án khổ sai, họ cùng người Thượng phá rừng, khai hoang dựng nhà và làm đường sá, nhiều người đã thiệt mạng vì các chứng bệnh nhiệt đới.

Trong thế chiến thứ nhất, vì không thể trở về mẫu quốc trong dịp nghỉ hè, người Pháp bắt đầu lên Đà Lạt khá đông. Người Lat được dời về xã Lát gần suối Dankia (dưới chân núi Lâm Viên, còn gọi là núi Voi), người Chil sống dọc suối Camly được dời lên vùng đất cao hơn, Camly Thượng, và các vùng đất khác : Tà Nung và Đức Trọng (Tùng Nghĩa), nhường chỗ cho kiều dân Pháp và lao động Việt.

Quốc lộ Phan Rang-Đà Lạt và Sài Gòn-Đà Lạt, được hoàn tất trong những năm 1914 và 1915, có thể đưa người và vật liệu lên cao nguyên khá dễ dàng. Các tuyến đường sắt đang được thiết kế. Tháng 11/1915, toàn quyền (Ernest) Roume cho xây dựng ty bưu điện, ty ngân khố. Những con đường chính trong thành phố có bề rộng 20m, các đường phụ rộng từ 12m đến 16m cũng vừa hoàn tất. Khoảng 50 biệt thự bằng gỗ (châlets) được dựng lên gấp rút để đón du khách. Hôtel Langbian (Palace) bắt đầu xây từ 1916 và khánh thành năm 1922 ; nhà thờ đầu tiên (Saint Nicolas, còn gọi là Nhà thờ Con Gà vì trên đỉnh tháp chuông là chong chóng định hướng gió hình con gà) được xây xong năm 1918 ; nghĩa trang của người Pháp được thành lập cùng thời gian phía sau nhà thờ. Hôtel du Parc cũng đươc xây dựng trong thời gian này trên một thung lũng cạnh nhà thờ.

Nóc chuông Nhà thờ Con Gà đã là nguồn cảm hứng của nhiều nhạc sĩ và nhà thơ ghi lại những cuộc tình đẹp... - Bài Thánh ca buồn - Sáng tác của nhạc sĩ Nguyễn Vũ qua tiếng hát Trần Thái Hòa - Courtesy of Thuy Nga Paris By Night 2016

Năm 1919, viên công sứ đầu tiên của Đà Lạt và là kỹ sư công chánh, Labbé, dựa theo dự án của kỹ sư Rouselle năm 1900, cho xây một đập nước chắn ngang sông Cam Ly thành một hồ nước nhân tạo, gọi là Grand Lac (nay là hồ Xuân Hương). Năm 1920, Đà Lạt có nhà máy nhiệt điện (cạnh lò sát sinh) và nhà máy nước. Nước uống được bơm từ hồ lớn vào hồ Đội Có để lọc và sau đó phân phối đến người tiêu dùng qua hệ thống nước máy. Tư nhân Pháp lên xây biệt thự nghỉ hè dọc theo những con lộ dẫn đến các ấp Du Sinh, Trại Hầm, Chi Lăng và đầu đèo Prenn.

...và phát triển thành phố Đà Lạt

Sự ra đời của một thành phố trên cao nguyên gây nhiều chú ý trong dư luận người Pháp tại Đông Dương. Chính quyền thuộc địa, quyết tâm biến nơi này thành một nơi nghỉ mát đúng nghĩa, thuyết phục vua Duy Tân ban hành dụ ngày 11/10/1920 mở rộng cao nguyên Lang Bian và ngày 31/10/1920 toàn quyền Maurice Long ký nghị định thành lập khu tự trị Lang Bian, Đà Lạt được nâng lên hàng thị xã hạng 2 và trực thuộc phủ toàn quyền. Từ đó nổi lên một phòng trào lên Đà Lạt mua đất xây biệt thự nghỉ mát của người Pháp, nhiều công trình xây dựng lớn được xây dựng. Điều kiện y tế vệ sinh ngày càng ổn định, các bệnh nhiệt đới giảm hẳn. Dân số Đà Lạt năm 1916 lên tới 1.500 người, trong đó có 833 người Việt đa số là lính, phu thợ, tù nhân được đưa lên xây dựng thành phố cùng 54 di dân tình nguyện, nhưng đến năm 1920 tụt xuống còn 571 người và 37 nông dân.

Năm 1921, toàn quyền Maurice Long giao kiến trúc sư Ernest Hébrard thiết lập một đồ án mở rộng thành phố với mục đích biến Đà Lạt thành thủ đô Đông Dương. Năm 1923 Hébrard hoàn tất đồ án, Đà Lạt được qui hoạch để có thể chứa một dân số từ 30.000 đến 50.000 người. Bề rộng của thành phố gồm 7 km bề ngang theo hướng Đông-Tây và 4,3 km bề sâu theo hướng Nam-Bắc, diện tích tổng cộng khoảng 30.000 hecta, tương đương 17% diện tích toàn cao nguyên Lang Bian. Những khoảng trống nhằm tôn tạo và bảo vệ khung cảnh thiên nhiên theo đồ án Champoudry năm 1906 được tôn trọng triệt để, bên cạnh 6 hồ nước nhân tạo là các đồi Cù, đồi Cô Giang, đồi Đa Thiện và các rừng thông cạnh Hồ Than Thở và ấp Thái Phiên. Đồ án Hébrard còn dự trù xây dựng một con đường lớn đi vòng phía Bắc khu trung tâm để săn bắn và ngoạn cảnh, gọi là đường Vòng Lâm Viên. Luật lệ xây dựng trong thành phố được ban hành với những quy định cụ thể về kiến trúc, hạ tầng cơ sở và các khu sinh hoạt.

Từ đó khu vực dành cho người Pháp tập trung ở phía Nam suối Cam Ly (đường Trần Hưng Đạo, Lý Thái Tổ, Quang Trung, Cô Giang, Phan Chu Trinh, Huyền Trân Công Chúa, Pasteur) gồm các khu hành chánh, thương mại, dinh thự và trường học được thành lập. Khu vực hành chánh gồm ngân khố, bưu điện, cảnh sát, công chánh, trường học, tu viện, khách sạn hạng 2, khu thương mại người Âu, văn phòng du lịch được xây dựng về phía Đông Nam trên một trục lộ dài từ nhà ga tới thác Cam Ly. Các Dinh 1, 2 và 3 được xây trên các đỉnh đồi phía Nam sông Cam Ly pha trộn lối kiến trúc cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 tại Châu Âu. Hai trường Yersin, Petit Lycée xây xong năm 1927 và Grand Lycée với lối kiến trúc vòng cung độc đáo được hoàn tất năm 1935. Biệt thự của người Pháp, được xây dựng bằng vật liệu cứng chắc, mang dáng dấp những kiểu nhà vùng Normandie, Bretagne, Pays Basque và Haute Savoie tại Pháp mà chức năng chính là làm nơi nghỉ mát cho những gia đình người Pháp làm việc tại Đông Dương. Một số gia đình người Việt được tuyển dụng vào làm gác-dan, bảo quản, chăm sóc vườn hoa, tài xế và phục dịch khách vãng lai.

Trường trung học Yersin (Grand Lycée Yersin)

Dự án Hébrard thiết lập khu vực dành cho người Việt tập trung về phía Tây-Bắc và phía Đông-Nam (các ấp Hồng Lạc, Ánh Sáng, Xuân An, Dốc Nhà Bò, Dốc Nhà Làng, Trường Xuân và hạ lưu của Hồ Lớn) của thành phố, với các chợ, trường học, chùa, công viên, vườn tược và một lò sát sinh. Chợ Đà Lạt được thành lập tại ấp Ánh Sáng và năm 1929 được đời lên phố trung tâm, gọi là Chợ Cây vì vật liệu xây dựng bằng gỗ (tiền thân của khu Hòa Bình).

Trong thời gian từ 1922 đến 1939, dân số người Việt tăng vọt lên hơn 400%, từ 2.694 người (trong đó có 84 nông dân) năm 1922 lên 6.591 người (với 614 nông dân) năm 1937, sau đó là cả một phong trào di dân ồ ạt, trong đó có cả người Pháp : 9.000 người năm 1938 và 11.500 người năm 1939. Khi dân số người Việt lên lập nghiệp khá đông, người Pháp cho mở rộng thêm nhiều khu vực khác xa trung tâm thành phố, phần lớn nằm trong những thung lũng và triền đồi, để dựng nhà cửa và trồng rau quả. Các ấp Hà Đông, Nghệ Tĩnh, Đa Thiện, Thái Phiên, Sào Nam, Trại Hầm, Trại Mát, Thánh Mẫu... là nơi sản xuất các loại rau quả ôn đới cung ứng cho dân cư thành phố và Sài Gòn. Hạt giống các loại hoa quả ôn đới được lấy từ các vườn thử nghiệm của người Pháp. Người Hoa bắt đầu buôn bán dọc đường Cầu Quẹo và quanh Chợ Đà Lạt (khu Hòa Bình) từ năm 1923.

Bề rộng các tuyến giao thông đường bộ nối liền đồng bằng với cao nguyên (Sài Gòn - Đà Lạt và Phan Rang - Đà Lạt) được nới rộng thêm, con đường nối liền Sài Gòn - Đà Lạt xây xong năm 1932 qua ngã "xóm Bà Thái" (đoạn đường qua đèo Prenn chỉ bắt đầu có từ tháng 2/1943). Phi trường Liên Khương dài 700m bằng đất nện, đoạn đường sắt từ Phan Rang lên Đà Lạt được hoàn tất năm 1933 (nhà Ga Đà Lạt, dựa theo kiểu Nhà Ga Deauville vùng Normandie Pháp, được xây dựng xong năm 1938). Nhờ hai trục gia thông chính này, vật liệu nặng được chuyển lên khá dễ dàng nhờ đó thành phố Đà Lạt phát triển với một vận tốc cao. Lộ giới nội thành được phân chia thành nhiều loại : đại lộ từ Nhà Ga đến Cam Ly và Trần Hưng Đạo bề ngang rộng 20m, đường trong các khu dân cư và thương mại của người Pháp rộng 18m ; đường Vòng Lâm Viên và các khu dân cư và thương mại người Việt rộng 13m và đường đến các thôn ấp xa rộng 8m. Tất cả đều được tráng nhựa, trừ các đường đi vào các khu canh tác nông nghiệp được cán đá. Lề đường trong nội thành và các đại lộ cũng được nới rộng thêm 5m mỗi bên, nền tráng xi măng hoặc đá cuội và được trồng các loại cây merisier (mai hồng, anh đào), cerisier đắng (trái chát chát xám nâu) và thông ba lá, hệ thống đèn đường được cung cấp bởi nhà máy nhiệt điện cạnh lò sát sinh.

Nghị định ngày 30/07/1926 đổi khu tự trị Lang Bian thành thị xã Đà Lạt, cai trị bởi một đốc lý người Pháp với sự phụ tá của một thư ký và một hội đồng thị xã gồm 4 người (2 Pháp, 2 Việt). Đến năm 1930 hội đồng thị xã tăng lên 9 người (6 Pháp, 2 Việt và 1 Hoa). Triều đình Huế cử một quản đạo lên cai trị trực tiếp di dân Việt (lúc đầu là ông Phạm Khắc Hòe, sau là các ông Trần Văn Lý, Âng An...) và Pháp cử một tri huyện Thượng (lúc đầu là ông Bahnaria Ya Gut, người Churu, kế là ông K'Brai, người Koho Sré, sau là ông Touneh Han Dang, người Churu ; tất cả những lãnh tụ người Thượng này đều đã từng nắm các chức vụ lý trưởng, trù dịch, tri huyện Tân Khai do triều đình Huế ban phong) quản trị dân Thượng trên cao nguyên Lang Bian, từ Di Linh, Đơn Dương tới Dankia. Touneh Han Dang được tặng huân chương Kim Tiền hạng 3 khi tuyến đường sắt Krongpha-Ngoạn Mục được khánh thành ngày 14/2/1927, Kim Long Bảo Quốc năm 1929 và Kim Khánh hạng 3 năm 1933.

Ngày 4/5/1932, một cơn lũ lớn đã cuốn trôi cả hai đập trên Hồ Lớn và đập thủy điện nhỏ của nông trại Cam Ly. Một đập nước bằng đất được dựng lên phía dưới đập lớn (nay là cầu Bá Hộ Chúc) tạo thành hai hồ (một lớn, một nhỏ) để có thêm nguồn nước. Hồ Lớn được tu bổ lại và đến năm 1935 thì hoàn chỉnh sau khi xây xong một đập xi-măng lớn do kỹ sư Trần Đăng Khoa thiết kế, mang tên Cầu Ông Đạo (Ông Đạo là biệt hiệu của ông Phạm Khắc Hòe, quản đạo đầu tiên do triều đình Huế cử lên Đà Lạt năm 1926, dinh của ông được xây cạnh bên đập nên dân chúng gọi là Cầu Ông Đạo), nhà thủy tạ La Grenouillère, sòng bạc Casino (sau đổi thành Câu Lạc Bộ Thể Thao) và sân tennis được xây dựng thêm. Một con đường tráng nhựa dài 5 cây số, rộng 13 m được thành lập quanh hồ với những cây đại tùng mang từ Savoie về trồng gần Cầu Ông Đạo.

Chiến tranh lần thứ hai tại Châu Âu làm cho người Pháp không thể về chính quốc, đa số đã lên Đà Lạt nghỉ hè. Toàn quyền Decoux, ngay khi vừa nhậm chức năm 1940, muốn biến Đà Lạt thành trung tâm hành chánh Đông Dương. Ông dời văn phòng làm việc từ Sài Gòn lên Đà Lạt và đặt tại Dinh Mùa Hè (Palais d'Eté hay Dinh Decoux, xây từ 1933 đến 1937 mới xong), một năm làm việc 6 tháng, từ tháng 5 đến tháng 10. Ông giao cho kiến trúc sư Lagisquet thiết lập đồ án chỉnh trang và mở rộng Đà Lạt. Trong thời gian chờ quy hoạch mới, mọi việc sang nhượng, phân lô đất đai trong thành phố đều bị đình chỉ.

Ngày 27/4/1943 đồ án Lagisquet được chấp thuận, Đà Lạt phát triển với một vận tốc lớn : nhiều cơ quan y tế, quân sự, tôn giáo và biệt thự nghỉ mát được hoàn thành. Viện Pasteur Đà Lạt do bác sĩ Yersin thành lập khánh thành năm 1936. Trường Thiếu Sinh Quân (Ecole d'enfants de troupes de Dalat) được cất tại khu vực cạnh Đồi Cù (Viện Đại Học Đà Lạt ngày nay) năm 1939. Một bệnh viện lớn được thành lập trên ngọn đồi phía Tây-Nam thành phố và ty công chánh trên đường Lý Thái Tổ được khánh thành năm 1942.

Hội thánh Tin Lành, được thành lập tai Đà Lạt năm 1929, xây một nhà thờ Tin Lành lớn nhất (trên đường Hàm Nghi) dưới dinh đốc lý (sau được dùng làm Lữ Quán Thanh Niên). Nhiều tu viện công giáo nam nữ được thành lập ngoài vòng đai thành phố : dòng Chúa Cứu Thế (Redemptoristes), các dòng sư huynh Lasan, nữ tu Franciscaines, Domaine de Marie, Mến Thánh Giá. Nhà thờ công giáo thứ hai xây năm 1922, sau đó bị đập bỏ. Nhà thờ thứ ba (Nhà thờ Con Gà, Saint Nicolas) được xây năm 1931 và hoàn tất năm 1942 (nay là nhà cầu nguyện của các tu sĩ, cạnh trường Trí Đức cũ).

Đập thủy điện tại Suối Vàng (hồ Ankroet) với công suất 3.000 kW được xây xong năm 1945 để tăng thêm nguồn điện cho thành phố. Sở Địa Dư Đông Dương từ Gia Định được dời lên Đà Lạt năm 1944, cạnh Grand Lycée. Đèo Prenn được mở theo tuyến lộ mới năm 1944 nối liền Sài Gòn - Đà Lạt, đầu tuyến đường cũ (ở Xóm Bà Thái) đến thác Prenn bị bỏ. Hơn 500 biệt thự mới được xây cất xong trong vòng 5 năm bằng tổng số biệt thự xây trong 30 năm trước đó, đặc biệt là tại khu Saint Benoit (Chi Lăng), Cité Decoux, Cité Bellevue. Năm 1942 Đà Lạt có 728 biệt thự, năm 1945 1.000 biệt thự. Đà Lạt trở thành một thành phố đẹp nhất Đông Nam Á thời đó.

Để tự túc về lương thực, Decoux cho người Việt từ đồng bằng lên lập nghiệp nhưng chỉ được canh tác hoa màu và làm nghề phục dịch, nhờ đó dân số người Việt tăng trưởng mạnh (13.500 người năm 1940, 25.500 người năm 1945), nhiều ấp mới được lập thêm ở các vùng ngoại ô Tây-Bắc (Hà Đông, Nghệ Tĩnh) và Đông-Nam (Sào Nam, Trại Mát). Các công trình thể thao, hệ thống các trường trung tiểu học dành cho học sinh Việt (Phan Chu Trinh, Phan Sào Nam, Trần Hưng Đạo và Bùi Thị Xuân) hoàn tất năm 1942. Nghĩa trang công giáo dành cho người Việt được thành lập tại ấp Du Sinh trong những năm 1940. Các chùa Phật giáo xuất hiện hơi muộn và do chính người Việt xây cất lấy. Chùa Linh Sơn do các ông Võ Đình Dung (nhà thầu khoán giàu có nhất Đà Lạt) và Nguyễn Văn Tiến cùng với bà con bá tánh quyên góp xây cất từ 1936-1940. Nghĩa trang Phật giáo được thành lập năm 1938 trên đồi gần cây số 4, còn gọi là Số Bốn, trên đường đi Suối Vàng. Chùa Linh Phong (Trại Hầm) được thành lập năm 1944 bằng vật liệu nhẹ (mái tôn vách ván), sau được xây bằng xi-măng năm 1948.

Cho tới đầu năm 1945, Đà Lạt đạt tới mức cực thịnh của một thành phố lớn dưới thời Pháp thuộc. Không những là một trung tâm nghỉ mát mang dáng dấp Tây phương, Đà Lạt còn là một trung tâm chính trị (thủ đô mùa hè) và văn hóa lớn (các nhân vật chính trị của ba nước Việt Nam Campuchia và Lào đa số đều xuất thân từ trường Yersin) của Đông Dương.

Nhưng vinh quang này đến ngày 9/3/1945 thì hết, Nhật đảo chánh lật đổ chính quyền thuộc địa và làm chủ toàn cõi Đông Dương. Tất cả kiều dân Pháp (dân sự và quân sự) đều bị bắt đem về giam tại các đồn điền cao su ở Trảng Bàng, tài sản của họ đều bị tịch thu. Quân đội Nhật không màng tới những gì Pháp đã làm trên cao nguyên, họ tận dụng vật dụng và hạ tầng cơ sở (đường sá, phi đạo, đường sắt) của Pháp để tiếp ứng các chiến trường Miến Điện và Thái Lan. Người Việt bị mất lợi tức, phần lớn đã bỏ về đồng bằng, dân số Đà Lạt giảm xuống còn 5.200 người. Ngày 20/8/1945, Nhật đầu hàng Mỹ, phong trào Việt Minh hô hào dân chúng đứng lên tiếp quản thành phố Đà Lạt lúc đó bị bỏ trống. Ông Trần Xuân Biền, một nông dân gốc Thừa Thiên, được Việt Minh đưa lên làm chủ tịch Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời gồm 7 người ngày 23/08/1945, sau đó nhường cho Phan Đức Huy, một cán bộ Việt Minh từ Phan Rang lên thay.

Nhưng không may...

Năm 1946 Pháp tái chiếm lại Đà Lạt, người Pháp trở lại đông đảo, nhưng thiếu nguồn cung cấp rau quả tươi, đã khuyến khích người Việt lên Đà Lạt lập nghiệp. Dân số Đà Lạt tăng lên 18.513 người năm 1948, trong đó 15.000 người Việt, 1.897 người Pháp, 827 người Thượng Koho và 807 người Hoa.

Trường sĩ quan Catroux (năm 1950 đổi tên thành trường Võ Bị Liên Quân Việt Nam) nhằm đào tạo sĩ quan Việt Nam thay thế quân đội Pháp và trường dành cho người Thượng được thành lập tại Chi Lăng (Saint Benoit). Hai trường công giáo cũng được xây dựng thêm : trường nam Lasan Adran và trường nữ Couvent des Oiseaux sau 1945. Tuyến đường hàng không Hà Nội - Đà Lạt khai trương năm 1948. Để cung cấp thêm điện năng cho thành phố, Pháp cho xây thêm một đập thủy điện tại Suối Bạc, trên hồ Dankia.

Chiến cuộc Đông Dương đến hồi quyết liệt, Pháp và Việt Minh tổ chức một hội nghị sơ bộ từ 17/4 đến 12/05/1946 tại Đà Lạt chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh Fontainebleau (tháng 9/1946). Sự kiện này không vừa ý cao ủy d'Argenlieu nên ông tổ chức một loạt lễ tuyên thệ trung thành của người Thượng đối với Pháp : tại Buôn Ma Thuột ngày 14/05/1946, tại Đà Lạt và Kontum ngày 30/06/1946 và 12/8/1946.

Ngày 27/05/1946 d'Argenlieu ban hành sắc luật thành lập "Xứ Thượng Nam Đông Dương" (PMSI, Pays Montagnard du Sud Indochinois) thuộc Liên Bang Đông Dương, lấy thành phố Đà Lạt làm thủ đô. Xứ này bao gồm tất cả những vùng đất có người Thượng cư trú nằm giữa ba nước Lào, Campuchia và Việt Nam, cảng Cam Ranh được dùng làm nơi xuất nhập hàng hóa lên cao nguyên bằng đường biển. Ý đồ này bị bãi bỏ vì không được mẫu quốc chấp nhận.

Qua trao đổi thư, ngày 8/3/1949 tổng thống Pháp Vincent Auriol Pháp khuyến khích Bảo Đại thành lập một lãnh thổ dành cho những sắc dân không phải người Việt. Ngày 15/04/1950, Bảo Đại ban hành dụ số 6 thành lập Hoàng Triều Cương Thổ (Domaine de la Couronne), bao gồm Xứ Thượng Miền Nam và Xứ Thượng Miền Bắc (nơi cư ngụ của các sắc dân Thái, Mèo, Nùng, Mường), thủ phủ đặt tại Đà Lạt và văn phòng làm việc đặt tại Dinh 3, nhưng người Pháp vẫn cai trị và điều hành trực tiếp. Dinh 3, hay Dinh Bảo Đại, là nơi cư ngụ của Nam Phương hoàng hậu, hoàng tử Bảo Long và Phương Mai công chúa trong suốt thời gian từ 1949 đến 1954. Tháng 12/1949 ông Trần Đình Quế làm tỉnh trưởng Đà Lạt, sau nhường lại cho ông Cao Minh Hiệu. Dân số Đà Lạt năm 1954 là 52.000 người.

Sau hiệp định Genève 1954, chính quyền Ngô Đình Diệm yêu cầu Bảo Đại giải tán Hoàng Triều Cương Thổ (11/03/1955) và thành lập một chính quyền dân sự trực thuộc Sài Gòn. Người Pháp bỏ về nước rất đông, dân số Đà Lạt giảm xuống còn 23.744 người năm 1956. Nhiều đợt di dân từ miền Bắc (Thái Bình, Phát Diệm) và miền Trung (Huế và Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định) lên Đà Lạt lập nghiệp. Những gia đình di cư miền Bắc về các xã quận Tùng Lâm, Tùng Nghĩa, Lạc Thiện canh tác nông nghiệp, những gia đình nghèo miền Trung về các ấp gần Đà Lạt (Cô Giang, Cô Bắc, Hồng Lạc, Thái Phiên, Số 4, Đa Thiện, Trại Mát, Sào Nam) canh tác hoa màu. Những gia đình giàu có miền Trung mở tiệm buôn tại trung tâm thành phố, một số đầu tư vào nghành tiểu thủ công và dịch vụ. Nhiều gia đình giàu có tại Sài Gòn cũng lên mua đất xây nhà nghĩ mát. Dân số Đà Lạt tăng lên 60.960 người năm 1957.

Ngày 19/05/1958, chính phủ Ngô Đình Diệm ban hành sắc lệnh 261-VN thành lập tỉnh Tuyên Đức, thủ phủ đặt tại Đà Lạt, và cắt một phần đất ở phía Nam Lang Bian thành lập tỉnh Lâm Đồng, thủ phủ đặt tại Bảo Lộc.

Các danh lam thắng cảnh tại Đà Lạt được canh tân và bảo trì để đón tiếp thêm du khách. Một vườn bách thú được thành lập tại thác Prenn. Chợ Mới Đà Lạt được xây lại năm 1958, do kiến trúc sư Ngô Viết Thụ vẽ mẫu gồm ba tầng ăn thông lên phố trung tâm Hòa Bình. Trường thiếu sinh quân Pháp được tân trang và mở rộng thêm năm 1958 để trở thành Viện Đại Học Đà Lạt, do Giáo Hội Công Giáo quản lý. Trung tâm nghiên cứu Nguyên Tử Lực cuộc được xây từ 1958 đến 1962. Đập thủy điện Đa Nhim được Nhật xây dựng từ năm 1959 trong thỏa ước bồi thường chiến tranh. Những trường trung tiểu học công lập được xây thêm để dạy Việt ngữ cho học sinh. Nhiều trường tư thục cũng được thành lập để mở rộng kiến thức cho khối lượng học sinh ngày càng tăng : Trí Đức, Việt Anh, Đoàn Thị Điểm, Bồ Đề, Hiếu Học (sau đổi tên là Văn Học). Năm 1959 Trường Võ Bị Liên Quân đổi thành Trường Võ Bị Quốc Gia Việt Nam tại Chi Lăng, sau dời về Thái Phiên. Trong những năm 1960, Trường Cao Đẳng Quân Sự đổi thành Trường Chỉ Huy Tham Mưu tại Chi Lăng. Trường Chiến Tranh Chính Trị và Giáo Hoàng Học Viện Pio X, trường trung học sắc tộc Camly Thượng, Thư viện quốc gia, thư viện Hội Việt Mỹ cũng được xây cất trong những năm này. Nhiều dòng tu, nhà thờ được xây dựng. Đà Lạt có 38 dòng tu Công giáo và Phật giáo, gồm : 20 dòng nữ và 18 dòng nam.

Năm 1960 giáo xứ Đà Lạt được nâng lên hàng giáo phận dưới sự điều hành của một vị giám mục, nhà thờ Saint Nicolas được đổi thành Nhà Thờ Chánh Tòa năm 1960. Cũng trong những năm 1960, nhiều nhà thờ thuộc các hệ phái Tin Lành được thành lập, nhất là trong các bản Thượng : nhà thờ Cam Ly được xây năm 1960, hoàn thành năm 1968. Chùa Tàu được cộng đồng người Hoa tại Đà Lạt xây năm 1965 gần Trại Hầm và nổi tiếng với những bữa cơm chay miễn phí. Gần Trại Mát có một nhà thờ Cao Đài xây năm 1960. Chùa Linh Phong cũ bị đập bỏ vì quá cũ, được tân trang kiên cố và đẹp hơn năm 1962.

Sau 1963, các tỉnh trưởng tiếp tục bảo trì, sửa sang thành phố. Đường sá được tân trang, tráng nhựa. Quân đội Mỹ đã trùng tu lại đại lộ Lý Thái Tổ (con đường mà các viên chức Pháp ngày xưa đã xây cất những dinh thự nguy nga, đồ sồ nhất thành phố). Nhà cửa của dân chúng mọc lên rất nhiều, nhất là của phong trào thương phế binh năm 1968. Anh em thương phế binh đã chiếm đất cắm dùi ngay giữa trung tâm thành phố (gần rạp Ngọc Lan) để xây nhà ổ chuột. Sĩ quan, quân nhân, công chức và dân chúng cũng dựa theo đó chiếm đất, xây nhà, khai thác hoa màu làm giảm mỹ quan của thành phố. Lúc đó là thời chiến !

Năm 1972, dự án Phát Triển Đà Nẵng và Phụ Cận giúp tỉnh Tuyên Đức chỉnh trang lại thành phố Đà Lạt, nhờ đó Đà Lạt đã tìm lại vẽ đẹp của ngày xưa. Một phần hồ Xuân Hương được nạo vét, bờ hồ được đắp cỏ, vườn Bích Câu được trùng tu, mặt đường được tráng nhựa dầy hơn, các lề đường được đắp xi-măng và cây cối được trồng thêm hai bên lề đường. Các công viên khác cũng được cấu trúc lại thẩm mỹ hơn và các phòng trà ca nhạc cũng tăng thêm hơn. Khung cảnh Đà Lạt được phương Tây hóa trở lại và tưng bừng hơn. Dân số tăng đều từ 73.290 người năm 1965 lên 89.656 người năm 1970. Sinh viên từ khắp nơi ghi danh vào Viện Đại học Đà Lạt ngày càng đông hơn với hai phân khoa mới được thành lập : Chính Trị Kinh Doanh và Khoa Học (1964), trước đó đã có hai trường Văn Khoa (1958) và Sư Phạm (1960).

Tình yêu như bóng mây - Sáng tác : Song Ngọc - Trình bày : Khánh Hà - Courtesy of Song Ngọc & Khánh Hà

Nhưng Đà Lạt cũng bị mất an ninh khi chiến tranh gia tăng cường độ. Nhiều người đã hy sinh trong việc bảo vệ thành phố. Trong những năm 1965-1967, phe cộng sản đã đặt bom trong các rạp hát, tổ chức ám sát các viên chức địa phương, giựt mìn và bắt cóc hành khách trên các chuyến xe đò liên tỉnh, làm thiệt mạng rất nhiều thường dân. Tết Mậu Thân 1968, quân đội cộng sản vào chiếm thành phố nhưng bị đẩy lui, để lại nhiều xác chết trên các đường phố và công sở. Trong những năm 1970, Đà Lạt có phần yên bình nhờ Tiểu đoàn trinh sát 203 và Đại đội 302 địa phương quân tảo thanh ráo riết các mật khu cộng sản trong vùng rừng núi.

Đà Lạt sống những ngày đen tối...

Xuôi theo cuộc chiến, mặc dù không thấy xuất hiện bóng dáng của một cán binh cộng sản nào, ngày 20/04/1975 lực lượng quân đội Việt Nam Cộng Hòa bảo vệ thành phố Đà Lạt đi dọc quốc lộ 11 rút về đồng bằng (Phan Rang), dân số Đà Lạt giảm hẳn, còn 85.833 người.

Khi vào tiếp thu Đà Lạt những ngày sau đó, những cán bộ cộng sản đã phải ngạc nhiên về sự an ninh của thành phố. Nạn hôi của nhà vắng chủ tuy có nhưng mức độ không quan trọng, phần lớn nhà cửa vẫn còn nguyên vẹn. Người Đà Lạt trở về sau cuộc di tản sống những ngày đen tối, chế độ cộng sản bao trùm lên mọi sinh hoạt. Những người hàng xóm "bần cố nông" trước kia nổi lên tố giác những chủ nhân cũ ; nhà cửa các gia đình có cơ sở kinh doanh tại trung tâm thành phố đều bị tịch thu ; vườn hoa, thảm cỏ biến thành nương khoai, liếp bắp.

Chính quyền cộng sản đưa người từ miền Bắc ồ ạt vào thành phố. Dân số Đà Lạt kể từ sau 1975 tăng lên đáng kể, năm 1979 có 91.937 người, năm 1989 tăng lên 116.052 người và năm 1999 trên 150.000 người. Tất cả những công sở, biệt thự đều bị tịch thu, những cán bộ cao cấp thi nhau vào chiếm những biệt thự làm của riêng.

Trình độ của những chủ nhân mới này cần bị lên án, họ đập phá những công trình kiến trúc một cách vô trách nhiệm. Thiếu củi nấu ăn họ lấy bàn ghế, cửa, tủ của các công sở ra đốt. Tài liệu, sách vở trong các thư viện, kiến thức chung của người Việt bị vứt bừa bãi ra ngoài đường phố. Cơ quan, trường học, biệt thự trở thành nơi phóng uế, súc vật được nuôi ngay trong lớp học và các phòng ốc, hệ thống cống rảnh ứ nghẹt, mùi hôi thối bốc lên nồng nặc. Nạn trộm cắp của công được hợp thức hóa, số lượng hàng hóa và đồ đạc lấy từ các cơ quan, nhà vắng chủ chở đi không sao kể hết. Nạn xây cất nhà cửa không qui hoạch làm mất sư duyên dáng của thành phố. Vùng đồi núi trước kia được gìn giữ để tôn vinh thiên nhiên và cảnh quang thành phố bị các cán bộ đương quyền chiếm dụng xây nhà dựng cửa và trồng rau.

Hồ Than Thở trước 1975 là một địa danh thơ mộng nằm giữa rừng thông xanh bát ngát

Hai Hồ Than Thở và Mê Linh ngày nay trở thành hai ao nước giữa rừng nhà lồng trồng rau và hoa màu 

Lỗi của những cấp lãnh đạo cộng sản không nhỏ, họ không những không tôn trọng giá trị văn hóa của Đà Lạt mà còn đập phá, bôi bẩn nét thanh tao của một thành phố du lịch tầm cỡ quốc tế để trở thành một thành phố nghèo nàn và lạc hậu. Hệ thống hạ tầng cơ sở không được tu sửa, mục nát theo thời gian ; nhiều cơ sở phải đập phá hẳn nếu muốn tân trang làm lại. Các trường Yersin, Viện Đại Học, trường Võ Bị, các cơ sở công quyền, dòng tu, nhà vắng chủ không được chăm sóc hư hỏng nặng. Cây rừng bị đốn để xuất khẩu và làm than củi. Hệ thống thoát nước không còn, sình đất mùa mưa làm tắc nghẽn các sông hồ, suối thác thiên nhiên đục ngầu màu nước đỏ. Đường sá mất hết nhựa đường, ổ gà lổm chổm, bụi bặm mùa khô sình lầy mùa mưa. Một phong trào bảo tồn cảnh quang và văn hóa của Đà Lạt, do một số người trước kia theo cộng sản, khởi xướng bị dập tắt trong bạo lực. Các ông Tiêu Dao Bảo Cự, Bùi Minh Quốc, Hà Sĩ Phu bị quản chế tại gia, nhóm bạn bè còn lại bất lực nhìn sự xuống cấp của thành phố.

Ý thức sự phá hoại của mình, đầu thập niên 1990 chính quyền cộng sản mời Hoa kiều Đông Nam Á lên đầu tư khai thác dịch vụ du lịch. Những công trình xây cất mới thay vì mở rộng thành phố cho mọi người chỉ đào sâu thêm hố ngăn cách chính quyền - người dân. Cán bộ lãnh đạo cộng sản bán đứng cho tư bản ngoại quốc Đồi Cù, thắng cảnh đẹp nhất của Đà Lạt, để lập sân golf, xây khách sạn, mở nhà hàng và lập sòng bạc cho thành phần giàu có mới ăn chơi. Nhiều tượng đài chiến tranh được dựng ngay giữa trung tâm thành phố và chốn trang nghiêm nhắc nhở mọi người bạo lực là lẽ sống của chế độ.

* * *

Sau 24 năm dưới sự quản lý của chính quyền cộng sản, Đà Lạt tàn tạ và hư hao. Công lao xây dựng và phát triển của những người yêu mến ngày xưa nhường chỗ cho sự tầm thường và trơ trẽn. Tình trạng này cần sớm chấm dứt, Đà Lạt phải được giao lại cho những con người sáng suốt để thành phố này mãi là trung tâm du lịch và văn hóa.

Nguyễn Văn Huy

(Phụ Nữ Diễn Đàn, tháng 11/1999 )

Cách hồ Chiến Thắng (phường 8, Thành phố Đà Lạt) chưa đầy một cây số, những thùng đựng bao bì thuốc Bảo vệ thực vật (BVTV) đã qua sử dụng ngập ngụa rác. Theo phản ánh của người dân với phóng viên RFA, những thùng rác này suốt một năm nay, kể từ ngày đặt, chưa một lần nào được dọn dẹp và xử lý.

Rác thải dưới hồ Chiến Thắng. RFA

Bãi rác tự phát

Theo báo Lâm Đồng, Hồ Chiến Thắng là nơi cung cấp 3000m3 nước sinh hoạt mỗi ngày cho cư dân thành phố Đà Lạt. Nhưng khi tìm hiểu khu vực thượng nguồn hồ, cụ thể là đường Vòng Lâm Viên, dễ dàng nhìn thấy những "bể chứa bao gói thuốc BVTV sau sử dụng" ngập ngụa rác tràn ra ngoài. Những thùng rác đặt ngay vệ đường, xung quanh là những bao bì hóa chất đến bóng đèn bể, rác sinh hoạt hàng ngày tràn lan.

Tiếp xúc với phóng viên, ông Phạm Quế Dương – ngụ tại Đa Thiện, hồ Chiến Thắng cho biết :

"Ở đây có thùng rác, nhưng thùng rác đầy không có ai xử lý, nên thành ra cái bãi rác công cộng. Rất là dơ bẩn chứ không phải cái chuyện là có rác mà không có người xử lý. Bãi rác cũng không có ai trách nhiệm để quản lý cái bãi rác đó hết. Chú ở nhà ngay đây thôi mà rất là bức xúc về cái chuyện rác rưởi, bẩn thỉu".

Ông Dương cho biết thêm, những thùng rác này được phường đem đến để từ năm trước. Tính đến nay đã hơn một năm, bên phường chưa một lần nào đến thu gom, xử lý rác thải từ những thùng sử dụng chuyên biệt cho rác thải từ bao bì BVTV này :

"Thùng đó là thùng của phường, phường để, nhưng mà đầy rồi không có ai xử lý hết. Đến bây giờ không có ai đổ, chưa một lần nào đổ".

Tắc trách từ phía chính quyền trong khâu quản lý rác thải BVTV là thế. Nhưng bên cạnh đó, một số người cũng góp phần làm cho tình trạng rác hỗn hợp, gồm rác thải sinh hoạt, và rác BVTV xả ra bừa bãi khó giải quyết.

Nhà ông Dương tọa lạc ngay tại đầu dốc, cách hồ Chiến Thắng chừng 800m. Tại rìa đường, phần sườn dốc gần nhà ông, người ta vẫn thỉnh thoảng đổ rác trộm. Rác sinh hoạt các loại, kèm với bao bì hóa chất cũng được đổ tràn lan tại đây. Ông Dương cho biết, bên phường có nhờ ông trông coi cải thiện tình trạng nên cũng bớt đi nhiều hơn trước.

Những thùng rác đặt ngay vệ đường, rác sinh hoạt hàng ngày tràn lan. RFA

Theo ghi nhận của phóng viên, cũng khu vực sườn đồi dẫn xuống hồ Chiến Thắng tại đường Vòng Lâm Viên, cách nhà ông Dương một quãng đường vòng, rác thải đổ tràn lan vô tội vạ với đủ chủng loại. Mới nhất, những cành hoa vẫn còn tươi vừa được đổ ngay bên vệ đường. Cách đó không xa có thể nhìn thấy bảng "Dự án : Vệ Sinh Hồ Lắng Đầu Nguồn Hồ Chiến Thắng Phường 8 – Đà Lạt". Còn cách bên hồ Chiến Thắng 20m, một số rác cũng được vớt dưới hồ lên để đó.

Ông Dương cho biết, những bãi rác tự phát xuất hiện từ khoảng 2 năm về trước.

"Có từ lâu rồi, giờ người ta vẫn lai rai người ta đổ. Cũng hai năm rồi, tình trạng người ta đổ rất nhiều. Người dân người ta đổ. Cũng một số đổ xe tải, một số là dân người ta chở máy cày, đổ vào rừng này.

Cách giải quyết

Nhưng cơ quan chức năng xử lý một cách rất nghiệp dư đó là chôn và lấp.

"Chỉ có bên phường họ đi, thỉnh thoảng họ đi họ kiểm tra. Thấy nhiều quá, thấy rất là nhiều nên là tổ chức họ đi họ san lấp. Họ mới lấp cách đây khoảng cỡ 1 tháng à.

Ô nhiễm môi trường, rác phải đổ vào chỗ quy định chứ rác mà cứ đổ lung tung thế kia thì, tất nhiên phải ảnh hưởng đến đời sống. Ô nhiễm lắm".

Cũng theo ông Dương, khu vực này phường chịu trách nhiệm quản lý nhưng lại rất ít khi xuống thăm. Mà khi có, đều toàn là vì phường bị áp lực báo chí, cấp trên nên mới xuống.

"Kiểm lâm đi thôi chứ còn phường ít đi lắm. Phường thì cứ bao giờ có ai, nhà báo, hoặc là trên kiểm tra thì phường bắt đầu mới đi".

Đứng trước việc phải hứng chịu sự ô nhiễm ngay gần nhà, ông Dương bày tỏ :

"Bây giờ dân thì ai cũng vậy thôi. Mong muốn chính quyền làm sao giải quyết thùng rác cho có người trông coi và sẽ đổ vào chỗ quy định chứ không cứ để thế này, mỗi năm lại đầy lên. Mong muốn chính quyền làm sao giải quyết đống rác thế này đi cho dân đỡ bị ô nhiễm, cái mùi rất là khó chịu".

Nguy cơ tiềm ẩn khi nơi đổ rác bừa bãi lại nằm ngay đầu dốc, phần thượng nguồn hồ Chiến Thắng. Những ngày mưa xuống sẽ cuốn theo hóa chất xuống hồ chứa nước, vốn là một trong những nơi cung cấp nước sinh hoạt cho cư dân thành phố Đà Lạt.

Những người nông dân sống gần hồ hiện đang sống chung với một cơ chế quản lý rác BVTV chưa hoàn thiện, còn con người Đà Lạt, thì sống chung với nguy cơ tiềm ẩn từ rác đầu nguồn nước sinh hoạt hồ Chiến Thắng.

https://youtu.be/GFhVs-nyqPU

Thông tín viên RFA